Higiena – bada wpływ czynników środowiskowych na zdrowie ludności w celu ustalenia związków przyczynowych między środowiskiem a zdrowiem i opracowania na tej podstawie metod i środków profilaktycznych.

Zakres:

• identyfikacja i określenie czynników środowiska,

• ocena stanu zdrowia ludności,

• wykrywanie związków przyczynowych między czynnikami środowiska a zdrowiem populacji ludzkich.

W 2 i 3 przypadku stosuje się metody epidemiologiczne

Przystosowanie człowieka do środowiska:

- adaptacja fizjologiczna

- adaptacja patologiczna – samoobrona przed szkodliwym działaniem czynnika, np. głuchota

Epidemiologia – nauka o częstości i rozpowszechnianiu zgonów, chorób i inwalidztwa oraz innych zjawisk zdrowotnych i czynnikach na nie wpływających

- e. opisowa – opis zjawiska zdrowotnego, 3 cechy:

a) czasu,

b) miejsca,

c) osoby.

- e. analityczna – analiza hipotezy postawionej w e. opisowej

- e. doświadczalna.

Zdrowie – całkowity dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie wyłącznie brak niedomagania

Zjawiska negatywne:

- efekt cieplarniany

- przeludnienie miast (Tokio, Nowy Jork, Caracas)

- problemy społeczno-ekonomiczne (malaria, skażenie wody, pokarmu, powietrza zw. chemicznymi)

- wycinanie lasów tropikalnych

Zjawiska pozytywne:

- likwidacja dziury ozonowej,

- 30% energii odnawialnej,

- odzyskiwanie surowców wtórnych (aluminium, miedź)

Najważniejsze hity naukowe II połowy XX w.:

- wyizolowanie komórek macierzystych,

- poznanie wewnętrznej struktury rybosomy,

- rozwój genomiki i epigenetyki,

- poznanie roli fermionów i bozonów (najmniejsze elementy materii),

- zastąpienie foniki elektroniką.

Czynniki ryzyka chorobowego:

nikotynizm, alkoholizm, lekomania, narkomania, hipokinezja, nadwaga i otyłość, stres emocjonalny.

ALKOHOLIZM

2 układy metaboliczne:

1. układ enzymatyczny: - dehydrogenaza alkoholowa,

- dehydrogenaza aldehydowa

CH₃-CH₂-OH ADH alkoholowa CH₃CHO AdDH aldehydowa CH₃-COOH kwas octowy

1. układ enzymatyczny: aktywność katalazowa hepatocytów

CH₃-CH₂-OH CH₃CHO + H₂O

Mechanizm toksycznego działania etanolu:

- wypełnienie komórek produktami przemiany materii (aldehyd octowy i kwas octowy),

- 3-krotne zwiększenie poziomu tłuszczów całkowitych,

- 8-krotne zwiększenie poziomu trój glicerydów,

- niedocukrzenie krwi,

- zwiększenie poziomów amin katecholowych,

- kwasica ogólnoustrojowa

Skutki toksyczne działania alkoholu:

- działanie narkotyczne i degeneracyjne na OUN,

- ogólne wyniszczenie organizmu,

- marskość wątroby,

- niewydolność nerek,

- zmiany w przewodzie pokarmowym (wrzody, nieżyty),

- wzrost zmian miażdżycowych w całym organizmie.

Biologiczny okres półtrwania alkoholu we krwi: 74 min., kobiety w ciąży: 72 min.

Zespół poalkoholowego uszkodzenia płodu

Leki stosowane w leczeniu alkoholizmu: Antabus, Anticol, Emerol – tylko w lecznictwie zamkniętym

Cechy nałogu:

- czynnik genetyczny,

- czynnik socjologiczno-środowiskowy,

- indukcja układów enzymatycznych

- fizyczne zapotrzebowanie na substrat – np. etanol

*zależność fizyczna,

*zależność psychiczna,

*objawy abstynencji,

*zjawisko tolerancji – zwiększanie dawki/częstości stosowania tej samej dawki

NARKOMANIA

Stan okresowej lub przewlekłej intoksykacji, przynoszącej szkodę osobnikowi i społeczeństwu, wywołanej powtarzającym się zażywaniem środka i charakteryzującej się nieodpartą potrzebą jego przyjmowania i zdobywania wszelkimi możliwymi drogami, wykazującej tendencję do zwiększania dawki oraz psychicznym, a niekiedy fizycznym uzależnieniem się od jego działania – WHO, 1965, Komitet Ekspertów Zdrowia Psychicznego

Leki psychotropowe

- grupa anksjolityków – pochodne benzodiazepiny,

- grupa neuroleptyków – pochodne fenotiazyny,

- amfetamina (benzedrine, psychedrin),

- haszysz, opium, liście coca, alkohol.

Ze względu na rodzaj przyjmowanego środka powstała zależność może być określana jako:

- typ opioidowy (opium, morfina, heroina),

- barbituranowy (barbiturany i meprobamat, benzodiazepiny, glutetimid),

- typ alkoholowy,

- typ kokainowy,

- typ haszyszu,

- typ amfetaminowy (amfetamina, fenmetrazyna),

- typ kat (roślina południowoamerykańska),

- typ lizerginowy (meskalina, psylocybina, LSD-25)

Amfetamina

Pierwsza synteza w 1887. Leczenie stanów zapalnych błony śluzowej nosa -1932. Składnik leków odchudzających – 1960.

Objawy abstynencji – zaburzenia snu, przewlekła psychoza, stany depresyjne. Wchłanianie drogą pokarmową, przenika przez barierę łożyskową. Zespół objawów: wychudzenie, kłopoty ze snem, depresja, brak łaknienia.

Konopie

Marihuana, haszysz. Fazy działania:

- f. dobrego samopoczucia,

- f. nadwrażliwości zmysłowej,

- f. ekstatyczna,

- f. snu i przebudzenia.

Ekstaza – syntetyczny analog amfetaminy i meskaliny. Objawy: pobudzenie i brak łaknienia, tachykardia, wzrost temperatury ciała, wymioty, odwodnienie, brak koordynacji ruchowej.

Grzyby psychotropowe – 80 odmian o działaniu psychotropowym. Psylocybile i muchomor czerwony. Nie wytwarza uzależnienia fizycznego, tylko psychiczne.

LSD-25 – czystsza postać LSD, w przypadku dorosłych trudno się uzależnić, dzieci-łatwo; tzw. „narkotyk ludzi sukcesu”. Depersonalizacja, „próby latania”, 1% dawki dociera do mózgu.

PATOLOGIA SNU

„wrota snu”: I główne: 23:00, II dodatkowe: 14:00-16:00

Stadia snu:

- czuwanie (sen REM) – docierają dźwięki;

- stadium pierwsze – senność – przestaje działać powonienie, słuch nadal działa;

- st. drugie – funkcja izoelektryczna mózgu nie jest wyłączona (nadal odbiera bodźce);

- st. trzecie – wolnofalowe

- st. czwarte – wolnofalowe.

• bezsenność – rak, cukrzyca, nadciśnienie, choroba wrzodowa;

• zaburzenia dobowego rytmu;

• sen paradoksalny – osoba zasypia, ale nie osiąga stadium wolnofalowego;

• REM (Rapid Eyes Movement) – oczy ruszają się cały czas, niezbornie;

• zaburzenia hormonalne;

• somnambulizm – podwyższone napięcie mięśniowe;

• narkolepsja;

• zespół bezdechu sennego – początkiem może być chrapanie

NIKOTYNIZM

Skład dymu tytoniowego:

1. Gazy – tlenek węgla, siarki, azotu;

2. WWA – wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne – antracen, benzpiren;

3. Alkaloidy – nikotyna.

Wydalanie składników dymu tytoniowego:

- układ wydechowy – substancje lotne;

- układ moczowy – substancje hydrofilne, siarczany, merkaptany;

- układ pokarmowy – substancje lipofilne.

Podstawowe czynniki toksyczne dymu tytoniowego to nikotyna, tlenek węgla i 3-4 tys. składników powstałych w wyniku pyrofizy i destylacji tytoniu i spalania bibułki tytoniowej w temp. 600-1000°C.

Dym wywołuje zmiany w układach:

- nerwowym,

- naczyniowym,

- pokarmowym,

- oddechowym.

NADWAGA, OTYŁOŚĆ

10% redukcja masy ciała zmniejsza o 20% ryzyko choroby niedokrwiennej serca.

Profilaktyka nadwagi i otyłości:

- mniej tłuste posiłki,

- codzienne liczenie kalorii,

- aktywność fizyczna.

Leczenie farmakologiczne:

- Orlistat – blokuje trawienie i wchłania 30% tłuszczów dostarczanych w posiłkach. Działa wyłącznie w przewodzie pokarmowym;

- Sibutramina – obniża łaknienie, przyspiesza przemianę materii działając na ośrodkowy układ nerwowy.

Leczenie chirurficzne:

- ograniczenie pojemności żołądka,

- resekcja jelit.

Hormony pobudzające uczucie sytości:

- serotonina – aktywuje m. in. przewodzenie impulsów nerwowych;

- kalcytonina – hormon wydzielany przez tarczycę;

- cholecystokinina – hormon wydzielany w ukł. pokarmowym.

Głód – zmniejszenie spożycia pokarmów utrata białek ustrojowych osłabienie mięśni oddechowych upośledzenie czynności wentylacji płuc zapadanie się pęcherzyków płucnych (atelektaza) zapalenie płuc śmierć

STRES

Teoria stresu; stres jako czynnik ryzyka chorobotwórczego: reakcja na czynniki środowiskowe

- eustres – reakcja na krótkotrwały bodziec środowiska związany z pobudzeniem schematycznym

- distres – wynik długotrwałego stresu związany z frustracją, lękiem

stres współczulny układ nerwowy silna aktywacja układu współczulnego reakcja „walcz lub uciekaj”

niespecyficzny stresor przysadka mózgowa odpowiedź nadnerczowa na stres

psychospołeczny stresor kora mózgu wielokierunkowa odpowiedź układu nerwowego i wewnętrznego wydzielania układ limbiczny, podwzgórze

Współczesny pogląd:

psychospołeczny stresor kora mózgu układ autonomiczny wielokierunkowa odpowiedź

Skutek interakcji organizm – środowisko

Łańcuch odpowiedzi psychosomatycznych od wydarzenia w środowisku przez ocenę sytuacji, emocjonalne pobudzenia, zmiany fizjologiczne, odpowiedź skierowana do środowiska.

Konsekwencje patologiczne stresów emocjonalnych:

- choroba niedokrwienna serca i zawał,

- choroba wrzodowa,

- nadciśnienie tętnicze,

- cukrzyca,

- otyłość,

- alkoholizm,

- choroby psychiczne,

- samobójstwa.

HAŁAS

Hałas – dźwięki o dowolnym charakterze akustycznym, niepożądane, obciążające, przeszkadzające w danych warunkach. W miarę upływu czasu, przy długotrwałym działaniu powodują zaburzenia funkcji organizmu i jego narządów, zwłaszcza słuchu.

Dźwięk – drganie akustyczne, zdolne wywołać wrażenie słuchowe u człowieka o normalnym słuchu. W życiu człowieka znaczenie pozytywne – są nośnikiem informacji i stanowią podstawowy sposób porozumiewania się.

Miara głośności – bel – dźwięk o natężeniu 10 razy większym od progu słyszalności

Słyszalność – zależy od częstotliwości

16 (20) – 20000 Hz – słyszalność

16 (20) > infradźwięki

20000 < ultradźwięki

200 – 3000 Hz – ludzka mowa

1000 – 3000 Hz – zakres największej czułości ucha

150 dB – uszkodzenie słuchu

110 – 140 dB – próg bólu

Ubytek słuchu (18 – 50) 0,5 dB/rok, powyżej 50 lat – 1 dB/rok. Przeciętny ubytek słuchu w wieku 70 lat: 37 dB.

Hałas szkodliwy – wywołuje trwałe skutki w organizmie

Hałas uciążliwy – nie wywołuje trwałych skutków, ale utrudnia wykonywanie określonych czynności

Hałas:

- komunikacyjny,

- przemysłowy,

- komunalny – osiedlowy.

Hałas powoduje brak poczucia bezpieczeństwa, brak poczucia niezależności, uniemożliwia porozumiewanie się i orientację w środowisku, pogarsza komfort pracy i wypoczynku.

Wpływ na narząd słuchu – miejscowy

Zmiany w narządzie słuchu mogą mieć charakter:

- funkcjonalny – przejściowe przytępienie słuchu, zjawisko maskowania

- ograniczony – ubytki słuchu, głuchota.

Stopnie uszkodzenia w ostrym urazie akustycznym:

- lekki – szum, zawroty głowy – kilka dni;

- średnio ciężki – drobne zmiany w błonie bębenkowej, szumy, upośledzenie słuchu, objawy mogą pozostać na stałe;

- ciężki – duże zmiany w błonie bębenkowej i kosteczkach słuchowych, upośledzenie słuchu, a nawet głuchota

Ogólnoustrojowe skutki działania hałasu:

• ośrodkowy układ nerwowy – wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego, zmiany patologiczne w krzywej EEG,

• układ krążenia – zmiany w naczyniach włosowatych i mięśniu sercowym,

• przewód pokarmowy – wzrost wydzielania soku żołądkowego,

• krew – podwyższone OB., eozynofilia,

• układ dokrewny – wzrost czynności kory nadnerczy i tarczycy,

• psychika – znużenie, pobudliwość, niepokoje, lęki.

Klimat akustyczny – zespół zjawisk akustycznych zachodzących w danym środowisku; naturalny i sztuczny.