Dokładność w spostrzeganiu innych osób
Spostrzeganie – złożony układ procesów dzięki któremu powstaje u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości zwany spostrzeganiem.
Ogólnie można stwierdzić, że jest to proces poznawczy polegający na odzwierciedleniu złożonych bodźców (przedmiotów, zjawisk) oddziałujących na narządy zmysłów w danej chwili.
Analizatory dokonują analizy działających na człowieka bodźców, wyodrębniając niektóre z nich i przekształcając je w wyrażenia.
Aby nastąpiło spostrzeżenie, muszą te oddzielne wrażenia połączyć się, tworząc odbicie przedmiotu w świadomości.
Jednym z zasadniczych elementów spostrzeżenia jest wyodrębnienie przedmiotu spośród innych, otaczających go przedmiotów.
Ujmowanie poszczególnych przedmiotów stanowi pierwszą fazę wyodrębnienia. Nie zawsze wyodrębnianie przedmiotu z tła jest łatwe. Istnieje wiele pomysłowych rysunków, zagadek, polegających na tym, że np. poleca się dzieciom w gmatwaninie różyczek, odnaleźć ogrodnika, którego postać jest zaznaczona tylko konturem.
Skupienie uwagi wokół zagadnienia rozwoju spostrzegania u dzieci rozpoczyna się od trzeciego roku życia.
Przedmioty w spostrzeganiu dziecka w tym wieku nabyły podstawowych własności są zmaterializowane, zewnętrzne w stosunku do spostrzegającego, niezależnie od niego, istnieją gdzieś w przestrzeni , nawet wtedy, gdy się ich nie widzi i zajmują w niej w określonym momencie tylko jedno określone miejsce.
W trzecim roku życia świat ten jest bardzo ubogi. Jasne są w nich jedynie istoty i rzeczy, które wkraczają w życie codzienne. Reszta jest spostrzegana w inny sposób, która w nowoczesnej psychologii otrzymała nazwę synkretyzmu. W tym okresie należy kształcić wrażliwość zmysłów jako narzędzi poznania.
Dziecko w początkach okresu przedszkolnego doskonale identyfikuje szereg rzeczy i istot, ale również wiele nie rozróżnia nawet w najbliższym otoczeniu.
By wzbogacić świat dziecka , należy pomagać mu w systematycznym zwracaniu uwagi na dostrzegalne właściwości rzeczy i na ich niezliczone kombinacje.
W czwartym roku życia dziecko uświadamia sobie już nieco obiektywniej otaczający go , bliski świat. Odpowiednio prowadzone zajęcia w przedszkolu przez nauczyciela oraz różnorodne zabawki umożliwiają dziecku – odpowiednio do jego poziomu – bezpośredni kontakt, spostrzeżenia powstałe w wyniku kontaktu z całym tym materiałem przenoszą się bez trudności w świat rzeczywistości.
Od piątego roku życia kształcimy wrażenia i spostrzeżenia poprzez ćwiczenia zmysłów i ćwiczenie obserwacji. Na początku każdego z tego typu ćwiczeń należy spowodować nawiązanie bezpośredniego kontaktu , możliwie swobodnego i spontanicznego, między dziećmi a przedmiotami podlegającymi obserwacji. W tym wieku nie spostrzega się na polecenie.
Spostrzeganie innych ludzi, to przede wszystkim spostrzeganie ich cech fizycznych i spostrzeganie czynności przez nich wykonywanych. Wynikiem spostrzegania określonej osoby jest często sformułowanie oceny na jej temat.
Oceny na temat innych ludzi mogą być mniej lub bardziej szczegółowe. Oznacza to, że ocena została sformułowana ze względu na jedną tylko właściwość danej osoby np. ze względu na jej urodę, pozycję w grupie. Oceny mogą mieć charakter uogólnień i dotyczyć danej osoby jako całości, co oznacza, że dana ocena sformułowana została w oparciu o duży zbiór właściwości danej osoby. Oceny typu: „to jest porządny człowiek”, „to jest dobry człowiek” itp. – w takich przypadkach można mówić o ocenie ogólnej.
Procesy spostrzegania przebiegają na dwóch poziomach:
Sensomotorycznym (uczuciowo – ruchowym) – poznawanie przedmiotów za pomocą zmysłów. Spostrzegania figur, linii.
Semantyczno – operacyjnym (znaczeniowo – czynnościowy) – spostrzeganie przedmiotu. Oprócz figury spostrzegamy jej znaczenie.
Synteza dokonuje się dzięki pracy komórek nerwowych w korze mózgowej. Ważnym elementem procesu tworzenia się spostrzeżeń jest nazywanie przedmiotów i zjawisk.
Z chwilą nazwania pewne wrażenia barw, kształtów i innych jakości zmysłowych wyodrębniają się z chaosu wrażeń i przekształcają się w określony przedmiot czy zjawisko.
Z tą chwilą w sposób bardziej uporządkowany narasta wiedza o przedmiocie i później wiemy o nim wiele więcej, niż aktualnie informują nas wrażenia.
Sensowne spostrzeganie polega właśnie na rozpoznawaniu na podstawie wrażeń przedmiotów i zjawisk.
W obu przypadkach spostrzeżenie jako wynik złożonej czynności spostrzegania jest zjawiskiem aktualnym, występującym w świadomości przedmiotu.
Subiektywnym obrazom odpowiada określony układ funkcjonalny w mózgu, który jest fizjologicznym odpowiednikiem spostrzeganego przedmiotu.
Układ ten jest względnie trwały, utrzymuje się po zniknięciu ze świadomości obrazu spostrzeżeniowego. Jego ponowna aktywizacji może prowadzić do reprodukcji dawnych spostrzeżeń w świadomości człowieka w postaci wyobrażeń. Ukształtowanie się spostrzeżenia jako subiektywnego obrazu zmysłowego jest przejawem wytworzenia się wzorca danej figury, który następnie służy za model dokonywania dalszych spostrzeżeń.
Stałość spostrzeżeń wyraża się w trzech formach:
Stałość wielkości – polega na spostrzeganiu przedmiotów w ich normalnych rozmiarach bez względu na odległość w jakiej się znajdują.
Stałość kształtu – pojawia się w tendencji do widzenia przedmiotów zgodnie z ich rzeczywistym kształtem.
Stałość barwy – spostrzeganie przedmiotu we właściwych kolorach niezależnie od oświetlenia w jakich je spostrzegamy.
Akt spostrzegania:
Bodziec
Zmysły
Właściwości psychiczne człowieka
Proces spostrzegania może być:
Mimowolny – niezamierzony, dokonujący się bez naszej woli.
Dowolny – zamierzony, dokonujący się z użyciem naszej woli.
Jeśli spostrzeganie staje się świadomym i planowym i ma na celu poznanie przedmiotów lub zjawisk nazywamy je wtedy obserwacją. Podczas obserwacji kształtujemy ważną właściwość psychiczną zwaną spostrzegawczością.
Właściwości procesów spostrzegania:
Stałość spostrzeżeń – mimo zmiany warunków spostrzegania (w pewnych granicach) spostrzegamy jako stałe pewne cechy przedmiotów , zwłaszcza ich barwę, wielkość, kształt.
Organizacja spostrzeżeń – nasze spostrzeżenia mają charakter zorganizowany, wyodrębniają dany przedmiot z otoczenia spostrzegając określoną figurę na tle np. wchodzimy do jakiegoś pomieszczenia po raz pierwszy i od razu dostrzegamy meble, firanki.
Struktura bodźców – organizacja spostrzeżeń polega również na strukturyzacji bodźców. U człowieka istnieje silna skłonność nadawania określonej struktury temu co widzi.
Apercepcja – w procesie spostrzegania ogromną rolę odgrywa doświadczenie człowieka.
Właściwie zależność spostrzeżeń człowieka zależy od wyobraźni. Wyobrażenie jest procesem odzwierciedlania w naszej świadomości spostrzeganych poprzednio przedmiotów i zjawisk.
Wyróżnia się wyobrażenia:
Wzrokowe
Słuchowe
Smakowe
Dotykowe
Węchowe
Inny rodzaj wyobrażeń to:
Wyobrażenia odtwórcze – odzwierciedlające zjawiska, przedmioty dawniej spostrzegane.
Wyobrażenia wytwórcze – dzięki którym tworzy się obraz nowych przedmiotów i zjawisk w oparciu o posiadaną wiedzę.
Uprzedzenie – jest „nieracjonalną i negatywną postawą wobec innych ludzi, silną, sztywną i odporną na zmianę”. Jest to negatywna lub wroga postawa wobec osób należących do wyróżniającej się grupy ludzi, oparta wyłącznie na ich przynależności do tej grupy. Postawę tą charakteryzuje uogólnienie przypisywanych tej grupie cech przy jednoczesnym przeniesieniu ich na indywidualnego jej członka, bez uwzględnienia trudności stereotypu grupowego oraz wiarygodności stosunku charakterystyki grupy do tej konkretnej jednostki.
Stereotypy a wygląd
Na spostrzeganie ludzi mają wpływ stereotypy dotyczące wyglądu. O ludziach, którzy noszą okulary sądzi się, że są inteligentni, o tych, którzy mają włosy rude, że są fałszywi, a o blondynkach, że są mało inteligentne. Wiele badań udowodniło, że osobom atrakcyjnym fizycznie przypisywane są pewne cechy, które nie są zupełnie związane z wyglądem (np. inteligencja). Atrakcyjne osoby mają większą szansę na otrzymanie pracy, wyższego wynagrodzenia niż osoby nieobdarzone urodą.
Spostrzeganie osób niepełnosprawnych
Spostrzeganie osób z widocznymi defektami fizycznymi dotyczy tego, jak są widziane przez zdrowych ludzi osoby niesprawne fizycznie. Cechy fizyczne człowieka: to czy jest wysoki czy niski, tęgi czy szczupły, proporcjonalne zbudowany czy nie, wpływają na sądy, przy czym większość ludzi lepiej spostrzega osoby atrakcyjne fizycznie niż nieatrakcyjne.
Źródła hipotezo innych ludziach:
Początkowa informacja o sobie
Poprzednio wykształcona, postawa wobec osoby ocenianej
Stereotypy, kategorie i teorie obserwatora
Własne stany obserwatora
Człowiek spostrzega:
To, co wywołuje w nim jakieś uczucia, pragnienia
To, co jest związane treściowo z jego działaniem
To, co jest związane treściowo z jego uprzednim doświadczeniem
To, co świadomie z góry postanowił zaobserwować
Już u dzieci działają wszystkie cztery zasady wyboru ale w ciągu rozwoju coraz to inna z nich wysuwa się na czoło.
O jakości, zakresie , treści trwałości spostrzeżeń czynionych przez dzieci decyduje, wiec nie tylko ich wiek i poziom ogólnego rozwoju, lecz szereg różnorodnych czynników:
Stopień koncentracji uwagi, zainteresowanie, motywacja (chęć poczynienia spostrzeżeń, zaobserwowania) wysiłek jaki dzieci podejmują w celu zauważenia elementów sytuacji, przedmiotów i ich cech.