Biologiczne podstawy zachowania

Mózg - 1,5 kg, po usunięciu wody waży jedynie 283 gramy

Układ nerwowy:

Ośrodkowy układ nerwowy – mózg i rdzeń kręgowy
Obwodowy układ nerwowy – układ somatyczny (szkieletowy), autonomiczny układ nerwowy (sympatyczny układ nerwowy, parasympatyczny układ nerwowy)

Ośrodkowy układ nerwowy:

Integrowanie i koordynowanie wszystkich funkcji organizmu
przetwarzanie napływających informacji
wysyłanie poleceń do różnych części ciała

Rdzeń kręgowy:

łączy mózg z obwodowym układem nerwowym
koordynuje aktywność lewej i prawej strony ciała
Nie tylko przekazuje informacje z mózgu do ciała i odwrotnie
Samodzielnie może inicjować odruchy
Odruch - powodowanie zachowania dzięki rdzeniowi kręgowemu bez udziału mózgu

Łuk odruchowy:

neurony czuciowe w skórze wykrywają ostry cierń -> wysyłają sygnały pobudzające neurony czuciowe w rdzeniu kręgowym -> neurony czuciowe w rdzeniu połączone są z neuronami kojarzącymi -> neurony kojarzące wysyłają sygnał do neuronów ruchowych -> cofnięcie palca

Neurony kojarzące umożliwiają mózgowi zapobieganie reakcji odruchowej.

Uszkodzenia rdzenia kręgowego:

w zależności od miejsca przerwania rdzenia tetraplegia lub paraplegia
im wyżej uszkodzony rdzeń tym bardziej rozległy paraliż

Mózg:

Deficyt – zaburzenie lub brak funkcji neurologicznej
Afazja – utrata zdolności mowy
Aleksja- niezdolność rozumienia słowa pisanego
Apraksja – upośledzenie wykonywania ruchów celowych
Agnozja - zaburzenie odbioru bodźców wzrokowych, słuchowych lub czuciowych
Amnezja – zaburzenia pamięci
Ataksja - zaburzenia koordynacji ruchowej ciała

Układ limbiczny:

Główne zadania:

pośredniczy w zachowaniach motywowanych, stanach emocjonalnych, procesach pamięciowych

Hipokamp – pamięć (gr. hippokampos – morski potwór, ”koń morski”)

Ciało migdałowate – kontrola emocji (zwłaszcza strachu) i tworzenie wspomnień emocjonalnych

ma kształt migdała, położone jest w pobliżu hipokampa

Uszkodzenia: ciała migdałowatego
Osoby autystyczne - charakterystyczne unikanie kontaktu wzrokowego

Naukowcy z USA przebadali mózgi dzieci zdrowych i dzieci z autyzmem. W czasie badania pokazywali małym pacjentom zdjęcia różnych, dobrze znanych i obcych twarzy. Dzieci musiały ocenić, czy twarz wyraża emocje, czy jest obojętna pod względem emocjonalnym i sygnalizowały to za pomocą jednego z dwóch przycisków. Wykryto istotne zmiany w pracy mózgu dzieci z autyzmem. Dotyczyły one struktury ciała migdałowatego. U pacjentów z autyzmem reagowało ono zbyt silnie nawet na znajome twarze, które nie wyrażały złych emocji. "To tak, jakbyśmy chodząc po świecie postrzegali wszystkie spoglądające na nas twarze, nawet twarz własnej matki, jako zagrożenie" - wyjaśnia Kim Dalton. Badaczka uważa, że to właśnie ta nadmierna reakcja lękowa mózgu wywołana przez kontakt wzrokowy każe dzieciom z autyzmem uciekać przed wzrokiem innych ludzi.

Kolejny zespół naukowców, odkrył, że odpowiadające za przetwarzanie emocji ciała migdałowate były mniejsze zarówno u autystycznych dzieci, jak i ich braci. Bracia, podobnie jak sami autyści, unikali kontaktu wzrokowego.

Podwzgórze – utrzymuje homeostazę organizmu i reguluje czynności układu hormonalnego (Stymuluje do poszukiwania jedzenia, powoduje dreszcze, gdy spada temperatura ciała, przygotowuje organizm do walki lub ucieczki)
Kora mózgowa – zewnętrzna warstwa mózgowia

Płaty mózgowe:

Płat czołowy – kontrola ruchowa i czynności poznawcze (np. planowanie, podejmowanie decyzji, stawianie celów)

Przypadek Phineasa Gage’a

Znajdujący się w otworze pręt o długości1 metra, średnicy ponad 3 cm i wadze
6 kilogramów został wystrzelony w górę, uderzył Phineasa w twarz pod lewą kością policzkową, przebił mózg uszkadzając korę i substancję białą, po czym opuścił czaszkę górą i poszybował blisko 30 metrów dalej, gdzie został odnaleziony.

Po wypadku doszło do istotnych zmian. W osobowości Phineasa: stał się on ponoć porywczy, wulgarny, i niezdolny do konsekwentnego dążenia do celów - podczas kiedy wcześniej miał być osobą pracowitąi zrównoważoną. Po wypadku Gage stracił pracę, i borykał się z kłopotami ze zdrowiem.

Płat ciemieniowy – wrażenia dotyku, bólu i temperatury oraz lokalizacja przestrzeni, procesy uwagi
i świadomości

Urazy:

- połowiczny zanik pola widzenia

Przypadek pani S. (O.Sacks)

Pani S., inteligentna kobieta po sześćdziesiątce, przeszła rozległy udar (…) Jej inteligencja i humor pozostały nienaruszone.
Skarży się ona czasem pielęgniarkom, że na jej tacy nie ma deseru albo kawy. Gdy odpowiadają: — Ależ pani S., to stoi tutaj, po lewej stronie — zdaje się nie rozumieć, o co chodzi, i nie spogląda w lewo. Jeśli obróci się delikatnie jej głowę, tak że deser pojawi się w polu widzenia, w jego zachowanej prawej połowie, mówi: — A, rzeczywiście, ale przedtem go nie było. — Całkowicie utraciła pojęcie „lewej strony", zarówno w odniesieniu do świata, jak i do swojego własnego ciała. Czasem narzeka, że dostaje za mało jedzenia, ale dzieje się tak jedynie dlatego, że je tylko z prawej części talerza — nie przychodzi jej do głowy, że talerz ma też lewą połowę. Czasem kładzie szminkę na usta i robi makijaż po prawej stronie twarzy, zostawiając lewą kompletnie nieumalowaną. Prawie niemożliwe jest leczenie tych objawów, ponieważ nie można zwrócić na to jej uwagi (…) Nie ma ona pojęcia, że te objawy istnieją. Wie o nich w sferze intelektu, potrafi zrozumieć i śmiać się z tego; ale nie potrafi tego zrozumieć wprost, bezpośrednio.
Poznając to intelektualnie i dedukcyjnie, opracowała sposoby radzenia sobie z tym brakiem postrzegania. Nie może spojrzeć bezpośrednio w lewo, nie potrafi odwrócić się w lewo — zatem co robi? — obraca się w prawo, dookoła. Tak więc poprosiła o wózek inwalidzki obracający się wokół swej osi. Teraz, kiedy nie może znaleźć czegoś, co — jak wie — powinno być pod ręką, skręca w prawo, obracając się, dopóki poszukiwana rzecz nie pojawi się w polu jej widzenia.
Przypadek pani S. (O.Sacks)
Stosuje to z powodzeniem, gdy nie może znaleźć kawy lub deseru. Jeśli porcja jedzenia wydaje się jej za mała, obraca się dookoła, aż spostrzeże nie zjedzoną połowę, zjadają, a raczej jej połowę, i czuje się mniej głodna niż przedtem. Ale jeśli nadal czuje głód albo pomyśli o tym i dojdzie do wniosku, że zjadła tylko pół nie spostrzeżonej poprzednio połowy, robi drugi obrót w prawo, aż w polu widzenia znajdzie się pozostała ćwiartka. Znów zjada połowę. To zwykle wystarcza — w końcu zjadła już siedem ósmych porcji — ale może jeszcze, jeśli czuje się szczególnie głodna albo dręczy ją myśl o nie zjedzonym do końca obiedzie, zrobić trzeci obrót i zjeść jeszcze jedną szesnastą (oczywiście, zostawiając na talerzu też jedną szesnastą).
- To absurdalne — mówi. — Czuję się jak strzała Zenona z Elei — nigdy nie dotrę do celu. Może to wygląda śmiesznie, ale co jeszcze mogę zrobić w tych warunkach?
Wydawałoby się, że o wiele prostsze jest obracanie talerza, a nie siebie. Pani S. zgadza się z tym, już tego próbowała — czy przynajmniej starała się spróbować. Ale jest to dziwnie trudne, nie przychodzi w sposób naturalny, podczas gdy śmiganie w fotelu na kółkach — tak. To dlatego, że jej wzrok, jej uwaga, spontaniczne ruchy i impulsy skierowane są w sposób instynktowny tylko na prawo.
Szczególnie przygnębiły ją drwiny z jej makijażu, kiedy pojawiła się z lewą stroną twarzy absurdalnie pozbawioną szminki i różu. — Patrzę w lustro — powiedziała - i maluję wszystko, co widzę.

Płat potyliczny - informacje wzrokowe, różne aspekty widzenia („oczy z tyłu głowy”)

Urazy:

silne uderzenie w tył głowy – widzenie gwiazdek
wycięcie lewego płata skroniowego, brak widzenia po prawej stronie (do każdej połowy mózgu docierają informacje z przeciwnej strony ciała)

Płat skroniowy:

przetwarzanie informacji słuchowej oraz pamięć wzrokowa

Urazy:

spostrzeganie w danej chwili jedynie małych fragmentów przedmiotów

Specyficzne obszary czterech płatów mózgowych odpowiedzialne za określone funkcje to:

kora ruchowa
kora czuciowo-somatyczna
kora słuchowa
kora wzrokowa
kora asocjacyjna

gdy obszary te są uszkodzone, ich funkcje podlegają zaburzeniu lub całkowitemu zanikowi.

Obwodowy układ nerwowy:

Zadania:

dostarcza informacje z receptorów zmysłowych
do ośrodkowego układu nerwowego
przekazuje polecenia z mózgu do narządów ciała
i mięśni

Somatyczny układ nerwowy:

Zadania:

reguluje działanie mięśni szkieletowych
umożliwia zachowanie postawy ciała
umożliwia ruchy zamierzone, odruchowe i dowolne podlegające świadomości

Autonomiczny układ nerwowy:

reguluje funkcje ciała, które zwykle nie podlegają kontroli świadomej,
np. oddychanie, trawienie
działa w czasie snu, podtrzymuje procesy życiowe w stanie nerkozy oraz śpiączki

Układ sympatyczny:

w stanach zagrożenia
mobilizuje do ucieczki lub walki

Układ parasympatyczny:

w stanach odpoczynku
przygotowuje do relaksu, odprężenia