1. Gospodarcze funkcje środowiska a równowaga ekologiczna

1.Podstawowe pojęcia:

Ekologia: to nauka o wzajemnych powiązaniach między organizmami oraz a otaczającym je środowiskiem.

Współczesna ekologia przy wykorzystaniu metod statystycznych zajmuje się badaniami nie pojedynczych osobników, a grup organizmów. Oznacza to, że tam, gdzie kończą się badania pojedynczego osobnika, zaczynają się badania ekologiczne.

Ekosystem: to kompletna jednostka ekologiczna, która składa się z wszystkich żywych organizmów zamieszkujących dany teren (biocenoza)i ich środowiska nieożywionego (biotop).

W ekosystemie zachodzi przepływ energii i krążenie materii. Przykładowy ekosystem tworzy np. łąka lub jezioro.

W skrócie: EKOSYSTEM= BIOTOP+BIOCENOZA

2.Ekosystem i jego elementy

biocenoza- czyli ogół organizmów występujących na danym obszarze powiązanych ze sobą w jedną całość różnymi zależnościami

biotop – czyli nieożywione elementy tego obszaru, a więc: podłoże, woda, powietrze (środowisko zewnętrzne).

3. Struktura ekosystemu (producenci, konsumenci, destruenci )

Producenci- głównie rośliny zielone i niektóre mikroorganizmy.

Konsumenci- organizmy odżywiające się żywą biomasą oraz odżywiające się martwą materią organiczną.

Reducenci (destruenci)- głównie grzyby, bakterie. Rozkładają martwą organiczną na proste związki nieorganiczne pobierane przez rośliny, potrzebne do procesu fotosyntezy. Reducenci znajdują się w dolnych partiach ekosystemu; w tych miejscach gromadzi się najwięcej materii organicznej

4.Łańcuch pokarmowy

Łańcuch pokarmowy- szereg grup organizmów ustawionych w takiej kolejności, że każda poprzednia grupa stanowi podstawę pożywienia następnej. To układ „produkuję (lub zjadam) i jestem zjadany”.

5. Zasoby naturalne i ich podział.

ZASOBY NATURALNE:

Wodę, Powietrze, Glebę, Energię kinetyczną wód i wiatru, Energię cieplną, Rośliny, Zwierzęta

PODZIAŁ:

Zasoby przyrody

Wyczerpywalne Niewyczerpywalne

Odnawialne Nieodnawialne

Zasoby niewyczerpywalne- takie, które mimo eksploatacji nie skończą się np.: energia słoneczna, wiatr, prądy morskie, energia geotermiczna.

Zasoby wyczerpywalne- takie, które w wyniku eksploatacji mogą ulec wyczerpaniu lub zniszczeniu. Wyczerpywalność zasobów zależy od tego, jak intensywnie są pozyskiwane i zużywane przez ludzi.

Zasoby nieodnawialne- wykorzystywanie ich powoduje ich stałe i bezpowrotne ubywanie, które prowadzi do całkowitego wyczerpania. Zaliczamy do nich np.: węgiel kamienny, węgiel brunatny, rudy metali i niemetali, sól kamienną, ropę naftową, wody mineralne, gaz ziemny.

Nieodnawialność tych surowców wynika z faktu ich długiego powstawania (proces powstawania węgla brunatnego rozpoczął się 300mln lat temu).

Przy założeniu obecnej wielkości wydobycia i zwiększeniu zapotrzebowania na te surowce, znaczna część ważnych obecnie zasobów może stać się początkowo bardzo kosztowna, a następnie skończyć się

Zasoby odnawialne- takie, które mimo użytkowania ulegają odnowieniu w wyniku naturalnych procesów zachodzących na Ziemi.

Zaliczamy do nich np.: powietrze, energię wiatru, energię słoneczną, atmosferę, energię wody, gleby, lasy, rośliny, zwierzęta.

6. Znaczenie warunków przyrodniczych dla środowiska

Na warunki przyrodnicze składa się szereg czynników, które ograniczają występowanie organizmów.

Występowanie organizmów w danym środowisku zależy od ich wymagań w stosunku do środowiska oraz od warunków, jakie panują w tym środowisku.

Warunki przyrodnicze wpływają na aktywność organizmów, na ich liczebność, rozmieszczenie, tempo i efektywność procesów życiowych.

Warunki przyrodnicze dzielimy na abiotyczne(nieożywione) i biotyczne (ożywione).

Do warunków abiotycznych zaliczamy czynniki klimatyczne (np.: temperaturę, wodę światło, ciśnienie, wiatr), a także glebę (jej strukturę, skład chemiczny).

Warunki biotyczne, to żywe składniki środowiska, wywierające na siebie wzajemnie pośredni lub bezpośredni wpływ.

2. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gleby

1. zanieczyszczenia można zdefiniować jako występowanie wszelkich substancji niepożądanych, obcych w dowolnym elemencie środowiska, w stężeniu zmieniającym jego właściwości i mogących wywierać szkodliwy wpływ na organizm ludzki. Pojęcie to obejmuje również różne odmiany energii, które występują w ilościach przekraczających ich naturalny poziom.

2. Gleba- to biologicznie czynna powierzchnia ziemi, powstała z utworu geologicznego, zwanego skałą macierzystą, w wyniku wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego. Jest głównym elementem środowiska przyrodniczego.

3. Zanieczyszczenia wód można podzielić na:

naturalne(zasolenie, związki żelaza)

Sztuczne (pochodzące z działalności człowieka)

Te ostatnie dzielimy na biologiczne (bakterie, wirusy, glony, pierwotniaki i wytwarzane przez nie toksyny) oraz chemiczne (oleje, benzyna, smary, ropa, pestycydy, nawozy)

4. źródła zanieczyszczeń wód

-Odprowadzenia ścieków komunalnych (z miast i wsi) i przemysłowych (poprodukcyjne)

-Odprowadzenia wód pochłodniczych z energetyki i przemysłu

-Odprowadzenia wód kopalnianych

-Spływy powierzchniowe z terenów użytkowanych rolniczo

-Spływy z terenów przemysłowych

-Zrzuty niezorganizowane ze źródeł lokalnych

-Zanieczyszczenia atmosferyczne

5. metody oceny jakości wód

-Temperatura( od 0 do 25 stopni)

-Smak wody

-Zapach

-Odczyn wody

-Twardość wody

-Mętność

-Utlenialność

-Biochemiczne zapotrzebowanie na tlen

-Chemiczne zapotrzebowanie na tlen

6. metody utylizacji odpadów

Gospodarcze wykorzystanie odpadów

Spalanie

Składowanie

Kompostowanie

7. Źródła zanieczyszczeń gleby dzieli się na:

-punktowe to wysypiska i składowiska odpadów, złomowiska i hałdy, odprowadzenia ścieków, punkty obrotu różnych substancji chemicznych, a także wszelkie otwory i wykopy w gruncie ułatwiające wnikanie zanieczyszczeń z powierzchni w głąb litosfery.

-obszarowe powstają przy: depozycji zanieczyszczeń z atmosfery, podtapianiu gruntów zanieczyszczoną wodą, stosowaniu nawozów i środków ochrony roślin na gruntach uprawnych i w lasach, a także w wyniku katastrof powodujących powstanie wielkoprzestrzennych rozlewisk ścieków lub substancji ropopochodnych.

8. Skutki zanieczyszczeń gleby

Jednym z poważniejszych skutków zanieczyszczeń gleb jest znaczne obniżenie wartości pH gleby w wyniku działania kwaśnego opadu i stosowanie nawozów sztucznych o kwaśnym odczynie(np siarczan amonowy) Zakwaszająco działają również na glebę, ulegające suchej depozycji ditlenek siarki, ditlenek azotu. Nawozy mineralne i pestycydy stosowane w zbyt dużych ilościach i niewłaściwie użyte wywierają ujemny wpływ na środowisko glebowe.

Sposoby ochrony gleb

-Minimalizacja erozji wodnej i wiatrowej

-Przeciwdziałanie chemicznej degradacji gleb pod wpływem zanieczyszczeń przemysłowych

-Przeciwdziałanie przesuszaniu i zawodnieniu gleb

-Ograniczenia do niezbędnego minimum technicznych deformacji gruntu i mechanicznego zanieczyszczania gleby

-Zachowanie gruntów o walorach ekologiczno - produkcyjnych

-Ograniczenie przyjmowania gruntów pod zabudowę techniczną i eksploatację kopalni

9.Wody powierzchniowe

Woda jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych związków chemicznych na Ziemi, a zarazem związkiem podstawowym, decydującym o życiu organizmów, w tym i człowieka. Woda pełni funkcję środowiska życia, jest składnikiem pożywienia, umożliwia przemianę materii. Całkowita ilość wody w przyrodzie jest stała. Większość wody jest zgromadzona w oceanach i morzach.

1. Zanieczyszczenia powietrza ijego wpływ na atmosferę.

Powietrze– mieszanina gazów i aerozoli składająca się na atmosferę ziemską. Pojęcie jest stosowane przede wszystkim w odniesieniu do tej części powłoki gazowej, której chemiczny skład jest wyrównany wskutek cyrkulacji gazów w troposferze, bywa jednak odnoszone również do wszystkich sfer ziemskiej atmosfery, o różnym składzie chemicznym i właściwościach fizycznych.

1. Emisja i emitor.

Przenikanie do atmosfery rozmaitych substancji nazywa się emisją. Źródło zanieczyszczeń nazywane jest emitorem.

1. Główne źródła zanieczyszczeń powietrza.

-małe rozproszone stacjonarne źródła punktowe uwalniające głównie produkty spalania paliw kopalnianych

-duże źródła punktowe emitujące produkty spalania paliw i zanieczyszczenia wynikające z profilu produkcji

- środki transportu, które wprowadzają do atmosfery zanieczyszczenia gazowe.

4. Zanieczyszczenia gazowe

-tlenek węgla CO zwany czadem, jest gazem bezbarwnym, bezwonnym i bez smaku. Jest lżejszy od powietrza, słabo rozpuszczalny w wodzie i o wysokim stopniu trującym. Trujące działanie tlenku węgla wynika z jego powinowactwa do hemoglobiny. Stopień zatrucia zależy od stężenia tlenku węgla w powietrzu oraz czasu narażania na jego działanie. Głównymi źródłami tego gazu są:

-spaliny z silników pojazdów mechanicznych,

-przemysł metalurgiczny, elektromaszynowy i materiałów budowlanych,

-elektrociepłownie, elektrownie cieplne,

-koksownie i gazownie,

-paleniska domowe.

-Tlenki azotu to wszechobecny produkt uboczny procesu spalania węgla i ropy naftowej. Powstają one w skutek utleniania w wysokich temperaturach cząsteczki azotu zawartej w powietrzu i azotu występującego w paliwie. Znaczne ich ilości tworzą się również w procesach wysokotemperaturowych wykorzystujących tlen i w trakcie produkcji związków chemicznych zawierających azot. Analizy wykazują, że emisja tlenków azotu w skali globalnej wykazują, że ich najważniejszym źródłem są procesy naturalne, takie jak wyładowania elektryczne, wybuchy wulkanów, reakcje fotochemiczne wywoływane obecnością promieniowania słonecznego i procesy bakteryjne przebiegające w glebie. Źródła antropogeniczne wprowadzają do atmosfery zaledwie około 5 % globalnej ilości tlenków azotu.

• Ujemne skutki obecności tlenków azotu w powietrzu atmosferycznym wynikają z ich wpływu na układ oddechowy.

-Tlenki siarki należą do najbardziej rozpowszechnionych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego zarówno pochodzenia naturalnego jak i antropogenicznego. Przenikają do atmosfery głównie w postaci dwutlenku siarki. W warunkach normalnych jest to bezbarwny gaz o charakterystycznym drażniącym zapachu wyczuwalnym przez większość osób. Źródła antropogeniczne, których większość zlokalizowana jest na półkuli północnej, stanowią ok. 2/3 globalnej emisji stosowanych do ogrzewania i wytwarzania , z czego 70% pochodzi ze spalania zasiarczonych paliw stałych i płynnych, stosowanych do ogrzewania i wytarzania energii. Gaz łatwo reaguje z wodą tworząc kwas siarkowy będący przyczyną kwaśnych deszczy.

-Węglowodory źródła antropogeniczne węglowodorów to przede wszystkim procesy niecałkowitego spalania paliw kopalnych oraz produkty uboczne rozmaitych procesów technicznych i przemysłowych emitowane są również do atmosfery poprzez pojazdy mechaniczne. Są zawarte również w dymie z papierosów, a także są składnikiem dymu wędzarnianego.

• Węglowodory występują obecnie we wszystkich elementach środowiska przyrodniczego. Spotyka się w powietrzu, naturalnych zbiornikach wodnych, w wodzie pitnej, glebie, roślinach a także w żywności. Do organizmów żywych przenikają przez drogi oddechowe, skórę, układ pokarmowy, a następnie mogą być wprowadzone go krwioobiegu. Węglowodory są substancjami rakotwórczymi.

-Ozon jest gazem ostrym, niemiłym zapachu. Gaz ten zaliczany jest do naturalnych, śladowych i zmiennych składników atmosfery. Obecność ozonu w troposferze wynika z jego przenikania do stratosfery oraz przebiegu naturalnych procesów inicjowanych promieniowaniem nadfioletowym o najniższej energii.

• Ozon charakteryzuje się krótkim czasem przetrwania w atmosferze i stąd nie wywiera istotnego wpływu na zmiany warunków klimatycznych.

• Ozon jest głównie zanieczyszczeniem wtórnym atmosfery i nie przenika w znaczących ilościach do atmosfery z antropogenicznych źródeł emisji. Jego stężenie wykazuje sezonowe i dobowe zmiany.

5. Zanieczyszczenia pyłowe i ich źródła.

Większość zanieczyszczeń przenika do atmosfery w wyniku procesów przemysłowych: mielenia i rozdrabniania

Pyły emitowane przez pojazdy mechaniczne( pył z dróg, opon)

Spalanie odpadów bytowo-gospodarczych i przemysłowych.

• Popiół lotny – drobnoziarnista frakcja popiołów, powstających w czasie spalania paliw, tylko częściowo zatrzymywanych w instalacjach oczyszczania spalin (np. w elektrofiltrach). Jest wprowadzana do atmosfery bezpośrednie z emitorów (np. kominów elektrociepłowni) lub unoszona przez wiatr z powierzchni hałd. W czasie emisji spalin odgrywają rolę czynnika odsiarczającego. Głównymi składnikami popiołów lotnych są Al2O3 i SiO2. Wśród innych składników wymienia się m.in. chlorki, CaO, SO3, P2O5, Fe2O3. Są stosowane m.in. do produkcji betonu (np. bloczków budowlanych), cementu portlandzkiego i pucolanowego, geopolimerów.

• Sadza (pot. kopeć) – produkt powstający w trakcie niepełnego spalania paliw i innych materiałów zawierających w swoim składzie chemicznym znaczne ilości węgla. Głównym, choć nie jedynym składnikiem sadzy jest amorficzna postać węgla. Oprócz tego sadza zawiera zwykle drobne struktury grafitopodobne, niewielkie ilości fulerenów i struktur fulerenopodobnych oraz resztki spalanych substancji organicznych, np: tłuszcze i popiół.

• Dym – jest mieszaniną sadzy i zdyspergowanej fazy, złożonej zazwyczaj ze skondensowanych par substancji smolistych. Dym jest, obok mgły, jedną z postaci gazozolu, a najczęściej jego odmiany – aerozolu.W naturze dym występuje jako zjawisko pogodowe w postaci jednego ze składników smogu. Zazwyczaj towarzyszy również spalaniu niecałkowitemu.

5. Skutki zanieczyszczenia powietrza

-Skutki biologiczne-wynikające z przenikania zanieczyszczeń występujących w powietrzu przez bariery biologiczne, głównie przez ściany pęcherzyków płucnych. Mogą powodować niewydolność układu oddechowego i krążenia, upośledzenie wentylacji płuc oraz podrażnienie oczu.

-Skutki termiczne- zanieczyszczenia wynikają z zakłócenia równowagi termicznej w troposferze. Wywołanej przez emisje do atmosfery gazów cieplarnianych.

Gaz cieplarniany (szklarniowy, z ang.GHG – greenhouse gas) – gazowy składnik atmosfery będący przyczyną efektu cieplarnianego. Gazy cieplarniane zapobiegają wydostawaniu się promieniowania podczerwonego z Ziemi, pochłaniając je i oddając do atmosfery, w wyniku czego następuje zwiększenie temperatury powierzchni Ziemi. W atmosferze występują zarówno w wyniku naturalnych procesów, jak i na skutek działalności człowieka. Zalicza się do nich m.in. parę wodną oraz dwutlenek węgla.

-Skutki ekonomiczne- wywołane są procesami korozji, przyspieszonym niszczeniem materiałów( budowli, zabytków kultury), stratami w rolnictwie i leśnictwie oraz wydatkami związanymi z kosztami leczenia i hospitalizacją ludzi.

-Skutki estetyczne

Odory (niepożądane zapachy) są skutkiem obecności w powietrzu zanieczyszczeń pobudzających receptory węchowe (odoranty). Najczęściej są to mieszaniny bardzo wielu różnych związków, występujących w bardzo małych ilościach. Ich oddziaływanie na zdrowie ludzi ma zwykle charakter psychosomatyczny. Rozwiązywanie problemów związanych z uciążliwością zapachową (zobacz – standardy zapachowej jakości powietrza) wymaga stosowania specyficznych metod analitycznych (analiza sensoryczna, olfaktometria).

5. Metody ochrony atmosfery.

-Modernizacja przemysłu- wyeliminowane zostały zakłady przestarzałe o dużej energochłonności, inne przeszły głęboką modernizację( instalując nowoczesne linie technologiczne i wykorzystując energię odpadową)

-W ostatnich latach zauważa się inicjatywy związane z oszczędnością energii m.in. likwidacja pieców węglowych.

-Oszczędność energii- jest ona najtańsza, ponieważ zmniejszenie zużycia paliw kopalnych przynosi redukcje emisji zanieczyszczeń, a równocześnie korzyści dla inwestorów.

-Budowa instalacji ochronnych, które prowadzą do ograniczenia emisji zanieczyszczeń w zakładach przemysłowych i energetycznych.

-Wszystkie te czynniki przyczyniają się do ciągłego obniżania emisji zanieczyszczeń pomimo szybkiego wzrostu gospodarczego kraju.

4. Odpady jako czynnik zanieczyszczenia powietrza

1) Definicja odpadów- to nieprzydatne przedmioty i substancje stałe związane z działalnością gospodarczą lub bytowaniem człowieka, które są uciążliwe dla środowiska.

2) Klasyfikacja odpadów

Odpady można podzielić ze względu na:

• skład chemiczny,

• właściwości,

• na miejsce ich powstawania,

• sposób ich unieszkodliwienia lub wykorzystania,

• ze względu na zagrożenie dla środowiska.

3) Podział odpadów

Najogólniej można podzielić odpady na:

-odpady przemysłowe-to powstające w procesach produkcyjnych stałe i ciekłe substancje oraz przedmioty bezużyteczne bez dodatkowych zabiegów technologicznych

-odpady komunalne- to stałe i ciekłe odpady powstające w gospodarstwach domowych, w obiektach użyteczności publicznej i obsługi ludności, w tym nieczystości gromadzone w zbiornikach bezodpływowych, porzucone wraki pojazdów mechanicznych,

- odpady niebezpieczne- w swoim składzie zawierają substancje toksyczne, palne, wybuchowe, biologicznie czynne, a także zakażone mikroorganizmami chorobotwórczymi

4) Recykling jako metoda unieszkodliwiania odpadów

Szkło-stanowi bardzo dobry surowiec wtórny, ze względu na odporność na takie procesy jak biodegradacja, foto degradacja, rozpuszczanie w wodzie i utlenianie. Można z niego wytworzyć ten sam produkt lub użyć do produkcji innego, bez obniżania spadku wartości.

Metal- puszki aluminiowe mogą być ponownie wykorzystywane do produkcji kolejnych bez pogorszenia jakości metalu i przez prawie nieograniczoną ilość razy, co umożliwia oszczędzanie naturalnego aluminium, którego pozyskanie z nieodnawialnych złóż boksytu jest zarówno drogie jak i szkodliwe dla środowiska

Papier- włókna celulozowe, z których produkowany jest papier, są na tyle mocne, że mogą być nawet 6 razy powtórnie wykorzystane. Zbierając makulaturę dostarczamy fabrykom surowiec na papier, który zostanie wyprodukowany bez konieczności ścinania drzew.

5) Zasady gospodarowania odpadami:

-unikanie powstawania śmieci: niedopuszczanie do tworzenia się odpadów

-zagospodarowanie odpadów: tę część, którą da się jeszcze wykorzystać, należy skierować do recyklingu

- usuwanie śmieci- pozostała część musi być usunięta w taki sposób, aby nie powstały zagrożenia dla człowieka i dla środowiska

6) Sposoby ograniczania ilości odpadów

Działania zmierzające do zmniejszenia ilości powstających i gromadzonych w środowisku odpadów powinny obejmować:

• recykling surowców odpadowych w miejscu powstawania,

• recykling surowców odpadowych poza miejscem powstawania,

• minimalizację produkcji odpadów poprzez zastosowanie nowoczesnych technologii mało- lub bezodpadowych, modyfikację projektowanych wyrobów

• zastępowanie tradycyjnie stosowanych surowców.

7) Wykorzystywanie odpadów w środowisku przyrodniczym

a)  do formatowania gruntu pod zabudowę techniczną

-         budownictwo ziemne i wodne

-         kształtowanie celowych form rzeźby terenu i krajobrazu

-         do zapobiegania deformacji powierzchni ziemi

 b) przyrodnicze

-         rekultywacja gruntów zdewastowanych

-         ulepszanie właściwości gleby

5. Strategie gospodarki odpadami w U.E.

Zasady strategii unieszkodliwiania odpadów:

W najzamożniejszych krajach świata - krajach Unii Europejskiej, USA, Japonii czy Australii wytwarza się średnio dwa razy więcej odpadów na mieszkańca, niż w Polsce, dlatego już dawno dostrzeżono tam wagę problemu.
Dyrektywy Unii Europejskiej precyzyjnie regulują wszystkie problemy gospodarki odpadami.

Sformułowano 5 zasad określających strategię gospodarowania odpadami:

Zasada 1
zapobieganie powstawaniu odpadów poprzez: technologie czystszej, mniej odpadotwórczej produkcji oraz promowanie produktów, z których powstaje mniej odpadów lub mniej niebezpieczne odpady;

Zasada 2
powtórne wykorzystanie odpadów w drodze recyklingu materiałowego lub energetycznego poprzez ulepszanie technologii powtórnego wykorzystania materiałów odpadowych; optymalizacji systemów zbierania i segregowania odpadów; zmniejszanie kosztów recyklingu odpadów; tworzenie rynków zbytu dla surowców wtórnych;

Zasada 3
optymalizacja ostatecznego usuwania odpadów. Składowanie odpadów na wysypiskach uznaje się za rozwiązanie ostateczne i postuluje szersze zastosowanie metod przetwarzania odpadów: kompostowanie, fermentacja, stabilizacja. Na składowanie nakłada się bardzo surowe normy w zakresie lokalizacji, budowy, eksploatacji i rekultywacji wysypiska. W zasadzie tej narzuca się także bardzo surowe wymagania dotyczące spalarni odpadów.

Zasada 4
bezpieczny przewóz odpadów;

Zasada 5
konieczność prowadzenia działań naprawczych, zwłaszcza w dziedzinie wykrywania i rekultywacji dzikich wysypisk oraz bezwzględnego egzekwowania odpowiedzialności sprawcy porzucenia odpadów.

Bardzo ważnym uregulowaniem dotyczącym gospodarki odpadami komunalnymi jest Dyrektywa nr 94/62/EC o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Nakłada się w niej obowiązek utworzenia systemu i osiągnięcia określonych poziomów procentowych odzysku i recyklingu odpadów. Odzysk rozumie się tu jako powtórne wykorzystanie poprzez recykling odpadów oraz spalanie z odzyskaniem energii lub kompostowanie czy biodegradacja. Kraje członkowskie muszą odzyskać od 50 do 65 % masy odpadów z opakowań, a powtórnie wykorzystać przez recykling odpadów 25 - 45 %, przy czym co najmniej 15% każdego materiału. Spełnieniu tych norm pomaga wprowadzenie opłat za wprowadzanie na rynek poszczególnych opakowań (np. w Niemczech za typowe opakowanie po jogurcie producent opakowania płaci ok.3 fenigów = 6 groszy). Wymusiło to na producentach opakowań stworzenie systemów recyklingu odpadów z opakowań.

Efekty tych rozwiązań przedstawia poniższy wykres:

Jak widać większość odpadów z opakowań została zwrócona do powtórnego wykorzystania. Zróżnicowanie opłat za poszczególne rodzaje opakowań spowodowało, że producenci opakowań stopniowo zaczynają wybierać opakowania mniej obciążające środowisko. W latach 1991-1997 w Niemczech zmniejszyła się ogólna masa opakowań przypadających na jedna osobę, aż o 13%. W Austrii w latach 1995-1996 odnotowano spadek o 7% masy opakowań wielowarstwowych, na które nałożono wyższe opłaty. 6% opakowań plastikowych zastąpiono papierowymi. Poszczególne kraje wprowadzają dodatkowe regulacje prawne dotyczące gospodarki opakowaniami. Np. w Austrii całkowicie zakazano wprowadzania na rynek opakowań jednorazowych dla wody mineralnej, piwa i napojów gazowanych, a w Niemczech opakowania zwrotne do napojów muszą stanowić co najmniej 72% produkcji opakowań.

Odpady i związane z nimi zagrożenia stają się coraz poważniejszym problemem w ochronie środowiska. W Polsce obserwuje się wzrost zainteresowania gospodarką odpadami, zarówno w zakresie rozwoju technologii minimalizujących ich ilość, jak i tych związanych z ich unieszkodliwianiem i gospodarczym wykorzystaniem. Duże znaczenie ma także pojawienie się odpowiednich aktów prawnych w tym zakresie oraz programów edukacyjnych dotyczących prawidłowego postępowania z nieczystościami.

Korzyści ekonomiczne płynące z gospodarowania odpadami wynikają przede wszystkim z kompleksowego wykorzystania surowców, czego skutkiem jest eliminowanie lub ograniczanie ilości odpadów. Mają one również znaczenie dla całej gospodarki, gdyż umożliwiają zwiększenie produkcji oraz pozwalają na ograniczenie importu surowców.

Pojęciem recyklingu określa się system cyklicznego, gospodarczego wykorzystywania odpadów jako surowców wtórnych z wyeksploatowanych, wybrakowanych bądź uszkodzonych wyrobów. Możliwość ponownego wykorzystania tych wyrobów wynika z tego, że są one wykonane z materiałów odnawialnych, tzn. że istnieje możliwość przywracania im pierwotnych właściwości albo odzyskania poszczególnych składników lub usuwania z nich szkodliwych składników przez przeprowadzenie odpowiednich zabiegów.
Wykorzystanie surowca już przetworzonego jako odpadu użytecznego gospodarczo potwierdza jego znamiona jako towaru. Poza składnikami użytecznymi, uzyskiwanymi metodą segregacji z odpadów komunalnych stałych (OKS), recykling przynosi istotne korzyści ekonomiczne:
• dzięki niemu co najmniej 1,5-2 razy przedłuża się okres eksploatacji wysypisk odpadów komunalnych, w porównaniu z wysypiskami odpadów nie segregowanych,
• ograniczona przez segregację masa odpadowa zmniejsza co najmniej 1,5-2 razy koszty transportu OKS składanych na wysypisku.

Znaczenie polityki ochrony przed odpadami dla Polski:

W Polsce gospodarkę odpadami regulują ustawa o odpadach i ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Nakładają one na wytwórców odpadów obowiązek ich wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów oraz zasady postępowania z odpadami. Wytwórcy odpadów prowadzący działalność gospodarczą uzyskują zezwolenia od właściwego organu administracji publicznej na prowadzenie właściwej gospodarki odpadami wytworzonymi przez siebie. Zezwolenia są ponadto niezbędne do budowy i eksploatacji wysypisk czy innych zakładów wykorzystywania lub unieszkodliwiania odpadów. Oddzielne zezwolenie potrzebne jest do wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza z instalacji spalarni odpadów. Istnieje klasyfikacja odpadów i odpadów niebezpiecznych oraz system opłat za wytwarzanie i składowanie bądź inne unieszkodliwianie odpadów komunalnych.
Ustawy obowiązujące obecnie w są dostosowane do prawodawstwa Unii Europejskiej. Wprowadzono między innymi opłaty za wprowadzanie na rynek opakowań. Wymusza to na producentach opakowań stworzenie systemu odzysku odpadów z opakowań na wzór rozwiązań funkcjonujących w Unii Europejskiej.

Jeżeli zezwoli się na wewnątrz-wspólnotowe przewozy odpadów do przerobu wtórnego, Polska jako państwo członkowskie Unii Europejskiej może po raz kolejny stać się unijnym wysypiskiem, zwłaszcza najbardziej niebezpiecznych odpadów. Z uwagi na niskie ceny składowania w Polsce może ona stać się krajem docelowym tych odpadów, których utylizacja jest najtrudniejsza i naj­kosztowniejsza. Z drugiej strony, zwilżywszy na coraz ostrzejsze wymagania Unii Europejskiej dotyczące składowisk, odpady z Polski, w której brak jest spalarni, mogą zacząć trafiać do niemiec­kich spalarni dysponujących nadmiarem mocy przerobowej.

Rozwój sytuacji będzie po części zależał od wdrożenia dyrektyw opasłych na zwiększonej od­powiedzialności producenta za produkt. W krótkiej perspektywie czasowej skuteczność dyrektyw będzie można mierzyć zbiórką większej ilości odpadów oraz zwiększeniem działalności w zakresie powtórnego wykorzystania produktów i przetwórstwa odpadów. Dla osiągnięcia tego celu duże znaczenie będzie miała współpraca producentów z przetwórcami odpadów w dziedzinie projekto­wania wyrobów łatwiejszych do wtórnego przetworzenia.

Należy znaleźć sposób na wykorzystanie istniejących sieci i podtrzymanie współdziałania producentów. jeżeli zaprojektuje się wyrób łatwy do wtórnego demontażu, jego przetworzenie będzie łatwiejsze, a tym samym - tańsze. wykonanie wyrobu z jednego rodzaju tworzywa ułatwia późniejsze jego przetworzenie i taki projekt powinien być nagradzany.

W dalszej perspektywie przeprojektowanie wyrobów i przejście od produkcji do świadczenia usług towarzyszyć będzie spadek ilości odpadów, a także, miejmy nadzieję, substancji niebezpiecz­nych. aby do tego doszło, polska musi opracować ramy prawne, które będą obejmować zmniejsze­nie zużycia surowców i ograniczenie ilości materiałów, z jakich wykonany jest dany produkt (dematerializacja), eliminację substancji niebezpiecznych i zachęcać do przeprojektowywania wyrobów nie tylko z uwagi na ich łatwiejszy przerób wtórny, ale ze względu na ekorozwój. aby tego dokonać, potrzebny jest system kształcenia, do którego należałoby wprowadzić kursy projektowa­nia proekologicznego dla architektów i projektantów tak, aby środki techniczne, których producenci będą potrzebować na produkcję bardziej trwałych i łatwiej naprawialnych wyrobów z mniejszej ilości materiałów.

Aby to osiągnąć, Polska powinna zaczerpnąć od Unii Europejskiej najlepsze wzory jej polityki gospodarki odpadami i prowadzić dalekosiężną i skoordynowaną politykę gospodarki materiałami odpowiednią do specyficznie polskich warunków i potrzeb. Tymczasem rząd powinien podtrzymać zakaz importu i eksportu odpadów zgodnie z zobowiązaniami przyjętymi w Konwencji Bazylejskiej, a także nie dopuszczać do handlu odpadami. Władze regionalne powinny natychmiast opracować programy gospodarki odpadami w celu zabezpieczenia się przed potencjalnym wwozem i wywozem odpadów. Polska polityka gospodarki odpadami po­winna polegać na utylizacji odpadów w jak najbliższym otoczeniu ich powstania zgodnie z zasadą najbliższego otoczenia. Celem tej polityki powinna być samowystarczalność w zakresie gospodarki odpadami.

Międzynarodowy eksport odpadami niebezpiecznymi:

Problem międzynarodowego obrotu odpadami pojawił się w latach osiemdziesiątych, kiedy przedsiębiorstwa działające w państwach wysoko rozwiniętych rozpoczęły zakrojone na coraz szerszą skalę lokowanie najbardziej szkodliwych odpadów w innych państwach, w których wymogi ochrony środowiska nie były tak ostre (głównie chodziło o Państwa Trzeciego Świata). Na płaszczyźnie międzynarodowej podjęto więc działania zmierzające do ograniczenia takich działań, a ich uwieńczeniem było podpisanie 22 marca 1989 r. w Bazylei międzynarodowej konwencji o kontroli trans-granicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych.

Konwencja Bazylejska przyjęła kilka podstawowych zasad dotyczących postępowania z odpadami niebezpiecznymi, w tym w szczególności ich trans-granicznego przemieszczania - wytwarzanie odpadów powinno być w maksymalnie możliwy sposób ograniczane, zarówno pod kątem ich ilości jak i potencjalnego zagrożenia, jeżeli wytwarzanie odpadów niebezpiecznych lub innych jest nie do uniknięcia, powinny być one unieszkodliwiane możliwie najbliżej źródła ich wytwarzania, w każdym zaś przypadku gospodarowanie nimi musi być zgodne z wymaganiami ochrony środowiska, niezależnie od miejsca składowania czy innego sposobu unieszkodliwienia.

Eksport odpadów niebezpiecznych lub innych odpadów jest zakazany, jeżeli państwo importujące nie gwarantuje zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska sposobu ich zagospodarowania; podobnie państwo powinno zakazać importu niebezpiecznych i innych odpadów na swoje terytorium, jeżeli ma podstawy by sądzić, że nie będzie się z nimi postępować w sposób zgodny z tymi wymaganiami, każde państwo ma suwerenne prawo do zakazania importu odpadów niebezpiecznych lub innych; państwo korzystające z tego prawa obowiązane jest zawiadomić inne państwa, zaś żadne państwo nie może dopuścić do transgranicznego przemieszczenia odpadów do tego państwa, które importu zakazało.

Eksport odpadów niebezpiecznych do państwa, które nie jest stroną Konwencji Bazylejskiej, a także import odpadów niebezpiecznych z państwa, które jest jej stroną jest w zasadzie zakazany. Każde transgraniczne przemieszczenie odpadów niebezpiecznych lub innych jest dozwolone tylko przy zachowaniu przepisów Konwencji Bazylejskiej; odpady niebezpieczne i inne będące przedmiotem przemieszczania transgranicznego muszą być pakowane, oznaczane i transportowane w sposób zgodny z międzynarodowymi regułami i standardami .

Konwencja zakłada, że obrót odpadami może się odbywać tylko w ramach ścisłej kontroli, na zasadzie procedur zgłaszania, wymagających uzyskania zezwolenia właściwych krajowych władz. Władze te muszą upewnić się przed wydaniem decyzji, czy zainteresowany podmiot podjął odpowiednie środki w celu zapobieżenia zanieczyszczeniom i minimalizacji ujemnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego i środowiska, mogących powstać w związku z przemieszczaniem odpadów. Podmioty nieposiadające odpowiedniej zgody nie mogą podejmować działań związanych z obrotem odpadami. W przypadku odpadów niebezpiecznych przepisy ulegają obostrzeniu, w szczególności w odniesieniu do ich opakowania, środków transportu i innych zabezpieczeń.

Konwencja wymaga, aby władze „państwa eksportującego” zawiadomiły lub dopilnowały zawiadomienia przez eksportera władz państwa przyjmującego o wniosku złożonym przez dany podmiot, w celu potwierdzenia istnienia odpowiedniego kontraktu między firmami. Państwo eksportujące nie może zezwolić wytwórcy lub eksporterowi na rozpoczęcie transgranicznego przemieszczania, dopóki nie otrzyma pisemnego potwierdzenia, że zawiadamiający otrzymał od państwa importującego pisemną zgodę, a także potwierdzenie istnienia kontraktu pomiędzy eksporterem i usuwającym, precyzującego zagospodarowanie danych odpadów w sposób bezpieczny dla środowiska. Powiadomienie takie jest obligatoryjne także w przypadku decyzji odmownej. Państwa muszą ponowić takie powiadomienie po upływie 12 miesięcy, jeżeli zezwolenie nadal jest ważne. Jako przesłanka niezbędna do uzyskania zezwolenia wymagane jest ubezpieczenie albo jakiekolwiek inne zabezpieczenie ewentualnych roszczeń. Również dalszy przerób substancji odpadowych musi być poddany ewidencji, a jego przebieg nadzorowany i zgodny z przepisami wykonawczymi.

Konwencja wprowadza także pojęcie „nielegalnego ruchu” odpadów, który powinien być przez państwa ścigany na drodze karnej (konwencja wymaga uznania go za przestępstwo). Za taki ruch konwencja uznaje wszelkie transgraniczne przemieszczanie odpadów niebezpiecznych lub innych odpadów dokonane :

1) bez zawiadomienia wszystkich państw zainteresowanych zgodnie z postanowieniami konwencji;

2) bez zgody wyrażonej w zgodzie z konwencją przez zainteresowane państwo;

3) na skutek zgody uzyskanej od

zainteresowanych państw w wyniku

fałszerstwa, błędnej informacji lub

oszustwa;

4) w niezgodności stanu materialnego z

dokumentacją;

5) przy umyślnym usuwaniu odpadów

niebezpiecznych lub innych odpadów

naruszeniem wymagań konwencji oraz

ogólnych zasad prawa międzynarodowego.

Do przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych stosuje się postanowienia załączników A i B do Umowy Europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych. Umowa ADR jest obszernym zbiorem przepisów regulujących warunki międzynarodowego przewozu materiałów (towarów) niebezpiecznych. Została sporządzona w Genewie 30 września 1957 r. i od tego czasu podlega stałej modernizacji. Polska przystąpiła do Umowy ADR w 1975 roku. Obecnie Umowa obejmuje 34 kraje europejskie. Od 1 stycznia 1997 r. przepisy ADR zostały przyjęte jako przepisy krajowe we wszystkich państwach UE. W tym celu została wydana dyrektywa 94/55/EWG w sprawie ujednolicenia ustawodawstwa w krajach członkowskich w dziedzinie przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych. Umowa ADR składa się z przepisów wprowadzających oraz dwóch załączników technicznych. Załączniki te (oznaczone literami A i B) stanowią zbiór szczegółowych wymagań dotyczących przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych. - umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 r.

- dla przykładu - oświadczenie Rządowe z dnia 24 września 2002 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B do Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. (tekst jednolity: Dz. U. 2002 r. Nr 194 poz. 1629);

- dyrektywa Rady 94/55/WE z dnia 21 listopada 1994 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich w zakresie transportu drogowego towarów niebezpiecznych - Dz.Urz.UE L1994.319.7;

Załącznik A do Umowy ADR zawiera kryteria klasyfikacyjne materiałów oraz klasyfikację wszystkich produkowanych na świecie materiałów niebezpiecznych, dzieląc je na 9 klas, a w ramach klas na punkty i grupy, oraz określa zasady ich oznakowania. Załącznik B do Umowy ADR określa ogólne i szczegółowe warunki przewozu materiałów niebezpiecznych, warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać pojazdy samochodowe przewożące te materiały, wymogi kwalifikacyjne kierowców, wymogi techniczne opakowań transportowych, a także warunki załadunku i wyładunku poszczególnych materiałów. Podstawowe wymagania zawarte w załączniku B do Umowy ADR dotyczą:

• kierowcy – powinien posiadać ukończony kurs dokształcający w zakresie przewozu materiałów niebezpiecznych określonej klasy i w określonym rodzaju pojazdu (cysterny lub inne pojazdy) oraz legitymować się ważnym zaświadczeniem z przeszkolenia;

• pojazdu – powinien być oznakowany tablicami ostrzegawczymi barwy pomarańczowej, a cysterna z tablicami ostrzegawczymi z numerami rozpoznawczymi niebezpieczeństwa i materiału. Przewóz materiałów niebezpiecznych może być prowadzony tylko pojazdami posiadającymi ważne badanie techniczne, wykonane przez upoważnionego diagnostę, dopuszczające do przewozu określonego materiału niebezpiecznego;

• dokumentu ewidencyjnego (list przewozowy) – powinien zawierać pełną nazwę przewożonego materiału niebezpiecznego, zgodnie z nazwą podaną w załączniku A, oraz przedstawiać dodatkowe informacje (numer rozpoznawczy, klasę do której należy przewożony materiał, punkt w którym jest wymieniona nazwa materiału). Obowiązek ten odnosi się do wszelkiego rodzaju odpadów;

• instrukcji bezpieczeństwa – jako obowiązkowego dokumentu sporządzonego przez producenta lub nadawcę materiału niebezpiecznego; kierowca przez cały czas przewozu musi dysponować taką instrukcją.

Metody rejestracji zanieczyszczeń:

Wszystkie odpady muszą przejść procedurę notyfikacji.

Procedura ta jest podstawową formułą realizacji funkcji kontrolnej dotyczącej przemieszczania odpadów, uregulowania jej dotyczące zawarto przede wszystkim w rozdziale I tytułu II rozporządzenia o odpadach, jednak i inne fragmenty tegoż tytułu II w sporym zakresie uzupełniają przepisy podstawowe (zwłaszcza wzmiankowane już wymagania ogólne, także odrębnie dalej omówione kwestie odbioru odpadów). Procedura ta obejmuje następujące etapy –

1. Działania wstępne (przygotowawcze) – zawarcie umowy z odbiorcą, ustanowienia gwarancji finansowej: Rozporządzenie formułuje dwa wymagania związane z możliwością wystąpienia o przemieszczenie odpadów w procedurze notyfikacji, które mają charakter wstępny w tym sensie, iż zobowiązany podmiot, dokonując zgłoszenia, musi udowodnić spełnienie tych warunków. Warunki te to zawarcie umowy z odbiorcą odpadów i ustanowienie gwarancji finansowej.

2. Dokonanie zgłoszenia: Zgłoszenie ma postać podstawową, w postaci zgłoszenia dotyczącego konkretnej operacji przemieszczenia, oraz zgłoszenia ogólnego. W typowej sytuacji obowiązek obciąża zgłaszającego przed rozpoczęciem przemieszczania odpadów, wobec powyższego to zgłaszający powinien przede wszystkim stwierdzić, że przemieszczaniu będą podlegały właśnie odpady, oraz dokonać kwalifikacji tych odpadów do kategorii, dla których wymagane jest zastosowanie analizowanej procedury. Zgłoszenie ma być dokonane na piśmie i być skierowane do właściwego organu wysyłki, który to organ dokonuje następnie innych niezbędnych działań, zwłaszcza związanych z powiadamianiem organu kraju przeznaczenia i tranzytu.

3. Analiza i przekazanie zgłoszenia, ewentualne działania uzupełniające.

Po otrzymaniu prawidłowo dokonanego zgłoszenia właściwy organ wysyłki, zachowując jego kopię, powinien przekazać zgłoszenie właściwemu organowi miejsca przeznaczenia wraz z kopiami dla każdego właściwego organu tranzytu i powiadomić zgłaszającego, że dokonał przekazania. Przekazanie musi nastąpić w terminie trzech dni roboczych od otrzymania zgłoszenia.

1. Rozstrzygnięcie merytoryczne – Wyrażeniem zgody przez organ wysyłki jest faktycznie przyjęcie zgłoszenia i przesłanie go do innych organów, natomiast organy miejsca przeznaczenia, wysyłki i tranzytu mogą, w terminie 30 dni od daty wysłania potwierdzenia przyjęcia przez organ miejsca przeznaczenia, wydać w odniesieniu do zgłoszonego przemieszczenia jedną z następujących należycie uzasadnionych pisemnych decyzji:

a) o wyrażeniu bezwarunkowej zgody;

b) o wyrażeniu zgody z określonymi warunkami na podstawie art. 10; lub

c) o wyrażeniu sprzeciwu, zgodnie z art. 11 i 12.

5. Dokonanie przemieszczenia.

Przepisy przewidują też pewne szczególne rodzaje procedur, w postaci zgłoszenia ogólnego i zezwolenia wstępnego.

Obowiązek odbioru odpadów:

Rozporządzenie do zapewnienia odbioru odpadów w sytuacji, gdy przemieszczenie nie mogło być dokonane zgodnie z zamierzeniami bądź było nielegalne, przywiązuje dużą wagę. Odpowiednie wymagania uregulowane zostały w rozdz.4 tytułu II z podziałem właśnie na dwie wskazane sytuacje. Rozporządzenie podkreśla także, ze wykonanie obowiązków związanych z odbiorem odpadów nie narusza przepisów wewnętrznych państw członkowskich dotyczących odpowiedzialności za działania naruszające prawo.

Odbiór w przypadku przemieszczenia nielegalnego:

Jeżeli na terytorium jednego z państw członkowskich ujawnione zostanie nielegalne przemieszczanie organ, którego właściwości podlega obszar, na którym odpady ujawniono, odpowiada za zorganizowanie bezpiecznego składowania (magazynowania) odpadów do czasu ich zwrotu albo ostatecznego unieszkodliwienia lub odzysku w inny sposób. Organ ujawniający przemieszczanie uznane za nielegalne powinien niezwłocznie powiadomić o tym pozostałe właściwe organy. Jeżeli odpowiedzialność za nielegalne przemieszczanie ponosi zgłaszający, organ wysyłki powinien zapewnić, że odpady zostaną:

a) odebrane przez podmiot, który faktycznie dokonał zgłoszenia; lub, jeżeli nie dokonano zgłoszenia,

b) odebrane przez podmiot zobowiązany do dokonania zgłoszenia; lub, jeżeli jest to niewykonalne,

c) odebrane przez właściwy organ wysyłki albo przez osobę fizyczną lub prawną działającą w jego imieniu; lub, jeżeli to niewykonalne,

d) poddane odzyskowi lub unieszkodliwieniu w inny sposób w państwie przeznaczenia lub wysyłki przez właściwy organ wysyłki albo przez osobę fizyczną lub prawną działającą w jego imieniu; lub, jeżeli jest to niewykonalne,

e) poddane odzyskowi lub unieszkodliwieniu w inny sposób w innym państwie przez właściwy organ wysyłki albo przez osobę fizyczną lub prawną działającą w jego imieniu, jeżeli wszystkie zainteresowane właściwe organy wyrażą na to zgodę.

Wszystkie zakłady lub przedsiębiorstwa, które zamierzają dokonywać przetwarzania odpadów, uzyskują zezwolenie od właściwego organu, w którym określona jest ilość i rodzaj przetwarzanych odpadów, stosowana metoda oraz czynności w zakresie monitorowania i kontroli.

Metody spalania lub współspalania, w ramach których przewidziany jest odzysk energii, można stosować tylko, jeżeli odzyskiwanie energii ma się odbywać przy wysokim poziomie efektywności energetycznej.

6. Globalne zagrożenia Ziemi

1. wpływ zagrożeń na środowisko

- globalne ocieplenie Ziemi

- niszczenie lasów

- mniejsze zalesienie

- zakwaszanie gleb

- poprzez dziure ozonowa do Ziemi dociera większa ilość promieni słonecznych UV (co powoduje choroby skóry, oczu, osłabienie odporności)

1. Efekt Cieplarniany – polega na oddziaływaniu składników atmosfery na bilans energetyczny Ziemi. Promieniowanie słoneczne zostaje pochłonięte przez powierzchnię Ziemi, powodując jej ogrzanie od 20-30 stopni znaczna część zostaje jednak odbita i pochłonięta w atmosferze. W wyniku absorpcji promieniowania podczerwonego gazy te nagrzewają się i same wypromieniowują ciepło w kierunku Ziemi przyczyniając się do wzrostu temperatury dolnych warstw powietrza i powierzchni globu.

Skutki:

-globalne ocieplenie Ziemi,

-stopienie się czap lodowców i lądolodów przez co podnosi się poziom mórz i oceanów,

-Zwiększenie obszarów objętych procesami pustynnienia prowadzi do rozszerzania się granic pustyni, co prowadzi do wysuszenia obszaru i zmniejszenia wielkości ziemi uprawnej itp.

- Poszerzenia się stref klimatycznych w stronę równika i biegunów, co wywoła zmiany w szacie roślinnej, zmiany w procesów glebotwórczych oraz problemy w uprawie roślin charakterystycznych dla danych obszarów.

1. Dziura ozonowa - przyczyną tworzenia się „dziur” ozonowych jest emisja: chloru, freonu, aerozoli oraz zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych powoduje zmniejszenie grubości warstwy ozonu (O3) w stratosferze.

Skutki: - Zmniejszenie grubości warstwy ozonowej powoduje, że do powierzchni Ziemi dociera większa ilość promieniowania (UV), czego następstwem jest:
większa zachorowalność na raka skóry
choroby oczu
osłabianie odporności organizmów
niszczenie planktonu

Zapobieganie:
-Ograniczenie stosowania freonów na rzecz np. propanu, butanu.

1. Degradacja Gleby – naturalne lub sztuczne upośledzenie którejkolwiek funkcji gleby w ekosystemie i zmniejszanie jej żyzności w skutek pogorszenie się właściwości fizykochemicznych i biologicznych ważnych dla życia i rozwoju roślin.

Czynniki naturalne (zmiany klimatyczne):

- opady

- temperatura

- wiatry

Czynniki antropogeniczne:

- pogorszenie się stosunków wodnych wskutek niewłaściwych melioracji

- nieodpowiednia uprawa chemiczna

- płodozmian

- zmiany wywołane dużymi przeobrażeniami

1. Erozja wodna – polega na rozmywaniu dennym i brzegowym w dolinach rzecznych, zmywaniu gleby na pochyłościach terenu i tworzeniu w miejscach niżej położonych usypisk, stożków itp. Erozja ta deformuje teren i niszczy profil glebowy. Przenosi ogrom gleby i związków chemicznych i deponuje je w głebinach morskich.

2. Erozja wietrzna – powodowana jest przez wiatr przenoszący części ziemiste a wraz z nimi związki chemiczne.

7. Znaczenie poszczególnych krajów w zanieczyszczeniu Ziemi:

Prawie połowa emisji gazów cieplarnianych przypada na kraje wysoko rozwinięte. Ameryka Południowa i Afryka to tylko część emisji tych gazów.

Kraje rozwijające się są wyłącznymi sprawcami niszczenia lasów tropikalnych szczególnie Brazylia i państwa Azji Południowo – Wschodniej a także Kostaryka, Filipiny, Wietnam.

7.Źródła finansowania ochrony środowiska

Najważniejsze źródła finansowania ochrony środowiska w Polsce

1) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej- najważniejszym zadaniem Narodowego Funduszu w ostatnich latach jest efektywne i sprawne wykorzystanie środków z Unii Europejskiej przeznaczonych na rozbudowę i modernizację infrastruktury ochrony środowiska w naszym kraju.

2) Powiatowy fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej- Środki z Funduszu przyznawane są na cele określone takie jak: edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju, wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska, wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła, urządzanie i utrzymywanie terenów zieleni, zadrzewień oraz parków, realizację przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami, wspieranie działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom.

3) Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska-

Jest publiczną instytucja finansową, realizującą politykę ekologiczną województwa śląskiego. Fundusz koncentruje się na:

-wspieraniu działań proekologicznych podejmowanych przez administrację publiczną, przedsiębiorców, instytucje i organizacje pozarządowe

- pozyskiwaniu i zarządzaniu środkami europejskimi ukierunkowanymi na ochronę środowiska i gospodarkę wodną

- prowadzeniu operacji na rynku finansowym zapewniających pomnażanie środków

4) środki własne przedsiębiorstw, gmin i jednostek przedsiębiorstw

5)banki krajowe udzielające pożyczek i kredytów

6)budżet państw i budżety województw

7) źródła zagraniczne, w tym udział dotacji z UE

Formy i dziedziny finansowania ochrony

1. Finansowanie ochrony środowiska wg form

- pożyczki

- dotacje

- poręczenia spłaty kredytów

- umorzenia

- kredyty udzielane przez banki z Narodowego Funduszu

1. 2) Finansowanie ochrony środowiska wg dziedzin

- inwestycje kapitałowe

- ochrona wód i gospodarka wodna

- ochrona powietrza

- ochrona powierzchni ziemi

- ochrona przyrody i krajobrazu

- ochrona lasów

- Państwowy Monitoring środowiska

- zapobieganie klęskom żywiołowym

- górnictwo

- ekologia

- edukacja ekologiczna

Znaczenie Narodowego Funduszu dla gospodarki kraju

-Finansowanie ochrony środowiska

-Uruchamianie środków innych inwestorów

-Obsługa dotacji z UE

-Stymulowanie nowych inwestycji

-Wspomaganiu tworzenia nowych miejsc pracy

Beneficjenci

-Jednostki samorządu terytorialnego

-Jednostki budżetowe

-Szkoły wyższe i uczelnie

-Jednostki organizacyjne ochrony zdrowia

-Przedsiębiorcy

-Organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia)

-Osoby fizyczne

Najważniejsze źródła finansowania ochrony środowiska w U.E

-Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego(EFRR)-

Jego celem jest wspieranie regionów, a dokładniej wyrównywanie różnic w stosunku do regionów bogatszych, lepiej rozwiniętych. Z tego funduszu finansowana jest ochrona i poprawa stanu środowiska.

-Europejski Fundusz Społeczny (EFS)- zajmuje się następującymi dziedzinami:

promocją aktywnej polityki rynku pracy mającą na celu przeciwdziałanie i zapobieganie bezrobociu, doskonaleniem kadr gospodarki, przeciwdziałaniem zjawisku wykluczenia społecznego

-Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW)- Z puli środków EFRROW finansowane są projekty, mające na celu zrównoważony rozwój sektorów rolnictwa i leśnictwa, poprawę konkurencyjności gospodarki rolno-żywnościowej, wzrost zatrudnienia i rozwój przedsiębiorczości, poprawę stanu środowiska, rozwój turystyki

-Europejski Fundusz Rybacki (EFR)- ukierunkowany na zrównoważony rozwój gospodarczy sektora rybołówstwa (tu: zrównoważona eksploatacja żywych zasobów wodnych, efektywne zarządzanie, wzrost zatrudnienia i przedsiębiorczości, poprawę konkurencyjności oraz ochronę środowiska wodnego na obszarach działalności rybackiej

-Fundusz Spójności wspiera dwa sektory: środowisko i transport. Fundusz ten wspiera nastepujace dziedziny:

-poprawa jakosci wod powierzchniowych

-polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do picia

-racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi

-poprawa jakosci powietrza

Program Life+ jest jedynym instrumentem finansowym Unii Europejskiej koncentrującym się wyłącznie na współfinansowaniu projektów w dziedzinie ochrony środowiska. Jego celem jest wspieranie procesu wdrażania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja jej polityki oraz promocja rozwiazan dla problemow dotyczacych ochrony srodowiska

-Europejski Bank Inwestycyjny- jest zaangażowany w ochronę środowiska, zarówno bezpośrednio poprzez konkretne inwestycje, jak i pośrednio poprzez gwarantowanie zgodności projektów przedłożonych do finansowania z krajowym i wspólnotowym prawodawstwem z zakresu ochrony środowiska.

-Program PROW na lata 2007-2013 obejmuje 22 dzialania które są wdrazane w ramach 4 osi piorytetowych.Celem osi 2 jest zachęcenie rolników do stosowania metod produkcji rolnej zgodnych z zasadami ochrony środowiska.

Pomoc ekologiczna dla Polski

- )Fundusze unijne najczęściej przeznaczane są na zakup: lamp solarnych, kolektorów słonecznych, wiatraków, pomp oraz urządzeń i maszyn niezbędnych do założenia przydomowej oczyszczalni ścieków.

Program Infrastruktura i Środowisko

To jeden z największych tego typu programów, przewidziany na lata 2007-2013. W jego ramach mamy otrzymać łącznie 27,8 mld euro, z czego 5,5 mld zostanie przeznaczonych na główne krajowe przedsięwzięcia ekologiczne. Planowane inwestycje to:

- gospodarka wodno-ściekowa, czyli oczyszczalnie i sieci wodociągów

- ekologiczna infrastruktura energetyczna, czyli pomoc dla chętnych do produkcji energii odnawialnej

- dostosowanie firm do wymogów ochrony środowiska (200 mln euro)

- ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych

Ochrona środowiska jako problem międzynarodowy

Tylko zjednoczone działanie wszystkich społeczeństw, narodów i rządów może powstrzymać degradację środowiska przyrodniczego i dać szansę w rozwoju całej ludzkości.

Najważniejsze zagadnienia, ciągle aktualne podane w raporcie to m.in.:

-brak integracji rozwiniętej techniki z wymogami środowiska

-Wyniszczenie ziem uprawnych

-Bezplanowy rozwój stref miejskich

-Zmniejszenie się powierzchni wolnych terenów.

8. Ochrona środowiska, a integracja gospodarcza w ramach Unii Europejskiej

1.Pojęcie integracja:

Zagadnienie to odnosi się do ekonomii, polityki, prawa, kultury. Integracja oznacza scalenie, zespolenie, łączenie się kilku elementów w całość. Wyróżnia się integrację gospodarczą,

polityczną, narodowościową.

2.Charakter integracji gospodarczej

Integracja gospodarcza : W ramach gospodarek narodowych integracja polega na łączeniu się przedsiębiorstw w większe organizmy gospodarcze. Może ona mieć charakter:

-poziomy, gdy w skład organizacji integracyjnej wchodzą przedsiębiorstwa wytwarzające takie same lub podobne produkty,

-pionowy, gdy łączą się przedsiębiorstwa o różnej produkcji, zajmujące się kolejnymi fazami obróbki tego samego surowca; obejmuje często także zaopatrzenie i zbyt.

3. Procesy integracyjne jako czynnik zwiększający zagrożenia środowiska

-Wzrost emisji dwutlenku siarki i tlenków azotu czego następstwem będzie wzrost opadów kwaśnych deszczy.

- Proces integracji w UE może wpływać na wielkość zagrożenia środowiska przyrodniczego także za pośrednictwem przedsięwzięć prowadzących do jednolitego rynku wewnętrznego(otwarcie granic)

-Wyeliminowanie kontroli granicznej wewnątrz UE, co powoduje zmniejszenie możliwości kontroli transgenicznej przewozu odpadów przemysłowych w tym przede wszystkim substancji promieniotwórczych i trujących.

-Powstanie ujednoliconego rynku usług przewozowych zwiększa role transportu samochodowego kosztem kolejowego na skutek otwarcia rynku wszystkich krajów UE dla bardzo konkurencyjnych przewoźników.

- Intensywna produkcja rolna, powoduje poważne zagrożenie środowiska przyrodniczego, przede wszystkim zanieczyszczenie wód gruntowych i gleb związkami azotu pochodzącymi z nawozów sztucznych oraz hodowli bydła i trzody chlewnej.

4. Polityka ekologiczna UE

Kształtuje się wraz ze wzrostem zagrożenia środowiska i związaną z tym potrzebą wspólnego działania w tej dziedzinie. W ostatnich latach wzrosła świadomość ekologiczna społeczeństw UE. Wzrostowi zaangażowania krajów zachodnioeuropejskich w problematykę ochrony środowiska towarzyszyło tworzenie podstaw polityki ekologicznej na szczeblu narodowym, a także tworzenie w poszczególnych krajach urzędów, najczęściej ministerstw, odpowiedzialnych za realizację tej polityki.

Najważniejsze zasady, na których oparta jest polityka ekologiczna UE:

-zasada zanieczyszczający płaci,

-zasada pomocy,

-zasada prewencji,

-zasada efektywności ekonomicznej i kosztowej,

-zasada sprawiedliwości.

5.Dostosowanie polityki ekologii Polski do UE

Zobowiązania Polski wobec UE obejmują przede wszystkim dostosowania prawa i polityki ekologicznej do wymogów Unii, szczególnie w dziedzinie wdrażania idei wzrostu zrównoważonego, oraz ratyfikację międzynarodowych konwencji w dziedzinie ochrony środowiska a szczególnie Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu.

Możliwości realizacji przedstawionych zobowiązań Polski wobec Unii w dziedzinie ochrony środowiska są określone przez kilka podstawowych czynników:

-stan środowiska przyrodniczego Polski,

-stopień zbieżności strategicznych celów polityki ekologicznej Unii Europejskiej i Polski oraz poparcia obu stron dla ich realizacji,

-stopień zbieżności systemów informacyjnych oraz systemu zbierania i monitoringu w Polsce oraz UE,

-stopień zbieżności systemów prawnych obu stron,

-przewidywane koszty przedsięwzięcia.

Różnice między Polską a Unią Europejską w dziedzinie zbierania i przetwarzania informacji na temat ochrony środowiska są stosunkowo duże.

Także system prawny dotyczący ochrony środowiska ma inny charakter w Unii Europejskiej niż w Polsce. Przede wszystkim polskie przepisy dotyczące ochrony środowiska znajdują się w kilkunastu aktach prawnych. Akty Prawne Unii obejmują natomiast kilkaset wytycznych, które często dotyczą zagadnień bardzo szczegółowych z wieku, luźno ze sobą związanych dziedzin.

Między ustawodawstwem polskim a unijnym występuje także różnica w wadze przypisywanej poszczególnym zagadnieniom, co może wynikać z innego znaczenia poszczególnych rodzajów produkcji.

9. Problematyka środowiska w zarządzaniu przedsiębiorstwem

1) Przedsiębiorstwo– wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka, prowadząca działalność gospodarczą. Najczęściej definiowanym celem działalności przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku poprzez zaspokajanie potrzeb konsumentów. W jego skład mogą wchodzić mniej lub bardziej odrębne jednostki gospodarcze, nazywane zakładami. Nieco inne znaczenie ma przedsiębiorstwo w języku prawnym.

  Środowisko, ogół elementów przyrodniczych ożywionych (świat zwierzęcy i roślinny) i nieożywionych (w szczególności powierzchnia Ziemi łącznie z wodą, glebą, kopalinami i powietrzem), a także krajobraz, naturalny bądź też użytkowany i zmieniany przez człowieka.

2)Uwarunkowania brzegowe przedsiębiorstwa

-cele przedsiębiorstwa

-wzrastające oczekiwania klienta

-wzrastające konkurencje

-ograniczenia prawne

3) Ograniczenia ekologiczne rozwoju przedsiębiorstwa (bariery)

Dwa rodzaje ekologicznych barier rozwoju gospodarczego:

-ekologiczne bariery naturalne

-ekologiczne bariery kreowane

Przez ekologiczne bariery naturalne należy rozumieć zjawiska (procesy bądź stany) występujące w środowisku przyrodniczym, w jakim funkcjonuje rozpatrywany układ gospodarczy, stanowiące albo układ warunków bezwzględnie ograniczających przyjmowane warianty wzrostu (rozwoju), albo układ warunków zmniejszających swobodę wyboru w przedziale rozwiązań gospodarczych wyznaczonych warunkami brzegowymi stanu środowiska.

 Wyróżnienie ekologicznych barier naturalnych, a więc nie konstruowanych przez człowieka, chociaż powodowanych przez niego, bo wynikających z jego działalności, zaproponowano dla odróżnienia ich od innego podzbioru barier, jakimi są ekologiczne bariery kreowane.

Ten drugi rodzaj barier byłby niepotrzebny, gdyby człowiek ingerujący w układy przyrodnicze przestrzegał „praw ekologicznych" i tym samym nie powodował powstawania i nasilania się ekologicznych barier naturalnych.

4) Prawa ekologiczne

1. Każda rzecz jest powiązana ze wszystkimi innymi rzeczami; oczywiście chodzi o ekosystemy i ich elementy pozostające ze sobą w ścisłej i skomplikowanej współzależności.

2. Każda rzecz musi się gdzieś podziać; co oznacza, że materia pod różnymi postaciami krąży w przyrodzie i nie ulega zniszczeniu.

3. Przyroda wie najlepiej; to prawo podkreśla szkodliwość każdej ingerencji człowieka. Jakkolwiek prawo to może być kontrowersyjne, faktem pozostaje, że nieuniknioność ingerencji powinna skłaniać do lepszego poznania go i do przestrzegania praw rządzących przyrodą.

4. Nie istnieje coś takiego jak obiad za darmo; w ten sposób ekolologia spotyka się z ekonomią przy ponownym odkryciu maksymy mówiącej, że każdy przychód osiąga się kosztem realizacji jakiegoś celu, np. rozwój przedsiębiorstwa pociąga za sobą rezygnację z innych celów, często równie bądź bardziej ważnych.

5) Ekologiczne bariery kreowane

Ekologiczne bariery kreowane (środki ochrony środowiska) można klasyfikować następująco:

- organizacyjno-techniczne (zmiany technologii na bezodpadowe, zmiany paliwa, urządzenia ochronne, monitoring),

- prawne (ekologizacja planów społeczno-gospodarczych i planów zagospodarowania, system opłat za korzystanie z zasobów naturalnych, nakazy, zakazy, w tym normy dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń i sankcje),

- ekonomiczne (instrumenty bezpośrednie: zasady lokalizacji i projektowanie inwestycji, uwzględniające wymogi ochrony środowiska, ograniczenia i zakazy wytwarzania półproduktów i wyrobów uciążliwych dla środowiska oraz zagrażających zdrowiu człowieka, nakazy okresowego wstrzymania produkcji, zadania obligatoryjne produkcji urządzeń ochronnych, dotacje na finansowanie inwestycji ochronnych: pośrednie (sensu stricto):

opłaty za korzystanie z zasobów naturalnych, formuły cen i surowców oraz wyrobów przemysłowych uwzględniające koszty ochrony środowiska, warunki kredytowania inwestycji ochronnych, preferencje i ulgi podatkowe z tytułu podejmowania działań ekologicznych, kary i odszkodowania za niepostrzeganie norm).

6)Zagrożenie środowiska wynikające z rozwoju gosp.

Zagrożenie środowiska polega na jego zanieczyszczeniu i wyczerpywaniu się zasobów naturalnych. Polska należy do najbardziej zanieczyszczonych krajów świata. Główne źródło zanieczyszczenia to przemysł, transport, rolnictwo, gospodarka komunalna.

Podstawowe rodzaje zagrożeń dla człowieka:

-metale ciężkie(ołów, rtęć, kadm) i inne związki chemiczne (np. fluor), które przenikają do środowiska i zagrażają żywym organizmom

- środki ochrony roślin (herbicydy)

-substancje nawozowe

-lekarstwa i związki o specjalnym działaniu

-substancje pomocnicze i dodatki do środków spożywczych (substancje barwiące i konserwujące, emulgujące i stabilizujące, antyutleniacze i inne)

7) Rozpatrywanie zagrożeń środowiskowych w aspekcie makro i mikrośrodowiska

Zagrożenia mikrośrodowiska:

-niewłaściwy mikroklimat

-zapylenie na stanowisku

-nieodpowiednie oświetlenie

-hałas

-wibracje

-promieniowanie elektromagnetyczne

 Zagrożenia makrośrodowiska:

-globalne ocieplenie

-dziura ozonowa

-zużycie surowców

-problem energetyczny

-zanieczyszczenia powietrza i wód

10.Zasady zarządzania środowiskiem w przedsiębiorstwie

1. Zarządzanie środowiskowe zarządzanie tymi działami firmy, które miały, mają lub mogą mieć wpływ na środowisko.

2. Cel zarządzania środowiskiem

Celem jest:

• zachowanie zasobów surowców,

• ograniczenie emisji zanieczyszczeń,

• ograniczenie zagrożeń dla środowiska,

• ochrona zdrowia pracowników i mieszkańców.

1. Zagadnienia środowiskowe w systemie.

• emisje do atmosfery,  

• zaopatrzenie w wodę oraz oczyszczanie ścieków, 

• odpady i nieczystości, 

• hałas,

• nieprzyjemne zapachy,

• promieniowanie, 

• zużycie  surowców oraz energii.

1. Zarządzanie środowiskowe, a zarządzanie środowiskiem

Zarz. Środowiskiem - jest domeną władzy publicznej, a zarz. Środowiskowe - jest realizowane przez kierownictwo firm.

1. Oddziaływanie zewnętrzne i wewnętrzne na środowisko przez org.

• Oddziaływania zewnętrzne – negatywny wpływ na stan środowiska emisji zanieczyszczeń do atmosfery, wody, wytwarzanie odpadów, zużywanie energii, emisji hałasu, promieniowania, ciepła, a tym samym wzrost narażenia zdrowia osób mieszkających w rejonie oddziaływania.

• Oddziaływania wewnątrz – wpływ na zdrowie pracowników, związany ze stanowiskiem pracy i samym faktem pracy (choroby zawodowe, niekorzystne czynniki występujące na stanowisku pracy) oraz czynniki psychospołeczne (zmęczenie, pogarszanie samopoczucia, stres związany z pracą).

1. Narzędzia zarządzania środowiskiem.

   • Pierwsza dotyczy oceny organizacji. Należą do niej:

• systemy zarządzania środowiskiem,

• ocena efektów działalności dotyczącej środowiska,

• audyt dotyczący środowiska.

• Druga grupa związana jest z oceną produktu. Obejmuje ona:

• ocenę cyklu życia produktu,

• etykietowanie ekologiczne,

• projektowanie przyjazne dla środowiska.

1. Systemy środowiskowe w przedsiębiorstwie.

ISO 14000

Celem opracowania norm ISO serii 14000 było zdefiniowanie podstawowych wymagań w odniesieniu do systemu zarządzania środowiskowego. Normy te stanowić mają instrument wspomagający świadome oddziaływanie ekologiczne przedsiębiorstwa z korzyścią dla środowiska.

Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego z zgodności z wymaganiami tych norm pozwala:

• metodycznie oceniać wpływy działalności swojego przedsiębiorstwa na środowisko naturalne;

• podejmować skuteczne działania w celu minimalizowania negatywnych oddziaływań na środowisko;

• kontrolować efekty swojej działalności w stosunku do otoczenia.

EMAS

Podstawowym celem EMAS jest stworzenie systemu zarządzania ekologicznego w przedsiębiorstwie opartego na procesie ciągłych usprawnień zarówno w odniesieniu do procesów produkcyjnych jak i technik zarządzania. Cel ten można osiągnąć poprzez opracowanie i wdrożenie w przedsiębiorstwie polityk, programów środowiskowych, systematyczną, obiektywną i okresową ocenę funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Proces wdrażania EMAS składa się z 7 etapów:

• 1.   Opracowanie polityki ekologicznej.

• 2.   Przeprowadzenie wstępnego przeglądu przedsiębiorstwa.

• 3.   Opracowanie programu środowiskowego.

• 4.   Wdrożenie systemu ekologicznego zarządzania.

• 5.   Przeprowadzenie przeglądu ekologicznego.

• 6.   Opracowanie deklaracji środowiskowej.

• 7.   Zatwierdzenia i uprawomocnienia.

1. Korzyści wynikające z wdrażania sys. Zarządzania środow.

a) w obszarze zarządzania i finansów(oszczędność czasu, redukcja kosztów surowców,energii)

b) w obszarze prawno-społecznym. (lepszy wizerunek w oczach klientów, spełnienie wymogów)