CO TO JEST GIEŁDA?
Giełda– organizowane w ustalonym miejscu i czasie spotkania handlowe, na których sprzedawane są ściśle określone towary po cenach ogłoszonych w codziennych notowaniach.
Transakcje na giełdach zawierane są zgodnie z obowiązującym regulaminem, między członkami giełdy pośredniczącymi w zawieraniu transakcji.
SKĄD NAZWA?
•Polska nazwa "giełda" pochodzi od dolnoniemieckiego słowa "die Gilde„ ta ze staroskandynawskiego gildi– oznaczająca zebranie, stowarzyszenie, etymologicznie używane również w rozumieniu pieniądza- guldeny.
•W innych językach nazwy, określające to pojęcie, powstały z łacińskiego „bursa” słowa oznaczającego sakiewkę do pieniędzy , a stąd niemieckie „Börse „ oznaczającego wymianę.
•Wbrew temu historycy dowodzą, że nazwa pochodzi od nazwiska wekslarzy w Burges (ówczesnej metropolii niderlandzkiego handlu), którzy byli tam najpoważniejszą firmą maklerską. Nazywali się oni Van der Beurse. Przed ich domem, ozdobionym godłem trzech sakiewek, była w Bruges największa “loggia" wekslarska.
•W XV i XVI wieku dominuje “bursa" i “bourse" z wyjątkiem języka angielskiego, w którym z pobudek narodowych Tomasz Gresham nadał pierwszej królewskiej giełdzie nazwę “Royal Exchange" (exchange znaczy wymiana) i stąd we wszystkich krajach, zostających pod wpływem tego języka, miano “exchange" dla oznaczenia giełdy się utrzymało
HISTORIA GIEŁDY
*Jarmark
Początkiem tego, co dziś oglądamy – wielkich, szklanych gmachów pełnych maklerów – był starożytny jarmark. Podwaliny dzisiejszej giełdzie dały organizowane już w starożytnym Rzymie jarmarki. To dzięki nim wykształciły się mechanizmy rynkowe, które ewoluując ze stulecia na stulecie, ukształtowały instytucję giełdy. Handlarze rozpoczęli sprzedaż swoich towarów na odległość.
Zanim na świecie pojawiły się pieniądze, środkiem zapłaty były różnorodne towary.
Jeżeli właściciel kozy chciał ją sprzedać, to kupiec mógł ją np. kupić w zamian za trzy kury i oboje byliby usatysfakcjonowani tą transakcją. Wraz z pojawieniem się pieniądza, wymiana przerodziła się w rzeczywistą transakcję kupna i sprzedaży.
RODZAJE GIEŁD
*TOWAROWA*
Giełdy towarowe funkcjonują w gospodarce światowej już od 150 lat. Początkowo były to instytucje o charakterze lokalnym, skupiające popyt i podaż na surowce rolne danego regionu lub kraju. Giełdy towarowe spełniają główną rolę w obrocie towarami rolno-spożywczymi. Towarami będącymi przedmiotem najbardziej ożywionego handlu giełdowego są: zboża, inne towary roślinne, towary pochodzenia zwierzęcego, metale, surowce i produkty chemiczne.
Za pierwszą giełdę z prawdziwego zdarzenia uważa się powstałą w XIV w. giełdę zbożową w Antwerpii. Na gmachu tej giełdy umieszczono napis: „Dla ludzi handlu wszystkich narodów i języków”. Wolny handel dzięki władzom tego miasta był możliwy nie tylko w czasie jarmarków, lecz także w inne dni.
*PIERWSZY KRYZYS*
Tulipomania/ tulipanomania– określenie używane do opisania zjawiska panującego w XVII-wiecznej (szczególnie w latach 1636-1637) Holandii, wiążącego się z ogromnym wzrostem cen cebulek tulipanów oraz niebywałą modą na te kwiaty.
W latach 30. XVII wieku tulipanami handlowano na giełdach holenderskich miast. Niebywały popyt na te kwiaty sprawił, że wielu mieszkańców zaczęło spekulować na tym rynku, licząc na zwielokrotnienie włożonego kapitału. Niektórzy sprzedawali wszystko co mieli, aby kupić upragnione sadzonki. Wiele osób dorobiło się fortun, inni stracili majątki.
Dochodziło do sytuacji, w których sprzedawano już posadzone tulipany albo te, które zamierzano posadzić (proceder ten nazwano "handlem wiatrem" -wind handel).
W 1637 r. doszło do załamania rynku, co było spowodowane zbyt wygórowanymi cenami, na które nie było już chętnych. Zapanowała panika, w wyniku której tysiące ludzi stały się bankrutami.
XVII wiek- Był to również okres powstawania giełd towarowych w różnych krajach Europy między innymi w Londynie, Amsterdamie, Paryżu, Berlinie czy też w Warszawie.
NAJWIĘKSZE GIEŁDY TOWAROWE NA ŚWIECIE:
a) Chicago Mercantile Exchange – amerykańska giełda towarowa z siedzibą w Chicago.
CME została założona w 1898 jako giełda masła i jajek w Chicago. 12 lipca 2007 CME połączyła się z Chicago Board of Trade.
b) New York Mercantile Exchange
W 1872 roku, grupa Manhattan mlecznych kupców zebrali się razem i stworzyli giełdę masła i sera. Wkrótce handel stał się częścią działalności prowadzonej na giełdzie,
a nazwa została zmieniona na giełdę masła, sera i jajek. W 1882 roku, w końcu zmienił nazwę na New York Mercantile Exchange po otwarciu handlu z suszonych owoców, konserwy i drobiu.
c) London Metal Exchange
Jeden z największych rynków na świecie pod względem wymiany metali. Została założona w 1877 roku. Na pierwszy tylko była sprzedawana miedź. Następnie dodano ołów i cynk. W 1920 roku wymiana został zamknięty podczas II wojny światowej do 1954 r.
d)Beurs van Berlage
Budynek na Damrak, w centrum Amsterdamu. Został zaprojektowany jako giełda towarowa przez architekta Hendrika Petrusa Berlage i zbudowany w latach 1896 i 1903. Jest teraz używana jako miejsce koncertów, wystaw i konferencji.
Przez 110 lat instytucje te oferowały kontrakty, głównie na produkty rolnicze i metale. Przełom nastąpił na początku lat 70. ubiegłego wieku i związany był z załamaniem się systemu walutowego przyjętego w Bretton Woods w 1944 roku i jednocześnie upłynnieniem kursów walutowych.
Następnym, ale już współczesnym wielkim przełomem w rozwoju giełd towarowych na świecie było pojawienie się w gospodarce nowych możliwości związanych z Internetem
i wprowadzenie pod koniec lat 90. ubiegłego wieku internetowych platform obrotu giełdowego.
GIEŁDA W DOBIE KAPITALIZMU
Na powstanie giełdy kapitałowej czekać musieliśmy do XIX w., kiedy to rozkwitł kapitalizm. W takich miastach jak Londyn i Nowy Jork powstały giełdy o globalnym dziś znaczeniu. Giełdy te bez wątpienia miały największy wpływ na kształtowanie giełd na świecie. W 1725 r. utworzono dwie giełdy: na Wall Street pośredniczącą w handlu tytoniem oraz niewolnikami, na Broad Street zaś handlującą jajami oraz masłem. Ponad sto lat później, w 1851 r., dokonano pierwszej transakcji terminowej – zakupu dokonano w marcu, a dostawa nastąpiła w czerwcu.
IZBY HANDLOWE
Szybko zorientowano się, że istnieje duże ryzyko gwałtownych zmian cen towarów. Wtedy do akcji wkroczyli spekulanci. Byli oni zainteresowani przejmowaniem ryzyka, by finalnie osiągnąć większy zysk. Wobec braku państwowych regulacji samorządy gospodarcze dążyły do uporządkowania zasad, którymi rządziły się transakcje giełdowe.
W tym celu tworzono izby handlowe – jedna z pierwszych powstała w Chicago. Utworzono system, który gwarantował pewność obrotu. Bezpieczeństwo uczestnikom tego obrotu zapewniały izby rozliczeniowe.
GIEŁDA PIENIĘŻNA
Giełda papierów wartościowych– rynek regulowany na którym dokonuje się transakcji kupna-sprzedaży instrumentów finansowych dopuszczonych do obrotu; przede wszystkim zbywalnych papierów wartościowych oraz instrumentów pochodnych.
Początek giełdom pieniężnym dal jednak handel wekslami i pośrednictwo w wymianie pieniędzy w krajach śródziemnomorskich. Wekslarze mieli swoje miejsca pracy we włoskich miastach. Niekiedy był to określony punkt głównego placu miejskiego ze specjalnie ustawioną ladą lub ławami. Nieraz były to loggie domów i tak też jako “loggie" zaczęto nazywać pierwowzory giełd pieniężnych. Były one także miejscem spotkań miejscowych i przyjezdnych kupców, bankierów, kapitanów statków.
W XVI wieku powstają w różnych miastach Europy coraz to nowe giełdy, przede wszystkim pieniężne, na których zajmowano się handlem wekslami, wymianą pieniędzy oraz pośrednictwem w pożyczkach. Pojawiają się pierwsze ceduły tj. urzędowe notowania kursów giełdowych.
Anglik John Castaing zaczął tworzyć listy zestawień cen produktów i akcji. Pracował on w Jonathan’s Coffee House – miejsce to stanowiło kolebkę późniejszej London Stock Exchange.
a)New York Stock Exchange (NYSE)
New York Stock Exchange (NYSE) to największy na świecie rynek papierów wartościowych pod względem wartości notowanych akcji oraz liczby dokonywanych operacji. Bywa również określana mianem Big Board.
1792 - założenie przez 24 brokerów pierwszej w Nowym Yorku giełdy na podstawie "Buttonwood Agreement". Przyczyniło się do tego wyemitowanie przez władze federalne 2 lata wcześniej obligacji o wartości 80 milionów USD na spłacenie długów, które były efektem Wojny o Niepodległość. Emisja ta faktycznie zrodziła amerykański rynek papierów wartościowych.
b) London Stock Exchange
Jedna z największych pod względem obrotów giełda papierów wartościowych na świecie. Założona w 1801 roku w Londynie.
c) Tokijska Giełda Papierów Wartościowych
Tokijska Giełda Papierów Wartościowych została utworzona 15 marca 1878 roku. Handel na giełdzie rozpoczął się 1 czerwca 1878 roku. To największa giełda w Japonii
i w Azji Wschodiej.
d) Hong Kong Exchange
giełda papierów wartościowych w Hong Kongu. Jedna z największych giełd świata; jej kapitalizacja wynosi ponad 10 bilionów dolarów hongkońskich (1,3 biliona dolarów amerykańskich).
e) Amsterdam Stock Exchange
Założenie w 1602 roku najpierw dzięki holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, a w dwadzieścia lat później Kompanii Zachodnioindyjskiej, oznaczało to nowy etap w rozwoju giełd, z których coraz większe znaczenie zyskuje amsterdamska. Na niej to właśnie pojawiły się po raz pierwszy akcje tych kompanii.
f) Frankfurter Wertpapierbörse
Ulokowana we Frankfurcie nad Niemnem w Niemczech. Frankfurcka giełda jest jedną z największych i najbardziej znaczących w Europie. Jej zarządcą i operatorem jest spółka Deutsche Börse, do której należy także europejska giełda instrumentów pochodnych Eurex oraz izba rozliczeniowa Clearstream.
SPEKULACJE
Kompania stała się słynna głównie z powodu powstania „bańki spekulacyjnej” na handlu jej akcjami. Cena akcji spółki osiągnęła szczytowy poziom w 1720r., po czym doszło do gwałtownego załamania się kursu, co doprowadziło do fali spektakularnych bankructw na niespotykaną do tej pory skalę.
Wszystkie te okoliczności sprawiły, że kurs akcji wspiął się ze 100 funtów do 1000. Cały kraj opanowała mania inwestycji w udziały w Kompanii. Po osiągnięciu poziomu 1000 funtów cena akcji Kompanii zaczęła z powrotem spadać i osiągnęła ponownie 100 funtów przed końcem 1720 r. Taka gwałtowna zmiana pociągnęła za sobą falę bankructw. Teraz sytuacja uległa odwróceniu i akcjonariusze za wszelką cenę pragnęli pozbyć się swoich udziałów, co jeszcze bardziej pogłębiło zapaść na rynku.
***
Niemal równolegle do historii Kompanii Mórz Południowych narastała bańka napędzana przez Johna Lawa i utworzoną we Francji Kampanię Missisipi. Choć Kompania była francuska, to sam główny bohater był Szkotem w służbie Francji. Kompania skupiała się na handlu z Ameryką i podobnie jak w poprzednim przypadku akcje kupowano na poczet przyszłych zysków.
Gdy zakończyła się rujnującą skarb wojna o hiszpańską sukcesję. Zyski z handlu transoceanicznego miały pokryć straty spowodowane wojną. Pomysłodawcą kupowania akcji, których cenę miały zabezpieczyć spodziewane zyski w Ameryce był szkocki ekonomista John Law.
Cena akcji szybko rosła dzięki skutecznemu napędzaniu atmosfery euforii, wraz z przekonaniem, że Ameryka to kraina bogactwa gdzie nietrudno o czysty zysk. Gdy okazało się inaczej, a stało się to w roku 1720 – bańka pękła.
CZARNY CZWARTEK
Rok 1929 przeszedł do historii z wielu powodów. Zdecydowanie najważniejszym wydarzeniem końca lat dwudziestych okazał się Wielki Kryzys. Aż do października kursy akcji na Nowojorskiej Giełdzie Papierów Wartościowych wciąż rosły. Wreszcie nastąpił krach i ceny praw majątkowych gwałtownie spadły w dół. Był to kolejny problem, z którym musiała zmierzyć się światowa gospodarka. Europa, Azja oraz Stany Zjednoczone poniosły spore straty w czasie pierwszej wojny światowej. Kryzys dodatkowo pogrążył państwa, które dopiero odbudowywały swoją potęgę. Naukowcy dopatrują się przyczyn Wielkiego Kryzysu w masowych kredytach, których udzielały banki. Tanie pieniądze, drukowane bez nadzoru, przez długi czas wpływały na nowojorską giełdę. Udziałowcy, w obawie przed stratami, zaczęli bardzo szybko wystawiać na sprzedaż własny majątek. W efekcie większość uczestników giełdy zbankrutowało, a niektóre firmy popadły w ogromne długi. Dwudziestego czwartego października akcjonariusze zaprotestowali na ulicach Nowego Jorku. Zarząd giełdy został zmuszony do zamknięcia budynku, w którym mieściło się biuro NYSE. Czarny czwartek negatywnie wpłynął na sytuację finansową całego świata.
ZNACZENIE KURSU GIEŁDOWEGO
Wszystko ma swoją cenę, również prawa majątkowe. Na giełdzie inwestorzy są regularnie informowani o zmianie cen papierów wartościowych. Taki zestaw informacji określa się mianem kursu giełdowego. Urzędnicy zapisują wartość każdej transakcji. Zarówno zakup, jak i sprzedaż jakiegoś dokumentu ma istotny wpływ na kurs. Na podstawie cen akcji można obliczyć całkowitą wartość firmy. Jeśli przeliczymy wartość udziałów samej giełdy, otrzymamy jej indeks.
FILMY
Giełda jest chętnie podejmowanym tematem wśród hollywoodzkich reżyserów. Najsłynniejsze filmy o niej, to oscarowa „Wall Street” z 1987 roku oraz „Wilk z Wall Street” z 2014 roku.
PODSUMOWANIE
Istotę giełdy bardzo dobrze oddaje stwierdzenie jednego ze znanych amerykańskich finansistów Bernarda Barucha:
„Jeżeli jesteś gotów poświęcić wszytko inne i badać całość historii i podłoże rynku oraz wszystkich głównych spółek tak uważnie, jak studenci medycyny studiują anatomię, jeżeli możesz zrobić to wszystko i na dodatek masz mocne nerwy wielkiego hazardzisty, szósty zmysł w rodzaju jasnowidztwa oraz odwagę lwa, masz cień szansy…”.