Pedeutologia –dr Ryszarda Cierzniewska – Wykłady

Wykład 1

Pedeutologia pajdentes – nauczyciel, logos – słowo, nauka, jest działem pedagogiki, której przedmiotem są wszelkie uzgodnienia dotyczące funkcji nauczyciela. Przedmiot badań ulegał przemianom. Subdyscyplina pedagogiki wykrystalizowała się w 1912 roku. Zawód nauczyciela należy do najstarszych zawodów świata. W starożytnych Chinach i Mezopotamii funkcjonowali nauczyciele. Nauczyciele byli doradcami urzędników, mieli wpływ na polityków. Znaczącym wkładem w dorobek myśli o nauczycielu jest naród żydowski (wprowadzono systematyczne nauczanie, Żydzi jako pierwsi wprowadzili nauczanie kobiet w domu „O inteligencji prawie wszystko” Seligman). Najbardziej inteligentni są Żydzi, bo najszybciej objęli edukacją dzieci i kobiety, docenili istotę i wpływ wiedzy na życie człowieka.

Sofiści zwrócili uwagę na przymioty nauczyciela: mędrzec, człowiek o wrażliwości psychicznej, empatii. Odkryto sale wykładowe, które mogły być w starożytności uniwersytetami. Platon jako pierwszy postulował opłacanie nauczycieli –mędrców z kasy państwa, nadano rangę temu zawodowi. Rzym wprowadził to w II wieku.

W wiekach średnich utrzymywał się z datków, był na utrzymaniu możnowładców, pisanie było zarobkiem (przepisywanie). Znaczący rozwój myśli o nauczycielu przyniosła reformacja, Komeński, trudności związane, świadomość roli, sposoby pracy, przygotowanie do zawodu, przymioty charakteru osoby, która ma kształtować młode pokolenie, metody pracy.

Pedeutologia to czas nowego wychowania, Euzebetti –jako pierwszy w 1912 roku użył słowa pedeutologia (psychologia nauczyciela).

Pedeutologia kształtowała się na stylu:

1. Nurt klaparede/ During. Reprezentanci pierwszego nurtu przyjęli pozycję psychologii pedagogicznej poświęconej typom umysłu nauczycieli, cechom fizycznym, uzdolnieniom wychowania, predyspozycjom , obserwacja, które typy, rodzaje nadają się do tego zawodu.

2. Nurt psychologii eksperymentalnej E. Meumann; podstawy teoretycznej wady o nauczycielu, kwalifikacje zawodowe, określane powinno być rozstrzygane na drodzę eksperymentu (psychologia eksperymentalna)

J.W. Dawid (Kreutz), Projekt nauki o nauczycielu czyli pedeutologii 1932 rok. Kim jest i kom powinien być nauczyciel (dotyczyło ontologii zawodu), jakim jest w rzeczywistości
(obraz empiryczny) , jakim powinien być (obraz idealny), w jaki sposób powinno się go kształtować (model kształcenia).

Opracowanie Ignacego Szanawskiego „Pedeutologia, jej rozwój i metody”. Wg autora przedmiotem pedeutologii powinno być:

- dzieje nauczycielstwa jako grupy zawodowej

- rola i zadani nauczyciela

- socjologia zawodu

- higiena zawodu

- psychologia nauczyciela – wychowawcy wraz z typologią

- kształcenie nauczycieli

- metody badań pedeutologicznych

Scjentyzm – nauk muszą posługiwać się prawami metodologicznymi

Wykład 2: PEDEUTOLODZY II RP

1. J.W. Dawid – twórca pedeutologii- wydanie w 1912 roku rozprawy pt. „O duszy nauczycielstwa”. Cechy nauczyciela to powołanie, umiłowanie dusz ludzkich, potrzeba doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzna prawdziwość moralna, odwaga.

2. S. Szuman- talent pedagogiczny, to zespół cech, zdolności, które mogą być doskonalone w toku czynności zawodowych, nabyty talent dominuje nad osobowością.

3. S. Spasowski- nauczyciel powinien posiadać zespół cech duchowego przewodnika. Powinien to być człowiek szlachetny, wierny głoszonym zasadom, odważny i obowiązkowy. Powinien mieć swobodę w doborze materiału, jego rozkładu tak, aby dopasować go do potrzeb wychowanków – mowa o kompetencjach.

4. H. Rowid – wymienia 5 głównych cech:

1. Zdolność do samodzielnego ujmowania i rozwiązywania zagadnień wychowawczych

2. Inicjatywa, pomysłowość, twórczość w tworzeniu metod nauczania

3. Umiejętność współdziałania w opracowywaniu programów naukowych

4. Umiejętność popularyzacji wiedzy w dziedzinie swoich zainteresowań naukowych

5. Posiadanie głębokie kultury etycznej, społecznej i estetycznej

1. M. Kreutz – „Osobowość nauczyciela wychowawcy – zdolność sugestywna to najwyższa cecha. Specyficzne właściwości to skłonność do społecznego oddziaływania, nauczania innych, przekonywania, zapalenie drugich, porywania , przyciągania do siebie innych ludzi.

2. S. Baley – „zdatność wychowawcza” to cecha dobrego nauczyciela. Pojmował ją jako przychylność wychowankom, rozumienie ich psychiki, systematyczne zajmowanie się nimi , cierpliwość, takt, entuzjazm, artyzm. Wychowawca posiadający te cechy ponadprzeciętne będzie „wychowawca integralnym”

3. M. Grzegorzewska – twórczyni pojęć nauczyciela „wyzwalającego” i „hamującego”.

W 1996 roku można było tworzyć własne programy, klasy autorskie, jednak skorzystało z tego 2-3% nauczycieli. Tworzenie programów ze współczesnymi wymaganiami jest bardzo trudne, praca i czasochłonne. Reforma wymusiła tworzenie zespołów przedmiotowych i tworzenie przez nich programów. Zmusiły to szkołę egzaminy zewnętrzne (po 1999 r.) Dawniej nauczyciele przyjmowali sobie za punkt honoru wycieczkę i wizytację w jakimś ośrodku pedagogicznym, jakiejś szkole. Po powrocie z wakacji na radzie pedagogicznej wymieniano doświadczenia.

Pedeutologia zaczęła się rozwijać. W II RP zajęto się warunkami socjologicznymi, doskonaleniem i dokształcaniem nauczycieli. Było to kontynuowane po wojnie – adaptacja zawodowa, motywy podejmowania zawodu, rozwinięto badania na temat doskonaleni nauczycieli, zbudowano orientację kształcenia nauczycieli, zajmowała się diagnozowaniem efektywności kształcenia, spektrum się rozszerzało.

Dużo badań było powielanych, ale pozostawia się nietknięte pewne problemy:

- profesjonalizm funkcjonowania nauczycieli poszczególnych szczebli (mało się poświęca nauczycielowi klas starszych – przedmaturalnych, najwięcej problemów jest w szkołach średnich, tam nauczyciele mają gorsze podejście niż w szkołach podstawowych do swojej pracy i uczniów). Nauczyciele w szkołach średnich nie maja właściwego zachowania psychopedagogicznego.

- badania dotyczące nauczycieli akademickich (uczących się w różnych uczelniach w tym prywatnych

- bezrobocie wśród nauczycieli

- brak propagowania wiedzy psychopedagogicznej (wynika to wg pan dr z feminizacji zawodu, kobieta nie ma potrzeby naprawiania całego świata; potrzeba polityki, która spowoduje dopływ mężczyzn do pedagogicznego ciała, brakuje ekspansji męskiej).

Orientacje badawcze w pedeutologii:

1. Psychologizująca

2. Psychologizująco – socjologizująca

3. O ukierunkowaniu pedagogicznym

Badania nad nauczycielem:

1. Diagnostyczne – określano na ich podstawie czynniki stymulujące lub hamujące powodzenie w pracy nauczyciela.(J. Rutkowiak, J. Jakóbowski, B. Niemierko, B. Sadaji inni).

2. Prognostyczne – przewidujemy na ich podstawie rozwój umiejętności zawodowych przyszłych kandydatów do zawodu nauczycielskiego (Bandura, J. Jakóbowski, M. Maciszek).

3. Weryfikacyjne – projektują i badają wpływy wzajemne poszczególnych elementów systemu, a przez to jakość pracy nauczycielskiej (Cz. Kupisiewicz, W. Okoń, S. Słomkiewicz).

Wykład 3: Zawód nauczyciela zawodem, misją czy powołaniem?

Czym zatem jest zawód - wg leksykonu pedagogiki (B. Milerski, B. Śliwerski, Warszawa 2000) to zespół czynności wyodrębnionych w ramach społecznego podziału pracy, wymagających przygotowania (kwalifikacji), wykonywany przez jednostkę stale lub dorywczo i stanowiący źródło utrzymania”.

Podobnie precyzuje T. Nowacki: wykonywanie czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy umiejętności, powtarzanych systematycznie i będących źródłem dochodu pracownika i jego rodziny”.

Powołanie – Mały Słownik języka polskiego precyzuje- oznacza skłonność, zdolność, zamiłowanie. Można się czuć powołanym do pełnienia roli. Powołanie to przeświadczenie, że żadna profesja, żadna droga życiowa jest najwłaściwsza dla danej osoby. Powołanie może odnosić się do przekonania o własnych lub kogoś predyspozycjach psychicznych (aspekt psychologiczny) oraz wynikać z przesłanek światopoglądowych. Ten ostatni odnosi się do ujęcia religijnego – Bóg powoła mnie do pewnych zadań. Życie człowieka zostało nie tylko dane, ale i zadane. Każdemu człowiekowi Bóg wyznaczył określoną rolę, uzasadniającą to Zycie. Powołanie to poświęcenie się czemuś, heroizm, ofiarność, rezygnacja z własnego szczęścia.

Misja – wg tegoż słownika to ważne zadanie do spełnienia , posłannictwo. W słowniku synonimów to powołanie, służba, służenie, powinność, posłannictwo, apostolstwo, obowiązek wobec innych, bycie orędownikiem w jakiejś sprawie, zadanie do wykonania.

Warunki tego, że zawód nauczyciela jest zawodem:

1. Zostało wyodrębnione z podziału pracy

2. Najstarszy zawód pracy

3. Stanowi źródło utrzymania

4. To sam podmiot decyduje o tym, że go wykonuje

Przepisy formalne:

• Konstytucja nie może nikomu zabronić iść na studia pedagogiczne, sprawdza się tylko niekaralność tego kandydata.

• Osoba, która chce wstąpić w zawód nauczyciela nie może mieć wyraźnych defektów zewnętrznych (ułomność, kalectwo)

• Zdatność fizyczna, zdrowotna do bycia nauczycielem (dysleksja, choroba psychiczna).

Żeby niepowołane osoby (osoby, które nie nadają się na nauczyciela) nie trafiły na stanowisko nauczyciela są:

- konkursy na stanowiska nauczycielskie

- roczny staż pracy

Powinny być uruchomione mechanizmy selekcji. Np. w Niemczech po dwóch latach na studiach pedagogicznych wysyła się studentów na rok do szkoły, potem muszą się zdecydować czy nadal chcą być na studiach pedagogicznych czy zmieniają kierunek studiów.

Co wyróżnia nas od innych zawodów?

- identyfikacja z zawodem (musi być wysoki poziom identyfikacji), musi być szacunek do zawodu, reprezentantów zawodu

- szczególny poziom i zakres odpowiedzialności; „Przed kim”? , przed sobą, uczniem, społeczeństwem

„Za co”?, za siebie i sposób wykonywania zawodu i za ucznia, ważne jest żeby uświadomić sobie do jakiego momentu jest nasza odpowiedzialność, trzeba wyrobić sobie dystans od momentu gdy odpowiemy czy zrobiłem wszystko żeby do zjawiska nie doszło?, Czy mogłem coś jeszcze zrobić?

- włączanie, wykonywanie wszystkich sfer osobowości, intelektu, uzdolnień, aktywizowanie

- twórczość

- konieczność uwzględniania i poddawania się wpływom kulturowym, które modyfikują naszą osobowość nauczycielską

- prestiż społeczny – ocena zewnętrzna grupy zawodowej i osoby

Autorytet – to, co wypracujemy sami, zależy od nas samych

Unia Europejska zaczyna opracowywać plany żeby odtworzyć ten prestiż. Pierwszą rzeczą jest pensja, szacunek społeczny. Prestiż zależy od postaw nauczyciela i warunków zewnętrznych.

- stałe doskonalenie zawodowe; trzeba zadać sobie pytanie jak ten zawód jest wykonywany, są dwa sposoby: mistrzowski i rzemieślniczy

Mistrz – osoba twórcza, dynamiczna, poszukująca, która ciągle rozpoznaje siebie środowisko, czyni proces dynamiczny wprowadzając do niego nowe wartości, wykonuje ten zawód angażując się w pełni całego swojego jestestwa, jest autentyczna, ma opanowany warsztat metodyczny, ciągle go doskonali, ma pełną świadomość niedoskonałości procesów, które aktywizuje, potrafi odczuwać własne potrzeby i potrzeby innych, potrafi zmieniać się w stosunku do mieniącej się rzeczywistości.

Wykonywanie rzemieślnicze – opanowanie warsztatowe , metodyczne bardzo dobre, rzetelne wykonywanie czynności zawodowych, co jednak prowadzi do rutyny, bowiem nie poddaje ich modyfikacjom, lub bardzo nieznacznym, angażuje się głównie intelektualnie, ma wypróbowane algorytmy zachowań, potrafi wykazać się skutecznością, bowiem jego proces jest usystematyzowany, uporządkowany, zaplanowany, w nim jest strona metodyczna, merytoryczna, ale ogranicza tym procesem środek klasy – uczniów przeciętnych, buduje wokół siebie filozofię idealisty, że skupia się tylko na tych uczniach, którzy go potrzebują, ale to SA pozory, bo do uczniów z problemami dydaktyczno – wychowawczymi nie potrafi dotrzeć, próbuje im organizować pracę, nie obejmuje swą pracą uczniów najlepszych, bo to wymagałoby dodatkowej pracy, nie jest w stanie wyjść poza role.

Obraz misyjny wykreowały zabory (poświęcenie się nauczycieli, wyrzeczenia), oczekiwania przedłużają misyjność, nauczyciele też chcą, by społeczeństwo postrzegało ten zawód jako szczególny i żeby miał pewne prawa, żeby mieli władzę nad czasem na lekcji.

Zawód nauczyciela to służba!

Wykład 4: Start i adaptacja zawodowa.

Kiedy już nie możemy się rozwijać, praca staje się dla nas atrakcyjnym miejscem pracy. W życiu każdego człowieka mają miejsce zdarzenia krytyczne.

Płaszczyzna powierzchowna, Kwaśnica nazwał ją racjonalnością, zapytanie się o to, co się zdarzyło, dotyczy wiedzy instrumentalnej, komunikacyjnej. Głębia sensu wymaga refleksji z różnych perspektyw, bo to może dotyczyć zmiany zachowania.

„Dwie racjonalności” Robert Kwaśnica

Start zawodowy może być:

Szokiem zawodowym – jest zazwyczaj destrukcyjnym stanem polegającym na zaskoczeniu, zdziwieniu, a czasami prowadzi do wstrząsu psychicznego. Wg E. Einteina akt zdziwienia powoduje uaktywnienie myślenia.

„Grą z nieznanym”

- Wygrywa ten, kto jest otwarty na zmiany i nie unika wewnętrznych konfliktów, jest w ten sposób przygotowany na radzenie sobie w sytuacjach stresogennych.

- Czynnikiem decydującym jest motywacja jednostki, która wpływa na radzenie sobie z trudnościami okresu startu.

- Wyższy poziom przygotowania zawodowego sprzyja elastyczności intelektualnej oraz samodzielności zawodowej.

- Istotną jest wiara we własne możliwości i świadomość własnego sprawstwa (ja decyduję o tym, jakie będą relacje międzyludzkie, jak będzie przebiegał proces edukacyjny na lekcji itp.)

- Bardzo istotne znaczenie ma świadomość naturalności przeżyć, które towarzyszą młodemu nauczycielowi w początkach jego kariery zawodowej.

Aktywność młodego nauczyciela należy kierować na:

1. Ujawnienie i rozpoznanie sytuacji.

2. Ocenę sytuacji w aspekcie możliwości i konieczności.

3. Rozwiązanie sytuacji dzięki wykorzystaniu wiedzy i umiejętności nabytych wcześniej, przyswajaniu nowych.

4. Uruchamianie refleksji motoryczno – pedagogicznej nad własnym działaniem i myśleniem.

Trzeba dokonać rozpoznania sytuacji.

Adaptacja zawodowa nauczyciela.

1. To twórcze i aktywne przystosowanie się do pełnienia roli zawodowej i społecznej. Oznacza przystosowanie się do czynności zawodowych, społecznych, warunków pracy zawodowej, do zewnętrznych warunków pracy zawodowej, do zewnętrznych warunków finansowania oraz środowiska zewnętrznego.

2. To z jednej strony przyjęcie określonych wzorów, wartości, norm i ocen środowiska społecznego, a z drugiej strony przystosowanie pewnych cech środowiska do wartościowych potrzeb i możliwości adaptacyjnych osoby lub grupy.

3. Adaptacja to proces osobowo twórczy i społeczny. Często jest to nowe doświadczenie, które wymaga poszukiwań nowych wzorców zachowań dla osoby doświadczającej tych nowych sytuacji.

4. Proces adaptacji jest zarówno problemem jednostkowym jak i ogólnospołecznym, bowiem determinuje sprawności wykonywanej pracy. Miernikiem przystosowania zawodowego jest zadowolenie lub świadoma aprobata wykonywanych czynności.

Strat zawodowy to pierwsza faza adaptacji zawodowej, od której zależy dalszy przebieg i wyniki całej aktywności zawodowej. Długość tej fazy jest różna i jako kryteria można przyjąć spadek do minimum popełnianych błędów i w odczuciu subiektywnym wrażenie rzetelności wykonywanej pracy.

Fazy nastawienia zawodowego:

1. Nastawienie na przetrwanie.

2. Nastawienie na sytuację dydaktyczną

3. Nastawienie na ucznia.

Uwarunkowania rozwoju zawodowego nauczyciela.

D.E. Super w swojej teorii rozwoju zawodowego wyróżnia czynniki wchodzenia w rolę zawodową w ogóle:

1. Czynniki roli – wynikają z poczucia własnego „ja”.

2. Czynniki osobiste – specjalne uzdolnienia, zainteresowania, wartości i postawy.

3. Czynniki sytuacyjne – warunki społeczno – ekonomiczne rodziców, przekonania religijne, atmosfera domu i postawy rodziców.

Nauczyciela rozwój zdeterminowany jest:

1. Czynnikami kierunkowymi

2. Czynnikami instrumentalnymi

3. Czynnikami sytuacyjnymi.

Stadia rozwoju zawodowego nauczyciela od nowicjusza do eksperta:

- Nowicjusz – świadoma koncentracja na zadaniu, wysoki poziom lęku, sztywne trzymanie się reguł

- Zaawansowany początkujący – widoczne próby uelastycznienia reguł

- Kompetentny praktyk – zaczyna się uczyć z własnego doświadczenia

- Biegły praktyk – korzysta coraz chętniej ze swojego wyczucia, intuicji

- Ekspert – spokojny, pewny siebie, wielkoduszny, twórczy, otwarty.

Czym jest rozwój? Według B.N. Newmana i Ph. R. Newmana jest to:

Uporządkowana według jakiegoś wzoru sekwencja zmian w przeciwieństwie do zmian przypadkowych, które są nieprzewidywalne, rozwój postępuje systematycznie w jakimś kierunku. Wcześniejsze zachowania lub ich sekwencje są elementami do budowy sekwencji późniejszych. Gdy mówimy, że przyjmujemy podejście rozwojowe, oznacza to, iż poszukujemy regularności w sekwencji zachowań (Brzezińska 2000).

Należałoby podkreślić, że człowiek przez całe życie się rozwija i wpływają na to wrodzone zadatki anatomiczno – fizjologiczne organizmu, środowisko, wychowanie, oraz własna działalność (aktywność).

Wraz z rozwojem człowieka można zaobserwować zmiany rozwojowe, dotyczą one czterech poziomów:

1. Zmian zachowań

2. Zmian struktur umysłowych (poznawczo – emocjonalno – motywacyjnych)

3. Zmian osobowości

4. Zmian relacji osoba – otoczenie

Są osoby, które uważają, że nie można się nie rozwijać, inni robią to dla satysfakcji osobistej, lub chęci robienie kariery, niektórzy z poczucia odpowiedzialności za wpływ jaki wywierają na dzieci (uczniów) twierdząc, że jeżeli nauczyciel się rozwija, to i jego wychowankowie też będą się rozwijać, oraz dlatego, że tak nakazuje prawo, czyli dla awansu zawodowego.

V. Brooks, P. Sikes wymieniają 6 etapów w rozwoju zawodowym nauczyciela:

1. Początkowy idealizm – nauczyciel rozpoczyna pracę z własnymi często wyidealizowanymi wyobrażeniami na temat szkoły i swoich możliwości działania.

2. „Poszukiwanie sposobów na przeżycie” – po napotkaniu pierwszych trudności poszukuje skutecznych sposobów radzenia sobie z podstawowymi problemami.

3. Zdobycie podstawowych kompetencji – zmagając się z problemami, często metodą „prób i błędów” zaczyna się wreszcie „wyrabiać” w większości zadań związanych z nauczniem i wychowaniem.

4. Mistrzostwo w radzeniu sobie z wyzwaniami zawodu – w wyniku własnych starań (rozwoju zawodowego).

5. Znudzenie zawodem – zagrożenie rutyną i wypaleniem, charakteryzuje się przemęczeniem, brakiem dawnego entuzjazmu i zaprzestaniem działań prorozwojowych.

6. Wycofanie się, czyli emerytura – decyzja tak samo ważna jak wybór zawodu nauczyciela.

Fazy rozwoju zawodowego (Kwaśnica 2003)

- Stadium przedkonwencjonalne – kopiowanie wzorców zachowań innych nauczycieli

- Stadium konwencjonalne – pełna adaptacja do roli zawodowej

- Stadium postkonwencjonalne – twórcze przekraczanie roli zawodowej

Rozwój zawodowy a realizowane cele edukacyjne

Cele	Co robi nauczyciel
Opanowanie wiedzy, faktów i umiejętności przez uczniów	Mówi, wyjaśnia pokazuje
Naciska na bazową umiejętność uczenia się	Porządkuje doświadczenia, strukturalizuje treści
Nacisk na umiejętność rozumowania	Tworzy okazje do eksploracji
Rozwijanie myślenia pojęciowego	Ukierunkowuje uczniów na sytuacje prowokujące do myślenia
Stymulowanie procesów myślowych prowadzących do lepszego rozumienia	Pomaga w dokonywaniu refleksji, towarzyszy odkryciom ucznia, dyskutuje z nim

Wykład 6: Awans zawodowy nauczyciela

Awans do reformy (1999) i po reformie (współczesność)

Karta nauczyciela z jednej strony chroni nauczyciela, z drugiej strony dokonuje się zmiany w edukacji, bo karta osłabia pływy rządzących. Jest duża niestabilność polityki.

Awans zawodowy nauczyciela do reformy (do 1999 r.)

Odbywał się w układzie poziomym, co dwa lata automatycznie była podwyżka, po 3latach otrzymywał mianowanie (jeżeli dyrektor nie przychodzi na hospitację to nauczyciel automatycznie był mianowany).

Mógł też awansować.

(red.) Parzęcki „Dyskusja o nauczycielu”.

Mógł zdobyć po 5 latach pracy specjalizację zawodową (3 stopnie).

Warunki merytoryczne wymagane przy ubieganiu się o kolejne stopnie awansu specjalizacyjnego:

I Stopień specjalizacji zawodowej:

-wysokie wyniki nauczania

- wzorowe wywiązywanie się z wszelkich obowiązków powinności nauczyciela

- krytyczne adaptowanie nawyków rozwiązań w nauce przedmiotów

- właściwie zorganizowany warsztat pracy zawodowej samodzielnie wzbogaconym w umożliwiający realizację programu

II Stopień specjalizacji zawodowej:

- wysokie wyniki nauczania

- wzorowe wywiązywanie z wszelkich obowiązków powinności nauczyciela

- krytyczne adaptowanie nowych rozwiązań w nauce przedmiotów

- właściwie zorganizowany warsztat pracy, wzbogacony materiałami potwierdzającymi koncepcje pedagogicznej działalności dobrego nauczyciela

- inspirujące oddziaływanie na najbliższe środowisku zawodowe - udokumentowane

III Stopień specjalizacji zawodowej:

- wysokie wyniki nauczania

- wzorowe wywiązywanie z wszelkich obowiązków powinności nauczyciela

- posiadanie własnego oryginalnego dorobku zawodowego – publikowanego wzbogacającego wiedzę przedmiotową pedagogiczną i psychologiczną

- właściwie zorganizowany warsztat pracy, wzbogacony materiałami potwierdzającymi koncepcje pedagogicznej działalności danego nauczyciela

- inspirujące oddziaływania na środowisko zawodowe – przekazywanie wiedzy i doświadczeń, demonstracji tej działalności.

W 1999 r. wszedł awans zawodowy nauczyciela, nowa ścieżka – szczeble

- nauczyciel stażysta – 1 rok

- nauczyciel kontraktowy – staż trwa 2 lata i 9 miesięcy

- nauczyciel mianowany – staż trwa 2 lata i 9 miesięcy

- nauczyciel dyplomowany – staż trwa 2 lata i 9 miesięcy

- profesor oświaty – nie ma stażu, minimum 10 lat pracy, by móc otrzymać tytuł honorowy profesora oświaty

Gdy prowadzono stopnie awansu zawodowego było tak, że między kontraktowym, a mianowanym nie wnioskował w ciągu dwóch tygodni, musiał wnioskować o staż od początku. Dawniej nauczyciel miał dokumenty w teczkach, awans był w oparciu o dokumentację. Od zeszłego jakiegoś czasu są rozmowy z nauczycielami.

Zmieniają się przepisy o standardy kształcenia. Zmieniają się przepisy liczby godzin, standardów dających pewne uprawnienia.

Wykład 7: Plan rozwoju zawodowego stażysty

Początek czerwca, koniec sierpnia – regulowane są pewne sprawy.

Opiekun stażu – bardzo znacząca osoba , ocenia nas jako pierwszy, powinien wspierać, jest jednak bardzo różnie, musi hospitować, sprawdza konspekty, powinien być cierpliwy, tolerancyjny, powinien być mistrzem w zawodzie i być osobowością, która ma w sobie cechy mistrza. Stażyście wolno pytać bez żadnych obciążeń. Opiekun powinien wprowadzać w arkana zawodu rzeczy, które nie są zapisane w książkach.

Należy skupić się na zadaniu, na uczniu, na pracy, aby zyskać jak najwięcej, skorzystać z pomocy opiekuna. Gdy wybitnie nie leży nam opiekun możemy iść do dyrektora o zmianę opiekuna.

Opiekun musi być:

- przynajmniej mianowany

- powinien być z przedmiotu, którego mamy uczyć

- powinien pomóc przy sporządzaniu planu rozwoju zawodowego

Potem składa się sprawozdanie opiniowane przez opiekuna i dyrektora 2 tygodnie na złożenie wniosku o uruchomienie postępowania kwalifikacyjnego. Organizacja komisji gdzie odbywa się rozmowa kwalifikacyjna (jest tu dyrektor, opiekun, przewodniczy grupy przedmiotów.

Przyjąć postawę pokazując, że dojrzałam do tego, ze wiem co mogę jeszcze wykształcić u siebie, czego mi brakuje, pokazać perspektywę rozwoju zawodowego.

Po otrzymaniu pozytywnej oceny stajemy się nauczycielami kontraktowymi, we wrześniu trzeba złożyć wniosek o uruchomienie stażu nauczyciela kontraktowego, trwającego 2 lat i 9 miesięcy. Ma się też opiekuna. Nacisk na osobisty rozwój nauczyciela, wszelkie formy doskonalenia zawodowego, zgłębianie literatury, załączamy scenariusze ciekawych lekcji, nagrywa się imprezy pozaszkolne, ma to doprowadzić do stabilizacji. Zapoznać się z przepisami dotyczącymi zawodu i funkcjonowania szkoły.

Ubezpieczyć się od odpowiedzialności cywilnej.

Z całą dokumentacją składamy sprawozdanie z załącznikami po przyjęciu. Po przyjęciu sprawozdania 2 tygodnie na złożenie wniosku na postępowanie egzaminacyjne (kwalifikacyjne).

Komisja egzaminacyjna się zbiera, ok. 40% nie zdaje tego egzaminu, w komisji są osoby z zewnątrz (eksperci), dyrektor szkoły, opiekun stażu, przedstawiciel nadzoru pedagogicznego.

Po zdaniu egzaminu otrzymuje się mianowanie. Po dwóch latach można złożyć wniosek o otwarcie stażu, nie musi on być przyjęty. To zależy od dyrektora.

Nowe wymagania

- wymaga się opisu i analizy przypadku, opracowanie mojej metody

- wymaga się wiedzy teoretycznej, praktycznej, diagnostycznej.

Wykład 8: Teoretyczne koncepcje kształcenia nauczycieli.

Funkcje koncepcji:

1. Służą normowaniu koncepcji nauczyciela zgodnie z wizją szkoły.

2. Dają możliwość zweryfikowania czy dla naszej wizji szkoły ten nauczyciel wypełnia role, daje szanse zweryfikowania się. Wizja od modelu filozofii kształcenia.

3. Spełnianie roli zawodowej czy odpowiada tej wizji.

4. Które koncepcje przyniosły efekty.

Współczesne koncepcje kształcenia nauczycieli T. Lewowicki.

Koncepcja ogólnokształcąca – optymalizacja rozwoju intelektualnego w toku kształcenia ogólnokształcącego, jest podział na przedmioty akademickie z nachyleniem na przedmioty humanistyczne. W toku tego kształcenia jest też kształtowanie dyspozycji psychicznych i rozwój zainteresowań poznawczych. Zwraca się uwagę na rozwój zdolności indywidualnych czyli proces kształcenia musi dotykać wszystkich sfer intelektualnych. Ogólnie kształcimy intelektualistę, jeżeli chodzi w zawód musi umieć uzupełnić wiedzę jeżeli takowej mu zabraknie. Typowe kształcenie dla uniwersytetów.

Koncepcja personalistyczna – kształtowanie osobowości pedagogicznej czyli kompetencji intelektualnych i zawodowych w oparciu o ukształtowanie osobowości nauczyciela czyli wpływanie na postawy, przekonania, motywacje. Wysoce zindywidualizowany tok przygotowania nauczycieli, aby mieli szansę poznać siebie, swoje możliwości w toku kształcenia modyfikować i wzmacniać je i wypracowywać indywidualny styl wykonywania przyszłego zawodu. W Polsce takich przykładów nie ma, w Europie w Niemczech, w Islandii.

Koncepcja progresywna – umiejętność rozwiązywania problemów źródło od naturalizmu do szkoły progresywnej. Dewey umiejętność dostrzegania problemów, tok kształcenia odbywa się problemowo, jednocześnie w toku kształcenia ma posiąść wiedzę, ale sam określa zakres tej wiedzy w zakresie prowadzenia ucznia w rozwiązywaniu problemów, musi być wyposażony w wiedzę o uczniu, aby zorganizować sytuację problemową i towarzyszyć uczniowi w jego samodzielnym rozwiązywaniu problemów. W Polsce nie ma szkół, w USA są. To kształcenie obejmuje też to, że ma osiągnąć wiarę we własne siły i możliwości, sprawczość przekonania. Kształtowanie charakteru przyszłego nauczyciela niż stronę intelektualną.

Koncepcja pragmatyczna – praktyczne przygotowanie do pełnienia funkcji zawodowej, minimum wiedzy teoretycznej z maksymalnym oprzyrządowaniem umiejętności, praktyka, algorytmy postępowania z niskim poziomem refleksyjności zawodowej. Ta koncepcja była sprawdzana w liceach pedagogicznych i studium nauczycielskim.

Koncepcja wielostronnego kształcenia – wywodzi się o teorii wielostronnego kształcenia, kompetencje personalistyczne i progresywne.

Aktywność:

- intelektualna

- praktyczna, problemowa

- emocjonalna; rozwój postaw nauczyciela

Zabiegano o równowagę, były przedmioty akademickie, bogaty wachlarz strony praktycznej, optymalna strategia kształcenia nauczycieli, była realizowana w wyższych szkołach pedagogicznych.

Koncepcje kształcenia nauczycieli – Kwiatkowska

1. Technologiczna

2. Humanistyczna

3. Funkcjonalna

Ad.1 Opiera się na psychologii behawioralnej (bodziec – reakcja), postrzega edukację w spłaszczony sposób. Skiner twierdził, że nie rządzą nami wartości, tylko świat społeczny, konfiguracje społeczne i my powinniśmy przygotować nauczyciela do tych konfiguracji, żeby wiedział jaki model zachowania stosować. Według tej koncepcji czyni proces kształcenia nauczycieli procesem technologicznym, wysoka sterowność kształcenia nauczycieli, która w efekcie ma dać zbliżony poziom kompetencji, wyuczonych jako schematy postępowania. Powoduje to zabijane w zarodku elastyczności metodycznej i twórczości nauczycielskiej.

Ad. 2 Wychodzi się z nurtu psychologii humanistycznej, naturalizmu, ujmuje holistycznie (całościowo) rozwój jednostki, by dać szanse na pełną realizację osobowości od samodzielności myślenia, działania poprzez kształtowanie postaw pożądanych do zawodu aż do rozwijania samoświadomości swojej tożsamości. Jeden z twórców powiedział, że zawód nauczyciela jest najbardziej humanistycznym zawodem. Niezbędne jest kształcenie nauczycieli przez pryzmat trzech zasad psychologii humanistycznej:

1. Dotyczy tożsamości osobowej i filozofii świata nauczyciela, które są podstawowym narzędziem wykonywania profesji nauczyciela, to jakim jest człowiekiem, jaką ma filozofię świata decyduje o tym jak będzie wykonywał swoją funkcję zawodową. Często nieświadomie posiadamy stereotyp, który niesie wartości i postawy np. z tej rodziny to wszyscy są tacy sami, albo „niedaleko pada jabłko o jabłoni”.

2. Postrzeganie i rozumienie świata – łączy się z filozofią życia, jeżeli postrzegam siebie jako właściwe miejsce dla mnie, że dobrze się czuję z młodymi ludźmi, to wypełnianie roli zawodowej jest pełne ale trzeba siebie znać. To pozwoli mi na to, żeby w tym znajdować się.

3. Uzmysłowienie w toku edukacji faktu, że kluczową potrzebą egzystencjalną dla nauczyciela jest wymóg adekwatności siebie, roli, postrzegania wychowanka, autentyczności mojej w relacjach, temu może sprostać silna konstrukcja osobowościowa, która ma autentyczną ofertę.

Nie można zunifikować procesu kształcenia. Musi się to odbywać przez indywidualny program kształcenia, w indywidualnym tempie, zakresie materiału, rytmu i rozwoju jednostki. Nikt nigdy masowo nie wykształcił silnej osobowości. Możliwe jest tu odkrywanie, poznawanie siebie, gdy się rozwijamy, zgłębiamy teorię, sprawdzamy siebie w praktyce, by dać możliwość wypracowania własnego stylu.

Zarzuty do tej koncepcji:

- idealistyczne podejście do rozwoju zawodowego przyszłych adeptów

- nie jest na miarę naszej rzeczywistości

- zbyt idealna, sceptyczna

- duże prawdopodobieństwo, że skierowane byłoby do wybrańców, nie zaspokoiłaby potrzeb społecznych.

1. Funkcjonalna – istotą jest przekładalność teorii na praktykę, podstawa – jak największa ilość wiedzy, tym nauczyciel bardziej operatywny, należy wyznaczyć cel, określić działanie, które zmierza do osiągnięcia celu, wiedza ma być zweryfikowana. Uwzględnia też praktyczną stronę i występuje element aksjologiczny, ma nastąpić wartościowanie i ocenianie przydatności danej teorii i zabiegów praktyczności. Selekcji wiedzy ma dokonać przyszły nauczyciel, powinien wierzyć, że dobrze dokona wyboru , kształtuje się postawę, jest to element strategiczny tej koncepcji. Ta koncepcja wywodzi się z nurtu liberalnego. Jest bardziej rzeczywistą koncepcją. Zajęcia fakultatywne, obligatoryjne, wprowadzenie dwuprzedmiotowego kształcenia nauczycieli.

Krytyka systemu:

- kto ma decydować o tym jako zakres wiedzy dać studentom

- nie ma tu określonego momentu przejścia od teorii do praktyki

- potrzebuje innej organizacji systemu kształcenia, oferty finansowej

Współczesne kategorie opisu roli nauczyciela.

1. Rola „Przewodnika” (Z. Baumann) – zna cel wędrówki; po co idziemy, ku czemu, dokąd chcemy i powinniśmy dojść, zna drogi i potrafi wybrać najlepszą. Najlepszą drogą jest ta, którą wybierze uczeń, bo to jest jego własna droga. Jego rolą jest uświadomienie co uczeń musi spotkać na drodze, pojawia się tu ambiwalencja roli, nauczyciel jest pod uczniem, obok ucznia i za uczniem – jest to istota roli nauczyciela, bo trzeba umieć przechodzić z tych pozycji. Trzeba się z tą zmianą umieć pogodzić.

2. Rola „Tłumacza” (Z. Baumann) – objaśnia, tłumaczy różne sposoby wyboru, jest neutralny wobec kultury jednostki. Zna język komunikacji, ma poczucie odpowiedzialności. Pokazanie za i przeciw teorii, którą omawia, nie może narzucać swojej wizji świata, ale wymagane jest też:

- bardzo rozległa wiedza

- uczciwość i rzetelność

Ważna jest komunikacja, wejście w dyskusję.

1. Rola „Refleksyjnego Praktyka” (A.T. Person) – stale weryfikuje swoje kompetencje w oparciu o doświadczenie i konfrontację z teorią. Jest to twórcze działanie zrelatywizowane do konkretnej sytuacji. Wiedza w działaniu. Zdarzenia krytyczne.

2. Rola „Badacza” – podejmuje studia nad własnym działaniem, jego proces kształcenia zaproponowany uczniom to ciągłe odkrywanie, tworzenie.

3. Nauczyciel wyemancypowany – niezależna postawa, bo tylko taki może wykazać niezależność swojego ucznia, uczestniczy w kreowaniu niezależnej tożsamości ucznia, przygotowanie do niezależności, w związku z tym wymaga specyficznego postępowania, pokierować procesem kształcenia, aby wyzwolić w uczniu opór i chęć poszukania własnego sposobu zrealizowania czegoś.

Style nauczania:

1. Styl kierowniczy (Fermsteramcher, Sotis); nauczyciel ustala przebieg procesu kształcenia, cele, metody, formy, organizacje z uwzględnieniem dokładnej analizy treści (jest znawca swojego przedmiotu) oraz analizy możliwości i zainteresowań uczniów. W trakcie zaplanowanego procesu dokonuje ewaluacji, drobnych korekt, pogłębiona analiza jest po zakończeniu procesu, na bieżąco bada efekty kształcenia, dokładnie wie do czego chce doprowadzić uczniów. Jest kierownikiem procesu, zarządza czasem, motywuje uczniów do wyższej efektywności, ale jest z boku procesu, poza procesem uczenia się uczniów. Osiąga dobre wyniki częstokroć, bo ma dobrze zorganizowany proces, jest wychowawczo z boku, jest zdystansowany, wymagający.

2. Terapeutyczny – nastawiony na ucznia, tak aby mógł siebie rozwijać i niwelować własne słabości.

3. Styl wyzwalający – nauczyciel uprawia swoją dyscyplinę na oczach ucznia, jest pasjonatem, mówi się o charyzmie, żyje tym, co robi, prowadzi proces myślenia na oczach swoich uczniów.

Ewaluacja

Współczesna szkoła, aby sprostać wymaganiom rynku oraz indywidualnym potrzebom ludzi, musi zaoferować nowy system kształcenia zapewniający wielostronny, harmonijny rozwój dzieci i młodzieży. Dlatego też, system oświaty jeżeli ma sprawnie funkcjonować i być zdolny do rozwoju, musi zawierać w sobie stale działające procedury ewaluacyjne. Ewaluację rozumiemy jako: "badanie jakości w celu korygowania działań oraz rozwiązań strukturalnych i programowych w systemie edukacji" (Biblioteczka Reformy, Ocenianie, MEN, 1999, s. 187). Ewaluacja określana jest również jako "systematyczne badanie zdarzeń, które mają miejsce w ramach aktualnie realizowanego programu, bądź stanowią jego konsekwencję - badania te mają przyczynić się do usprawnienia zarówno tego programu jak i innych, stanowiących te same cele ogólne". (Korpowicz, 1997, s. 53).

Ewaluacja pełni następujące funkcje:

a) formatywną (kształtującą) - ma ona charakter kroczący i interakcyjny, jest ona elastyczna, współgra ze wszystkimi zmianami, służy informacjami zwrotnymi o ich przebiegu, organizacji oraz procedurach. Tę funkcję wykorzystuje się do usprawniania i rozwijania aktualnie trwających działań.

b) konkluzywną (sumującą) - służy sprawozdawczości, nadawaniu certyfikatów lub selekcjonowaniu. Znaczy to, że ewaluacja próbuje opisać rezultaty końcowe zaistnienia ocenianych faktów, szuka wyjaśnienia związków między nakładami i końcowym rezultatem, porównuje te rezultaty ze wstępnymi założeniami i celami.

c) psychologiczną - jest wykorzystywana do kształtowania świadomości dotyczącej poszczególnych działań, motywowania pożądanych zachowań tych, którzy są ewaluowani, lub promowania określonych stosunków społecznych.

d) administracyjną - odnosi się do sprawowania władzy.

Ewaluacja nie ma charakteru restrykcyjnego, kontrolnego i nadzorczego; jej funkcją jest wspomaganie procesu zmian o charakterze rozwojowym. Ewaluacja, która prowadzona jest przez podmioty niezwiązane bezpośrednio z programami, przedsięwzięciami, strukturami poddanymi ewaluacji, ma charakter zewnętrzny. Natomiast charakter wewnętrzny ma ewaluacja, która dokonywana jest przez ewaluatorów zaangażowanych w działania związane z przedmiotem analizy, interpretacji i oceny. Zakres znaczeniowy pojęcia ewaluacji w szkole dotyczy:

1. Mierzenia jakości pracy szkoły.

2. Ewaluacji w dydaktyce.

3. Ewaluacji osiągnięć szkolnych uczniów.

Mierzenie jakości pracy szkoły to koncepcja organizacyjna, koncentrująca się na dokonywaniu wewnętrznych i zewnętrznych ocen osiąganych przez szkołę efektów pracy. Jest ona szczególnie efektywna dzięki stosowaniu w edukacji nowoczesnej koncepcji zarządzania Total Quality Management. TQM oznacza nieustanne doskonalenie grup i organizacji. TQM charakteryzuje pięć elementów:

• przywództwo,

• ustawiczne doskonalenie się,

• zarządzanie poprzez działanie,

• spełnianie wymagań klienta,

• zarządzanie przez delegowanie uprawnień.

W nowoczesnym społeczeństwie zreformowana szkoła powinna zapewnić edukację na najwyższym poziomie pod względem jakości. A jakość w edukacji jest ważna, gdyż społeczeństwo oczekuje informacji o tym, w jaki sposób wydawane są pieniądze podatników przeznaczone na edukację. Społeczeństwo interesuje się również, na jakim poziomie funkcjonuje oświata w Polsce, a także oczekuje poprawy jakości kształcenia. Mierzenie jakości pracy szkoły może być wewnątrzszkolne oraz zewnątrzszkolne.

Do wewnątrzszkolnego mierzenia jakości zaliczamy:

• samoocenę pracy szkoły,

• hospitacje.

Samoocena pracy szkoły jest mierzeniem jakości jej pracy pod względem osiągania celów, realizacji zadań, wykorzystania zasobów i wyników wszystkich działań dokonanym przez osobę lub zespół do tego powołany. Samoocena pozwala szkole na konkretne określenie jej mocnych i słabych stron oraz obszarów wymagających poprawy. Samoocena obejmuje różne

obszary pracy szkoły. Dotyczy szkoły jako instytucji oświatowej; ucznia; nauczyciela i dyrektora. Powinna obejmować wszystkie obszary pracy, a przede wszystkim nauczanie i uczenie się.

Samoocena daje szereg korzyści, m.in.:

• usystematyzowanie doskonalenia pracy szkoły,

• dokonanie oceny opartej na faktach,

• skuteczne diagnozowanie,

• mierzenie "wartości dodanej" poprzez okresowe dokonywanie samooceny,

• działania skierowane na obszary wymagające poprawy,

• promowanie dobrej pracy i współodpowiedzialności,

• dostrzeganie postępu i nagradzanie wyróżniających się,

• znalezienie sposobów porównywania wszystkich działań skierowanych

na jakość,

• określanie kierunków doskonalenia zawodowego nauczycieli.

Reasumując, można powiedzieć, że samoocena służy bieżącej obserwacji efektów pracy i dokonywania korekty lub modyfikacji.

Hospitacja jest pierwszym ogniwem nadzoru pedagogicznego sprawowanym przez dyrektora nad nauczycielami.

Wyróżniamy następujące rodzaje hospitacji:

a) diagnostyczną - polegającą na obserwacji zachowań uczniów podczas lekcji,

b) oceniającą - polegającą na obserwowaniu zachowań nauczyciela prowadzącego

lekcję,

c) lustrzaną - pomoc w samoocenie nauczyciela i wychowawcy,

d) globalną - pozwalającą na ogólne spojrzenie na proces kształtowania i

wychowania,

e) wycinkową - umożliwiającą analizę jednego lub kilku elementów procesu

dydaktycznego i wychowawczego.

Hospitacje pełnią następujące funkcje:

• diagnozującą pracę nauczyciela, wychowawcy, dyrektora szkoły, do zobrazowania fragmentu obecnego stanu prac nad rozwojem uczniów, nauczycieli czy szkoły,

• prognozują dalszy rozwój samokształcenia oraz prowadzą do podjęcia doskonalenia zawodowego,

• samooceny nauczyciela i wychowawcy,

• korelowania tematyki, stosowanych sposobów i metod kształcenia, przyjmowanych celów prowadzonych lekcji i zajęć poprzez hospitowanie różnych lekcji.

Zewnętrzny nadzór pedagogiczny nad pracą szkoły polega na:

• analizowaniu i ocenianiu efektów realizacji programu nauczania w szkołach oraz statutowych placówek,

• inspirowaniu nauczycieli do innowacji pedagogicznych, metodycznych i organizacyjnych.

Celami zewnętrznego nadzoru pedagogicznego są:

• diagnozowanie i ocena poziomu pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej nauczycieli i szkół,

• udział w rozwiązywaniu bieżących problemów dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych szkół poprzez udzielanie fachowej, merytorycznej pomocy i inspirowanie do samodzielnej, twórczej i innowacyjnej działalności. Wymiana doświadczeń oraz upowszechnianie i wdrażanie skutecznych rozwiązań służących realizacji przyjętych celów i zadań.

Wizytacje są realizowane poprzez pracowników pedagogicznych kuratorium, a nadzór nad działalnością szkoły w zakresie finansów i administracji sprawuje gmina.

Ewaluacja w dydaktyce nastawiona jest na zbieranie informacji o warunkach, przebiegu i wynikach działań dydaktycznych w celu ulepszania tych działań lub podjęcia decyzji o ich prowadzeniu.

Ewaluacji w dydaktyce podlegają również programy nauczania. Podstawowe

zasady obowiązujące w ewaluacji to:

• oszacowanie wartości wdrożonego programu,

• wyciąganie wniosków o jego skuteczności,

• określenie, czy program ma być prowadzony dalej czy przerwany,

• ulepszenie jego struktury,

• dodanie, lub usunięcie pewnych technik pracy,

• skierowanie programu do wdrożenia w nowych kontekstach,

• ustalenie, na który z konkurencyjnych programów warto przeznaczyć fundusze,

• poparcie filozofii danego programu lub przeciwstawienie się jej.

W zależności od celu ewaluacji wyróżniamy ewaluację formatywną, tj. prowadzoną w toku wdrożenia, pozwala ona w trakcie realizacji zmieniać pewne techniki pracy oraz ewaluację surmatywną, podsumowującą całość wdrożenia. Pozwala ona ostatecznie ocenić, zaaprobować lub odrzucić filozofię programu.

Obowiązkiem osób prowadzących ewaluację jest określenie, który konkretnie cel lub grupę celów stawia się jako zadanie w danej procedurze ewaluacyjnej.

Wewnątrzszkolna ewaluacja osiągnięć szkolnych uczniów, to proces mający na celu przede wszystkim przemyślane planowe działanie szkoły, podczas którego opracowany zostanie model sprawdzania i oceny osiągnięć, oraz zostaną wypracowane procedury przekazywania informacji wartościujących. Szansę stanowi tu możliwość tworzenia szkolnych systemów oceniania oraz zmiana stylu oceniania na wspomagający i wspierający rozwój ucznia oraz wykorzystywanie pomiaru osiągnięć uczniów.

Podstawą tak zwanego dobrego oceniania, rozumianego jako proces gromadzenia informacji, który jest integralną częścią procesu uczenia się i nauczania oraz wspierający szkolną karierę ucznia i jego motywację, jest taki styl oceniania, w którym:

• oceniane jest to, co uczeń umie i jak posługuje się zdobytą wiedzą,

• stosowane są ćwiczenia, zadania, problemy i projekty traktujące przedmiot całościowo,

• stwarzane są sytuacje otwarte, wymagające łączenia wiedzy z różnych gałęzi przedmiotu,

• stosowane są różnorodne środki gromadzenia informacji o uczniu i jego osiągnięciach,

• dopuszczalne jest stosowanie dodatkowych pomocy i środków technicznych, ewaluacja programów procesu kształcenia, osiągnięć uczniów dokonywana jest w oparciu o różnorodne źródła informacji.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów nie sprowadza się wyłącznie do badania efektywności kształcenia. Dokonuje się ich również dlatego, że w szkole niezbędne są: diagnoza; ewaluacja; wspieranie; prognozowanie; selekcja; różnicowanie; zaświadczanie.

Ocenianie pełni dwie podstawowe funkcje:

• funkcję klasyfikacyjną - gdzie ocena jest wyrażona za pomocą umownego symbolu, zgodnie z pewna skalą,

• funkcję diagnostyczną - ma ona na celu wspieranie szkolnej kariery ucznia, monitorowanie jego postępów i określenie jego indywidualnych potrzeb.

W związku z tymi dwiema funkcjami oceniania mówi się o ocenianiu wspomagającym (przydatne dla nauczyciela, ucznia, rodziców) i sumującym (przydatne dla nadzoru środowiska i administracji wszystkich szczebli).

Sposoby systematycznego oceniania efektów pracy ucznia i nauczyciela są koniecznym i nieodłącznym elementem każdej koncepcji kształcenia, która ma przynosić zaplanowane i oczekiwane wyniki. Wyróżniamy tu ocenianie wewnątrzszkolne i ocenianie zewnątrzszkolne.

Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu:

• informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie,

• pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju,

• motywowanie ucznia do dalszej pracy,

• dostarczanie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach i specjalnych uzdolnieniach ucznia,

• umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

W ramach systemu wewnątrzszkolnego każda szkoła powinna określić sposób formułowania ocen i ich skalę. Zebrane w procesie ewaluacji dane o wynikach kształcenia mają służyć

polityce edukacyjnej państwa, regionu oraz mniejszych wspólnot terytorialnych, jak również mają pomóc w doskonaleniu wszystkich instytucji oświatowych. Jednym z najważniejszych elementów systemowych, który ma służyć ewaluacji, jest wprowadzone w ramach reformy systemu edukacji - ocenianie zewnętrzne.

Na zewnętrzny system egzaminacyjny składa się:

• sprawdzian poziomu opanowania umiejętności w ostatniej klasie sześcioletniej szkoły podstawowej,

• egzamin w trzeciej klasie gimnazjum z umiejętności i wiadomości z zakresu przedmiotów humanistycznych oraz przedmiotów matematyczno-przyrodniczych,

• egzamin zawodowy - przeprowadzany po ukończeniu szkoły zawodowej lub

policealnej,

• egzamin maturalny.

Dobrze zorganizowane ocenianie zewnętrzne zapewni lepszą kontrolę edukacji, ułatwi diagnozowanie osiągnięć i braków edukacyjnych uczniów, umożliwi bardziej obiektywną ocenę oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych nauczycieli oraz obranej przez poszczególne szkoły drogi kształcenia. Dzięki pogłębionym analizom osiągnięć uczniów możliwe będzie również otrzymanie informacji zwrotnej o jakości programów stosowanych w szkołach.

Na ewaluację możemy patrzeć jako na proces wspomagający rozwój albo jako na stały element w procedurach zarządzania jakością pracy. Takie podejście do ewaluacji pozwala na zmianę nastawienia do rzeczywistości szkolnej, do osób je współtworzących, a tym samym wpływa znacząco na budowanie kultury organizacji, jaką jest szkoła. W przeciwieństwie do oceniania, ewaluacja uczy pozytywnego nastawienia do rzeczywistości, ale również do umiejętnego przyjmowania krytyki. Ewaluacja jest więc koniecznym czynnikiem w zreformowanej szkole, jest koniecznym warunkiem racjonalnego jej działania.