WYKŁAD 3 i 4
EKOLOGIA- nauka badająca wzajemne oddziaływanie między organizmami a środowiskiem. Dziedzina biologii badająca organizmy w ich środowiskach, populacje zwierzęce i roślinne oraz różnego typu zespoły organizmów, ich strukturę, funkcjonowanie, zmienność i wzajemne zależności.
Na czym polega równowaga w układach biologicznych?
Skąd się bierze i dzięki czemu utrzymuje różnorodność gatunkowa układów biologicznych?
Na czym polega regulacja liczebności populacji?
Co ma wpływ na ograniczenie tempa procesów biologicznych? (biomy..)
Co decyduje o rozmieszczeniu organizmów na kuli ziemskiej?
Na czym polega przystosowanie poszczególnych organizmów do środowiska?
OCHRONA ŚRODOWISKA- zespół środków i działań mających utrzymać środowisko w stanie zapewniającym optymalne warunki bytowania dla żyjących w nim organizmów.
ŚRODOWISKO- ogół czynników bio- i abiotycznych, które mają wpływ na procesy życiowe
organizmów, w każdym etapie ich życia; obydwa rodzaje czynników wzajemnie się przenikają i
oddziałują na siebie, kształtując specyficzne warunki, do których organizm musi się przystosować.
Środowisko abiotyczne – zespół czynników fizycznych i chemicznych wzajemnie ze sobą powiązanych
oddziałujących na organizmy żywe; są to gleba, woda, powietrze, związki mineralne i organiczne,
a także różne formy promieniowania
Środowisko biotyczne – ogół organizmów żywych wzajemnie ze sobą powiązanych i oddziałujących
na siebie
OSOBNIK- pojedynczy organizm zdolny do samodzielnego życia mogący oddziaływać na inne osobniki, osobniki łączą się na zasadzie doboru naturalnego.
AREAŁ OSOBNICZY- terytorium zajmowane przez danego osobnika populacji na którym ma wszystkie niezbędne do życia elementy.
POPULACJA- grupa osobników jednego gatunku wzajemnie na siebie oddziałująca i zamieszkująca określony teren w tym samym czasie.
Charakteryzuje się:
Zagęszczeniem
Rozrodczością
Śmiertelnością
Migracją (emigracja i imigracja)
W obrębie populacji osobniki różnią się : płcią, wiekiem, wielkością, proporcją płci co ma znaczny wpływ na tempo rozwoju.
Właściwości wtórne populacji:
Wiekowa
Genetyczna
Przestrzenna
AREAŁ POPULACJI-przestrzeń zajęta przez daną populację, w której wszystkie osobniki
zaspokajają swoje potrzeby życiowe – zdobywają pokarm, mają kryjówki, wydają
potomstwo; wielkość a.p. nie jest stała i zależy od liczebności populacji;
Zagęszczeni : imigracja, emigracja, rozrodczość, śmierteolność
Gatunek (łac. species) grupa naturalnych populacji złożonych z osobników
o podobnych cechach, które mogą się krzyżować i dawać płodne potomstwo; osobniki
jednego g. mają wspólną pulę genową i określone wymagania środowiskowe; mogą
być g. akcesoryczne, allochtoniczne; autochtoniczne, endemiczne, inwazyjne,
kosmopolityczne; osiadłe; polimorficzne; g. zajmuje swoistą dla siebie
→ niszę ekologiczną;
Gatunki pionierskie – gatunki o bardzo małych wymaganiach ekologicznych,
zdolne do samodzielnego życia niezależnie od innych organizmów, szybko kolonizujące
daną przestrzeń; potrafią w krótkim czasie wydać potomstwo i ustępują zanim warunki
przestaną być dogodne lub zanim zostaną wyparte na skutek konkurencyjnych oddziaływań;
występują na obszarach nie zasiedlonych przez inne gatunki, głównie zdegradowanych
i dlatego mają znaczenie dla procesu → sukcesji ekologicznej; należą tu porosty, mchy,
z drzew : brzoza, topola, osika, sosna, iwa itp.
Gatunki inwazyjne (łac. invasio – atak, szturm) allochtoniczne gatunki roślin lub zwierząt,
które wprowadzone do nowego środowiska uzyskują biologiczną przewagę nad
gatunkami rodzimymi; szybko się rozmnażają i rozprzestrzeniają zaburzając dotychczasowe
układy stosunków ekologicznych i wypierając z ekosystemu gatunki rodzime; np. opuncja
meksykańska w Australii; w Polsce m.in. rdestowiec ostrokończysty, zaraza czerwonawa
Rośliny najbardziej inwazyjne w Polsce:
• barszcz Sosnowskiego
• klon jesionolistny
• kolczurka
• nawłoć kanadyjsk i późna
• niecierpek drobnokwiatowy
• irga błyszcząca
• świdośliwka
• czeremcha amerykańska
Gatunki akcesoryczne (akcesoria – dodatki) nieliczne gatunki w danym,
wielogatunkowym zespole, odgrywające w nim nieznaczną rolę; najczęściej są to
populacje wkraczające na tereny obce w wyniku nacisku migracyjnego; rozwijają się one
słabiej niż w zespole macierzystym.
Gatunki autochtoniczne (gr. autós – ten sam) gatunek, który powstał na terenie
swego występowania np. lipa drobnolistna lub zawilec gajowy
Gatunki allochtoniczne (gr. állos – obcy, cudzy + chthón – ziemia, kraj) gatunki
napływowe z innych terenów np. zawleczone przez człowieka lub rozprzestrzeniające się
samodzielnie; przykładem dąb czerwony sprowadzony przez człowieka z Ameryki;
sierpówka, która rozprzestrzeniła się sama z Turcji; stonka ziemniaczana zawleczona z Ameryki do Europy.
Nisza ekologiczna – cecha swoista danego gatunku, którą określają wszystkie aspekty
jego życia; dotyczy wzajemnych stosunków gatunku z czynnikami → biotycznymi i →
abiotycznymi środowiska, w którym żyje; jest sumą wszystkich przystosowań g.
do środowiska oraz sposobów skutecznego wykorzystywania jego zasobów; obejmuje
m.in. zasoby pokarmowe, wzrost i rozwój osobników danego g., czynniki ograniczające
liczebność, sposoby obrony g. przed drapieżnikami, pasożytami, a także reakcje
na fizyczne i chemiczne czynniki środowiska.
Siedlisko (habitat) – każdy fragment → biosfery, w którym dany gatunek może występować
stale lub okresowo; czynnikami s. są przede wszystkim: warunki klimatyczne, glebowe
i wodne związane z położeniem geograficznym, odległością od morza, ukształtowaniem
terenu; s. ma określoną jakość dla danego gatunku, która nie jest stała lecz zależna od
ilości pokarmu, dostępności kryjówek, presji drapieżników.
Sukcesja ekologiczna (następstwo ekologiczne) uporządkowany proces stopniowego
rozwoju biocenozy w czasie, prowadzący do przekształcania się prostych
ekosystemów w bardziej złożone; polega na zastępowaniu składu gatunkowego jednego
stadium rozwojowego biocenozy przez gatunki nowego stadium aŜ do wykształcenia się
takiego zestawu, który w najlepszy sposób dopasuje się do miejscowych warunków
środowiskowych; wyróżnia się s. pierwotną i wtórną
S. pierwotna – proces powstawania biocenozy na terenach niezmienionych w wyniku działalności
organizmów żywych np. na pustyniach, nagich skałach, wydmach, zastygłej lawie; rozpoczyna się ona stadium pionierskim – w środowisku lądowym są to najczęściej porosty, przygotowujące podłoże glebowe kolejnym grupom roślin np. mchom i wątrobowcom; ich obumarłe szczątki tworzą cienką warstwę próchnicy i na tak przygotowany teren wkraczają coraz to nowe gatunki roślin i zwierząt; jest to stadium migracyjne; kolejnym etapem jest zapełnienie wszystkich pustek w wyniku rozprzestrzeniania się roślin; biocenoza charakteryzuje się różnorodnością gatunkową hetero- i autotrofów; jest to stadium zasiedlające; w następnym stadium tzw. konkurencyjnym, zaostrza się rywalizacja międzygatunkowa, niektóre gatunki zostają wyparte, pojawiają się nowe o coraz wyższych wymaganiach, komplikują się łańcuchy i sieci troficzne; zbiorowisko osiąga względną równowagę tzw. homeostazę biocenotyczną i tworzy stadium klimaksu; s.p. jest procesem długotrwałym (setki a nawet tysiące lat).
S. Wtórna- proces rozwoju biocenozy na terenie gdzie wcześniej została zniszczona biocenoza.
Biocenoza (gr. bios – życie + koinós – wspolny) najwyższy szczebel organizacji przyrody żywej, w
postaci zespołu populacji wszystkich gatunków zasiedlających ten sam teren i na tym terenie
wchodzących ze sobą w rożne zależności; w jej obrębie wyrożnia się fitocenozę i zoocenozę; ma wiele
właściwości, które nie występują u jej składnikow traktowanych osobno tzn. strukturę i formę wzrostu, zróżnicowanie, dominację, względną liczebność oraz strukturę przestrzenną i troficzną; b. działa dzięki skomplikowanej sieci wzajemnych zależności międzygatunkowych, a warunkiem jej trwałego i samodzielnego funkcjonowania jest występowanie producentów, konsumentów i reducentów, dzięki ktorym utrzymuje się w niej zamknięty obieg materii; wspołdziała ona w tym względzie ze swoim abiotycznym środowiskiem tworząc → ekosystem; w jej obrębie zachodzą zmiany kierunkowe tzn. sukcesja i zmiany nie kierunkowe w czasie o charakterze cyklicznym; wyrożnia się b. sztuczne –stworzone przez człowieka (np. b. stawu, pastwiska, sadu) i b. naturalne (np. b. morza, rzeki, lasu,torfowiska)
Autonomia biocenozy – zdolność do wewnętrznej regulacji procesow w niej
zachodzących, dzięki ktorej zachowuje stabilność i trwałość, a tym samym płynny
przepływ energii między poziomami troficznymi; biocenoza nie jest w pełni
autonomicznym układem, gdyż podlega wpływom środowiska zewnętrznego i jest
od niego uzależniona.
Ekosystem (gr. sýstema) najwyższa jednostka ekologiczna o silnie wykształconych mechanizmach
regulacyjnych, złożona z biocenozy i → biotopu (nieożywionego środowiska); układ z wszystkimi →
poziomami troficznymi zintegrowanymi z abiotycznym środowiskiem; brak jakiegoś poziomu
troficznego dyskwalifikuje układ jako e.; wielkość zajmowanego przez niego obszaru zależy od
warunkow środowiskowych, a decydującym czynnikiem wyznaczającym je jest możliwość realizacji
pełnego obiegu materii i przepływu energii; wyrożnia się e. lądowe i wodne, naturalne i sztuczne
(antropogeniczne) termin ten pojawił się w 1935 r. (A.G. Tansley)
Biosfera (ekosfera, geobiosfera, geosystem) – strefa życia obejmująca wszystkie
ekosystemy znajdujące się na powierzchni Ziemi; największy i najbliższy samowystarczalności układ
biologiczny zamieszkały przez organizmy żywe, w ktorym zachodzi obieg materii i przepływ energii;
termin ten wprowadził w 1875 r. austriacki geolog E. Suess; b. obejmuje dolną część atmosfery
ziemskiej tzw. troposferę, całą hydrosferę oraz litosferę (do głębokości 200 m); dzieli się ją na
fitosferę, zoosferę i tzw. Antroposferę.
Układ ekologiczny (system ekologiczny) – zespół elementów biotycznych
i abiotycznych wzajemnie oddziaływujących i wspołzależnych; składa się z jednego lub
_organizmow oraz rożnych składnikow ich fizycznego i chemicznego środowiska; można go
rozpatrywać na poziomie organizmu (monocen), populacji (democen), biocenozy, ekosystemu i
krajobrazu; między sobą rożnią się one stopniem złożoności i odrębnością struktury.
Czynniki ekologiczne (czynniki środowiskowe) – wszystkie warunki bytowania organizmow
mające wpływ na ich wzrost, rozwoj, aktywność życiową i metabolizm;
cz. e. = czynniki bio- i abiotyczne
Czynniki biotyczne, abiotyczne, antropogeniczne, akcesoryjne, subletalne
Czynniki edaficzne (czynniki glebowe) jeden z czynników ekologicznych mający
bezpośrednie i zasadnicze znaczenie dla rozwoju większości roślin i organizmów glebowych;
są to pH gleby, zasobność w składniki odŜywcze (mineralne i organiczne), właściwości
fizyczne (struktura, napowietrzanie, wilgotność, temperatura) oraz biologiczne
(oddziaływania organizmów glebowych); cz.e. w znacznej mierze zaleŜne są od klimatu.
Czynniki antropogeniczne (gr. ánthrōpos – człowiek + genesis – powstawanie,
pochodzenie) – różnorodne formy wpływu człowieka na organizmy Ŝywe oraz na
elementy ich życia np. zanieczyszczenia, budownictwo, hodowla.
Czynniki akcesoryczne (łac. accesoria - dodatek) elementy wchodzące w skład
bezpośredniego otoczenia organizmów, ale nie odgrywające większego znaczenia w ich
Ŝyciu.
Czynniki subletalne (łac. sub – pod, poniżej+letalis – śmiertelny) – czynniki
fizyczne np. hałas, promieniowanie lub chemiczne (substancje toksyczne) mające
szkodliwy wpływ na organizmy, ale przy danym natężeniu nie powodujące jego śmierci
BIOTOP- środowisko życia danej biocenozy, składają się na niego czynniki abiotyczne
Makroelementy – pierwiastki lub związki chemiczne niezbędne dla życia organizmów i
występujące we względnie dużych ilościach; należy do nich: azot i fosfor oraz potas, wapń,
magnez i siarka, a także ich sole; fosfor ma wpływ na wielkość produkcji, magnez jest
istotnym składnikiem chlorofilu, wapń występuje w szkieletach zwierząt
Mikroelementy – pierwiastki i związki chemiczne niezbędne do prawidłowego rozwoju i
Życia organizmów, ale występujące w nieznacznych ilościach; pełnią one zwykle rolę
katalizatorów różnych procesów życiowych; należą tu: żelazo, chlor, wanad, mangan,
kobalt, bor, miedź, cynk, molibden, krzem, sód
Drapieżników można podzielic ze wzgledu na rodzaj pokarmu na:
• roslinożerców – podstawa pokarm roslinny;
• miesożerców – podstawa pokarm zwierzecy;
• wszystkożerców – obydwa rodzaje ww pokarmów
Wsród drapieżników sa gatunki odżywiajace sie różna liczba gatunków ofiar –
sa specjalisci polujacy na scisle okreslone ofiary i generalisci – gatunki o szerokim
spektrum pokarmowym (polifagi); roslinożercy – monofagi lub oligofagi blisko
ze soba spokrewnione;
Ofiary (rosliny i zwierzeta) wykazuja strukturalne przystosowanie obronne przed
drapieżnikami – twarda osłonka orzecha kokosowego, pancerz żółwia, igły jeża;
najczesciej jednak jest to behawioralny mechanizm obronny – ucieczka, walka,
ukrywanie sie lub obrona chemiczna – zwykle u ryb i płazów.
W odpowiedzi na to drapieżniki też sa wyposażone w mechanizmy przystosowawcze
np. odżywianie sie ofiarami osiadłymi (roslinożercy) lub ruchliwymi (miesożercy)
Wyszukiwanie i pozyskiwanie ofiary zależy od:
1. Ilości energii zawartej w ciele ofiary
2. Czasu wyszukiwania ofiary
3. Czasu pozyskiwania ofiary – od zlokalizowania do zabicia i konsumpcji
Strategie obronne roślin przed roślinożercami
1. Chemiczne – wytwarzanie trujacych lub niejadalnych substancji chemicznych –
glikozydy pobudzajace czynnosc serca, cyjanek, nikotyna, olejki musztardowe,
taniny itp.
2. Wykształcenie obronnych przystosowan strukturalnych – włoski, kolce, ciernie
Strategie obronne ofiar
1. Kryjówki;
2. Zmiana barwy lub upodobnienie sie wizualne do otoczenia tzw. kamuflaż, mimetyzm;
3. Wydzielanie substancji chemicznych o odstraszajacym zapachu – tchórz, skunks;
4. żądła, kolce, jady
Strategie drapieżników
1. Poscig;
2. Atak z ukrycia;
3. Wytrzymałość – zmęczenie ofiary;
4. Zasadzki;
Grupy ekologiczne:
hydrobionty (gr. hýdor – woda) - organizmy żyjące w środowisku wodnym;
wykazujące wiele przystosowań do takiego życia: pobieranie O2 z wody;
pokonywanie oporu wody, rozmnażanie itp.
helobionty (gr. hélos – bagno) – organizmy żyjące na pograniczu środowiska wodnego
i lądowego, wykazujące przystosowanie do życia w obu tych środowiskach
higrofile (gr. hygrós –mokry, wilgotny) - organizmy preferujące środowisko o dużej
wilgotności; w ich obrębie wyróżnia się dodatkowo atmofile (mezofole) –
potrzebujące znacznej wilgotności względnej powietrza oraz higrofile właściwe
wymagające duŜej wilgotności gleby
kserofile (gr.żkserós – suchy + philéo – lubię) – organizmy przystosowane do życia
w środowisku ubogim w wilgoć, odporne na suszę; zamieszkują pustynie, stepy, wydmy,
słoneczne zbocza – niektóre pajęczaki, gady i ssaki; przed utratą wody chronią je
odpowiednio wykształcone powłoki ciała; część ma zdolność do estywacji (sen letni);
rośliny należące do tej grupy to kserofity (sukulenty i sklerofity); dla przetrwania bez wilgoci
przechodzą w stan anabiozy (stań życia utajonego)
Łańcuch troficzny - szereg grup organizmów powiązanych ze sobą zalenościami pokarmowymi; każde ogniwo łańcucha jest zależne od poprzedniego; początek ł.t. tworzą →producenci, następne ogniwo to → konsumenci, a ostatnie →reducenci; długość ł.t. zależy m.in. od wieku biocenoz, ich rodzaju np. w dojrzałych biocenozach leśnych jest 7 komponentów – sosna-mszyce drapieżne bzygi-pająki-drapieżne osy-ptaki śpiewające-jastrzębie; wyróżnia się dwa rodzaje ł.t. – spasania i detrytusowy; organizmy wchodzące w ich skład tworzą określone poziomy troficzne
Łańcuch spasania – rodzaj ł.t., którego pierwszym ogniwem są żywe rośliny lub ich części, następnym zwierzęta roślinożerne, a później kolejne grupy zwierząt drapieżnych (mięsożernych); ogniwem końcowym są bakterie i grzyby rozkładające martwe szczątki poprzednich ogniw, przywracając do obiegu związki mineralne zawarte w ich ciałach
Łańcuch detrytusowy- pierwszym ogniwem są martwe szczątki organizmów roślinnych i zwierzęcych, a konsumentów I rzędu stanowią detryfusofagi, zjadane następnie przez drapieżniki; ł.d. odgrywa ważną rolę w tych
układach ekologicznych, w których ze względu na ograniczony dostęp światła nie istnieje (lub jest niewielka) produkcja pierwotna np. w jaskiniach, głębokich morzach; ma szczególne znaczenie w pełni rozwiniętych ekosystemach np. w lasach, w wielu estuariach, a także jeziornym litoralu, w którym źródłem pokarmu dla detrytusożerców są obumarłe glony i szczątki makrolitów.
Poziom troficzny (poziom pokarmowy) grupa organizmów złożona z różnych gatunków o zbliżonym sposobie odżywiania; spełniają one podobną role w procesie obiegu materii, przepływu energii w ekosystemie; wielkość energii przepływającej przez p.t. maleje wraz z przejściem do coraz wyższych poziomów; pierwszy p.t. tworzą organizmy samożywne tzw. producenci, drugi p.t. tworzą konsumenci, a ostatni destruenci; dany gatunek moŜe znajdować się na > niż jednym p.t.; na organizację ł.t. duży wpływ ma wielkość organizmów; zwierzęta kolejnych p.t. w ł.t. są coraz większe (z wyjątkiem pasożytów)
Producenci – organizmy samożywne (autotroficzne) głównie rośliny zielone, które w procesie fotosyntezy produkują materię organiczną, przyswajaną przez roślinożerców lub wszystkożerców, czerpiących z niej nie tylko materiał budulcowy swego ciała, ale także energię niezbędną do dalszych procesów życiowych; p. mogą także być bakterie foto- lub chemosyntetyzujące; p. są pierwszym ogniwem ł.t (łańcuch spasania) i są źródłem energii dla konsumentów
W zależności od typu budowy i cyklu rozwojowego rośliny dzielą się na:
• drzewiaste – drzewa, krzewy, krzewinki
• rośliny zielne – jednoroczne (jare, ozime); dwuletnie, byliny
W zależności od warunków środowiska:
_ hydrofity; hygrofity; halofity; kserofity; heliofity; zasado- lub kwaśnolubne itp..
Konsumenci - organizmy cudzożywne, (heterotroficzne) korzystające z gotowych substancji organicznych; w zależności od rodzaju zjadanego przez nie pokarmu wyróżnia się konsumentów I rzędu (roślinożerców), II rzędu
(mięsożerców zjadających roślinożerców), III i wyższych rzędów, do których należą drapieżniki atakujące inne drapieżniki i pasożyty żerujące na drapieżnikach.
Reducenci -organizmy heterotroficzne, które materiały budulcowe i energię zdobywają przez zjadanie i przyswajanie związków organicznych zawartych w odchodach i martwych szczątkach wszystkich organizmów tworzących ł.t.; najważniejszymi r. są bakterie i grzyby, zapobiegają nadmiernemu gromadzeniu się martwej materii organicznej i wzbogacają glebę w substancje mineralne niezbędne producentom.
Drapieżcy – zwierzęta które żywią się pokarmem w postaci innego upolowanego zwierzęcia; w ich obrębie wyróżnia się 2 poziomy: małe organizmy eksploatujące roślinożerców o podobnych rozmiarach (konsumenci I rzędu), one same mogą być pokarmem dla innych, większych osobników (konsumentów wyższych rzędów); d.
mają specyficzne cechy przystosowawcze do bycia drapieżcą – wzrok, uzębienie, pazury, węch
Prawo minimum Liebiga – w stałych warunkach środowiskowych czynnikiem ograniczającym jest ten, który jest dostępny w najbardziej ograniczonej ilości w stosunku do potrzeb danego organizmu ; zostało sformułowane w 1840 r. przez niemieckiego chemika J. von Liebiga jako wynik badań potrzeb pokarmowych roślin uprawnych
Prawo tolerancji ekologicznej – ogłoszone w 1913 r. przez amerykańskiego ekologa V. E. Shelforda i zastąpiło prawo minimum; zakłada ono, że wzrost kazdego organizmu ograniczany jest przez niedobór substancji pokarmowych, ale także zbyt wysoką koncentrację, przy której niezbędna do rozwoju substancja staje się toksyczna; dotyczy także
temperatury, ciśnienia, wilgotności, zasolenia – niekorzystny dla organizmu jest zarówno niedobór, jak i nadmiar jakiegoś czynnika.
Tolerancja ekologiczna- zdolność przystosowania się organizmu do zmian natężenia czynnika ekologicznego; t.e. organizmu ma swój Zakres (zakres tolerancji) wyznaczony punktami krytycznymi, których przekroczenie powoduje śmierć organizmu; istnieją różne typy organizmów, charakteryzujące się wąskim lub szerokim zakresem tolerancji, przy czym szeroką t.e. wykazują organizmy wszędobylskie, spotykane w różnych środowiskach i biocenozach, a wąską t.e. wykazują organizmy o małych zasięgach, typowe dla niektórych środowisk
Zakres tolerancji ekologicznej (strefa tolerancji) granice, które wyznaczają warunki istnienia danego gatunku; jest to zwykle przedział wartości danego czynnika ekologicznego, pozwalającego utrzymać organizm przy życiu i spełniać podstawowe funkcje życiowe; z.t. charakteryzują dwa punkty krytyczne będące wartością progową przeżycia organizmu: minimum (dolny) i maksimum (górny), a w ich pobliżu mieszczą się strefy pessymalne (pessimum), w których aktywność organizmu jest silnie ograniczona, a w miarę oddalania od nich w stronę pejus następuje pozytywny wzrost reakcji ekologicznej; warunki najlepsze dla rozwoju organizmu to optimum życiowe; z. t. wyznacza nisze podstawowa gatunku, która zależy m.in. od stadium życiowego osobników danego gatunku, przystosowań fizjologicznych osobników (aklimatyzacji), zależności jednego czynnika środowiska od innych; znajomość tolerancji różnych gatunków ma znaczenie przy ocenie stanu czystości środowiska
(dwa wykresy w slajdach. wykład 3- dla orientacji w temacie)
Amplituda ekologiczna (amplitudo – obszerność) zakres zmienności czynników ekologicznych pozwalających na rozwój danego gatunku; jego przekroczenie (lub osiągnięcie wartości poniżej dolnego lub górnego punktu krytycznego) uniemożliwia istnienie gatunku; rozpiętość a.e. jest różna dla poszczególnych gatunków i zależy od rodzaju czynnika ekologicznego, cech biologicznych gatunku, stadium rozwojowego, płci; gatunki mające szeroką a.e. w stosunku do danego czynnika nazywane są eurytopami, a wąską stenotopami
Eurybionty – gatunki charakteryzujące się szerokim zakresem tolerancji ekologicznej w stosunku do jednego lub kilku czynników ekologicznych; organizmy takie mogą żyć i rozwijać się w środowisku o zróżnicowanych warunkach i przy dużych wahaniach niektórych z nich; gatunki mogą wykazywać szeroką tolerancje na jeden czynnik, a wąską na inny; mamy więc organizmy eurytermiczne, euryhydryczne, euryhaliczne, euryfagiczne
Stenobionty- gatunki o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w stosunku do różnych czynników ekologicznych; żyją w ściśle określonych warunkach i należą do organizmów wyspecjalizowanych; podobnie jak eurybionty wyróżnia się różne ich typy; s. wykazujące aktywność w górnej granicy zmienności czynników środowiskowych to nazywane są
polibiontami, a gdy odwrotnie to mówimy o oligobiontach.
Optimum ekologiczne (łac. optimus – najlepszy) zbiór czynników środowiskowych najlepszych dla wzrostu i rozwoju populacji
Adaptacja (adaptatio – dostosowanie) – cecha lub zespół cech organizmu pozwalający lubułatwiający mu sprostanie warunkom życia, jakie narzuca mu środowisko w którym żyje; a.
Aklimatyzacja (łac. ad – do + gr. klíma – klimat) proces przystosowania się organizmów do zmienionych warunków środowiskowych; jest ograniczona możliwościami adaptacyjnymi danego gatunku i zakresem tolerancji ekologicznej w stosunku do danego czynnika ekologicznego; może być związana z samoistnym rozprzestrzenianiem gatunku lub jest następstwem introdukcji gatunkowej; w trakcie a. następują w organizmie zmiany Fizjologiczne może dotyczyć budowy morfologicznej i anatomicznej, fizjologii oraz sposobu zachowania się organizmu.
Adaptacja behawioralna (behaviour – postępowanie, zachowanie) – zmiana sposobu zachowania się zwierząt wykształcona w toku rozwoju ewolucyjnego w odpowiedzi na zmiany warunków środowiskowych.
Adaptacja fizjologiczna (physis – natura) zespół mechanizmów i reakcji obronnych umożliwiających utrzymanie stanu równowagi wewnętrznej organizmu w odpowiedzi na zmiany czynników środowiskowych np. temperaturę, ciśnienie, jakość pokarmu itp.
WYKŁAD 5
BIOM - zbiór ekosystemów zamieszkujacych rozległy obszar kuli ziemskiej, które charakteryzuje podobny klimat, gleby, a także flora i fauna; b. jest np. tundra, ekosystemy pustynne, wilgotne lasy tropikalne; granice b. wyznacza
przede wszystkim klimat, a zwłaszcza temperatura i opady; b. klasyfikuje sie na podstawie kryteriów strukturalno-fizjonomicznych, bazujacych na typowej dla nich florze i faunie.
Biotyp - populacja różniaca sie od innych populacji tego samego gatunku cechami morfologicznymi, co zwiazane jest z jej przystosowaniem do odmiennych warunków życia; różnice moga polegac na odmiennym przebiegu niektórych procesów lub zachowan; wyróżnia sie wiec klimatypy, edafotypy lub cenotypy ekotypy, które powstały pod wpływem działania czynników biotycznych, jako efekt reakcji i interakcji z innymi populacjami.
Biotop – srodowisko życia biocenozy, na które składaja sie czynniki abiotyczne : temperatura, swiatło, woda, tlen, CO2, cisnienie, skład chemiczny podłoża, urzezbienie; b. jest abiotyczna czescią ekosystemu, która ulega przekształceniom w wyniku działalnosci organizmów zamieszkujacych go; b. sam teżoddziałuje bezposrednio i posrednio na flore, faune i mikroorganizmy w nim mieszkajace; wyróżnia sie dwa typy biotopów: ladowy i wodny.
EKOTOP- biol. obszar, siedlisko zajmowane przez określone środowisko roślinne w danym układzie glebowo-klimatycznym.
EKOTON- ekosystem, który stanowi strefę przejściową między co najmniej dwoma ekosystemami.
EKUMENA - obszar stale zamieszkiwany.
Obecnie stałe osiedla ludzkie występują między 54° szerokości geograficznej południowej a 78° szerokości geograficznej północnej.
Subekumena - obszar zamieszkiwany okresowo.
Subekumeną są też duże obszary Afryki, pustynia Sahara i leżące wokół niej sawanny.
Anekumena - obszar niezamieszkiwany.
Do anekumeny można zaliczyć: obszary pustynne, obszary polarne oraz najwyższe pasma górskie.
LASY W STREFACH KLIMATYCZNYCH
Klimat równikowy – gorący, wilgotny
• wiecznie zielone, wilgotne lasy równikowe;
• w wyżej położonych obszarach (> 1000 m n.p.m.) – równikowe lasy górskie;
• nad rzekami lasy galeriowe i zalewowe;
• na wybrzeżach morskich, w strefie międzyzwrotnikowej lub oblewanych przez ciepłe prądy
morskie – lasy mangrowe;
• bliżej zwrotników, gdzie mniejsza ilość opadów – lasy równikowe zastępowane suchymi lasami
podzwrotnikowymi;
• na obszarach bardziej suchych – lasy kolczaste i sukulentowe (kaktusy, wilczomlecze,
baobaby, palmy, akacje, eukaliptusy)
• w najbardziej suchych obszarach strefy międzyzwrotnikowej rosną kolczaste zarośla
krzewiaste;
• w strefach wpływu monsunów – lasy monsunowe (wilgotne i suche); w wilgotnych dominują liana i epifity, a w suchych gatunki zrzucające liście w okresach suchych np. drzewa tekowe, bambusy
Klimat zwrotnikowy
W okresowo suchej odmianie tego klimatu i na sąsiadujących z nim strefach klimatu równikowego występują formacje trawiaste tzw. sawanny z charakterystycznymi akacjami i baobabami (Afryka), palmami (Południowa Ameryka) oraz eukaliptusami (Australia);
W miarę zbliżania się do strefy bardziej suchej drzewa zastępuje roślinność kolczasta i sukulenty;
Ogromne obszary w tej strefie zajmują także pustynie i półpustynie powstające w klimacie
typowo kontynentalnym; roślinność to anabiotyczne sinice, porosty i mszaki, a także kserofity,
efemerofity i halofity; jedynie w oazach roślinność bujniejsza, zdominowana przez palmy
daktylowe.
Kserofity [rosliny sucholubne, suchorosla] – rosliny przyzwyczajone do znoszenia długotrwałej suszy tak powietrza jak i gleby; wykształciły sie w klimacie suchym i goracym i wystepuja powszechnie na stepach i pustyniach i sa to sukulenty i sklerofity; jeżeli okres suszy jest dłuższy od okreslonej dla nich wartosci to przechodza w stan anabiozy (stan życia utajonego)
Efemerofity [rosliny efemeryczne] – rośliny, których nadziemne pędy pojawiają się na krótki czas i tylko w korzystnych dla ich rozwoju warunkach; w tym czasie przechodzą cały cykl rozwoju; znane ze stepów i pustyn; dzielą się na efemerydy (niekorzystny okres – nasiona)
I efemeroidy (wytwarzaja w niekorzystnym okresie kłącza, bulwy i cebule
Klimat podzwrotnikowy
Zachodnie wybrzeża kontynentów w tej strefie klimatycznej charakteryzuje tzw. klimat śródziemnomorski, czyli wiekszosc opadów w półroczu chłodniejszym, z roslinnoscia typu krzewów twardolistnych – wawrzyny, mirty, cyprysy, pistacje, oliwki, figi, cytrusy oraz zioła i trawy; strefa ta w wyniku deforestacji i ekspansywnego pasterstwa jest aktualnie silnie przekształcona, porosnieta przez tzw. makie (Europa) lub chaparral (Ameryka Północna), a także w srodkowym Chile, Kraju Przyladkowym i północno-zachodniej Australii.
Inną formacją są wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe spotykane tam, gdzie ze względu na gorsze gleby nie rozwinęło się rolnictwo; obszary te porastają lasy liściaste z dębami (dąb korkowy), sosną alepską, nadmorską, pinią, jodłami, tujami, wawrzynami, cyprysami i palmami; w Ameryce Północnej wystepuja sekwoje, daglezje, swierki i tuje, a w Brazylii araukarie, w Australii eukaliptusy i paprocie
drzewiaste, którym towarzysza krzewy, paprocie, epifity
Klimat umiarkowany ciepły
Typ kontynentalny to formacje trawiaste tzw. stepy, prerie (Ameryka Północna), pampy (Ameryka Południowa), puszta (Wegry); powstaja na bardzo żyznych glebach (czarnoziemach) podlegaja silnej presji rolnictwa i sa w znacznej mierze przekształcone; roslinnosc to ostnice, kostrzewy bylice, rosliny cebulowe i bulwowe, byliny, mchy oraz zioła i kwiaty; w porze suchej wszystkie rosliny zapadaja w stan życia utajonego (anabiozy);
Typ wilgotny i przejsciowy to lasy lisciaste i mieszane z drzewostanem debowym, bukowym, grabowym, klonami, jesionami i brzoza, a z iglastych sosny, jodły, cisy i modrzewie; porastaja obszary zachodniej i srodkowej Europy, Mand_urii, Korei i Japonii.
Klimat umiarkowany chłodny
Wyraźna sezonowość, wysoka amplituda temperatur rocznych, opady 300-700 mm; krótki okres wegetacyjny 3-5 miesiecy; wolno rozkładajace sie igliwie zakwasza i bielicuje gleby; uboga pedofauna; w południowej czesci tej strefy rosna borealne lasy iglaste (tajga –na północ od równoleżnika 600 – Rosja, Skandynawia, Kanada i Alaska) z dominacja drzew iglastych, ale w czesci południowej może im towarzyszyc brzoza, topola i olcha; runo to mchy i rosliny zielne (tajga ciemna) i krzewy, paprocie, borówki, mchy (tajga jasna); czeste sa bagna i torfowiska; najwieksza produkcja drewna w skali swiata; drzewa smukłe, co ma związek ze znacznymi opadami sniegu; znaczna liczba owadów roslino_ernych, cykliczny wysyp np.
komarów lub gryzoni
Klimat subpolarny
Tajga przechodzi w tundre, coraz rzadsze pojedyncze, karłowate swierki, brzozy, wierzby, a coraz czesciej krzewinki i turzyce; bliżej biegunów coraz mniej flory i w koncu pojawiaja sie pustynie lodowe
Formacje azonalne (poza strefami) – wystepuja w różnych strefach klimatycznychnp. bagna, torfowiska, obszary zasolone, wydmy, podmokłe doliny i deltowe ujscia rzek, roslinnosc naskalna, piargowa, kamienców nadrzecznych ( Mokradła w Szwecji, Mokradła Cap May w USA, Biebrza, Delta Nilu)
LAS
Las – biotop ladowy – złożony ekosystem o zintegrowanej szacie roslinnej, z dominacja drzew; cechuje sie swoimi warunkami klimatycznymi, wodnymi i glebowymi, których oddziaływanie wykracza poza jego obszar; specyfika warunków zwiazana jest scisle ze składem gatunkowym biocenozy; czesc roslinna ma charakter warstwowy
Struktura warstwowa lasu zwiazana z obecnoscia roslin o różnych formach wzrostu: drzew, krzewów, krzewinek i roslin zielnych; faune reprezentuja ssaki, różne gatunki ptaków, nieliczne gady i płazy, liczne stawonogi, mieczaki i inne bezkregowce, a tak_e ogromna grupa mikroorganizmów i grzybów; obieg materii i przepływ energii w ekosystemie lesnym istnieje dzieki różnorodnym powiazaniom o charakterze troficznym miedzy biocenoza lesna i jej abiotycznym srodowiskiem; ponadto sa też zależnosci pozapokarmowe; l. ma ogromne znaczenie ekologiczne gdy_ stabilizuje obieg wody w przyrodzie, przeciwdziałajac powodziom, lawinom, osuwiskom; chroni gleby przed erozja, ma wpływ na mikroklimat poprzez oczyszczanie i utrzymywanie stałego składu _ atmosfery; sprzyja zachowaniu potencjału biologicznego i ró_norodnosci gatunkowej, oraz krajobrazowej; pełni także funkcje produkcyjne i społeczne; realizowanie jednoczesnie wszystkich funkcji lasu jest niemożliwe i w zwiazku z tym wyróżnia sie tzw. funkcje główne – ochronne; gospodarcze Naturalny las jest najbardziej złożonym i najtrwalszym ekosystemem ladowym
Las (wg. Ustawy o lasach z 1991 r.) to grunt o zwartej powierzchni, co najmniej 0,10 ha, pokryty roslinnoscia lesna (uprawami lesnymi) – drzewami i krzewami oraz runem lesnym, lub przejsciowo jej pozbawiony; do lasu nale_a tak_e grunty zwiazane z gospodarka lesna zajete pod budynki i budowle, urzadzenia do melioracji wodnej, linie podziału przestrzennego lasu, drogi lesne, tereny pod liniami energetycznymi, a także wykorzystywane pod parkingi lesne, urzadzenia turystyczne
Struktura warstwowa lasu [stratyfikacja pionowa]
w lasach strefy umiarkowanej wyróżnia sie trzy główne warstwy:
• najwyższa to korony drzew;
• niższa to podszyt składajacy sie z krzewów i form drzewiastych, które nie wyrastaja ponad okreslona górna granice lub podrost złożony z młodego pokolenia drzew, które z czasem moga przekształcic sie w dojrzały wysokopienny drzewostan;
• warstwe najniższa tworzy runo (poszycie) złożone z ziół, mchów i porostów naziemnych oraz krzewinek i siewek drzew i krzewów; czasem wyróżnia sie jeszcze warstwe ściółki lesnej;
w lasach tropikalnych wyróżnia sie 5 warstw:
_ drzew olbrzymów;
_ koron drzew wysokich;
_ koron drzew niskich;
_ warstwe zarosli;
_ warstwe runa;
s.w.l zależy od składu i ekologicznych własciwosci składników fitocenozy, warunków siedliskowych, wieku, zwarcia drzewostanu, oraz stosowanych zabiegów gospodarczych
Podział lasów ze wzgledu na klimat:
• lasy strefy równikowej;
• lasy strefy podrównikowej;
• lasy suchej strefy zwrotnikowej;
• lasy strefy podzwrotnikowej;
• lasy strefy umiarkowanej
Podział lasów ze wzgledu na wystepujace w nim drzewa:
_ lasy iglaste;
_ lasy lisciaste;
_ lasy mieszane
Podział lasów ze wzgledu na pełnione funkcje:
_ ochronne – wodo- i gleboochronne;
_ społeczne – zdrowotne; rekreacyjne;
_ gospodarcze - produkcyjne
Lasy tropikalne w kierunku północnym sa zastepowane przez lasy subtropikalne, nastepnie lasy zrzucajace liscie na zime, które przechodza w borealne lasy iglaste (tajge), zastepowane przez tundre
stan letalny– warunki siedliskowe pozwalajace roslinom i zwierzetom przetrwać
Wilgotny las równikowy (deszczowy, tropikalny ,dżungla) – wiecznie zielona formacja lesna strefy miedzyzwrotnikowej wystepujaca na glebach laterytowych, w klimacie przez cały rok jednostajnie goracym i wilgotnym; szybki rozkład materii organicznej sprzyja rozwojowi bujnej i gestej roslinnosci, ogromnej bioróżnorodnosci drzew (na 1 ha około 50 gat.)
Układ wielowarstwowy, obfitosc epifitów; drzewa sa wysokie (do 80 m, o prostych pniach; dosc powszechne
zjawisko kauliflorii (kwiaty wyrastajace bezpośrednio z pnia); wnetrze lasu bardzo cieniste, co ma Afryka równikowa (Kongo); dorzecze Amazonki; W wybrzeże Płw. Indyjskiego; Płw. Malajski, Indonezja; Filipiny; Nowa Gwinea oraz wyspy Oceanii w strefie równikowej.
Odmiany w lasach tropikalnych
_ lasy galeriowe [wł. galleria – tunel, sztolnia] – lasy porastajace doliny rzeczne; skład florystyczny zależy od położenia na kuli ziemskie i warunków klimatycznych oraz stref biogeograficznych; np. w Ameryce S rosna w nich m.in. akacja, figowiec, wierzba, balsa, a w Afryce drzewa z rodziny morwowatych, wilczomleczowych, cezalpiniowych i marzannowych; gleby _yzne i wilgotne aluwialne
lasy mezofilne [gr. mésos – posredni] – humidowe, okresowo zielone lasy wystepujace na obszarach o dwu porach – suchej (chłodniejszej) i wilgotnej (cieplejszej); znane sa z południowej i południowo-wschodniej Azji, północnej i północno-wschodniej Australii, a płatowo znane sa tak_e z Ameryki Srodkowej i Południowej oraz Afryki; korony drzew tworza dwa poziomy – wy_sze drzewa traca liscie w okresie suszy, ni_sze maja liscie trwałe – drobne i skórzaste; gleby w tych lasach sa stosunkowo bogate w substancje organiczne;
lasy mgliste – lasy wystepujace na obszarach górskich , gdzie jest nieprzerwana kondensacja pary wodnej, dzieki czemu tworza sie chmury i mgły; ich cecha charakterystyczna jest znaczna liczba epifitów wykorzystujacych do _ycia wode z powietrza; cecha charakterystyczna – epifity na niskich, pokrzywionych drzewach; olbrzymie wrzosce, lobelie itp.; chłodniej ni_ w lasach wilgotnych równikowych
lasy monsunowe – odmiana lasów mezofilnych, które porastaja obszary z monsunami tzn. okres wilgotny przedzielony jest okresem suchym (3-5 m-cy); zwiazane jest to z sezonowa zmiana kierunku wiatrów (od morza na lad i odwrotnie) roczna suma opadów to 1000-2500 mm; jest wiele odmian w zale_nosci odwilgotnosci; charakteryzuja sie całkowita lub czesciowa utrata lisci w suchych porach; korony drzew na dwu poziomach – wy_sze zrzucaja liscie, a ni_sze maja liscie drobne, skórzaste, które nie opadaja; w drzewostanach czesto dominuje jeden gatunek; warstwa krzewów jest ró_nie wykształcona, ale runo dobrze rozwiniete; moga one wystepowac w trzech postaciach: lasy mieszane, tekowe lub damarzykowe, a porastaja obszary Ameryki Południowej (wschodnia czescAndów), Ameryki Srodkowej (od strony Pacyfiku), północnej i północnowschodniej Australii, wschodniej Afryki i na Madagaskarze.
lasy zalewowe – wystepuja w miejscach stale lub okresowo zalewanych woda
Namorzyny -[zarosla mangrowe, lasy pływowe] – formacja roslin, która buduja drzewa słonoroslowe (halofity), charakterystyczne dla zacisznych, nizinnych i mulistych brzegów mórz goracych stref miedzyzwrotnikowych i podzwrotnikowych; roslinnosc tych lasów tworzy skupienia nadbrze_ne, rozmieszczone strefowo w zale_nosci od przypływów oraz naporu fal; w trakcie przypływu formacja ta przypomina zalany las, a po jego ustapieniu
korzenie drzew szczudłowato wystaja ponad podło_e, a otoczone sa mułem; drzewa, gałezie ikorzenie tworza specyficzne srodowisko dla rozwoju wielu, ale tylko w nim występujących gatunków; charakterystyczne sa tu kraby z rodzaju Uca i ryby Periophthalmus; odgrywaja oneistotna role w procesie powiekszania obszarów ladowych, a tak_e dla wód (korzenie zatrzymuja zawiesiny i zanieczyszczenia spływajace z ladu); czesto chronia tak_e przed
szkodliwym wspływem wra_liwe, przybrze_ne rafy koralowe; aktualnie grozi im wyniszczenie z powodu salin, stawów hodowlanych, infrastruktury turystycznej, instalacji portowych; na ich znaczenie i potrzebe ochrony zwrócono uwage po Tsunami w 2004, gdy okazało sie, że tworzyły one naturalna bariere wytłumiajaca energie napierajacych fal.
Ponadto sa :
o lasy tropikalne [gr. tropikós – zwrotnik] wystepujace w strefie międzyzwrotnikowej obejmujace deszczowe lasy równikowe, namorzyny, lasy monsunowe i podrównikowe; ich cecha charakterystyczna jest wielkie bogactwo gatunkowe i jego różnorodnosc;
o Lasy podrównikowe – suche lasy tropikalne, które wystepuja w obszarach, gdzie na przemian wystepuja pory suche (6-10 m-cy) i deszczowe, a srednia roczna suma opadów waha sie od 700 do 1300 mm; sa one najczesciej niskie, z luzno zwartym drzewostanem, którego korony tworza jeden poziom, rozłożysty i spłaszczony; czesc gatunków ma duże i grube liscie, które opadaja w porze suszy, a czesc liscie małe, skórzaste, nie opadajace przez
cały rok; w runie najczesciej wystepuja trawy; obszary ich wystepowania to: wschodnia i południowo-wschodnia Afryka, srodkowa czesc Płw. Indyjskiego, Brazylia, Ameryka Srodkowa i Australia;
o lasy podzwrotnikowe [wawrzynolistne] – wilgotne, wiecznie zielone lasy z obszarów klimatu wilgotnego, z całorocznymi opadami lub łagodnymi okresami suchymi; charakteryzuja sie niewielkimi wahaniami temperatury, z łagodnymi i bezmroznymi zimami; budujace je drzewa sa niewysokie, ze skórzastymi i błyszczacymi liscmi i dwoma warstwami koron; gatunkiem dla nich charakterystycznym sa paprocie drzewiaste oraz niewielka liczba lian oraz epifitów w postaci mszaków; ponadto maja dobrze rozwinieta warstwe krzewów oraz runo; sa forma przejsciowa miedzy lasami lisciastymi strefy umiarkowanej a zimozielonymi lasami równikowymi; znane sa z Florydy, Gór Nadbrzeżnych i Kaskadowych w Chile, południowej czesci Wyżyny Brazylijskiej, Nowej Południowej Walii i Wiktorii, z Wysp Kanaryjskich, Zakaukazia i południowej czesci Wysp Jonskich
Lasy strefy umiarkowanej – klimat uzależniony od dwu pór roku zimy z temperaturami poniżej 00C i ciepłymi, wilgotnymi latami o sumie opadów 700-1500 mm; gleby dobrze wykształcone; drzewostan lisciasty, z dodatkiem iglastych, z gestym, krzewiastym Podszytem i tam gdzie dociera swiatło jest bogate runo lesne głównie z roslin zielnych i mchów i porostów;
(Nie jestem pewna czy będzie teraz czy już na następnym kol)
Lasotundra – strefa przejsciowa o szer. około 100 km miedzy tundra borealnymi lasami iglastymi; tworzy ja mozaika roslinnosci tundrowej, lesnej i torfowiskowej, której rozwój wiaże sie przede wszystkim z gleba; znana z zagłebien i dolin rzecznych, poza zasiegiem suszy Mrozowej; luzne drzewostany o niskich, karłowatych i powyginanych drzewach (gł. sosny, Swierka i brzozy, a w azjatyckiej czesci modrzewia syberyjskiego i dahurskiego)
lasy borealne – porastaja północna czesc Ameryki Północnej (Kanada), Europy oraz Azji, tzn. tereny z klimatem umiarkowanym chłodnym, półkuli północnej; zajmuja około 11% całkowitej powierzchni ladów na kuli ziemskiej; charakteryzuja sie srogimi, mroznymi zimami, stosunkowo krótkim okresem wegetacyjnym (3-5 m-cy).
Lasotundra – formacja przejsciowa o szerokosci około 100 km zajmujaca obszar miedzy tajga a tundra; w jej krajobrazie dominuje roslinnosc mszysta i trawiasto-krzewinkowa, a lasy wystepuja jedynie w zagłebieniach dolin rzecznych i po zawietrznej stronie wystepujacych na tym obszarze wzniesien;
jest to las o niskich, skarlałych drzewach z przewaga sosny zwyczajnej, swierka syberyjskiego i brzozy oraz modrzewia syberyjskiego lub dahurskiego; czesta jest także roslinnosc torfowiskowa, której rozwój zależy przede wszystkim od warunków glebowych;
Lasostep - formacja roslinna miedzy lasami strefy umiarkowanej a stepami; charakteryzuje ja mozaikowe rozmieszczenie obydwu formacji; lasy porastaja tereny wilgotne, a step suchsze; wyróżnia sie tutaj na terenie euroazjatyckim dwie czesci o różnym składzie gatunkowym drzewostanu; tereny Azji porastaja tzw. kolki czyli lasy, które wymagaja większej wilgotnosci np. brzoza brodawkowata i omszona; czesc europejska to enklawy lasów z debem szypułkowym, osika, jesionem wyniosłym, wiazem pospolitym i klonami