Międzynarodowe Stosunki Polityczne
Maciej Józef Fiszer
Anetazielinska@lekam.pl
Istota płaszczyzny i czynniki kształtujące współczesne Międzynarodowe Stosunki Polityczne
Uczestnicy stosunków międzynarodowych i ich mechanizmy
Rola wielkich mocarstw w kształtowaniu stosunków międzynarodowych
Suwerenność i bezpieczeństwo państw w stosunkach międzynarodowych
Działalność organizacji międzynarodowych, szczególnie ONZ, KBWE i OBWE na rzecz pokojowego rozwoju współczesnych stosunków międzynarodowych
Rozpad bloku wschodniego i zjednoczenie Niemiec oraz ich skutki dla współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych
Terroryzm międzynarodowy, nacjonalizm i renacjonalizacja we współczesnych stosunkach międzynarodowych
Kształtowanie się nowego ładu międzynarodowego i miejsce Polski we współczesnym świecie
Wojciech Szymborski „Międzynarodowe Stosunki Polityczne”, Bydgoszcz, 2006
W. Malendowski, C. Mojsiewicz „Międzynarodowe Stosunki Polityczne”, Poznań 2005
Z. Cesarz, E. Stadtmuller „Problemy polityczne współczesnego świata”, Wrocław 2004
Stanisław Parzyniec „Stosunki międzynarodowe w Europie 1945-2005”, Warszawa 2006
K. Mingst „Podstawy stosunków międzynarodowych”
Henry Kissinger „Dyplomacja”, Warszawa 2003
Istota płaszczyzny i czynniki kształtujące współczesne Międzynarodowe Stosunki Polityczne
Stosunki polityczne jako dziedzina stosunków międzynarodowych
Miejsce i rola współczesnych stosunków politycznych wśród innych rodzajów stosunków międzynarodowych
Determinanty (uwarunkowania) stosunków międzynarodowych
Rola badań nad MSP w nauce
Rola wielkich mocarstw w kształtowaniu MSP
Bogusław Mrozek (red)., Stanisław Jedeń(?) „Nowe role mocarstw”, Warszawa 1996
Mocarstwo to państwo, które ze względu na swój potencjał militarny oraz ekonomiczny pełni kluczową rolę na świecie. Państwo takie zajmuje centralną pozycję w stosunkach międzynarodowych, inaczej zatem odgrywa wiodącą rolę na arenie międzynarodowej.
Obecny status mocarstwa przysługuje stałym członkom Rady Bezpieczeństwa ONZ. Za mocarstwa zatem dziś uchodzą w pierwsze kolejności USA, Francja, GB, Rosja i Chiny.
W latach 1900 do dziś status mocarstw miały następujące kraje:
USA, Rosja (ZSRR), Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Japonia, Włochy, Austro-Węgry i Chiny.
Na chwilę obecną status supermocarstwa mają wyłącznie USA. Część z państw pozostałych ma status mocarstw sektorowych/regionalnych.
Pozycję mocarstwa określa zakres jego interesów i możliwości czynnego uczestnictwa w polityce światowej, możliwości reagowania na sytuację międzynarodową i stała dążność do działań o charakterze ekspansywnym.
Inaczej można powiedzieć, że mocarstwo to państwo, które zajmuje pozycję centralną w systemie stosunków międzynarodowych. W praktyce międzynarodowej, występują kraje odgrywające w społeczności międzynarodowej szczególną rolę oraz zajmują w niej pozycję różniącą się w większym lub mniejszym wymiarze od innych.
Współcześnie rolę międzynarodową wyznaczają wybrane przez państwa działania międzynarodowe. Dzisiaj o roli państwa na arenie międzynarodowej, w tym i mocarstwowości, decyduje jego aktywność. Wpływa na to także zakres owego działania. Wśród parametrów (atrybutów) określających położenie państwa, w hierarchicznej strukturze społeczności międzynarodowej, wymienia się następujące czynniki:
demograficzny,
gospodarczy,
surowcowy,
stopień wartości narodowej (moralno-polityczny ;-) ),
czynnik terytorialny,
zasoby polityczno-militarne,
położenie geograficzne,
rodzaj i gęstość siedzi powiązań międzynarodowych,
cele i strategia poszerzania swych wpływów poza granicami kraju,
percepcja swego miejsca w systemie międzynarodowym.
W oparciu o powyższe kryteria, państwa dzielimy współcześnie na:
siły pierwszej rangi, mające znaczenie globalne – USA, Japonia, ChRL, Unia Europejska.
siły drugiej rangi, których zasięg działania ogranicza się do własnych regionów geopolitycznych (są to dziś Francja, RFN, Kanadę, Meksyk, Brazylia, Indie, Pakistan)
siły trzeciej rangi, które ograniczają swe oddziaływania wyłącznie do regionu.
siły czwartej rangi – państwa, które mają wpływ tylko na swych sąsiadów
siły piątej rangi – nie prowadzą działalności na arenie międzynarodowej, skupiając się wyłącznie na problemach wewnętrznych (przykład – Białoruś).
W literaturze, w tym literaturze polskiej, mamy również inny podział państw, na trzy grupy:
Mocarstwa uniwersalne i globalne, a więc państwa, które w danym momencie są potęgą a zatem zasięgiem i siłą wpływów górują nad pozostałymi krajami. Za taki dziś uznaje się wyłącznie USA. (w przeszłości również ZSRR)
Mocarstwa sektorowe albo selektywne – a więc takie, które w określonej dziedzinie lub na określonym obszarze odgrywają lub starają się odgrywać wiodącą rolę (np. Francja, RFN, Chiny, Japonia, Brazylia).
Kraje małe i średnie, które cechuje przestrzennie ograniczona możliwość prowadzenia aktywnej działalności w sferze politycznej, gospodarczej i …?
Współczesne aspekty i czynniki bezpieczeństwa narodowego
bezpieczeństwo międzynarodowe
suwerenność – istota i rola w polityce państw oraz międzynarodowych stosunkach politycznych.
suwerenność i bezpieczeństwo państw w dobie integracji i globalizacji
Państwo, aby współcześnie było bezpieczne i suwerenne, musi posiadać:
wiążący dla wszystkich porządek prawny,
polityczny podział władzy (na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą),
monopol na stosowanie siły.
Dziś żadne państwo na świecie nie jest w stanie samodzielnie i suwerennie zagwarantować bezpieczeństwa swym obywatelom, integralności kraju czy żywotności gospodarki.
Wszystkie państwa są skazane na współpracę z innymi państwami.
Czynniki wpływające dzisiaj na poczucie bezpieczeństwa i suwerenności państw, to oprócz wcześniej wymienionych, przede wszystkim czynnik gospodarczy, poziom techniki, stan finansów, płynność finansowa, rezerwy finansowe, stan ochrony środowiska naturalnego, nowoczesne środki łączności i informacji, sprawny system polityczny i prawny.
Między bezpieczeństwem narodowym a suwerennością państwa występuje sprzężenie zwrotne – czyli nie może być państwo suwerennym, jeśli nie jest krajem bezpiecznym.
Bezpieczeństwo, to swoisty kod informacyjny, adresowany do państw, ich przywódców, organizacji międzynarodowych, społeczności międzynarodowej, nakazujący podejmowanie działań na rzecz umacniania szeroko pojmowanego pokoju.
Bezpieczeństwo może być bezpieczeństwem wewnętrznym i bezpieczeństwo międzynarodowe – dotyczące regionów, kontynentów i całego świata.
Dzisiaj także w naukach o stosunkach międzynarodowych są różne definicje bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego.
Wg. jednej z definicji bezpieczeństwo, to stan niezagrożenia, pewności, spokoju. Inna definicja z kolei mówi, iż bezpieczeństwo to wolność od niebezpieczeństw czy od gróźb wybuchu wojny.
Bezpieczeństwo państwa lub państw to stan i proces zarazem.
Bezpieczeństwo zatem to permanentny proces wymagający wysiłku władz, obywateli, ale także organizacji międzynarodowych na rzecz jego utrzymania. Ten stan i proces jakim jest bezpieczeństwo ma na celu zapewnienie wewnętrznych i zewnętrznych warunków sprzyjających rozwojowi państwa, jego życiowym interesom oraz ochrony przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami.
Suma bezpieczeństw poszczególnych państw, tworzy bezpieczeństwo międzynarodowe.
Bezpieczeństwo międzynarodowe – zgodnie z jedną z definicji – to suma i rezultat bezpieczeństwa każdego państwa oddzielnie i wszystkich państw członkowskich społeczności międzynarodowej.
W przeszłości były różne sposoby i modele bezpieczeństwa narodowego, które państwa wdrażały w życie poprzez różnorakie porozumienia. Najstarszym modelem bezpieczeństwa międzynarodowego, sięgającym czasu średniowiecza był tzw. model subordynacyjny. Ten model charakteryzowała zdecydowana przewaga jednego państwa, mocarstwa – które było zdolne do zapewnienia bezpieczeństwa i wolności od zagrożeń zewnętrznych państwom znajdującym się w zasięgu jego oddziaływań. Na przykład Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, później Imperium Brytyjskie, potem Związek Radziecki.
W obecnych czasach nie można zapewnić modelu opartego o jedno czy dwa mocarstwa – głównie ze względu na zmianę roli funkcji sił militarnych.
Model kooperatywny bezpieczeństwa międzynarodowego zakładał wzajemne równoważenie się sił militarnych, oraz sprzecznych sił i interesów. Odmianami tegoż modelu bezpieczeństwa był po drugiej wojnie światowej model równowagi sił, model odstraszania, model bezpieczeństwa zbiorowego, model bezpieczeństwa wspólnego.
Model równowagi sił – stworzenie równowagi między blokami, celem wzajemnej neutralizacji sił. (do 1979 – inwazja na Afganistan)
Model odstraszania – polegał na utrzymywaniu bezpieczeństwa międzynarodowego poprzez „odstraszanie” potencjalnego przeciwnika od ewentualnego użycia siły – model ten zbudowany był na założeniu ewentualności użycia broni atomowej. (1979-1991)
Po zakończeniu zimnej Wojny i upadku ZSRR w świecie próbuje się zbudować model bezpieczeństwa zbiorowego, inaczej uniwersalnego, pod auspicjami ONZ. Tzn. taki system, który zapewni pokój wszystkim państwom. Jego istotą, a zarazem główną przesłanką jest zasada zbiorowej samoobrony. Oznacza ona, że napad na któregokolwiek z uczestników systemu międzynarodowego, uważany będzie za napad na wszystkich pozostałych i zobowiązuje do przyjścia z pomocą ofierze napaści.
Dziś mamy rozbudowywane próby systemów bezpieczeństwa regionalnego, które to systemy oparte są na tzw. modelu wspólnego bezpieczeństwa międzynarodowego. System bezpieczeństwa regionalnego, a więc dla kilku/kilkunastu/kilkudziesięciu państw danego regionu, wymaga następujących elementów:
musi być otwarty dla wszystkich państw danego regionu
musi gwarantować jednakowy status wszystkim uczestnikom
musi mieć zdolność pokojowego likwidowania sporów
musi taki system współdziałać z Radą Bezpieczeństwa ONZ
NATO, chociaż gwarantuje bezpieczeństwo swoim sygnatariuszom (art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego), to nie rozciąga swej osłony poza.
Suwerenność, utożsamiana często jest z niepodległością i samodzielnością państwa, jako podmiotu stosunków międzynarodowych. Suwerenność jest atrybutem władzy państwowej, odróżniającym ją od innych systemów władzy publicznej i niepublicznej. Suwerenność związana jest z władzami danego państwa i ich odpowiedzialnością za zachowanie suwerenności i bezpieczeństwa każdemu państwu.
Niektórzy teoretycy prawa międzynarodowego, uznając suwerenność za podstawowy atrybut państwa i jego niezależnej władzy, określają ją jako całowładność i samowładność państwa.
Suwerenność władzy państwowej realizuje się na dwóch poziomach:
zewnętrznym, oznaczającym jej niezależność od władzy innych państw
wewnętrznym, wyrażającym jej zwierzchnią, uprzywilejowaną pozycję wobec wszystkich podmiotów politycznych działających w państwie.
Nad władzą suwerenną nie ma już nikogo, kto mógłby ją ograniczyć.
W tej chwili mówimy nie tyle o suwerennej władzy państwa, co o efektywności jej wykonywania na obszarze danego kraju. W dobie pojmowania świata jako globalnej wioski z różnymi zależnościami, suwerenność państwa najczęściej trzeba pojmować jako pewien proces, który również ulega owym współzależnościom. Zasada suwerenności, jest dziś również inaczej traktowana na gruncie prawa międzynarodowego, chociaż wszystkie dokumenty prawa międzynarodowego podkreślają jej rangę na arenie międzynarodowej – państwa są suwerenne do granic suwerenności innych państw.
Przystąpienie Polski do UE wiąże się z ograniczeniami naszej suwerenności, wynikających z ograniczeń jakie bierze na siebie Polska przystępując do Unii. Jeśli idzie o ograniczenie naszej suwerenności, to polega ona na przekazaniu części suwerennej władzy trzem instytucjom Europejskim: Radzie Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej i Europejskiemu Bankowi Centralnemu, jak również Parlamentowi Europejskiemu.