HIGIENA I EPIDEMIOLOGIA WYKŁAD 1 15.11 dr Małgorzata Andrzejewska

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB ZAKAŹNYCH :

Epidemiologia – (wg. J. Kostrzewskiego i C.R Lowe’a) : „W nowoczesnym ujęciu epidemiologia jest nauką o częstości i rozpowszechnieniu chorób, zgonów, inwalidztwa lub innych zjawisk zdrowotnych oraz czynnikach wpływających na ich rozmieszczenie lub warunkujących ich występowanie”

Z języka greckiego :

„epi” – wśród

„demos” – lud

„logos” – nauka

2 podstawowe założenia epidemiologiczne :

-Choroby wśród ludzi nie pojawiają się w sposób losowy.

-Choroby u ludzi mają czynniki ryzyka, które mogą być identyfikowane w badaniach epidemiologicznych

Cele epidemiologii :

-identyfikacja przyczyn i czynników ryzyka występowania chorób

-określenie rozprzestrzeniania się choroby w społeczeństwie

-badanie naturalnej historii choroby i prognozy jej skutków

-opracowywanie programów zapobiegawczych i naprawczych

-edukacja społeczeństwa

Korzenie współczesnej epidemiologii :

-medycyna (zdrowie publiczne, medycyna kliniczna, patofizjologia, mikrobiologia)

-statystyka

-nauki społeczne

-nauki informatyczne

-zarządzanie

-genomika

-nauki o środowisku

Biologiczny czynnik chorobotwórczy – posiadające zdolność wywoływania objawów chorobowych drobnoustroje komórkowe lub wytwarzane przed nie produkty, zewnętrzne i wewnętrzne pasożyty człowieka lub wytwarzane przez nie produkty, cząstki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty.

Choroby zakaźne – choroby, które zostały wywołane przez biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia się stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego.

Choroba zakaźna – choroba infekcyjna szerząca się z osobnika na osobnika różnych gatunków.

Choroba zaraźliwa – choroba zakaźna szerząca się z osobnika na osobnika tego samego gatunku.

Zakażenie – wniknięcie do organizmu i rozwój w nim biologicznego czynnika chorobotwórczego.

Zakażenie bezobjawowe – zakażenie, w którym nie dochodzi do wystąpienia objawów chorobowych (tj ekspresji klinicznej) a jego następstwem jest wytworzenie odporności lub stanu nosicielstwa.

Zapadalność – liczba nowych zachorowań na daną chorobę, w stosunku do liczby ludności narażonej na zachorowanie, w określonym przedziale czasu.

Chorobowość – liczba chorych na daną chorobę, w stosunku do liczby ludności narażonej na tę chorobę, w określonym przedziale czasu.

Umieralność – liczba zgonów (wszystkich, niezależnie od przyczyny = umieralność ogólna; na daną chorobę = umieralność szczegółowa; w określonych grupach wiekowych np. umieralność niemowląt) w stosunku do liczby ludności narażonej na zgon, w określonym przedziale czasu.

Śmiertelność – liczba zgonów w stosunku do liczby chorych na daną chorobę (odsetek zgonów spośród chorych na daną chorobę).

Epidemia – wystąpienie na danym obszarze zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż w poprzedzającym okresie, lub nagłe wystąpienie choroby zakaźnej wcześniej nie występującej (w skrócie : nadmierna zapadalność)

Przebieg epidemii (fazy) :

-narastanie

-szczyt

-rzuty

-zanikanie (ogon epidemii)

Pandemia – występowanie w określonym czasie epidemii, wywołanej przez ten sam zarazek, na terenie wielu krajów, a nawet kontynentów – HIV, dżuma)

Endemia – występowanie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na danym terenie w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie (niewielkimi wahaniami rocznymi)

Proces epidemiczny – w chorobach zakaźnych i zakażeniach jest to szerzenie się zakażenia ze źródła zakażenia, drogami zakażenia, na osobniki wrażliwe na zakażenie

3 fazy : Źródło zakażenia -> drogi zakażenia -> osobnik (populacja) wrażliwy na zakażenie.

Zwalczanie chorób zakaźnych : likwidacja źródeł, czyli izolacja-> przecinanie dróg -> podnoszenie odporności.

Kwarantannę przechodzi osoba zdrowa, która miała styczność z chorą.

Źródło zakażenia - człowiek, zwierzę, roślina, materia nieożywiona, z której czynniki chorobotwórcze zostają przeniesione do organizmu np. :

-człowiek chory

-człowiek zakażony w końcowym okresie inkubacji (przed wystąpieniem objawów)

-NOSICIEL – osobnik, w którego organizmie bytuje i rozmnaża się zarazek nie wywołując u niego objawów chorobowych

-chore zwierzę

-żywność, gleba

Drogi zakażenia (przenoszenia, szerzenia się zarazka): sposób i mechanizmy przenoszenia zarazków ze źródła zakażenia na osobniki wrażliwe, za pośrednictwem nośnika zarazków.

Kontakt bezpośredni (nie ma nośnika): kontakt seksualny, droga wertykalna (matka-płód)

Kontakt pośredni : inokulacja – ekspozycja na zakażoną krew lub inny materiał zakaźny poprzez naruszenie ciągłości tkanek – nośnikiem jest przedmiot powodujący naruszenie ciągłości tkanek (np. kolczykowanie się, tatuowanie)

Celowe naruszanie ciągłości tkanek z zaniedbaniem zasad sterylności, np. medyczne zabiegi inwazyjne (przetoczenie zakażonej krwi, iniekcje, operacje), nie medyczne techniki inwazyjne z zaniedbaniem zasad sterylności: paramedyczne (akupunktura), kosmetyczne (przekłuwanie uszu), tatuaż, zażywanie narkotyków dożylnie.

Przypadkowe naruszenie ciągłości tkanek niesterylnym przedmiotem np. wypadkowe, w czasie nieinwazyjnego zabiegu medycznego, w czasie nieinwazyjnego zabiegu kosmetycznego, poprzez wspólne używanie przyborów toaletowych łatwo kaleczących skórę czy błonę śluzową.

Przeniesienie rękoma materiału zakaźnego z przedmiotów codziennego użytku lub rzadziej, publicznego użytku, na powierzchnię błony śluzowej lub uszkodzonej skóry. ZASADA : wszystko co ma kontakt z błoną śluzową lub uszkodzoną skórą musi być sterylne. UWAGA : brudne ręce są najczęstszym nośnikiem zakażenia drogą kontaktu pośredniego.

Droga kropelkowa – materiałem zakaźnym jest śluz z dróg oddechowych i jamy ustnej rozpylony w powietrzu w postaci drobnych kropelek – aerozolu, wyróżniamy drogę kropelkowo-powietrzną (nośnikiem jest powietrze) i drogę kropelkowo-pyłową (nośnikiem jest kolejno powietrze, pył, powietrze)

Droga pokarmowa – nośnikiem jest spożyty pokarm lub wypita woda. Produkty spożywcze, napoje i potrawy mogą zostać zakażone w czasie pozyskiwania, przetwarzania, przechowywania, dystrubucji, przygotowywanie potraw (obróbki kulinarnej), czy ich podawania (np. za pośrednictwem brudnych naczyń kuchennych czy stołowych, brudnych rąk)

Wektory = żywi przenosiciele: stawonogi (wszy, pchły, komary, kleszcze, muchy), gryzonie (wektory i często rezerwuary zarazków: szczury, myszy i inne drobne gryzonie)

TRANSFORMACJA DEMOGRAFICZNA – utożsamiana jest z przedłużeniem się przeciętnego trwania życia społeczeństwa.

Transformacja epidemiologiczna – jest to nieprzerwany proces zmian sytuacji zdrowotnej ludności świata.

Fazy transformacji epidemiologicznej :

-choroby zakaźne

-choroby cywilizacyjne

-nowe zagrożenia (powstawanie nieznanych patogenów, narastanie lekooporności drobnoustrojów, zakażenia szpitalne, choroby psychiczne)

Choroby zakaźne nowo pojawiające się – nowo zidentyfikowane, poprzednio nieznane zakażenia, w których wyniku powstawały lokalne lub międzynarodowe problemy zdrowia publicznego:

-wzw typu C i typu E

-AIDS

-choroby prionowe

-gorączki krwotoczne

-legionelloza

-borelioza

-hemolityczny zespół nerkowy

Choroby zakaźne, nawracające się – choroby, które po okresie zacisza epidemicznego, kiedy przestały być problemem zdrowia publicznego, uwidoczniły się ponownie:

-gruźlica, cholera, błonica, dżuma, żółta gorączka, meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Podłoże zakaźne chorób niezakaźnych : pewność lub wysokie prawdopodobieństwo etiologii zakaźnej : raka żołądka, raka szyjki macicy (HPV), mięsaka Kaposiego (HHV-8), choroby Hodgkina (EBV), miażdżycy.

Przyczyny pojawiania się i nawracania chorób zakaźnych :

-wzrost liczby ludności na kuli ziemskiej

-zwiększenie częstości podróży międzynarodowych szybkimi środkami lokomocji

-niekorzystne zmiany w pozyskiwaniu, produkcji i wymianie dużych ilości żywności

-wzrost ekspozycji ludzi na przenosicieli i naturalne rezerwuary zarazków

-ruchy migracyjne – efekt ubóstwa o niestabilności polityczno-społecznej

-kataklizmy pogodowe – masowe zachorowania na choroby zakaźne