Zagadnienie 1. PARADYGMAT ANALIZY WŁADZY

Definicja encyklopedyczna: Władza to stosunek społeczny między dwiema jednostkami, między jednostką a grupą lub między dwiema grupami, polegający na tym, że jedna ze stron tego stosunku może w sposób trwały i zinstytucjonalizowany oddziaływać na postępowanie drugiej strony i ma środki zapewniające jej kontrolę tego postępowania. Władza to możliwość kierowania, rządzenia, wpływania na postępowanie ludzi, zmuszania do działania, zaniechania, narzucania swojej woli.

R. Dahl: Władza sprawowana –interwencja która ma wywołać skutek.
Władza posiadana – posiadanie zdolności wywierania wpływu.

Z czego władza się bierze?

B. Russel – rządza władzy i sławy, część natury ludzkiej. Dążenie do władzy jest silniejsze niż dążenie do posiadania dóbr materialnych.

T. Parsons – Władza wynika z wymogów funkcjonalnych społeczeństwa.

Czym charakteryzuje się władza?

powszechność, realność, asymetryczność, zmienność, obustronność, stopniowalność, ograniczenie.

Zakres pojęcia władza.

P. Bachrach, M. Baratz. – pięć zakresów władzy:
legitymizacja, przymus, wpływ, przemoc, manipulacja.

S. Hickes – typologia trójelementowa.

Pogląd jednowymiarowy, dwuwymiarowy, radykalny

WŁADZA POLITYCZNA - system stosunków społecznych polegający na możliwości stosowania trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego postępowania.

Ossowski – władza polityczna zaczyna się tam gdzie kończy się władza ekonomiczna.

K. Pałecki –normatywna teoria władzy politycznej, 6 elementów cech charakterystycznych:

Przedmiot władzy, podmiot władzy, sposób podejmowania decyzji, charakter środowiska decyzyjnego, charakter norm kompetencyjnych, skutki podejmowania decyzji.

Podmioty władzy: koncepcja pluralistyczna, egalitarystyczna, neokorporacjonistyczna.

Czynniki stabilizujące system sprawowania władzy: istnienie trwałego reżimu w oparciu o konstytucję, trwałość gabinetu koalicyjnego, brak znaczących grup dążących do zmiany systemu, funkcjonowanie systemu zgodnie z istniejącym prawem, system zdolny do trwania i rozwoju, pozostający w stanie równowagi.

Legitymizacja władzy:

Współcześnie aby uznać władzę za legitymowaną (uprawomocnioną do rozkazywania) musi uzyskać pozytywną ocenę w kategoriach moralnych (uznana jako słuszna, sprawiedliwa). Ocena ta powinna być dokonana przez procedury demokratyczne.

(Definicje: Weber, Lipset, Habermas, Easton)

UZUPEŁNIENIE PROF. BUJWID-KUREK!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Można wspomnieć o klasycznej definicji Franciszka Ryszki.

Czyli WŁADZA = zdolność do wydawania i egzekwowania decyzji.

Atrybuty władzy to: siła / dziedzina / zasięg

Przemoc, autorytet. Ilość podległych podmiotów. Granice gdzie sięga możliwość oddziaływania władzy.

Ryszka stosował wzór

X = 1 = 100%

Zagadnienie 4. FORMY KOMUNIKOWANIA POLITYCZNEGO

Komunikowanie polityczne jako fragment komunikowania publicznego.

Leszek Sobkowiak: komunikowanie polityczne jako mechanizm systemu politycznego; proces wzajemnych oddziaływań informacyjnych pomiędzy podmiotami polityki połączonymi relacjami walki, władzy i współpracy

Janina Fras: komunikowanie w obszarze polityki; podkreślenie znaczenia interesu publicznego.

Brian McNair: celowe komunikowanie dotyczące polityki, obejmujące: ● wszystkie formy komunikowania podejmowane przez polityków i innych aktorów politycznych, po to, aby osiągnąć konkretne cele [KOMUNIKOWANIE OD AKTORÓW POLITYCZNYCH]; ● komunikowanie adresowane do tych aktorów przez "nie polityków" (wyborców, dziennikarzy) [KOMUNIKOWANIE DO AKTORÓW POLITYCZNYCH]; ● komunikowanie dotyczące aktorów i ich działalności, podejmowane przez inne jednostki zawarte w formach medialnej dyskusji o polityce [KOMUNIKOWANIE O AKTORACH POLITYCZNYCH].

Elementy procesu komunikowania politycznego: ● aktorzy polityczni; ● publiczność; ● media.

Formy komunikowania politycznego: ● publicystyka; ● propaganda; ● agitacja

Publicystyka

• cel: zwrócenie uwagi na sprawy społecznie ważne, zainteresowanie nimi, a tym samym wpływanie na bieg życia społecznego (J. Trznadłowski);

• publicystyka to inaczej interpretacja rzeczywistości lub też perswazja przekonywująca, nakierowana na rozum polityczny.

Propaganda polityczna

• łac. Propago – rozkrzewiać, rozszerzać;

• def. propagandy (koncepcja politologiczna) – „każdy (i wszystkie) zbiór symboli wpływający na opinię, poglądy lub działania w sprawach uważanych przez daną społeczność za kontrowersyjne. Symbole te mogą być pisane, drukowane, mówione, obrazowe lub muzyczne”. (R. K. Merton, P. Lazersfeld).

Agitacja

• z łac. Agitare – poganiać, prowadzić, czynić, działać;

• oddziaływanie doraźne i werbalne, oparte na autorytatywnym i sugestywnym przekonywaniu;

• perswazja pobudzająca, nakierowana na emocje.

Teza 6. Teorie umowy społecznej. Tradycja i kontynuacje.

Definicja:

Umowa społeczna to teoria prawno-polityczna występująca w doktrynach prawa natury, według której powstanie społeczeństwa i państwa, nastąpiło w wyniku łączenia się jednostek żyjących poprzednio w ,,naturalnej” wolności - w drodze porozumienia się (umowy).

Elementy charakterystyczne dla umowy społecznej: fakt historyczny bądź faktyczny, stan natury, strony umowy, treść (przedmiot) umowy, racjonalność podmiotów

Umowa społeczna w starożytności: sofiści jako pierwsi kontraktualiści - prawa rządzące ludzkimi społecznościami jako rzecz całkowicie konwencjonalna (umowna)

Klasyczni przedstawiciele umowy społecznej:

• Thomas Hobbes: pesymizm antropologiczny; stan natury jako stan nieustającego konfliktu i wojny każdego z każdym; umowa społeczna-czynny akt woli rozumnych jednostek, umowa każdego z każdym, dotycząca przekazania prawa rządzenia sobą jednostce lub ciału zbiorowemu; powstanie państwa absolutnego (Lewiatana)

• John Locke: umiarkowany optymizm antropologiczny; stan natury, w którym obowiązuje prawo natury; umowa społeczna dwuetapowa (społeczeństwo, następnie państwo); powstanie państwa liberalnego

• Jean Jacques Rousseau: optymizm antropologiczny; państwo jako rezultat klęsk naturalnych, umocnienie nierówności pomiędzy ludźmi; stworzenie hipotetycznej konstrukcji-umowy społecznej; powstanie ciała zbiorowego (społeczeństwa) jako suwerena powstałego państwa demokratycznego

• Immanuel Kant: stan natury jako stan prowizorycznego obwiązywania norm prawnych; prawo jako przedmiot umowy społecznej (kontraktualizm prawny), zawieranej przez społeczeństwo, cel umowy- zagwarantowanie pewności (peremptoryjności prawa)

Współczesni przedstawiciele teorii umowy społecznej:

• John Rawls: sprawiedliwość jako bezstronność; hipotetyczna konstrukcja sytuacji, w której ludzie pozostając za zasłoną niewiedzy, umawiają się co do wyboru zasad sprawiedliwości oraz tworzą państwo wedle tych zasad.

• Robert Nozick: Stan natury podobnie jak u Locka; stowarzyszenia zakładane przez ludzi w celu ochrony podstawowych praw (powstanie społeczeństwa obywatelskiego); agencje - agencja dominująca - państwo ultraminimalne - państwo minimalne

Zagadnienie 7. Demokracja w kontekście wybranych form rządów

1. Forma parlamentarno-gabinetowa

- istnieje parlament jako ciało ustawodawcze, parlament wybierany w drodze wyborów powszechnych

- głową państwa jest prezydent, ma on słabą pozycję konstytucyjną oraz ograniczone kompetencje

- struktura parlamentu, układ sił ma decydujący wpływ na proces decyzyjny

- premier ma poparcie takiej większości, która umożliwia mu sprawowanie władzy

- głowa państwa (prezydent) i członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną

- prezydentowi przysługuje prawo rozwiązania parlamentu przed upływem jego kadencji

(zjawisko skróconej kadencji parlamentu)

- nie występuje klasyczna zasada separacji władzy, złamanie incompatibilitas, zasady niepołączalności

Forma parlamentarno-gabinetowa realizowana jest w krajach: Wielka Brytania, Hiszpania, Szwecja, Polska, Włochy.

1. Forma parlamentarno-komitetowa (system zgromadzeń) – realizowana jest tylko w Szwajcarii

- specyfika parlamentu – zgromadzenie

- rozmyty podział władzy, rząd występuje w formie komitetu wykonawczego, jest wcielony do parlamentu

- nie ma rozróżnienia między parlamentem a rządem, w parlamencie mieści się władza wykonawcza

- prezydent nie ma prawa rozwiązać parlament przed upływem kadencji, ze względu na występującą wysoką kulturę polityczną społeczeństwa; dojrzałość społeczeństwa spowodowała, że rozwiązanie parlamentu jest niepotrzebne

- forma demokracji bezpośredniej – referendum (wszelkie sprawy, decyzje przechodzą przez referenda)

- parlament jest najwyższym organem

1. System prezydencki – realizowany w Stanach Zjednoczonych

- prezydent pełni jednocześnie funkcje głowy państwa i premiera

- prezydent i parlament (Kongres) wybieranie są w drodze wyborów powszechnych

- prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed Kongresem

- prezydent ponosi odpowiedzialność polityczną za dopuszczenie się złamania konstytucji (procedura impeachment- postawienie prezydenta w stan oskarżenia)

- zakaz łączenia funkcji deputowanego i członka parlamentu (zasada incompatibilitas)

1. Forma semi-prezydencka (arbitrażu prezydenckiego)

- dualizm egzekutywy (prezydent i premier wraz z rządem)

- bezpośredni sposób powoływania prezydenta przez naród

- prezydent posiada odpowiedzialność konstytucyjną, lecz nie posiada odpowiedzialności politycznej

- prezydent powołuje premiera i na wniosek premiera ministrów

- zasada niepołączalności funkcji

- możliwość przedterminowego skrócenia kadencji parlamentu

Forma semi-prezydencka realizowana jest we Francji, Finlandii, Islandii, Portugalii, Rosji.

8. Główne nurty współczesnej filozofii polityki

Filozofia polityki - namysł, refleksja ogólna dotycząca polityki i państwa; odnosi się przede wszystkim do kwestii metafizycznych i etycznych.

Współczesna filozofia polityki podejmuje i analizuje nowe problemy polityczne, m.in. ustalenie normatywnych ograniczeń użycia władzy politycznej, podanie normatywnych podstaw krytyki władzy, określenie specyficznej politycznej racjonalności i moralności i wiele innych.

1. Liberalizm współczesny [neoliberalizm]

   1. Społeczeństwo otwarte przeciwko wspólnocie organicznej (Karl Popper) – rozważania dotyczące organizacji społeczeństwa; sprzeciw wobec upolitycznienia moralności; ludzie powinni mieć prawo kształtować swoje życie; oparcie polityki na zasadach egalitaryzmu i indywidualizmu;

   2. Wiara w spontanicznie powstający ład (Friedrich von Hayek) - podstawą społecznego i ekonomicznego porządku suwerenna i wolna jednostka, propagaowanie kapitalizmu;

   3. Poszukiwanie sprawiedliwości (John Rawls) - liberalizm należy ściśle powiązać z daną teorią sprawiedliwości, aby nie utracił on swojej tożsamości; teoria sprawiedliwości jako bezstronności;

   4. Filozofia pluralizmu i wolności (Isaiah Berlin) – idea obiektywnego pluralizmu; wolność negatywna i pozytywna, paternalizm;

   5. Agonizm (John Gray) - liberalizm nie ma prawa rościć sobie nadrzędnego statusu wobec innych idei politycznych - powinien wypracować sposób koegzystencji wśród odmiennych koncepcji;

   6. Pragmatyzm (Richard Rorty) - pierwszeństwo demokracji wobec filozofii; na instytucje polityczne należy patrzeć jak na wyniki udanych, upowszechnionych eksperymentów, a nie jak na rezultaty uniwersalnego porządku.

2. Libertarianizm (Jay Albert Nock, Murray Rothbard, Jan Neverson, Ayn Rand, Robert Nozick) – propagowanie skrajnej formy indywidualizmu; liczy się tylko jednostka i jej interesy oraz prawa, a wszystko, co przeszkadza w jej życiu należy potępić i ograniczyć; propagowanie rynku kapitalistycznego oraz prywatyzacji wszystkich służb i zadań państwowych.

3. Komunitaryzm (Charles Taylor, Michael Sandel, Michael Walzer, Alasdair MacIntyre, Amitai Etzoni, Robert Nisbet, Robert Bellah) - niezgoda wobec nadrzędności jednostki w stosunku do wspólnoty; wspólnota wyposaża jednostkę w jakiekolwiek przekonania; przywrócenie wspólnotowego i solidarnościowego wymiaru społeczeństwa.

4. Republikanizm współczesny [neorepublikanizm] (Hanna Arendt) - wolność obywatela jest powiązana z wolnością wspólnoty politycznej; niechęć do liberalnego indywidualizmu, skazującego jednostkę na samotność i na oddziaływanie sił politycznych.

5. Konserwatyzm współczesny [neokonserwatyzm]

   1. Polityka jako identyfikowanie wroga (Carl Schmitt) – pojęcie suwerena (ten, kto decyduje o stanie wyjątkowym), u podstaw polityki leży chęć narzucenia swojej woli innym ludziom, państwo bytem o charakterze nadrzędnym, sprzeciw wobec liberalnego rozumienia demokracji oraz indywidualizmu, pojęcie polityczności (rozróżnianie ludzi na przyjaciół oraz wrogów - polityka jako pole walki, stykanie się sprzecznych interesów);

   2. Klasyczna filozofia polityki (Leo Strauss, Eric Voegelin, Allan Bloom)

• Strauss: filozofia jest narzędziem odkrywania Prawdy o naturze człowieka i świata; niewłaściwe jest przekonanie, że człowiek jest swoim własnym prawodawcą; ostateczną konsekwencją odrzucenia prawa natury jest nihilizm;

• Voegelin: krytyka odnajdywania tego, co słuszne i niesłuszne w działaniu nakierowanym na realizację utopijnych celów politycznych; źródłem błędu społecznego jest odejście od wiary w istnienie ponadludzkiego porządku, któremu człowiek powinien być posłuszny;

• Bloom: ubolewanie z powodu przemian prowadzących do zastąpienia tradycyjnego wyobrażenia dobrego życia i społeczeństwa podejściem relatywistycznym; indywidualizm liberalny prowadzi do zatracenia wspólnotowego wymiaru życia człowieka.

  1. Klasyczny konserwatyzm (Michael Oakeshott) - przeciwstawienie rozumu teoretycznego rozumowi praktycznemu; walka z politycznym racjonalizmem, który zafałszowuje właściwy obraz polityki i naraża społeczeństwo na niebezpieczeństwo; polityka działalnością praktyczną, z której dopiero mogą wynikać wskazówki o charakterze teoretycznym.

10. PAŃSTWO PRAWA: ISTOTA I IMPLEMENTACJE (SKRYPT)

I. Istota

Państwo prawa - zasada wynikająca z przekonania, że prawo (akty normatywne) powinno stanowić wartość nadrzędną w stosunku do państwa i jego struktur.

Geneza: czasy oświecenia; dążenia do ograniczenia wszechwładzy monarchy, który ustanawiając prawo był zarazem ponad nim.

Wymogi państwa prawa:

1) związanie organów państwowych ustawami (zasada legalności),

2) zagwarantowanie prawa obywateli do sądu,

3) rozgraniczenie kompetencji poszczególnych władz (zasada trójpodziału władzy).

Cechy państwa prawa: zabezpieczenie wolności, równość wobec prawa,
pewność prawa, brak hegemonii władzy, podstawą jest hierarchia aktów prawnych (z Konstytucją na czele),
wewnętrzna spójność norm, tworzenie prawa przez wyznaczone organy państwa

II. Implementacja

W prawie polskim – dwa artykuły:

1. art. 2 - „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”

2. art. 7 - „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”

Omówienie artykułów i zawartej w nich koncepcji państwa prawa na podstawie „Komentarza do Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku” Wiesława Skrzydły:

Art. 2: wytyczanie kierunków rozwoju ustroju państwa, działalność aparatu państwowego ma realizować tę zasadę, wola, aby państwo było rządzone prawem, (by prawo stało ponad państwem), najwyższa ranga Konstytucji w systemie źródeł prawa, byt organu państwowego opiera się na prawie, które określa zarazem kompetencje tego organu i wyznacza granice jego działalności, państwo prawne ma zabezpieczać wpływ obywateli na władzę państwową i ich udział w podejmowaniu decyzji państwowych, mają być zabezpieczone nie tylko prawa większości, ale także winien być uznawany głos i wola mniejszości społeczeństwa

Art. 7: koncepcja ta dotyczy m.in. gwarancji swobód obywatelskich, ochrony jednostki przed omnipotencją państwa i jego aparatu, organy władzy publicznej mogą powstać tylko na podstawie prawnej, normy prawne muszą określać ich kompetencje, zadania i tryb postępowania (wyznaczenie granic ich aktywności), jednostka ma swobodę działania zgodnie z zasadą, że co nie jest wyraźnie zabronione przez prawo, jest dozwolone, organy władzy publicznej mogą działać tylko tam i o tyle, o ile prawo je do tego upoważnia, obywatel może zawsze domagać się podania podstawy prawnej, na jakiej organ podjął konkretną działalność, kontrolę przestrzegania tych zasad sprawują organy działające w trybie nadzoru, sądy, a także Trybunał Konstytucyjny.

INSTYTUCJE UNII EUROPEJSKIEJ WOBEC WYZWAŃ WSPÓŁCZESNOŚCI

Wśród wyzwań współczesnego świata wyróżnić można następujące czynniki i procesy:

Terroryzm i przestępczość zorganizowana,

Problemy demograficzne: migracje i starzenie się społeczeństw, stagnacja przyrostu naturalnego,

Rewolucja informacyjna i cyberterroryzm, rozwój techniczny i technologiczny,

Zniszczenie środowiska naturalnego, zagrożenia ekologiczne,

Zagrożenia ekonomiczne, kryzysy finansowe, ataki spekulacyjne,

Globalizacja, regionalizacja i integracja, działania dezintegracyjne.

Pomoc humanitarna i pogłębiające się dysproporcje między państwami biednymi i bogatymi.

Wyzwania stojące przed Unią: rozszerzenie UE, polityka bezpieczeństwa UE, wspólna polityka zagraniczna, odzyskiwanie przez państwa suwerenności vs. Dalsze pogłębianie integracji.

• W działaniach instytucji unijnych odnaleźć można silny na w ochronę środowiska. UE współpracuje na forum międzynarodowym z innymi organizacjami, takimi jak ONZ, OECD, WTO. Do tego ze środków unijnych finansowane są liczne projekty mające na celu lokalną jak i globalna ochronę środowiska. Unia realizuję tę politykę poprzez strategię zrównoważonego rozwoju (rosnący dobrobyt społeczeństw nie wywołujący drastycznych zmian w środowisku, takich jak nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych, wyniszczenie flory i fauny). UE zdaje sobie sprawę z zagrożeń „ludzkiego śladu na Ziemi”. Od 2000 roku działa program dotyczący zmian klimatycznych (redukcja emisji gazów). UE dąży także do wykorzystywania odnawialnych źródeł energii, dążenia do zwiększenia elastyczności europejskiego rynku energetycznego, dywersyfikację źródeł energii w UE.

• UE angażuje się w niesienie pomocy humanitarnej na całym świecie, w celu złagodzenia ludzkiego cierpienia. Akcjami z ramienia UE kieruje ECHO – biuro pomocy humanitarnej (pomoc w sytuacjach kryzysowych, pomoc żywnościowa, pomoc dla uchodźców).

Poprzez prowadzenie wspólnej polityki wewnętrzne i zagranicznej Unia europejska prężnia działa odpowiadając na część współczesnych zagrożeń. Trzeba jednak zwróci uwagę, iż kompetencje instytucji UE zaprojektowane są tak, aby znaczna cześć decyzji pozostawała w gestii suwerennych państw członkowskich. Dlatego też wśród wyzwań współczesnego świata, Unia nadal potrzebuje wspólnotowej koncepcji działania w następujących przypadkach:

• UE nie posiada struktur militarnych, które w sposób wspólnotowy zwalczałyby zjawiska związane z terroryzmem i działaniami grup przestępczych. Pomocą dla państw członkowskich jest europejski list gończy a także współpraca policji państw członkowskich.

• Problem migracji w UE przyjmuje dwojakie rozmiary. Jest to migracja wewnątrz strefy Schengen. UE posiada obowiązek wizowy dla wielu państw, jednak po przeniknięciu granic wspólnoty, UE zatraca niejako kontrole nad imigrantami.

• Wewnątrz UE zaobserwować można starzenie się społeczeństw i stagnację przyrostu naturalnego. Rozwiązywanie tego problemu leży w gestii państw członkowskich, ponieważ instytucje unijne nie mają kompetencji do prowadzenia skoordynowanej polityki obrony praw socjalnych wewnątrz UE.

• Kryzys finansowy wykazał brak skoordynowanej polityki monetarnej i finansowej wewnątrz UE. Po poważnym kryzysie instytucje unijne przystąpiły do tworzenia praw mających zapowiedz w przyszłości takim kryzysom. (kontrola budżetów, nie przekraczanie stopnia zadłużenia, ściślejsza kontrola wewnątrz strefy euro).