Prawo UE
52. Zasada niedyskryminacji ze względu przynależność państwową jako podstawa rynku wewnętrznego.
Osoby korzystające z prawa do swobodnego przemieszczania się muszą w państwie pobytu być traktowane na równi z obywatelami tego kraju. Niedopuszczalne jest zatem zróżnicowanie sytuacji własnych pracowników oraz osób zatrudnionych, pochodzących z innych państw członkowskich. Zakaz dyskryminacji obejmuje zarówno dyskryminację bezpośrednią (zróżnicowanie statusu pracowników krajowych oraz migrujących) jak i pośrednią (zróżnicowanie dokonane z pozoru z innych przyczyn niż obywatelstwo, a prowadzące do takich samych skutków co dyskryminacja bezpośrednia).
Zakaz dyskryminacji jest bezpośrednio skuteczny, mogą wprost się na niego powoływać podmioty rynkowe.
Pracownik innego państwa członkowskiego ma takie same prawa jak pracownik państwa przyjmującego. Dotyczy to w szczególności równego traktowania bez względu na obywatelstwo w zakresie dostępu do pracy, warunków zatrudnienia, kształcenia zawodowego i uprawnień socjalnych. Wprowadzono więc zakaz wszelkiej dyskryminacji, odnoszący się zarówno do dyskryminacji bezpośredniej, jak i pośredniej. Zakaz dyskryminacji obejmuje nie tylko właściwy czas zatrudnienia, ale również nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy. W trakcie procesu rekrutacji pracodawca nie może dyskryminować pracowników ze względu na posiadane przez nich obywatelstwo.
53. Harmonizacja prawa i zasada wzajemnego uznania jako podstawy rynku wewnętrznego.
Zasada wzajemnego uznania zapewnia swobodny przepływ towarów i usług bez konieczności harmonizowania prawodawstwa poszczególnych państw członkowskich. Sprzedaż produktu legalnie wyprodukowanego w jednym z państw członkowskich nie może być więc zakazana w innym państwie członkowskim, nawet jeśli przepisy techniczne lub jakościowe różnią się od przepisów obejmujących ich własne produkty. Wyjątek stanowią zagadnienia interesu ogólnego, takie jak ochrona zdrowia, konsumentów lub środowiska naturalnego, które podlegają restrykcyjnym warunkom. Ta sama zasada odnosi się do usług.
Zasada wzajemnego uznawania standardów stosowana jest w prawie Unii Europejskiej w przypadku braku zharmonizowanej, czyli wspólnej dla całej Unii regulacji prawnej dotyczącej konkretnego towaru. Zakłada ona, że produkt sprzedawany zgodnie z prawem w danym państwie musi być dopuszczony do sprzedaży w innym państwie członkowskim.
W przypadku braku unijnych środków prawnych państwa członkowskie mogą wprowadzać własne przepisy obowiązujące na ich terytorium. Utrzymanie przez państwo członkowskie przepisów ograniczających swobodny przepływ towarów jest możliwe tylko w szczególnych przypadkach (ochrona moralności publicznej, porządku i bezpieczeństwa publicznego), a także ze względu na inne ważne względy społeczne, określone w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE (ochrona środowiska, zdrowia, konsumenta oraz bezpieczeństwo).
Harmonizacja prawa
Produkty przemysłowe, czyli towary nieżywnościowe, podlegają przepisom ogólnounijnym (tzw. dyrektywom starego i nowego podejścia) zapewniającym stosowanie jednolitych zasad w zakresie ochrony konsumentów, zdrowia publicznego lub ochrony środowiska. Wykluczają one ewentualność przyjęcia rozbieżnych przepisów krajowych, zapewniając przez to swobodny przepływ produktów w ramach rynku wewnętrznego UE.
Komisja Europejska sporządza, publikuje i regularnie aktualizuje orientacyjny otwarty wykaz produktów, które są przedmiotem harmonizacji na poziomie wspólnotowym.
Obecnie mamy dwie ścieżki harmonizacji wymogów przy wprowadzeniu na rynek unijny:
● tzw. stare podejście,
● tzw. nowe podejście.
Stare podejście dotyczy np. przemysłu motoryzacyjnego, farmaceutycznego czy chemicznego. Tu dyrektywy określają szczegółowe wymagania techniczne, które muszą być przestrzegane we wszystkich państwach Unii Europejskiej. Takie rozwiązanie oznacza konieczność transpozycji przepisów do prawa krajowego. Umieszczenie wyrobu na rynku jest także związane z koniecznością zaangażowania państwowych organów nadzoru i kontroli w sam proces wprowadzania na rynek. Długotrwała i uciążliwa procedura prawna w przypadku konieczności zmiany dyrektyw tzw. starego podejścia sprawia, że przepisy nie nadążają za szybkim postępem technologicznym. Same państwa członkowskie nie mają też obowiązku wycofania własnych przepisów krajowych, nawet niezgodnych z dyrektywami. A zatem tzw. stare podejście nie zawsze ułatwia, a czasem może nawet częściowo utrudniać wymianę towarów między krajami unijnymi.
Nowe podejście wprowadzone w 1985 r. rozpoczęło kolejny etap przełamywania barier w handlu na rynku unijnym. W większości sektorów objętych harmonizacją unijną (np. sprzęt elektroniczny i elektryczny, maszyny, wyciągi, urządzenia medyczne) ustawodawstwo unijne jest ograniczone do dyrektyw określających tzw. wymagania zasadnicze, czyli podstawowe kryteria niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa użytkowników oraz środowiska.
Nowe podejście to przede wszystkim zbiór zasad, które trzeba spełnić, aby móc swobodnie wprowadzać produkty na rynek unijny. Każdy producent deklaruje ich wypełnienie, umieszczając znak CE na swoim towarze. Dyrektywy nowego podejścia to zatem te, które wymagają umieszczania znaku CE na produkcie w celu potwierdzenia spełnienia wymogów zasadniczych.
54. Jaki charakter mają prawa podstawowe w prawie UE?
Zgodnie z ugruntowywanym orzecznictwem Trybunału prawa podstawowe swa przestrzegane jako zasady ogólne prawa. Stanowią prawo pierwotne Unii, w hierarchii norm prawnych ich ranga jest na równi randze Traktatów.
Prawa zasadnicze stanowią cześć składową ogólnych zasad prawa, których przestrzeganie zapewnia Trybunał.
Postanowienia niniejszej Karty zawierające zasady mogą być wprowadzane w życie przez akty prawodawcze i wykonawcze przyjęte przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz przez akty Państw Członkowskich, gdy wykonują one prawo Unii, korzystając ze swoich odpowiednich uprawnień. Można się na nie powoływać w sądzie jedynie w celu wykładni tych aktów i kontroli ich legalności.
Zasady mogą być wykonywane poprzez akty prawodawcze lub wykonawcze (przyjęte przez Unię zgodnie z jej uprawnieniami oraz Państwa Członkowskie jedynie gdy wykonują prawo Unii); stają się one zatem istotne dla sądów i trybunałów jedynie wtedy, gdy akty takie są interpretowane lub poddawane kontroli. Nie stanowią one podstawy do żadnych praw bezpośrednich do podejmowania działań pozytywnych przez instytucje Unii lub władze Państw Członkowskich.
Prawa podstawowe jako zasady ogólne nie regulują stosunków społecznych, a ich szczegółowa treść aktualizuje się w każdym konkretnym przypadku.
55. Jaka jest podstawa prawna ochrony praw podstawowych w UE?
Karta praw podstawowych uznaje szereg osobistych, obywatelskich, politycznych, gospodarczych i społecznych praw obywateli UE i osób zamieszkałych na jej terytorium, obejmując je ochroną prawem unijnym.
7 grudnia 2000 w Nicei przyjęto niewiążący prawnie katalog praw podstawowych- Kartę praw podstawowych UE. Moc prawną nadaje mu dopiero ar.6 ust.1 TUE: „Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie prawa podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 roku, w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak Traktaty. Karta Praw podstawowych w nowej wersji jest wiążąca prawnie od 1 grudnia 2009 roku.
W 54 artykułach określa prawa społeczne, polityczne, ekonomiczne przysługujące wszystkim obywatelom państw Unii. Składa się z preambuły i siedmiu rozdziałów (Godność, Swobody, Równość, Solidarność, Prawa Obywatelskie, Sprawiedliwość, Postanowienia Ogólne). W założeniu miała stanowić trzon przyszłej Konstytucji Europejskiej.
Ideę opracowania Karty zaakceptowano na szczycie UE w Kolonii w czerwcu 1999. Celem było dostarczenie Europejczykom konkretnej, jasnej i dostępnej prezentacji praw, które powinny im przysługiwać w Unii.
Europejska Konwencja Praw Człowieka
Jeden z trzech, obok amerykańskiego i afrykańskiego, regionalnych systemów ochrony praw człowieka zatwierdzony przez Radę Europy 1950 w Rzymie, weszła w życie 1953 (przez Polskę ratyfikowana w 1992).
Zawiera 26 praw i wolności, które zostały uzupełnione przez 10 protokołów dodatkowych, ostatni z 1992. Gwarantuje: prawo do życia, wolności i nietykalności osobistej, ochronę korespondencji i mieszkania, wolność sumienia i wyznania, wolność przekonań i publikacji, wolność zgromadzeń i zrzeszeń. Zapewnia prawo do małżeństwa i założenia rodziny. Zatwierdza prawo poszanowania życia prywatnego, rodzinnego oraz prawo poszanowania mienia i nauki. Zapewnia wolność wyborów, swobodę przemieszczania się, prawo opuszczenia swojego kraju (przy zakazie wydalania). Wprowadza zakaz tortur, niewolnictwa, pracy przymusowej i obowiązkowej, zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców. Znosi karę śmierci.
Źródłem praw wskazanych w Karcie są m.in.:
• Postanowienia Traktatów założycielskich – art. 52 ust. 2 Karty
• EKPC- poziom ochrony zapewniony w Karcie nie może być niższy niż poziom zagwarantowany w EKPC
• Konstytucyjne tradycje państw członkowskich- art. 52 ust. 4 Karty
• Umowy międzynarodowe dotyczące ochrony praw człowieka- nie muszą wiązać wszystkich państw członkowskich art. 53 Karty
• Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu
56. W jaki sposób i dlaczego skutkują w prawie Unii prawa zawarte w EKPC?
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka z 1950r.:
1. Jest niezależnym od prawa Unii instrumentem prawnym, przyjętym w ramach Rady Europy; organizacji powstałej w 1949 r. różnej od WE czy UE
2. Wiążę 47 państw w tym 27 państw członkowskich (+ chyba Chorwację) nie wiążę jednak Unii
3. Wraz z protokołami dodatkowymi zawiera ograniczony katalog praw jednostki
4. Ustanowiła sąd- ETPC
• Różny od TSUE
• Skargę z tytułu naruszenia EKPC przez państw- stronę wnosi jednostka lub inne państwo-strona
• Wyroki są wiążące, egzekwowane są jednak innymi metodami (presja polityczna wywierana przez Rade Europy)
Prawa podstawowe zagwarantowane w EKPC są przestrzegane przez UE na podstawie art. 6 ust. 6 TUE, ponieważ stanowią zasady ogólne prawa. TSUE dąży do zgodność z Trybunałem z Strasburga, jednak może się zdarzyć, że odmiennie zinterpretują daną sprawę.
57. W jakich sytuacjach TSUE kontroluje przestrzeganie praw podstawowych przez państwa członkowskie?
TS w zakresie swojej kompetencji interpretuje i kontroluje zgodność z prawami podstawowymi aktów państw członkowskich:
Gdy wykonują prawo Unii; wymogi ochrony praw podstawowych wiążą także państwa członkowskie, gdy wykonują one prawo wspólnotowe, państwa członkowskie muszą tak dalece jak jest to możliwe, te normy w zgodzie z tymi wymogami
Gdy wprowadzają dozwolone derogacje od swobód rynku; sprawa C-260/89 ERT – w orzeczeniu w tej sprawie TS po raz pierwszy stwierdził, że „jeśli państwo członkowskie opiera się na połączonych postanowieniach art. 56 i 66 TWE w celu usprawiedliwienia swobody świadczenia usług z przyczyn związanych z porządkiem publicznym, to uzasadnienie takie oparte na prawie wspólnotowym, musi być interpretowane w świetle ogólnych zasad prawa, a w szczególności praw podstawowych”.
Trybunał Sprawiedliwości UE ocenia, czy ingerencja władzy publicznej w prawa podstawowe:
1. Była określona przez prawo lub zgodna z prawem
2. Jej cel był uprawniony
3. Była niezbędna w społeczeństwie demokratycznym do realizacji tego celu (test proporcjonalności)
58. Jakiego rodzaju aktem jest Karta praw podstawowych UE i jak skutkuje?
Karta nie ma charakteru bezwzględnego; możliwe są ograniczenia tych praw, muszą jednak spełniać warunki:
• Musza być przewidziane przez prawo i szanować istotę tych praw
• Musza być konieczne i odpowiadać istotnie celom interesu ogólnego lub potrzebom ochrony praw i wolności innych osób
• Muszą wypełniać kryteria proporcjonalności
Ma moc prawnie wiążącą. Ma taką samą moc prawną jak Traktaty.
Została przyjęta jako zalecenie i tekst referencyjny przez Radę Europejską. Karta nie została włączona do traktatu z Lizbony, tylko załączona do niego w formie deklaracji. W chwili podpisania traktatu z Lizbony karta praw podstawowych stała się prawnie wiążąca dla 25 państw członkowskich, Wielka Brytania i Polska korzystają z odstępstwa od jej stosowania.
59. W jaki sposób Karta praw podstawowych UE skutkuje w stosunku do Polski?
Zgodnie z protokołem nr 30 dołączonym do Traktatu z Lizbony na Kartę nie można skutecznie powołać się wobec Zjednoczonego Królestwa i Polski, korzystających z odstępstwa, z którego wynika, że Karta nie rozszerza zdolności TSUE ani żadnego sądu tych państw do uznania, że przepisy prawne lub działania administracyjne w tych państwach są niezgodne z prawami lub zasadami, które są w niej potwierdzone.
Protokół 30 nie został jasno sformułowany. Jego skutek prawny jest przedmiotem sporów. Niektórzy uważają, że Karta nie może być powołana przeciwko Polsce i Zjednoczonemu Królestwu. Protokół ochroni zatem przed narzucaniem unijnych standardów praw podstawowych, gdyby były one niezgodne ze standardami krajowymi. Inni, opierając się na wyraźnym stwierdzeniu zawartym w Preambule, twierdzą, że Karta wiąże te dwa państwa, a Protokół ma tylko znaczenie interpretacyjne. Przede wszystkim jednak trzeba pamiętać, że Protokół nie wyłącza ochrony praw podstawowych jako zasad ogólnych prawa Unii i stąd jego znaczenie jako tarczy ochronnej przed narzucaniem standardów, jeśli w ogóle jakiekolwiek, może okazać się niewielkie.
Zgodnie z Protokołem nr 30 dołączonym do Traktatu z Lizbony na Kartę nie można się skutecznie powołać wobec Zjednoczonego Królestwa i Polski, korzystających z odstępstwa, z którego wynika, że Karta nie rozszerza zdolności Trybunału Sprawiedliwości ani żadnego sądu tych dwóch państw do uznania, że przepisy prawne lub działania administracyjne w tych państwach są niezgodne z prawami lub zasadami, które SA w niej potwierdzone. W przyszłości ma objąć to też Republikę Czeską. Jednak Protokół nie wyłącza ochrony praw podstawowych jako zasad ogólnych praw Unii, dlatego interpretacja Protokołu jest sporna.
60. W jaki sposób obecnie ETPC może kontrolować prawo Unii?
W systemie EKPC możliwe jest wniesienie skargi z tytułu naruszenia praw człowieka do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Skargę taką mogą wnieść przeciwko państwu- stronie jednostka (osoba fizyczna lub prawna) lub inne państwo-strona Konwencji. Wyroki ETPC są wiążące dla państwa, egzekwowane innymi metodami niż wyroki TSUE (presją polityczną wywieraną przez Radę Europy). Do ETPC mogą zatem zostać wniesione skargi dotyczące także niezgodności prawa Unii z Konwencją (także niezgodności z jej protokołami dodatkowymi). Istnieje zatem sąd inny niż TSUE, który może orzekać o tym, czy norma prawa Unii czy prawa krajowego wykonującego normę unijną jest zgodna np. z prawem do prywatności czy wolności zgromadzeń. Naruszenia te mogą bowiem zostać państwom członkowskim jako stronom Konwencji.
61. Na tle procedury akcesyjnej (art. 49 TUE) omów zasadnicze etapy procesu akcesji Polski do Unii Europejskiej.
Art. 49. Wniosek o członkostwo w Unii
Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2, i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii. O wniosku tym informuje się Parlament Europejski i parlamenty narodowe. Państwo ubiegające się o członkostwo kieruje swój wniosek do Rady, która stanowi jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej większością głosów jego członków. Brane są pod uwagę kryteria kwalifikacji uzgodnione przez Radę Europejską.
Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach stanowiących podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.
1) Kraj kandydujący składa wniosek o członkostwo na ręce Rady Unii Europejskiej.
Minister spraw zagranicznych złożył wniosek o członkostwo w UE 8 kwietnia 1994r. na ręce Rady UE.
2) Rada zwraca się do Komisji Europejskiej o przygotowanie opinii (AVIS) o wniosku państwa kandydującego.
W maju 1995r. Komisja opublikowała Białą Księgę, w której określono kolejność działań dostosowujących polskie prawo do przepisów obowiązujących do UE.
3) Po pozytywnej opinii Komisji, Rada, działając jednomyślnie, decyduje o rozpoczęciu negocjacji.
W 1997r. podczas szczytu UE w Luksemburgu Rada UE podjęła decyzję o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych.
4) Komisja przygotowuje propozycję mandatu negocjacyjnego (zakresu uprawnień w procesie negocjacji), którą musi zaakceptować jednomyślnie Rada UE.
5) Unia Europejska reprezentowana przez swoje instytucje (znacząca rola Prezydencji) przeprowadza negocjacje z państwem kandydującym, których pozytywne zakończenie powinno być ujęte w formie projektu traktatu akcesyjnego.
Negocjacje rozpoczęły się w 1998r. od przeglądu polskiego prawa pod kątem zgodności z prawem unijnym.
Ustalono warunki członkostwa w 30 rundach negocjacyjnych (m.in. rolnictwo, ochrona środowiska, podatki, swoboda przepływu osób).
Zamknięcie wszystkich obszarów negocjacyjnych nastąpiło na szczycie w Kopenhadze w grudniu 2002r.
6) Parlament Europejski wyraża swą zgodę na wynegocjowany układ bezwzględną większością głosów, następnie Rada UE przyjmuje jednomyślnie projekt Traktatu akcesyjnego.
7) Następuje formalne podpisanie traktatu akcesyjnego przez kraje członkowskie UE i kraj kandydujący – najczęściej na szczycie Rady Europejskiej.
Podpisanie traktatu nastąpiło 16 kwietnia 2003r. podczas szczytu Rady Europejskiej w Atenach.
8) Traktat jest ratyfikowany zgodnie z wewnętrznymi (konstytucyjnymi) procedurami przez kraj kandydujący (może to mieć formę referendum) oraz kraje członkowskie UE.
Ratyfikacji dokonał Prezydent RP po uzyskaniu zgody w referendum ogólnonarodowym.
9) Traktat akcesyjny wraz ze zmianami Traktatu o UE wchodzą w życie w wynegocjowanym terminie.
Traktat wszedł w życie 1 maja 2004r.
62. Jakie zasadnicze kwestie regulują traktaty akcesyjne? Omów ten problem, odwołując się do regulacji Traktatu akcesyjnego dotyczącego Polski.
Potwierdzono fundamentalną zasadę, że nowe państwa członkowskie od dnia przystąpienia są związane całym prawem pierwotnym i stanowionym w UE z wyjątkiem obszarów objętych e regulacjach derogacyjnych. Akt potwierdził skutek bezpośredni i pierwszeństwo prawa wspólnotowego (unijnego) wobec prawa krajowego państwa przystępującego.
Najistotniejsze regulacje Traktatu akcesyjnego dotyczyły:
a) Polska zobowiązało się do przestrzegania całego acquis Schengen: wejście do strefy Schengen nie podlegało negocjacjom, należało jednak spełnić wiele warunków dostosowawczych (Polska przystąpiła do Schengen w 2007r).
b) Polska stała się od dnia uzyskania członkostwa w UE również członkiem Unii Gospodarczej i Walutowej objętym derogacją, tj. nienależącym jeszcze do strefy euro; dla „zdjęcia” derogacji konieczne jest spełnienie kryteriów konwergencji.
c) Traktat dokonał niezbędnych zmian instytucjonalnych w UE, tj. głównie nowej alokacji miejsc ( w PE, sądach unijnych, Komitecie Regionów, Komitecie Ekonomiczno-Społecznym) oraz zmian procedury podejmowania decyzji w Radzie UE; podstawą odnośnych regulacji stały się postanowienia Traktatu z Nicei, który przygotował Unię od strony instytucjonalnej do dużego rozszerzenia.
d) Traktat akcesyjny dokonał niezbędnych dostosowań w dziedzinie unijnego prawa pochodnego. Dostosowanie te objęły dwie zasadnicze dziedziny: dostosowania techniczne (wszelkie zmiany w aktach prawa pochodnego, które były niezbędne ze względu na przyjęcie nowych państw; środki przejściowe (okresy przejściowe) – dotyczyły wszystkich państw (środki horyzontalne) lub miały charakter indywidualnych środków przejściowych.
e) Traktat zawierał tzw. ogólną klauzulę ochronną oraz specjalne klauzule ochronne ustanowione na wypadek niewypełnienia przez nowe państwo członkowskie zobowiązań podjętych w ramach negocjacji akcesyjnych. Ogólna klauzula umożliwia podjęcie działań ochronnych w przypadku pojawienia się w ciągu trzech lat od akcesji trudności gospodarczych w dany państwie. Działania ochronne może podejmować Komisja na wniosek państw. Specjalne klauzule (pojawiły się po raz pierwszy w traktacie Akcesyjnym dotyczącym rozszerzenia z 1 maja 2004r.) dotyczyły dwóch obszarów: naruszenia funkcjonowania rynku wewnętrznego na skutek niewywiązywania się z zobowiązań akcesyjnych przez nowe państwo (mogło to doprowadzić do zawieszenia działania odnośnych sektorów rynku wewnętrznego w stosunku do danego państwa)oraz naruszenia w dziadzinie Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE (podobne konsekwencje). Nie skorzystano z tych klauzul w stosunku do państw, które przystąpiły w 2004r.
Klauzule bezpieczeństwa zostały wykorzystane w stosunku do Bułgarii i Rumunii, ze względu na znacznie słabsze przygotowanie tych państw.
W odniesieniu do Polski uzgodniono wiele okresów derogacyjnych, najbardziej znane są dwa.
1) Okres przejściowy dotyczący swobody przepływu pracowników najemnych. Określany był symbolem 2-3-2. „Stare” państwa mogły utrzymać bariery migracyjne w ciągu dwóch lat po przystąpieniu nowych państw. Po tym okresie i sporządzeniu przez Komisję raportu o sytuacji na rynku pracy państwa mogły przedłużyć okres derogacyjny o kolejne 3 lata. Po 5 latach Komisja ponownie sporządziła raport, „stare” państwa mogły przedłużyć okres derogacyjny o jeszcze 2 lata. Okres derogacyjny wygasł po 7 latach w 2011 r. (Wielka Brytania w ogóle nie wprowadziła tego okresu, a Niemcy i Austria utrzymały go do końca).
2) Okres derogacyjny dotyczący nabywania nieruchomości w Polsce przez obywateli pozostałych państw członkowskich, wprowadzony pod naciskiem Polskie ze względów politycznych (obawy przed wykupem ziemie, głównie przez obywateli niemieckich). Polegał na utrzymaniu obowiązku otrzymywania zgody na zakup nieruchomości. Okres wynosił 5 lat w stosunku do domów letniskowych i 12 lat w stosunku do nieruchomości rolnych.
63. Jakie zasadnicze problemy prawne wystąpiły w toku interpretacji Traktatu akcesyjnego dotyczącego Polski?
Problem, który objął wiele nowych państw, związany był z tłumaczeniem aktów unijnych na język urzędowy danego państwa. W nowych państwach powstało wiele problemów związanych z tym, że nie wszystkie akty unijnego prawa pochodnego został na czas opublikowane w języku danego państwa.
TS wypowiedział się na ten temat. Sytuacja ta nie prowadzi do nieważności unijnego aktu prawa pochodnego, ale uniemożliwia powołanie się na obowiązki zawarte w unijnych przepisach.
Inne problemy, które odnosiły się jedynie do Polski i znalazły finalizację w postaci postępowania przez TSUE:
1) Uznanie kwalifikacji pielęgniarek, zwłaszcza dyplomów pielęgniarskich szkół średnich – UE nie chciała zrównać ich z licencjatami. TS odrzuciła argumentację strony polskiej.
2) Rozszerzenie uzgodnionych derogacji w stosunku do płatności bezpośrednich na nowe produkty w toku reformy WPR. Polska uważała, że płatności w stosunku do nowych kategorii produktów rolnych nie powinny być objęte tym systemem. TS odrzucił polską argumentację.
3) Przedłużenie możliwości sprzedaży w Polsce tzw. leków generycznych; problem ze sporządzeniem listy takich leków.
4) Rozporządzenia wydane przez Komisję w celu wykonania postanowień Traktatu akcesyjnego regulujących zakaz gromadzenia nadmiernych zapasów towarów rolniczych oraz cukrowych w związku z akcesem do Unii. Polska oceniła, że odnośne rozporządzenia Komisji są nieproporcjonalne i dyskryminujące.
64. Omów procedurę ratyfikacji Traktatu akcesyjnego dotyczącego Polski w świetle problemów związanych z interpretacją postanowień art. 90 Konstytucji RP.
Art. 90. Przekazanie uprawnień organizacji międzynarodowej
1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125 przesłanki przeprowadzenia referendum ogólnokrajowego,
4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Procedura ratyfikacyjna przebiegała na podstawie art. 90 Konstytucji RP. Premier zawiadomił o podpisaniu traktatu Marszałka (przesyłając mu tekst Traktatu wraz z załącznikami). Następnego dnia Sejm podjął uchwałę w sprawie wyboru trybu referendalnego w odniesieniu do wyrażenia zgody na ratyfikowanie przez Prezydenta RP Traktatu oraz drugą uchwałę, na mocy której zarządzono dwudniowe referendum i ustalono pytania referendalne. Referendum odbyło się w dniach 7-8 czerwca 2003r.
W referendum wypowiedziała się więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, a więc było ono wiążące. Ponad połowa głosujących opowiedziała się za członkostwem Polski w UE. Tym samym Prezydent RP został upoważniony do ratyfikowania Traktatu o przystąpieniu do UE.
65. Omów postanowienia Konstytucji RP mające zasadnicze znaczenie w kontekście członkostwa Polski w Unii Europejskiej.
art. 9: zobowiązanie Polski do przestrzegania prawa międzynarodowego
art. 87 Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
Art. 89 Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.
art. 90 dotyczący formuły wyrażania zgody na umowę międzynarodową, na mocy której Polska powierza org międzynarodowej kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach
art. 91 regulujący relacje między polskim prawem krajowym a prawem międzynarodowym i prawem organizacji międzynarodowej.
Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
„Konstytucyjny akt integracyjny”- przepisy konstytucji RP odnoszące się do członkostwa Polski w UE. Konstytucyjny akt integracyjny zawiera 3 elementy:
- decyzję Polski o powierzeniu UE określonych kompetencji organów władzy państwowej
- określenie zakresu kompetencji organów władzy państwowej powierzanych UE
- postanowienia dotyczące implikacji akcesji do UE i dalszego powierzania jej kompetencji organów władzy państwowej.
- art. 90 nie ogranicza kręgu wchodzących w grę organizacji lub organów
- nie jest zakreślony przedmiot działania danej organizacji
- przekazanie kompetencji będzie dotyczy c organizacji międzynarodowej mającej podmiotowość międzynarodowoprawną.
66. Jak przebiega procedura wyrażenia zgody w drodze referendum ogólnokrajowego na ratyfikowanie przez Prezydenta RP umowy międzynarodowej? Jakie problemy wywołują obecnie obowiązujące postanowienia Konstytucji RP w tej dziedzinie?
Wyrażenie zgody w drodze referendum ogólnokrajowego:
Problemy: musi wziąć udział 50% społeczeństwa, konstytucja RP nie precyzuje rangi umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednia zgodą wyrażoną w referendum ogólnokrajowym w krajowym porządku prawnym.
Zgodnie z ustaleniami Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 ratyfikacja umowy międzynarodowej, na podstawie której Rzeczpospolita Polska przekazuje organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach, wymaga ratyfikacji Prezydenta RP po uzyskaniu zgody Sejmu i Senatu wyrażonej w ustawie podjętej większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (senatorów) albo w referendum ogólnokrajowym. Taką właśnie umową był traktat akcesyjny podpisany przez rząd 15 kwietnia 2003 w Atenach. Sposób wyrażenia zgody na ratyfikację przez Prezydenta takiej umowy określa Sejm w uchwale, podjętej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 17 kwietnia 2003 Sejm zadecydował, że zgodę na ratyfikację traktatu akcesyjnego podejmie naród w referendum ogólnokrajowym. Zgodnie z ustawą o referendum ogólnokrajowym, referendum takie jest wiążące, jeżeli weźmie w nim udział co najmniej połowa uprawnionych do udziału w referendum. Jeżeli wynik referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej nie byłby wiążący, Sejm musiałby ponownie podjąć uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację tej umowy.
Referendum odbyło się w dniach 7-8 czerwca 2003. Polacy odpowiedzieli w nim na pytanie: "Czy wyraża Pani/Pan zgodę na przystąpienie Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej?". Za przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej opowiedziało się 77,45 proc. głosujących, przeciw – 22,55 proc. Frekwencja wyniosła 58,85 proc. uprawnionych. 16 lipca Sąd Najwyższy potwierdził ważność referendum unijnego, 23 lipca 2003 Prezydent RP A. Kwaśniewski ratyfikował traktat akcesyjny, w wyniku którego Polska została członkiem UE 1 maja 2004.
Jeżeli wynik referendum jest wiążący i za odpowiedzią pozytywną opowiedziało się większość głosujących, wówczas Prezydent uzyskuje zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, której dotyczyło referendum. Gdy wynik jest wiążący a głosujący opowiedzieli się przeciw, wówczas Prezydent nie uzyskuje zgody na ratyfikację.
67. Omów problem tzw. klauzul limitacyjnych w kontekście postanowień art. 90 ust. 1 Konstytucji RP.
Klauzule limitacyjne:
Wynika to z tego, że przekazanie może dotyczyć „niektórych spraw”. Na podstawie art. 90 ustęp 1 nie można przekazać „całości spraw” kompetencji organów władzy państwowej, co prowadziłoby do upadku państwa. – wyrok z 11 maja 2005r.
Konstytucja RP nie zawiera postanowień, które wyłączałyby określone materie spod możliwości powierzenia- mówi o tym wyrok z 24 listopada 2010 roku. (w wyroku tym art. 90 konstytucji RP określany jest jako normatywna kotwica suwerenności. Konstytucyjne granice powierzenia przez Polskę kompetencji UE wytyczają czynniki określające tożsamość konstytucyjną Polski; poszanowanie zasad polskiej państwowości, demokracji, zasady państwa prawnego, zasady sprawiedliwości społecznej, zasad określających podstawy ustroju gospodarczego itd. Nie oznacza to, że konstytucja RP zakazuje powierzania kompetencji organów władzy państwowej organizacjom międzynarodowym- zaciąganie zobowiązań międzynarodowych i ich wykonywanie nie prowadzi do utraty lub ograniczenia suwerenności państwa, ale jest jej potwierdzeniem, a przynależność do struktur europejskich nie stanowi w istocie ograniczenia suwerenności państwowej, lecz jest jej wyrazem.
68. Jakie główne problemy związane z członkostwem Polski w Unii Europejskiej wymagałyby uregulowania w toku nowelizacji Konstytucji RP?
Problem nowelizacji konstytucji RP w związku z członkostwem Polski w UE:
Konstytucja RP została przygotowana przypatrując się innym państwom przystępującym do Wspólnot. Z czasem przystąpienia trzeba było sprostać nowym wyzwaniom. Nie chodziło więc o krytykę postanowień konstytucji z 1997 roku której regulacje w dziedzinie nastawienia Polski do prawa międzynarodowego i udziału w relacjach międzynarodowych zasadnie oceniane są jako solidne i nowoczesne. Chodzi o to, że członkostwo w UE stanowi wielkie wyzwanie ustrojowe. Oddziałuje to na sferę wszystkich władz. Wymaga to wewnętrznych dostosowań ustrojowych, które podniosłyby sprawność państwa w takim zakresie, aby mogło ono uczestniczyć w pełni w procesie współzależności z Unią. Najpilniejsze problemy rozwiązane zostały w sposób trojaki:
- wiele istotnych spraw, z którymi nie można było zwlekać, zostało uregulowanych w tzw. ustawach okołoakcesyjnych
- wątpliwości konstytucyjnoprawne związane z aktem przystąpienia do UE zostały zinterpretowane przede wszystkim w powoływanym już wyroku z 11 maja 2005 roku.
- w niektórych dziedzinach członkostwo w Ue wymusiło dokonanie zmian ad hoc, w 2006 roku dokonano nowelizacji art. 55 ustep 1 w celu zapewnienia właściwej transpozycji decyzji ramowej w sprawie europejskiego nakazu aresztowania, inaczej polska nie miałaby szans na wejście do strefy Schengen.
Identyfikacja zasadniczych problemów:
Stwierdzono, że najlepszym rozwiązaniem dla konstytucji RP byłoby stworzenie odrębnego rozdziału, który by się do tego odnosił.
1. Problemy o charakterze strukturalnym:
Art. 90 ustęp 3- zgoda na ratyfikację za pomocą referendum. Chodzi o zmianę obowiązku uczestnictwa 50|% ludności. Miałoby się to zmienić na większość, która wyraziłaby na to zgodę bez względu na frekwencję. Przemawia za tym: wprowadzenie identycznej formuły zarówno do umów krajowych jak i międzynarodowych, wobec pasywności wyborców obecne rozwiązanie stwarza niejasną sytuację polityczną, system demokratyczny to bowiem aktywny udział obywateli, pasywność polskich obywateli może sprawić że polska nie będzie w stanie ratyfikować jakichkolwiek umów.
2. Kwestie związane z prawem wyborczym:
Chodzi o problemy, które wymagały by nowelizacji konstytucji RP. Chodzi o dodanie postanowień dotyczących praw wyborczych do PE. W Polsce zasady te są regulowane w konstytucji a szczegóły w ustawie. Chodzi także o przyznanie obywatelom UE innych krajów biernego i czynnego prawa wyborczego do organów samorządu terytorialnego, również w tym przypadku TK uznał konstytucyjność ustawy z 20 kwietnia 2004 roku.
art. 90, ustęp 1 konstytucji, brak w nim wyraźnego odwołania do trybu wyrażania zgody na wypowiedzenie takiej umowy i ewentualne wystąpienie z organizacji międzynarodowej. Stanowi on jedynie o związaniu się przez Polskę stosowną umową międzynarodową. Art. 89 ustęp 1 – zawiera postanowienia o wypowiedzeniu umowy międzynarodowej, art. 90 ustęp 1 został w tej mierze uzupełniony ustawą z 14 kwietnia 2000r. Przedłożenie prezydentowi do wypowiedzenia takiej umowy wymaga zgody wyrażonej w ustawie (zwykłej), budzi to zastrzeżenia: na mocy ustawy uzupełniane są ważne postanowienia konstytucji, nie jest jasne dlaczego wyrażenie zgody ma przebiegać w słabszym reżimie prawnym niż w przypadku zawarcia takiej umowy.
Druga kwestia dot. Rangi w sferze wewnątrzpaństwowej umów międzynarodowych ratyfikowanych przez prezydenta za uprzednią zgodą wyrażoną na drodze referendum.