Transport samochodowy – towarowy
1.1.Pojęcie i środki transportu towarowego (drogowego)
Towarowy transport drogowy jest jedną z gałęzi transportu, gdzie przewożone są ładunki drogami lądowymi przy pomocy kołowych środków transportu takich jak np. pojazdy samochodowe. Wszystkie usługi transportowe, które wykorzystują tą gałąź transporty świadczą różnorodni przewoźnicy drogowi. Zaletami drogowego transportu to między innymi: możliwość sprawnego dowiezienia ładunku na miejsce bezpośredniego przeznaczenia, transport drogowy cechuje wysoka dostępność, czyli zasada „od drzwi do drzwi. Natomiast jedną z największych wad jest energochłonność oraz szkodliwość tego typu transportu na środowisko naturalne1.
Gałąź transportu drogowego jest jedną z najważniejszych rodzajów transportu i ma najbardziej rozbudowaną sieć dróg. Dla przykładu w krajach Unii Europejskiej transport drogowy odpowiada za 45,6 % wykonywanej przewozowej pracy2.
Według ustawy o transporcie drogowym, podzielono go według odpowiednich kryteriów na3:
Kryterium: działalność gospodarcza:
transport zarobkowy,
transport niezarobkowy, który prowadzony jest dla własnych potrzeb.
Kryterium: terytorium:
w obrębie kraju, który jest zarobkowym transportem i charakteryzuje się, że przewozy odbywają się przy użyciu samochodowych pojazdów, albo zespołów pojazdów, które są zarejestrowane w kraju. Cała trasa wytyczona jest na drodze, jej początek, przebieg i koniec znajdują się na terytorium jednego państwa.
międzynarodowy transport, w tym wypadku wymagania są podobne jak w transporcie w obrębie kraju, z taką różnicą, że początek, albo koniec podróży może znajdować się poza granicami państwa.
Transport drogowy może też być częścią składającą się na mieszane gałęzie transportu (transport: kombinowany, bimodalny, intermodalny, multimodalny, współmodalny)4.
Środki transportu towarowego, które służą do przewozu ładunków to między innymi wszelkie rodzaje samochodów dostawczych:
samochód ciężarowy, który jest pojazdem mechanicznym, silnikowym, który jest przeznaczony do przewozu różnorodnych towarów, ciągnięcia przyczep, naczep – ale nie jest ciągnikiem rolniczym. Może również przewozić ludzi (nie jest jednak autobusem). Dopuszczalna masa całkowita samochodu ciężarowego wynosi 3500 kg),
pociąg drogowy, to pojazd mechaniczny, rodzaj samochodu ciężarowego, który cechuje się bardzo dużymi rozmiarami oraz posiada dużą liczbę naczep (średnio 3 – 4 przyczepy, maksymalnie może mieć ich nawet 12). Pociągi ciężarowe spotka się głównie w Stanach Zjednoczonych, Australii czy też zachodniej Kanadzie gdzie z powodu ogromnych odległości wykorzystuje się je w towarowym transporcie drogowym. Cechą charakterystyczną australijskich pociągów drogowych są duże zderzaki, które służą jako ochrona przed kangurami,
Ciągnik, który jest pojazdem mechanicznym dostosowanym do ciągnięcia innych pojazdów, albo urządzeń, które nie mają własnego napędu, mogą to być różne maszyny rolnicze, naczepy, przyczepy. Ciągnik może być także wyposażony w osprzęt służący do ziemnych robót (spycharkę, ładowarkę, koparkę, chwytak)5.
W innym podziale środków transportu można wyróżnić pojazdy silnikowe oraz pojazdy bez silnika takie jak przyczepy i naczepy. Natomiast wśród historycznych już środków transportu można wyróżnić pojazdy zaprzęgowe.
Według dostosowanie taboru do przewożenia ładunków występują trzy rodzaje przewozu ładunków:
uniwersalne, które umożliwiają świadczenie dużego zakresu usług przewozowych, można przewozić wszelkie rodzaje ładunków np. przewóz ładunków samochodem skrzyniowym (skrzynki piwa, prefabrykaty, żwir)
specjalizowane, gdzie transport jest dostosowany do poszczególnych typów ładunków np. przewóz cementu luzem z użyciem cementowozu. W takich pojazdach łatwiejszy jest wyładunek towaru, ale zazwyczaj też są znacznie droższe,
zunifikowany, w tym przypadku środku transportu są odpowiednio dostosowane do przewożenia specjalnych kontenerów (pojemników), które są załadowane różnorodnym materiałem, kompletowane w celowy sposób zależnie od miejsca i czasu dostawy.
Zależnie od dostosowania do danej technologii, pojazdy różnią się między sobą budową6.
Produkcją kołowych środków transportu zajmuje się przemysł środków transportu.
Schemat przedstawiający podział środków towarowego transportu drogowego7:
Transport samochodowy z punktu widzenia zlecającego jest najprostszym pod względem organizacyjnym sposobem na przewóz ładunków między dwoma punktami. Może się zdarzyć sytuacja, że transport drogowy jest wykonywany prywatnym środkiem transportu, albo na podstawia zlecenia, które jest wystosowane bezpośrednio do przewoźnika i bez pomocy spedytora. Spedytor może jednak wspomóc ten proces przez zorganizowanie przewozu oraz pomocy doradczej na poszczególnych etapach transportu, zwłaszcza, jeśli transport odbywa się między różnymi państwami. Transport samochodowy jest popularny zarówno na krótkich jak i długich trasach, odbywa się zazwyczaj w obrębie jednego kontynentu. Ten typ transportu okazuje się praktycznie niezbędny, ponieważ poza typowymi dostawami ładunków z punktu do punktu, pełni także rolę uzupełniającą dla innych typów przewozów, ponieważ jako jedyna gałąź transportu ma możliwość przewożenia ładunku w relacji od drzwi do drzwi, praktycznie w każdym miejscu na świecie8. Transport samochodowy wykorzystuje się, więc, aby dostarczyć ładunek od nadawcy do portu, z portu do odbiorcy, od nadawcy do kolejowego terminalu, alby potem wysłać go kolejowym transportem i inne tego typu przykłady.
Z punktu widzenia klienta i spedytora w drogowym transporcie towarowym występują przewozy typu:
Całopojazdowego (Full Trailer Load – FTL)
Teoretycznie całopojazdowy przewóz istnieje, kiedy jeden załadowca wypełnia swoim towarem cały pojazd. Praktycznie natomiast, zwłaszcza z punktu widzenia wykonywanej usługi z całopojazdowym przewozem mamy do czynienia kiedy jeden zleceniodawca płaci za możliwość załadowania całego samochodu (tzn. wykorzystanie całego pojazdu), bez względu na ilość i objętość jaką zajmuje załadowany towar. Cenę przewozu ustalana jest zazwyczaj umownie i zależy ona od miejsca załadowania i wyładowania towaru, rodzaju konkretnego pojazdu o danej ładowności9.
Częściowego (Less than Trailer Load -LTL)
Częściowy przewóz oznacza, że przewożony jest mniejszy ładunek niż pojemność całego pojazdu. Ważny jest fakt, że takich przesyłek nie konsoliduje się w terminalu, a po wzięciu ładunku z jednego, albo kilku miejsc, transportuje się towar tym samym samochodem do jednego, albo kilku miejsc. Stawki za przewozy podaje się da całości przesyłki i wzrastają one razem z jej objętością i wagą. Cena niekiedy może wynieść tyle ile kosztuje cały pojazd, praktykuje się bowiem, że suma stawek za dwie częściowe przesyłki, które zapewniają całość pojazdu będzie wynosiła więcej niż stawka za całopojazdowy przewóz. Warto jest więc zastanowić się nad wyborem bardziej opłacalnej opcji, zwłaszcza, że w przypadku wyboru przesyłki całopojazdowej nie powinna wystąpić sytuacja doładowywania innego towaru bez zgody zleceniodawcy, a przy przesyłce częściowej doładunek innego towaru jest dozwolony. Przy częściowych przesyłkach należy pamiętać o dodatkowym czasie, jaki jest potrzeby, aby dokonać doładunku czy też rozładunku w dodatkowych miejscach10.
Drobnicowego
Drobnicowy przewóz ma miejsce w sytuacji kiedy przewoźnik, albo spedytor konsoliduje w swoim terminalu zbiorczym drobne partie ładunków od kliku / kilkunastu zleceniodawców, a przesyłki są potem nadawane tym samym środkiem transportu do innego zbiorczego terminalu. Przewozy tego typu zazwyczaj świadczy się na danych trasach wedle rozkładu jazdy, który przyjmuje przewoźnik, ceny ustala się na podstawie cennika11.
1.2.Regulacje prawne dotyczące transportu samochodowego ładunków w krajach występujących w relacji przewozowej
Transport drogowy jest sferą działalności człowieka, która jest bardzo regulowana prawnie oraz stanowi obiekt szeregu regulacji międzynarodowych konwencji oraz krajowego prawodawstwa.
W krajach Unii Europejskiej wspólna polityka transportowa to jedna z ważniejszych polityk wspólnoty, od czasu podpisania Traktatów Rzymskich12. Sprawnie działające połączenia transportowe umożliwią realizowanie przynajmniej dwóch z czterech swobód, jakie są podstawą wspólnego rynku, czyli swobody przepływu osób i towarów. Współczesna polityka transportowa Unii Europejskiej ma na celu, aby sprawić, żeby transport był możliwie czysty, bezpieczny oraz efektywny. Razem z otwarciem transportowych rynków i stworzeniem jednolitych warunków konkurencji, znaczenia nabrał model zrównoważonej mobilności, szczególnie w świetle wzrastającej emisji gazów cieplarnianych, które pochodzą z dziedziny transportu.
Międzynarodowe konwencje i regulacja to:
Konwencja wiedeńska o ruchu drogowym, która jest międzynarodowym traktatem, który reguluje ogólne zasady poruszania się po drogach i do którego przestrzegania zobowiązały się poszczególne kraje (sygnatariusze),
Konwencja CMR(fr. Convention relative aux contrat de transport international des merchandises par route), konwencja międzynarodowego drogowego przewozu towarów, którą podpisano w Genewie w roku 1956, nowelizowano w roku 1978. Reguluje ona prawa, obowiązki oraz odpowiedzialność stron, które zawierają umowę o międzynarodowy transport drogowy ładunków. Konwencja dotyczy przewozów, które wykonywane w celach zarobkowych między przynajmniej dwoma krajami, gdzie chociaż jeden jest sygnatariuszem tej konwencji. Znajdują się tam zapisy, które dotyczą treści oraz zasad w jaki należy wykorzystać międzynarodowy list przewozowy CMR. List ten jest podstawowym dokumentem przewozowym w drogowym transporcie między krajami, które są stronami konwencji13.
Konwencja ADR (fr. L' Accord européen relatif au transport international des marchandises Dangereuses par Route) jest konwencją międzynarodową, która dotyczy przewozu drogowego towarów oraz ładunków niebezpiecznych. Konwencję sporządzono w Genewie w 1957 roku, pierwotnie podpisana przez 9 krajów (Polska ratyfikowała umowę w 1975 roku), od 2014 roku umowa ta obowiązuje w 48 krajach.. Obowiązujące w umowie przepisy nowelizuje się w dwuletnim cyklu w roku nieparzystym. Umowa składa się w właściwej umowy oraz dwóch załączników A i B, które są jej integralną częścią. Określa ona prawne stosunki między państwami uczestniczącymi, a w załącznikach zawarte są przepisy, które regulują szeroki zakres warunków przewozu szczególnych oraz niebezpiecznych materiałów w samochodowym transporcie międzynarodowym. Samochody, które przewożą niebezpieczne towary muszą być specjalnie oznakowane tablicami ADR14.
Konwencja TIR, konwencja, która dotyczy tranzytu towarów ciężarowymi samochodami w transporcie międzynarodowym. Towarowy transport drogowy może być zastosowany z użyciem karnetu TIR. Takie przewozy są regulowane zapisami Konwencji celnej, które dotyczą międzynarodowego przewożenia towarów. (tzw. Konwencja TIR). Karnety te bardzo ułatwiły międzynarodowe przewozy, gdzie towar przekracza granice celne. Specjalnie przygotowane do przewozu pojazdy po załadowaniu są plombowane przez urząd celny miejscu gdzie są nadawane. Celnej rewizji dokonuje się po zdjęciu plomb, dopiero po przybyciu do miejsca przeznaczenia. Jeden karnet TIR przysługuje tylko do odbycia jednej podróży i jest on zabezpieczeniem (na kwotę 50 tysięcy dolarów) celnopodatkowych należności. Poręczycielem działań przewoźników jest zrzeszenie tych przewoźników, które to sprzedało dany karnet. Zakup karnetu TIR jest zadaniem przewoźnika i można go kupić w zrzeszeniu przewoźników drogowych (odpowiednie dla danego kraju), które to nabywa się od Międzynarodowej Unii Transportu Drogowego. Z racji, że w Unii Europejskiej nie ma granic celnych, karnety TIR nie mają zastosowania w przewożeniu towarów między państwami członkowskimi15.
Konwencja ATP, międzynarodowa konwencja, która dotyczy przewozu spożywczych artykułów, które mogą się szybko psuć, oraz odnosi się także do specjalnych środków transportu, które są dopasowane do tych przepisów. Umowę sporządzono w Genewie w roku 1970, a weszła w życie 6 lat później (w Polsce ratyfikowano umowę w 1984 roku). Reguluje ona wymagania, które odnoszą się do:
temperatury przechowywania danych towarów,
wyposażenia oraz termicznych warunków, które musi spełniać odpowiednio przystosowany pojazd,
kontrolowania zgodności z normami środków transportu, które są chłodzone, albo ocieplane,
procedur oraz metod pomiarowych jak i kontrolowania urządzeń grzewczych, albo chłodniczych.
Kiedy zawiera się umowę ATP, obie strony konwencji mają ulepszyć warunki służące zachowaniu jakości towarów, które szybko się psują podczas ich przewożenia. Postanowienia te są stosowane do przewożenia zrobionych na własny użytek, albo na rzecz osób trzecich przy pomocy transportu samochodowego16.
Umowa AETR (fr. Accord Européen sur les Transports Routiers), jest to europejska umowa, która dotyczy pracy załogi pojazdu wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe. Popisano ją w roku 1970 w Genewie, w życie weszła 6 lat później (w Polsce ratyfikowano ją w roku 1992). Umowa ta określa między innymi:
minimalny wiek kierowcy, który wynosi 18 lat pojazdy z naczepami i przyczepami o DMC do 7,5 tony oraz konieczne jest posiadanie świadectwa o kwalifikacjach zawodowych,
czas prowadzenia pojazdy, który wynosi maksymalnie 4,5 h (bez przerw), dziennie kierowca może jechać maksymalnie 9 godzin,
czas odpoczynku dla kierowcy i przerwy, które wynoszą 45 minut, albo osobne przerwy trwające przynajmniej 15 minut; dzienny odpoczynek wynoszący 11 godzin,
obowiązek posiadania i utrzymywania kontrolnych urządzeń, homologacji i kontroli każdego dnia, gdzie prowadzony jest pojazd samochodowy. Przyrządem kontrolnym jest tachograf, który rejestruje czas prowadzenia pojazdu, jego szybkość, długość pokonanej trasy, ograniczenia dozwolonej prędkości, moment otworzenia wykresówki, przerwy podczas pacy i charakterystyczne dane, które dotyczą zarówno pojazdu jak i kierowcy,
obowiązek nadzorowania czasu prowadzenia pojazdu przez przedsiębiorstwa,
zakaz wynagradzania premią, albo dodatkowymi pieniędzmi do stałej pensji, kierowców, w ramach ilości przewiezionych towarów, czy przebytej drogi.
Umowa AETR dokładnie określa czas pracy i odpoczynku kierowców i razem z Kodeksem Pracy jest podstawą do rozliczania czasu pracy. Celem tej umowy jest:
zwiększenie bezpieczeństwa ruchu drogowego,
wspieranie rozwoju, a także usprawnianie międzynarodowego drogowego transportu towarów,
regulowanie przepisów, które odnoszą się do warunków zatrudnienia w międzynarodowych przewozach odpowiednie z zasadami, które są zawarte w Międzynarodowej Organizacji Pracy17.
Pośród krajowych regulacji prawnych, które występują na obszarze Polski można wyróżnić:
Ustawę o transporcie drogowym, której zadaniem jest regulowanie zasad zarobkowego transportu drogowego i zasad działania Inspekcji Transportu Drogowego18,
Ustawę o Prawie przewozowym, która określa wzory przewozowego listu oraz innych dokumentów i zasady w jaki sposób zawierać należy przewozowe umowy19,
Ustawę o czasie pracy kierowców, która dopełnia ustawę AETR20.
Do tego dołączyć należy również kodeksy drogowe, których zadaniem jest regulowanie zasad poruszania się po drogach tak pod względem organizacji jak i technicznych wymagań pojazdów samochodowych.
Jedną z ważniejszych organizacji o zasięgu międzynarodowym, która skupia podmioty związane z drogowym transportem jest Unia Transportu Drogowego (założenie 1948 rok). Obecnie w skład jej wchodzi 179 członków z 74 państw i jest odpowiedzialna między innymi za reprezentowanie interesów drogowych przewoźników, a także jest poręczycielem karnetów TIR21.
Istotna jest także ustawa o towarowym transporcie samochodowym, która mówi o tym że:
towarowy transport samochodowy jest prowadzony w ramach gospodarczej działalności, albo odpłatnego przewozu towarów z wykorzystaniem pojazdów samochodowych o maksymalnym całkowitym ciężarze nie przekrczającym 3,5 tony,
transport zakładowy dla celów własnych przedsiębiorstwa, kiedy spełnione są odpowiednie warunki: towary są własnością przedsiębiorstwa, albo są przez nie sprzedane / nabyte / wynajęte / wyprodukowane / uzyskane; przewóz towaru ma służyć dostawie towarów do przedsiębiorstwa / wysłaniu ich z przedsiębiorstwa / przemieszczanie w ramach przedsiębiorstwa / do własnego użytku; pojazdy samochodowe, które używa się do przewozu musi prowadzić personel z przedsiębiorstwa; przewóz może być tylko działalnością pomocniczą w obrębie ogólnej działalności przedsiębiorstwa22.
Rydzkowski, W., Transport samochodowy, [w:] Babis, H., i in., Transport. wyd. PWN, Warszawa 2008, s: 22 - 23↩
W Dane za rok 2006 na podstawie "Komisja Europejska, Directorate-General for Energy and Transport: EU energy and transport in figures. 2008, s: 110↩
Ustawa o transporcie drogowym z dnia 6 września 2001, rozdział 1 artykuł 4 (Dz. U. z 2001 r. Nr 125, poz. 1371)↩
Kwaśniowski, S., Nowakowski, T., Zając, M., Transport intermodalny w sieciach logistycznych. wyd. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008, s: 111-114↩
Fertsch, M., Słownik Trerminologii Logistycznej, wyd. Instytut Logistyki i magazynowania. Poznań 2006, s: 57 - 66↩
Rydzkowski, W., Transport samochodowy, [w:] Babis, H., i in., Transport. wyd. PWN, Warszawa 2008, s: 38↩
Rydzkowski, W., Transport samochodowy, [w:] Babis, H., i in., Transport. wyd. PWN, Warszawa 2008, s: 41-42↩
Sikorski, P., Spedycja w praktyce – wiek XXI, wyd. Polskie Wydawnictwo Transportowe, Warszawa 2008, s.: 121↩
Sikorski, P., Spedycja w praktyce – wiek XXI, wyd. Polskie Wydawnictwo Transportowe, Warszawa 2008, s.: 121- 122↩
Sikorski, P., Spedycja w praktyce – wiek XXI, wyd. Polskie Wydawnictwo Transportowe, Warszawa 2008, s.: 123 - 124↩
Sikorski, P., Spedycja w praktyce – wiek XXI, wyd. Polskie Wydawnictwo Transportowe, Warszawa 2008, s.: 125↩
Rydzkowski, W., Usługi logistyczne. Teoria i praktyka, wyd. Biblioteka Logistyka, Poznań 2011, s: 11↩
Neider, j., Transport międzynarodowy, wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 276↩
Oświadczenie Rządowe z dnia 23 marca 2011 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. Dz. U. z 2011 r. Nr 110, poz. 641↩
Łacny, J., Funkcjonowanie Międzynarodowego transportu drogowego ładunków w gospodarce globalnej, wyd. Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB. Bydgoszcz 2009, s: 117 – 126↩
Neider, j., Transport międzynarodowy, wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 285 -287↩
Neider, j., Transport międzynarodowy, wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 290-291↩
Ustawa o transporcie drogowym z dnia 6 września 2001 (Dz. U. z 2001 r. Nr 125, poz. 1371)↩
Ustawa o prawie przewozowym z dnia 15 listopada 1984 (Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601).↩
Ustawa o czasie pracy kierowców z dnia dnia 16 kwietnia 2004 z późniejszymi zmianami (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 879)↩
Marciniak-Neider, D., Neider, J., Podręcznik spedytora, wyd. Polska Izba Spedycji I Logistyki, Gdynia 2009, s: 107 - 113↩
ustawa o towarowym transporcie samochodowym z dnia 22 czerwca 1998 roku. (Dz.Ust. I nr 38 z 26.06.1998, str. 1485)↩