T: Główne siły polityczne w II RP.

Wstep:

Zakres tematyczny: w II RP działały zróżnicowane pod względem programowym, a także społecznym partie polityczne, towarzyszenia i ruchy społeczne, które wpływały na kształt ustrojowy panstwa.

Zakres chronologiczny: praca będzie obejmowac działalność wyzej wymienionych sil politycznych w latach 1918-1939 a także ich przekształcenia programowe związane ze zmieniajaca się sytuacja społeczno-polityczna.

Zakres terytorialny: opisze nie tylko dzialanosc partii na obszarze II RP, ale także dzialanosc ośrodków emigracyjnych związanych z frontem Morges .

Rozwiniecie:

Ugrupowania prawicy i radykalnej prawicy ( Zwiazek Ludowo-narodowy), który przekształcił się SN (stronnictwo Narodowe) związane z ta formacja były oboz Wielkiej Polski, Mlodziez wszechpolska jak i również organizacja radykalnej prawicy NR ( oboz narodowo-radykalny). Do prawicy zaliczali tez chrzescijanska demokracje (Chd) Wojciecha Konchartego, która pozniej przekształciła się w 1938r w Stronnictwo Pracy Karola Popiela.

Ugrupowania lewicowe- PPS, PSL Wyzwolenie, działalność zdelegalizowanej po 1925r. KPRP.

Partia ta 1938r zostanie rozbita przez Stalina, gdyz większość jej działaczy przebywala w ZSRR m.in. zginie poeta Bruno Jasienski.

Partie chłopskie były zróżnicowane programowo i klasowo i dopiero po Procesach Brzeskich zjednoczyly się tworząc w 1931r SL (Stronnictwo Ludowe).

Istnialy w Polsce silne ugrupowania przedstawiające mniejszości narodowe. Partie Zydowskie : BUND, Paole Syjon. Ugrupowania ukraińskie: OUN . Partie niemieckie.

Najwiekszy wpływ na przemiany ustrojowe w IIRP po 1926r. mialy ruchy społeczne związane z sanacja BBWR i istniejacy od lutego 1937r OZON.

W 1887r. w Szwajcarii powstaje Liga Polska Tomasz Teodora Jeża, która 1897r. która pod wodza Romana Dmowskiego przekształci się w Stronnictwo narodomo-demokratyczne ( endecja).

Endecja w okresie I WŚ tworzy oboz pasywistow a nastepnie KNP (komiten Narodowy Polski). Po IWŚ endecy goromadza wokół siebie inne pratie prawicotwe i tworza Zwiazek Ludowo-narodowy, który wygrywa wybory do sejmu ustawodawczego w 1919 (68%). Maily być polonizowane a Także ulegaly katolizacji program ten był skierowany przeciw Ukraincom i Zydom, którzy wedlug NDKow prezentowali tendecje odsrodkowe i byli źródłem konfliktow.

Przy Endecji czyli ZLN działał Zwiazek Mlodych Narodowcow, a także Mlodziez Wszechpolska.

Endecy rozpetali po 9 grudnia 1922r. historyczna propagande przeciwko wyborowi na prezydenta Gabriela Narutowicza głosząc w „ Przegladzie Wszechpolskim” iż był to „ Triumf Zydostwa”.

16 gru 1922r. Narutowicz zostal zabity i Pilsudzki wówczas miał plany fizycznej likwidacji przywodctwa Zwiazku Ludowo Narodowego. Ale nie dopuścił do tego uwczesny Marszalek sejmu Ignacy Daszynski.

W tym samym czasie teologie Endecka krytykuje przywodce grupy Julian Tuwim „ pogrzeb prezydenta Narutowicza”.

W zwiasku z tym Endecja chciala wzmocnic swoja pozycje i 17 maja 1923r. zawarla pakt Lanckarenski – sojusz Endecji, Hadecji i PSL Piast.

Dzieki temu porozumieniu powstana rzady Hieno-Piasta.

W 1926 dojdzie do zamachu Majowego i Pilsudzki po przejeciu wlady będzie chciał merganizowac Endecje i inne sily radykalnej prawicy. Tymczasem przywodcy Endecji z inicjatywy Dmowskiego 4 grudnia 1926r na zjezdzie w Poznaniu tworza Oboz Wielkiej Polski – ruch społeczny zwiazany z Endecja nawiązujący do wzorcow Włoskiego faszyzmu.

Po klesce w wyborach do sejmu 1928r. ZLN zmienia nazwe na Stronnictwo Narodowe (SN) i procz Dmowskiego w kierownictwie partii pojawi się wielu młodych dzialczy m.in. Jedrzej Giertych i Witold Staniszkis.

W 1934r. czesc młodych działaczy odchodzi z Sn i tworzy NR, który formalnie powstaje 17 czerwca 1934r. Na czele staja m.in. Jan Mosdor i Henryk Rossman. Pozniej dojdzie do rozłamu i powstanie NR-falanga na którego czele stanie Bolesław Piasecki i NR-abc mosdorfa i Rossmana.

Radykalna prawica nawiązywała do ideałów faszyzmu a także tworzyla wizje imperialnej Polski. Chciala czynnej walki o narodowe panstwo i w związku z tym organizowala akcje przeciwko Zydom m.in. doszlo do marszu na Mislenice pod przywodctwem Adama Doboszynskiego i tworzenia „gett ławkowych” na uniwersytetach w Polsce.

Wystepowano tez przeciwko polskim pisarzom, którzy mieli Zydowskie korzenie twierdzac iż głosza „Zgnilizne moralna” w Polskiego ducha. M.in. chodzilo o Lesmiana i Tuwima.

W 1938r. w pismie „Prosto z mostu” Konstanty Ildefons Gauczynski wzywa do zorganizowania Zydom Nocy Św. Bartlomieja ( pismo było związane z NR).

W 1939r przed wybuchem II WŚ istniała w Polsce nacjonalistyczna prawica zwiazana z SN i darzyla ona do utworzenia Katolickiego Panstwa Narodu Polskiego.

Istniala tez radykalna prawica gloszaca m.in. antysemityzm, rasizm i konieczność przymusowej polonizacji mniejszości a także oparcia przyszłych granic Polski o ABC (baltyk,Adriatyk i morze czarne) i powrotu do granic z 1004r. ( granice Chrobrego). Przewodzili jej Piasecki, Rossman. A wspierali ja znani pisarze i publicyści m.in. Jan Dobraczynski.

Polska Lewica w latach 1919-1939.

W okresie I WŚ partie lewicowe wchodzily w sklad obozu aktywistow i po I WŚ doszło do polaczenia PPSD Ignacego Daszynskiego i Jedzrzeja Morczewskiego z PPs Frakcja Rewolucyjna z ktorej wywodzil się J.Piłsudzki. i PPS dochodzi do powstania ktorej przedstawiciele wchodza do pierwszego rzadu Jedzreja Moraczewskiego.

PPS współpracowała z ugrupowaniem Pilsudczykow i 12 maja 1926r poparła Zamach Majowy i przejecie władzy przez J.Pilsudzkiego. Po aferze ministra skarbu Gabriela Czechowicza związanego z BBWR, PPS przystąpiła do Centralewu ( utworzona 14 wrzesnia 1929r koalicja PPS,PSL Wyzwolenie, PSL Piast, Narodowej Partii Robotniczej,ChD,Stronnictwa Chlopskiego).

Kontrakcja ze strony obozu sancyjnego to aresztowania z 9-10 wrzesnia 1930r. przywódców Centralewu i uwiezienie ich w twierdzy w Brześciu nad Bugiem. Wśród aresztowanych byli przywodcy PPS Herman Lieberman, Adam Ciołkosz i wielu innych.

W procesach brzeskich niektórzy z członków PPS zostali skazani w 1932r na kare wiezienia, które zamieniono na możliwość emigracji z czego skorzystal m.in. Adam Ciołkosz i Andotni Duboise.

Wielu działaczy PPS w 1936 wiaze się z działającym w Szwajcarii frontem Morges utworzonym przez gen. Władyslawa Sikorskiego ( ugrupowanie antysanacyjne).

Front Morges będzie pozniej tworzyl rzad RP w Paryzu 30 wrzesnia 1939r. a jego premierem zostanie gen. Władyslaw Sikorski.

W okresie wojny nastapi odbudowa struktur PPS w kraju jako PPS-WRN(Wolnosc,Rownosc,Niepodleglosc) ta partia wejdzie w sklad „Grubej Czworki”- 4 partie decydujące o zyciu politycznym w Polskim podziemiu- SL, SP(Stronnictwo Pracy), SN, PPS-WRN.

W okresie wojny na czele PPS-WRN będzie stal Kazimierz Pużak, który w 1944 stanie czele RJN (podziemny parlament- rada jedności narodowej).

Po II WŚ komuniści doprowadza do czystki PPS a 15 grudnia 1948r. dojdzie do Kongresu Zjednoczeniowego i polaczenia PPS z PPR – powstanie PZPR ( Polska Zjednoczona Partia Robotnicza), która rzadziła Polska do 1989r. stajac się symbolem totalitaryzmu i sowietyzacji Polski.

Radykalna lewica po I WŚ jednoczy się

15 grudnia 1918r. dochodzi do polaczenia PPS – Lewicy i SDKPIL i powstaje Komunistyczna Partia Robotnicza Polski KPRP. Na czele partii stanie Juliusz Leński-leszczynski a w sklad kierownictwa wejda m.in. Adolf Warski, Wera Koszucka ( Wera Goszczewa) . z partia zwiaze się wielu intelektualistow m.in. polscy futuryści Bruno Jasienski, Witold Wandurski, Anatol Stern, czy Władysław Broniewski.

W 1925r wielu działaczy Partii Komunistycznej wyjezdza do ZSRR i tam prowadzi działalność współpracując z Kominternem ( III Miedzynarodowka). W zwiazku z tym 1938 kiedy doszlo do likwidacji na rozkaz Stalina kierownictwa Kominternu m.in. Zinowiewa i Bucharina dochodzi do oskarzenia polskich komunistow, iż sa agentami rzadu RP. Wielu zostaje zabitych a inni m.in. Bruno Jasienski gina w łagrach.

Ocaleja z tego pogromu m.in. Bolesław Bierut i Wanda Wasilewska, ktorze podejma wspolprace z NKWD a od 1939r. z Gestapo.

Ocaleli z czystki Stalinowskiej utworza 5 stycznia 1942r. PPR (polska partie robotnicza) a jej pierwszym sekretarzem będzie Marceli Nowotko.

Komunisci polscy wychodząc z pozycji internacjonalizmy bojkotowali wybory do sejmu w 1919r i 1922r. Uwazali ze nie powinna istnie niepodlegla Polska a nasz kraj jako Polska Republika Rad winien wejsc w sklad ZSRR.

Dopiero w 1925r. dochodzi do zmiany programowej: KPP(Komunistyczna Partia Polski) akceptuje istnienie Polski i bierze udzial w wyborach.

W 1928r. partia ta otrzymuje w wyborach do sejmu 1,5% co swiadczy o tym iż jest to ugrupowanie marginalne. Po IIWŚ przejma oni w Polsce wladze.

Ćwiczenia:

Wojciech Korfanty- Polska partia Chrescijanskiej Demokracji ( Chadecja)

Władyslaw Grabski- Zwiazek ludowo narodowy 1928r stronnictwo narodowe

Kazimierz Bartel- kpracylub

Stanisław Thugutt- przewodniczacy PSL-Wyzwolenia

Maciej Rataj- PSL-PIAST od 1931r jeden z przywodcow Stronnictwa Ludowego (SL)

Oboz sanacji w okresie II RP (może być to odrębny temat na maturze)

Oboz sanacji po zamachu Majowym tworzyl itniejacy w parlamenci klub pracy a nastepnie ruch społeczny BBWR, który glosil idee solidaryzmu spolczenego i w którego sklad wchodzili tez członkowie wielu stowarzyszen i związków m.in. Zwiazku Naprawy Rzeczpospolitej, który powstal w 1927r.

Sanacja- uzdrowienie, odnowienie stosunkow społeczno-politycznych zgodnie z hasłami odnowy moralniej RP i gloszenie walki z korupcja, warcholstwem i Egoizmem narodowym i klasowym.

Oboz sanacji budowal system rządów autorytarnych w Polsce.

Oboz sanacji w okresie II RP

Wstep:

Zakres tematyczny: Wyjaśnienie pojecia sanacja,

Powstanie obozu sanacji i jej rzady w latach 1926-1939

Zakres chronologiczny: 1921-1939

Zakres terytorialny: praca dotyczy walki o wladze i przekształceń ustrojowych w IIRP a w związku z tym odnosi się przede wszystkim do sytuacji w II RP

Rozwiniecie:

Uksztaltowanie się obozu piłsudczykow i proby przejecia przez nich władzy przed 1926.

Zamach Majowy i jego skutki dla sytuacji politycznej IIRP w 1926-1935

Rzady sanacji przed wybuchem II WŚ

Pojecia:

Sanacja,wypadki krakowskie, zamach Majowy, BBWR, centralew, procesy brzeskie, Breza kartuska, grupa zamkowa, grupa GISZ, grupa pułkowników, OZON, konstytucja kwietniowa.

W rozwinieciu:

Konstytucja Marcowa miala osłabic pozycje J.Piłsudzkiego a poza tym 9 grudnia 1922r dochodzi do wyborow prezydenckich i zwycięstwo Gabriela Narutowicza. W związku z tym wydarzeniem j.Piłsudzki 12 grudnia 1922r ogłasza zlozenie urzedu naczelnika panstwa. W dalszym ciagu zas przewodniczy Scisłej Radzie Wojskowej i jest szefem sztabu ( ma władze nad armia). Po wyborach do sejmu i senatu najwieksza sila polityczna jest Chrzescijanski Zwiazek Jednosci Narodowowej (Chiena).

Dazac do stabilizacji rządów Chieno zawiera koalicje z PSL-Piast Wincentego Witosa. 17 maja 1923r dochodzi do zawarcia Paktu Landzkrońskiego o utworzeniu stabilnej większości parl. W zamian za ten pakt endecja zgadza się na reforme rolna i parcelacje i oddanie chłopstwu 200 tys. z majątków ziemskich .

W związku z tym Paktem dochodzi do dymisji rządów Władysława Sikorskiego a zostaje powolany do zycia rzad Chieno-Piasta Wincentego Witosa, w którym ministrem Spraw Wojskowych zostaje gen. Stanisław Szeptycki.

W rzadzie Chieno-Piasta w którym zostaje Witos Szeptycki dostaje zadanie uzyskanie pelnej kontroli nad armia i eliminacji z niej piłsudczykow.

W związku z tym J.Pilsudzki oskarza Szeptyckiego iż w okresie I WŚ był „ austriackim agentem”.

30 maja 1923r. Pilsudzki otrzymuje dymisje ze stanowiska Szefa Sztabu Generalnego, a 2 lipca 1923r ustepuje ze Ścisłej Rady Wojskowej. Od tej pory staje się osoba prywatna i osiada w Sulejowku.

Konflikt z Szeptyckim był głownym powodem odejścia Pilsudzkiego w 1923r.

Piłsudzki w Sulejowku tworzy grono ścisłych współpracowników politycznych i wojskowych do których naleza m.in. gen.Gustaw Orlicz Dreszer, gen. Lucjan Żeligowski, puł. Jozef Beck , pul. Walery Sławek. W tym gronie nie było m.in. gen. Kazimierza Sosnkowskiego.

W związku z tym piłsudczycy zaczeli planowac zamach stanu i wiązało się to z katastrofalna sytuacja gospodarcza ( hiperinflacja) przy okazji wielkich manifestacji robotniczych w Krakowie i Tarnowie (7 listopada 1923) doszlo do strzałow z tłumu w strone wojska i policji. Przypuszczalnie do uzbrojenia manifestantow w Krakowie przyczynil się m.in. Orlicz Dreszer .

Zginelo 18 manifestantow, 14 policjantow i wojskowych, ponad 100 osob zostalo rannych.

Najgorsze ze zginęło 96 koni.

Krwawe wypadki Krakowskie przyczynily się do upadku rządów Witosa i osłabienia koalicji Chieno-Piastu.

W grudniu 1923r powstal rzad Władyslawa Grabskiego.

Duza ilość ofiar miala skompromitowac Chieno-Piasta i pozwolic pilsudczykom na przejecie władzy. Nie udalo się jednak tego osiągnąć jesienia 1923r.

Do kolejnej proby dojdzie przy okazji upadku „ Rzadu zgody narodowej” Aleksanra Skrzynskiego – po ustapieniu rządów ministrow z PPF rzad 5 maja 1926r. zakonczy działalność a prez. Wojciechowski daje misje tworzenia nowego rzadu Wincentemu Witosowi i koalicji Chieno-Piastow.

W związku z tym iż w rzadzie Skrzynskiego Ministrem Dpraw Wojskowych był pilsudczych Lucjan Żeligowski musi on ustapic, a na jego miejsce ma przyjść gen. Jozef Malczewski scisle związany z endecja i Szeptyckim.

Gdyby doszlo do przejecia armi przez Malczewskiego piłsudczycy nie maja zadnych szans na powrot do władzy. Zdecydowano wiec się na dzialania i wymarsz oddziałów na manewry do Rembertowa .

Zamach Majowy piłsudczycy rozpoczna o godzinie 17, 12 maja 1926r pod chaslem sanacji i zakończeniem rządów „sejmokracji”.

Zamach Majowy

Oddzialy 7 pulku ulanow i 30 pulku piechoty stanowily trzon oddziałów podporządkowanych Pilsudzkiemu do tego doszlo ok. 800 czlonkow Zwiazku Strzeleckiego.

Operacje wojskowa sil liczących 3,5 tys ludzi będzie dowodzil gen. Gustaw Olricz Dreszer.

Wojska rzadowe broniace Warszawy to ok. 2 tys ludzi pod dowodctwem gen. Tadeusza Rozwadowskiego.

O powodzeniu zamachu zadecyduje poparcie go przez PPS i inne partie lewicowe m.in. członkowie PPS dominowali wśród kolejarzy, którzy uniemożliwili przetransportowanie posiłków z Wielkopolski dla wojsk rzadowych.

Zamach Majowy w dniach 12-16 maja 1926r. pociągnie ze soba 379 zabitych i około 1,200 rannych.

W wyniku tego zamachu z 14/15 maja 1926 upadnie rzad Witosa i ustapi prezydent Stanislaw Wojsciechowski. Sanacja tworząc w parlamencie Klub Pracy i przejmując kontrole nad wojskiem przejmie wladze w kraju.