Dwutlenek siarki (SO2) i trójtlenek siarki (SO3) (oznaczone wspólnym wzorem SOx) należą do grupy związków siarki zanieczyszczających powietrze atmosferyczne. Głównym źródłem emisji tlenków siarki SOx jest spalanie paliw zawierających w swoim składzie związki siarki. Inne źródła emisji to przemysł celulozowy, produkcja włókien sztucznych, koksownie.1/3 związków siarki wprowadzanych do atmosfery pochodzi z zanieczyszczeń przemysłowych, pozostałe 2/3 jest pochodzenia naturalnego (jak H2S i SO2). Naturalne źródła to anaerobowe procesy rozkładu substancji biologicznych zachodzące w środowisku (H2S), a także wydzielanie z wulkanów i gorących źródeł. Zanieczyszczenia ze źródeł naturalnych rozłożone są w miarę równomiernie, natomiast zanieczyszczenia ze źródeł sztucznych są skoncentrowane na małych przestrzeniach aglomeracji miejskich i przemysłowych.
W hutnictwie źródłem emisji są rudy siarczkowe miedzi (CuFeS2 i Cu2S), cynku (ZnS), rtęci (HgS) i ołowiu (PbS).
2 ZnS + 3 O2 → 2 ZnO + 2 SO2
2 PbS + 3 O2 → 2 PbO + 2 SO2
Cu2S + O2 → 2 Cu + SO2
Skład mieszaniny SOx, powstających podczas spalania nie zależy od stężenia tlenu. Nawet przy jego nadmiarze głównym produktem reakcji jest SO2. Ilość powstającego SO3 zależy od warunków reakcji, głównie temperatury i wynosi 1-10% mieszaniny SOx.
Uproszczony mechanizm powstawania SOx można opisać za pomocą reakcji:
S + O2 → SO2
2 SO2 + O2 → 2 SO3
Wraz ze wzrostem temperatury szybkość tworzenia się SO3 wzrasta, lecz stężenie SO3 w mieszaninie równowagowej jest małe. Wynika to z tego, że trójtlenek siarki jest silnie higroskopijny i reaguje natychmiast z parą wodną zawartą w powietrzu dając kwas siarkowy
SO3 + H2O → H2SO4
W powietrzu atmosferycznym występuje raczej kwas siarkowy niż SO3. W powietrzu atmosferycznym następuje częściowa konwersja SO2 do SO3 , a w dalszej kolejności w obecności pary wodnej do H2SO4 w reakcjach fotochemicznych i katalitycznych. Proces ten zależy od:
zawartości pary wodnej w powietrzu,
intensywności, czasu ekspozycji i widma promieniowania słonecznego,
liczby związków i substancji katalizujących ten proces, (np.. obecność tlenków azotu)
obecności sorbentów (cząstki pyłów) i substancji alkalicznych.
Obecność katalizatorów przyspiesza proces konwersji np. sole Fe i Mn powodują piećsetkrotne zwiększenie szybkości reakcji. W obecności tlenków azotu szybkość utleniania SO2 wzrasta natomiast o kilka rzędów.
NO2 + hν → NO + O
O + SO2 → SO3
Wpływ SOx :
-ma niszczące działanie na rośliny, ale ich podatność jest zróżnicowana i zależy od gatunku. W zależności od stężenia i czasu działania powoduje ostre lub chroniczne objawy zaburzeń mechanizmu chlorofilowego. Organizmy roślinne mają zdolność przetwarzania zaabsorbowanego SO2 na H2SO4 i ostatecznie na siarczany. Sole te odkładają się na krawędziach liści, co prowadzi w wyniku ich kumulacji do opadania liści. SO2 powoduje zmniejszenie wzrostu i plonu roślin bez widocznych objawów uszkodzeń.
-działa także szkodliwie na ludzi i zwierzęta, chociaż stężenia szkodliwe są znacznie wyższe niż dla roślin. Szkodliwość polega przede wszystkim na podrażnieniu dróg oddechowych (graniczna wartość stężenia > 5ppm). Dzięki charakterystycznemu, ostremu zapachowi SO2 jest wyczuwalny nawet w małych stężeniach, stąd rzadkie przypadki ostrych zatruć. Szczególnie jest on niebezpieczny dla zdrowia ludzi starszych, przy schorzeniach dróg oddechowych i systemu krążenia.
-szkodliwe działanie SO2 na materiały objawia się wydłużeniem czasu wysychania i utwardzania powłok lakierniczych, przyspiesza szybkość korozji Fe, Zn i stali, powoduje korozję materiałów budowlanych, szczególnie materiałów zawierających węglany (tworzy się np. gips), niszczy wyroby papiernicze, obniża wytrzymałość włókien naturalnych.
Dopuszczalne wartości dwutlenku siarki (SO2):
350 µg/m3 uśrednione dla okresu 1 godziny,
30 µg/m3 uśrednione dla okresu roku kalendarzowego
Zasada oznaczenia: Dwutlenek siarki obecny w pobieranej próbce powietrza pochłania się w roztworze czterochlorortęcianu sodowego tworząc kompleks dwuchlorosiarczynortęciowy. Związek ten reaguje z formaldehydem i zakwaszonym roztworem chlorowodorku pararozaniliny tworząc fioletowo zabarwiony kompleks kwasu pararozanilinometylo-sulfonowego. Intensywność powstałego zabarwienia jest proporcjonalna do ilości pochłoniętego dwutlenku siarki.