Jama Ustna
Jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Ograniczają ją: od góry - podniebienie, po bokach - policzki, od dołu - dwa mięśnie żuchwowo-gnykowe, tworzące tzw. przeponę jamy ustnej; ścianę przednią jamy ustnej tworzą wargi, ograniczone szparą ustną. W tyle jama ustna łączy się z gardłem otworem zwanym cieśnią gardzieli.
W jamie ustnj pobrany pokarm ulega mechanicznemu rozdrobnieniu (udział zębów i języka), przemianie chemicznej wskutek działania śliny, a wreszcie ukształtowaniu w kęs. Narząd smaku znajdujący się w jamie ustnej przeprowadza jak gdyby kontrolę jakości pobranego pokarmu. Poza tym jama ustna jest drogą powietrza oddechowego i w niej też wytwarzają się głoski mowy.
Łuki zębowe górny i dolny dzielą jamę ustną na dwie części: przedsionek jamy ustnej, zawarty miedzy łukami zębowymi, a wargami i policzkami, oraz na znacznie większą jamę ustną właściwą.
Przedsionek jamy ustnej ma dwa wędzidełka wargi górnej i dolnej. Uchodzi do niego wydzielina ślinianki przyusznej i innych drobnych gruczołów ślinowych. Części boczne przedsionka noszą również nazwę jamy policzkowej. Przy zamkniętych wargach i ujemnym ciśnieniu w jamie ustnej ciśnienie zewnętrzne utrzymuje ciężar żuchwy.
Policzki zajmują okolicę od kąta ust do ucha i od łuku jarzmowego do brzegu żuchwy. Ściana przedsionka jamy ustnej w okolicy policzków składa się z 6 warstw.
Na granicy przedsionka i jamy ustnej właściwej napotykamy dwa szeregi zębów. Szereg górny tkwi w wyrostkach zębodołowych obu szczęk, dolny - w części zębodołowej żuchwy. Zęby odznaczają się wielką twardością, a najbardziej twarda część zęba - szkliwo (warstwa pokrywająca koronę zęba) przewyższa pod tym względem nawet tkankę kostną. Zęby człowieka różnią się między sobą kształtem. U człowieka, tak jak u większości ssaków, odbywa się jednorazowa wymiana zębów, gdy tymczasem u niższych kręgowców zęby wytwarzają się w ciągu całego życia, rozwijają się nowe zastępując zużyte stare. Ze względu na kształt i budowę rozróżniamy w uzębieniu stałym człowieka 4 główne rodzaje zębów:
zęby sieczne albo siekacze
kły
zęby przedtrzonowe albo przedtrzonowe
zęby trzonowe albo trzonowce
W uzębieniu mlecznym są tylko 3 rodzaje zębów:
zęby sieczne
kły
zęby trzonowe
Właściwe zęby trzonowe w uzębieniu mlecznym nie występują. Liczba i ogólny kształt zębów zarówno uzębienia stałego, jak i uzębienia mlecznego są jednakowe w szczęce i w żuchwie, przy czym zęby są umieszczone symetrycznie. Uzębienie stałe każdej połowy szczęki składa się z 2 siekaczy, 1 kła, 2 zębów przedtrzonowych i 3 zębów trzonowych, uzębienie mleczne zaś z 2 siekaczy, 1 kła i 2 zębów trzonowych (mlecznych).
Zęby służą do chwytania i rozdrabniania pokarmów, są subtelnym narządem czucia (dotyk, temperatura), poza tym odgrywają rolę w mowie artykułowanej.
Dużą rolę w jamie ustnej odgrywa także język. Tworzy gruby fałd mięśniowy pokryty błoną śluzową. Odznacza się on dużą ruchomością, jest bardzo zmienny pod względem kształtu i może wypełniać całą długość i szerokość jamy ustnej. Przy zamkniętych ustach język od przodu dotyka zębów siecznych, u góry przylega do podniebienia.
Czynność języka jest wieloraka i bardzo różnorodna. Jest on narządem pomocniczym żucia, ponieważ przy współpracy policzków wprowadza kęsy na właściwe miejsce między oba szeregi zębów. Kształtuje kęsy, miesza ze śliną i kieruje do gardła ułatwiając łykanie. Wskutek swej ruchomości koniec języka dotyka i kontroluje każde miejsce jamy ustnej i oczyszcza je z resztek pożywienia po przyjęciu pokarmu. Ponieważ język jest jednocześnie bardzo wrażliwy, wyczuwa więc najmniejsze nieprawidłowości i nierówności. Język jest również pomocniczym narządem mowy. Przylegając bowiem swą powierzchnią grzbietową lub swymi brzegami do różnych miejsc jamy ustnej, kształtuje niektóre spółgłoski.
W jamie ustnej swoje miejsce mają także ślinianki.
Ślinianka przyuszna leży na mięśniu żwaczu do przodu od małżowiny usznej i w dole zażuchwowym. Przewód ślinianki przyusznej uchodzi do przedsionka jamy ustnej na poziomie drugiego górnego zęba trzonowego. Ślinianka przyuszna jest gruczołem czysto surowiczym.
Ślinianka podżuchwowa leży w trójkącie podżuchwowym. Jej długi przewód zagina się dokoła tylnego brzegu mięśnia żuchwowo-gnykowego i uchodzi na mięsku podjęzykowym na dnie jamy ustnej. Jest to gruczoł mieszany, większość gruczołu ma charakter surowiczy, reszta śluzowy z półksiężycami surowiczymi.
Ślinianka podjęzykowa jest położona na dnie jamy ustnej na mięśniu żuchwowo-gnykowym, przykryta od góry błoną śluzową. Składa się z małych gruczołów(5-20) - ślinianek podjęzykowych mniejszych, których oddzielne przewody uchodzą na fałdzie podjęzykowym, i z gruczołu głównego - ślinianki podjęzykowej większej, której przewód, podobnie jak przewód ślinianki podżuchwowej, uchodzi na mięsku podjęzykowym. Gruczoł większy jest mieszany, z przewagą odcinków śluzowych, gruczoły mniejsze są prawie czysto śluzowe.
udowa jamy ustnej
Jama ustna
Jama ustna jest ograniczona podniebieniem, dnem jamy ustnej, policzkami i wargami, a także języczkiem podniebiennym (uvula) i znajdującymi się po jego bokach łukami podniebiennymi.
Wnętrze jamy ustnej podzielone jest łukami zębowymi szczęki górnej i żuchwy: jako jama ustna właściwa (cavum oris) określana jest przestrzeń ograniczona z przodu i po bokach łukami zębowymi, której większą część zajmuje język. Przestrzeń pomiędzy łukami zębowymi a wargami i policzkami nazywana jest przedsionkiem jamy ustnej (vestibulum oris). Określenia kierunków w jamie ustnej brzmią: „w stronę jamy ustnej“ - oralny i „w stronę przedsionka jamy ustnej" - przedsionkowy.
Całą jamę ustną wyściela błona śluzowa (mucosa) stale nawilżana śliną produkowaną przez ślinianki. Błona śluzowa wyposażona jest w receptory odpowiedzialne za odczuwanie temperatury i dotyku. Ponadto w błonie śluzowej wyścielającej powierzchnię języka znajdują się receptory zmysłu smaku.
Przejście pomiędzy ruchomą błoną śluzową ust i policzków a ruchomą błoną śluzową wyrostka zębodołowego nazywane jest sklepieniem przedsionka. W obszarze policzków aż do wyrostka zębodołowego ciągną się pojedyncze fałdy błony śluzowej, które są określane jako wędzidełka policzków (frenulum buccale). Oprócz tego z błony śluzowej szczęki górnej i żuchwy wychodzą wędzidełka warg górnej i dolnej (frenulum labii) i łączą się z błoną śluzową wyrostka zębodołowego.
W obszarze łuków zębowych ruchoma śluzówka jamy ustnej przechodzi w przytwierdzone do kości szczęk dziąsła właściwe (gingiva).
