UKŁAD POKARMOWY

1. JAMA USTNA /cavum oris/

Ograniczona: bocznie przez policzki /buccae/, dogrzbietowo przez podniebienie twarde /palatumdurum/, dobrzusznie przez trzony kości żuchwowych i m. żuchwowo-gnykowy, tylnie przez podniebienie miękkie /palatummolle/.

Elementy:

• szpara ustna /rimaoris/

• wargi ust /labiaoris/

• przedsionek jamy ustnej /vestibulumoris/ - między zębami, a wargami i policzkami

• jama ustna właściwa /cavumorisproprium/

• cieśń gardłowa /isthmusfaucium/ - łączy jamę ustną z jamą gardłową. Ograniczona przez podniebienie miękkie, korzeń języka, łuki podniebienno-językowe. W stanie spoczynku zamykane przez podniebienie miękkie, w czasie połykania pokarmu odchyla się ku górze.

U ssaków domowych stała komunikacja między jamą ustną właściwą, a przedsionkiem dzięki brzegowi bezzębnemu /margoadentalis/ (rozstęp /diastema/ lub przerwa wędzidłowa u konia).

1. WARGI UST /labiaoris/

Wargi to dwa mięśniowe płaty skórno-śluzowe.

Elementy:

• kąt ust /angulioris/ - spojenia warg – u konia na wysokości 1. zęba policzkowego

• warga górna /labiummaxillare/ z rowkiem pośrodkowym /philitrum/

• warga dolna /labiummandibulare/ z podbródkiem /mentum/ (u konia)

• wędzidełko warg /frenulumlabii/

• gruczoły wargowe /glandulaelabiales/

Mięśnie warg:

• m. okrężnyust /m. orbicularis oris/

• mięśniesiekaczowe /mm. incisivimaxillaris et mandibularis/

• m. opuszczacz wargi dolnej /m. depressorlabiimandibularis/

• m. unosicielwargigórnej /m. levatorlabiimaxillaris/

• m. unosiciel nosowo-wargowy /m. levatornasolabialis/

• m. kłowy /m. caninus/

Unerwienie:

• czuciowe: gałęzie n. trójdzielnego /n. trigeminus/

• ruchowo: gałęzie n. twarzowego /n. facialis/

  1. POLICZKI /buccae/

Policzki to przedłużenia warg tworzące ściany boczne jamy ustnej, przymocowane do wyrostków zębodołowych.

Mięśnie policzkowe:

• m. policzkowy /m. buccinator/

• m. skórny warg /m. cutaneuslabiorum/

• m. jarzmowy /m. zygomaticus/

• m. unosiciel nosowo-wargowy /m. levatornasolabialis/

• m. upuszczacz wargi dolnej /m. depressorlabiimandibularis/

Gruczoły policzkowe /glandulaebuccales/ dzielą się na dogrzbietowe i dobrzuszne.

Przewód ślinianki przyusznej /ductusparotideus/ przebija policzek i uchodzi do przedsionka jamy ustnej. Jego ujście znajduje się na brodawce przyuszniczej /papillaparotidea/, leżącej na śluzówce policzka na wysokości 3. górnego zęba przedtrzonowego.

Unerwienie:

• czuciowe: gałęzie n. trójdzielnego /n. trigeminus/

• ruchowo: gałęzie n. twarzowego /n. facialis/

  1. DZIĄSŁA /gingivae/

Z tkanki łącznej włóknistej zbitej, łączącej się ściśle z okostną wyrostków zębodołowych.

1. PODNIEBIENIE TWARDE /palatumdurum/

Z przodu i po bokach ograniczone łukami zębowymi, od tyłu przechodzi w podniebienie miękkie.

Elementy:

• szew podniebienia /raphepalati/ - wzdłóż, dzieli podniebienie na dwie części

• marszczki podniebienne /rugaepalatinae/ - u konia w liczbie 16-18

• brodawka siekaczowa /papillaincisiva/

Unerwienie:

• czuciowe: gałęzie n. szczękowego /n. maxillaris/

  1. PODNIEBIENIE MIĘKKIE /palatummolle/

Jest to śluzówkowo-mięśniowy poprzeczny fałd oddzielający jamę ustną od jamy gardłowej.

Elementy:

• łuki podniebienno-gardłowe /arcuspalatopharyngeus/

• łuki podniebienno-językowe /arcuspalatoglossus/ - fałdy od podniebienia miękkiego do boków korzenia języka

• zatoka migdałowa /fossatonsillaris/ - przestrzeń między dwoma ww. łukami

Mięśnie:

• m. podniebienny /m. palatinus/

• m. unosiciel podniebienia miękkiego /m. levatorvelipalatini/

• m. napinacz podniebienia miękkiego /m. tensor velipalatini/

Podniebienie miękkie u konia ma kontakt z przednią powierzchnią nagłośni – oddychanie ustne nie jest możliwe, a wymiotowanie treści pokarmowej odbywa się tylko poprzez jamę nosową.

1. JĘZYK /lingua/

Leży na dnie jamy ustnej między trzonami żuchwy.

Części języka:

• korzeń języka /radixlinguae/ - przymocowany do kości gnykowej, podniebienia miękkiego i ścian gardła.

• trzon języka /corpuslinguae/

• wierzchołek języka /apexlinguae/ - część wolna narządu.

fałd językowo-nagłośniowy pośrodkowy /plisa glossoepiglottica mediana/ łączy korzeń języka z nagłośnią.

Brodawki:

• nitkowate /papillaepiliformes/ - cienkie, kształt nici. Brak na korzeniu.

• grzybowate /papillaefungiformes/ - głównie na bokach języka.

• okolone /papillaevallatae/ - zaokrąglone wzniesienia. U konia w liczbie 2, czasem 3. Jedna po lewej stronie grzbietu języka, druga po prawej. Trzecia pośrodkowo, za nimi.

• liściaste /papillaefoliatae/

Mięśnie języka dzieli się na zewnętrzny (trzy) oraz wewnętrzny tzw. mięsień języka własny /m. lingualisproprius/.

Mięśnie zewnętrzne języka:

• m. rylcowo-językowy /m. styloglossus/

• m. gnykowo-językowy /m. hyoglossus/

• m. bródkowo-językowy /m. genioglossus/

Unerwienie:

• czuciowe i smakowe: 2/3 przednie – nerw językowy (odgałęzienie n. żuchwowego, czyli V₃ nerwu trójdzielnego, n. VII), pozostała 1/3 tylna nerw językowo-gardłowy (n. IX). Granicą są brodawki okolone unerwiane przez oba nerwy.

• ruchowe: nerw podjęzykowy (n. XII)

1. ZĘBY /dentes/

Dwa pokolenia zębów: zęby mleczne /dentesdecidui/ oraz zęby stałe /dentespermanentes/.

Podział:

• siekacze /dentesincisivi/ (cęgi, średniaki, okrajki)

• kły /dentescanini/

• przedtrzonowce /dentespremolares/

• trzonowce /dentesmolares/

Przedtrzonowe i trzonowe to zęby policzkowe.

Wzór zębowy, u konia: 3 1 3 3 = 40. Czasami występuje czwarty ząb przedtrzonowy z przodu zwany zębem wilczym /denslupinus/ (42). U klaczy kły, jeżeli występują, są małe i często nie przebijają dziąseł (36/38).

Budowa zębów:

• korona zęba /coronadentis/ - część pokryta szkliwem.

• korzeń zęba /radixdentis/ - część otoczona cementem, w zębodole.

• szyjka zęba /collumdentis/

Powierzchnie zębów:

• powierzchnia wargowa lub policzkowa /facieslabialis s. buccalis/

• powierzchnia językowa /facieslingualis/

• powierzchnia styczna /faciescontactus/

• powierzchnia zwarcia lub trąca /faciesocclusalis s. masticatoria/

Tkanki zęba:

• miazga zęba /pulpa dentis/ - miękka, galaretowata tkanka. Wypełnia ona wewnętrzną jamę zęba /cavumdentis/. Liczne naczynia krwionośne i nerwy. W młodych zębach obszerna, z wiekiem narastająca zębina zmniejsza ją tak, że z czasem w ogóle znika.

• zębina /dentinum s. substantiaeburnea/ - otacza miazgę, ma kolor żółtobiały.

  • zębina pierwotna

  • zębina wtórna – pod wpływem tarcia pokarmu zabarwia się na żółtobrązowy kolor.

• szkliwo /enamelum s. substantiaadamantina/ - najtwardsza tkanka zwierzęcego ustroju. Pokrywa zębinę korony. Charakterystyczne są połysk, niebieskobiałe zabarwienie, szczególna twardość.

• cement /cementum s. substantiaossea/ - najbardziej zewnętrzna warstwa. Strukturalnie podobna do kości, jedynie brak kanałów Haversa.

Ozębna /periodontium/ - błona łącznotkankowa, mocuje korzeń zęba do zębodołu.

Unerwienie:

• zęby szczęki: gałązki n. podoczodołowego /n. infraorbitalis/ (przedłużenie nerwu szczękowego V₂)

• zęby żuchwy: gałązki n. zębodołowego żuchwy /n. alveolarismandibularis/ (przedłużenie n. żuchwowego V₃)

Charakterystyka zębów konia:

• zęby sieczne: 12 – lejkowate wpuklenia szkliwa na powierzchni trącej wysłane cementem zwane rejestrami. Przekrój poprzeczny od góry: owalny, w połowie zęba okrągły, bliżej wierzchołka korzenia ponownie owalny. W miarę ścierania się z wiekiem wystającej części zęba, pozostała część wysuwa się z zębodołu. Rejestry głębsze w siekaczach górnych. Perełka pojawia się po zdarciu znacznej części korony. Gwiazdka /stelladentaria/ na powierzchni trącej startego siekacza, jako zębina wtórna, wygląda jak brązowa plamka.

• zęby kłowe: 4 u osobników męskich –kły dzielą brzeg bezzębny na część przednią, mniejszą oraz tylną, większą. Początkowo krawędź jest ostra, po starciu zaokrąglona i tępa.

• zęby przedtrzonowe i trzonowe: 24.

Zęby mleczne konia są węższe i mniejsze niż stałe. Wzór mleczny zębowy: 3 0 3 0 = 24.

Zęby są:

• tekodontyczne – osadzone w zębodołach

• lofodontyczne

• difiodontyczne – dwupokoleniowe

1. GRUCZOŁY ŚLINOWE

   1. ŚLINIANKA PRZYUSZNA /gl. parotis/

Złożony gruczoł pęcherzykowy typu surowiczego.

U konia ok. 20-25 cm, waży ok. 200g.

Wyróżniamy dwie powierzchnie:

1. powierzchnia boczna – przykryta powięzią przyuszną, mięśniem skórnym oraz m. opuszczaczem małżowiny usznej /m. parotidoauricularis/. Od tyłu wnika w nią żyła językowo-twarzowa /v. linguofacialis/.

2. powierzchnia przyśrodkowa – sąsiaduje z zachyłkiem trąbki słuchowej zwanej workiem powietrznym /diverticulumtubaeauditivae/

Trzy krwawędzie:

1. przednia – twarzowa – przymocowuje się do gałęzi żuchwy.

2. tylna – szyjna

3. brzuszna – podstawa – przylega do żyły szczękowej.

Przewód ślinianki przyusznej /ductusparotideus/ - rozpoczyna się blisko krawędzi przedniej, u konia przebiega po przyśrodkowej stronie trzonu żuchwy, wychodzi na policzek poprzez wcięcie naczyniowe /incisuravasorum/, następnie przebija policzek i otwiera się do przedsionka jamy ustnej na brodawce przyusznej /papillaparotidea/.

Czuciowo unerwiona przez gałęzie n. trójdzielnego.

1. ŚLINIANKA PODŻUCHWOWA /glandulasubmaxillaris/

Gruczoł mieszany, surowiczo-śluzowy.

Leży między dołem kręgu szczytowego /fossaatlantis/, a trzonem kości gnykowej.

Wyróżnia się dwie powierzchnie:

1. powierzchnia przyśrodkowa – przylega do m. prostego dobrzusznego szyi /m. rectuscapitisventralis/

2. –

Dwie krawędzie:

1. krawędź grzbietowa – rozpoczyna się na niej przewód wyprowadzający.

2. krawędź brzuszna

Dwa końce:

1. koniec tylny

2. koniec przedni

Przewód ślinianki podżuchwowej przebiega między m. gnykowo-językowym, a m. żuchwowo-gnykowym, następnie na przyśrodkowej powierzchni ślinianki podjęzykowej. Ujście przewodu w mięsku podjęzykowym /carunculasublingualis/.

1. ŚLINIANKI PODJĘZYKOWE /ggl. sublingualis/

   1. GRUCZOŁ PODJĘZYKOWY JEDNOPRZEWODOWY /gl. sublingualismonostomatica/

Brak u konia.

1. GRUCZOŁ PODJĘZYKOWY WIELOPRZEWODOWY /gl. sublingualispolystomatica/

Gruczoł mieszany, surowiczo-śluzowy.

Między trzonem języka, a trzonem żuchwy.

Ma pewną liczbę (u konia 30) małych przewodów podjęzykowych mniejszych /ductussublingualesminores/, otwierają się na błonie śluzowej dna jamy ustnej bocznie od języka.

1. GARDŁO /pharynx/

Mięśniowo-śluzowy worek stanowiący wspólny przewód układu pokarmowego i oddechowego. Przedni szeroki koniec łączy się z jamą ustną, a tylny wąski przechodzi w przełyk i krtań.

Umocowane za pomocą własnych mięśni do k. podniebiennej, skrzydłowej i gnykowej oraz do chrząstki pierścieniowatej i tarczowatej krtani.

Dwie części gardła:

• część oddechowa /pars respiratoria/ – nabłonek wielorzędowy rzęskowy –część grzbietowa

• część pokarmowa /pars digestoria/ - brzusznie

Gardło ma 7 otworów łączących je z innymi przewodami:

1. i 2. nozdrza tylne /choanae/ - z jamą nosową

3. i 4. ujścia gardłowe trąbek słuchowych /ostiapharyngeatubaeauditivae/ - u konia 4cm długości.

5. cieśń gardłowa /isthmusfaucium/ - jest wejściem z jamy ustnej do gardła, zwykle zamknięta podniebieniem miękkim z wyjątkiem okresów połykania pokarmu.

6. wejście do krtani /adituslaryngis/ - stale otwarte, z wyjątkiem okresów połykania pokarmu.

7. wejście do przełyku /aditusoesphagi/

Sześć mięśni ściany gardła:

• m. rylcowo-gardłowy /m. stylopharyngeus/ - rozszerza gardło, przesuwa kęs przy przełykaniu.

• m. podniebienno-gardłowy /m. palatopharyngeus/ - w czasie połykania kurczy się i zbliża język do przełyku

• m. skrzydłowo-gardłowy /m. pterygopharyngeus/ - czynność jw.

• m. gnykowo-gardłowy /m. hyopharyngeus/

• m. tarczowo-gardłowy /m. thyreopharyngeus/

• m. pierścienno-gardłowy /m. cricopharyngeus/

Elementy:

• zachyłek gardłowy /recessuspharyngeus/ - u konia 2,5cm głębokości.

• szew gardła /raphepharyngis/

Pierścień limfatyczny gardła konia:

• migdałek językowy

• migdałek podniebienny – parzysty

• migdałek żagielka podniebiennego

• migdałek gardłowy /tonsillapharyngea/ - w ścianie grzbietowej gardła, między ujściami przewodów trąbek słuchowych

• migdałek trąbkowy /tonsillatubaria/ - parzysty –w śluzówce ujścia gardłowego trąbek słuchowych – u konia w posraci rozproszonej tkanki limfoidalnej

Dwa przewody trąbek słuchowych /tubaeauditivae/ łączą gardło z jamami bębenkowymi uszu środkowych – prawego i lewego.

Worek powietrzny to zachyłek przewodu trąbki słuchowej, łączy się za jego pośrednictwem z jamą gardłową. Wyściela go śluzówka pokryta nabłonkiem rzęskowym zawierająca liczne grudki chłonne. Ściana worka ma 0,5mm grubości, a jego pojemność to 300-450cm³.

1. PRZEŁYK /oesophagus/

Mięśniowo-śluzowy przewód łączący gardło z żołądkiem (u konia długości 125-150cm). Rozpoczyna się od strony grzbietowej progiem gardłowo-przełkowym /limenpharyngeoesophagum/ od strony brzusznej zagiętymi końcami wyrostków różkowatych /proc. corniculatae/, chrząstek nalewkowatych krtani.

Przebieg:

• od C4 do T3 –na lewej stronie tchawicy

• następnie na grzbietowej powierzchni tchawicy

• krzyżuje się z łukiem aorty

• przesuwa się na prawą stronę

• w śródpiersiu między płucami

• kieruje się na lewo i dochodzi do rozworu przełykowego /hiatus oesophagus/ i przepony

• po przejściu przez przeponę kończy się na wpuście żołądka, poniżej główki 14. żebra

Części:

• część szyjna /pars cervicalis/ - najdłuższa

• część piersiowa /pars thoracica/

• część brzuszna /pars abdominalis/ - najkrótsza

Ściana przełyku zbudowana z czterech warstw:

• warstwy zewnętrznej, przydanki

• warstwy mięśniowej – włókna poprzecznie prążkowane u konia w przedniej części przełyku, od podstawy serca zastępują je włókna mięśniówki gładkiej.

• warstwy podśluzowej

• warstwy śluzowej

Unerwienie:

• n. błędny /n. vagus/, n. językowo-gardłowy /n. glossopharyngeus/ oraz zwoje współczulne: szyjno-piersiowego lub gwieździstego.