DIAGNOZA

NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO DZIECKA

W WIEKU SZKOLNYM

Alicja Budzyńska
PSiR 0, nr 2790

Diagnoza niedostosowania społecznego

1. Katarzyna Burek
   ur. 5 lutego 1999 r. w Kołobrzegu
   wiek 10 lat
   Szkoła Podstawowa w Sławnie, klasa III
   adres: ul. Morska 21
   62-265 Sławno

2. Opis symptomów

Dziewczynka podejrzana jest o niedostosowanie społeczne, gdyż przez otoczenie odbierana jest jako dziecko agresywne i kłamliwe, często jest niemiła i arogancka. Poza szkołą przebywa głównie sama lub z niepełnosprawną intelektualnie ciocią.
Z ankiety przeprowadzonej z wychowawczynią Kasi, wynika, że dziewczynka ma trudności w nauce i kłamie. Czasami również zdarza się jej być nieposłuszną, a także agresywną w stosunku do innych dzieci. Często przeszkadza i dokucza innym, oraz kłóci się.

1. Właściwości indywidualne

• Struktury poznawcze
  Wg opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej ogólny rozwój umysłowy dziewczynki kształtuje się w normie. Posiada ona dobry zakres wiedzy ogólnej i przeciętny zasób słownictwa. Zdolność porównywania, klasyfikowania i uogólniania ukształtowały się na dobrym poziomie. Dziewczynka jest dość spostrzegawcza i ma dobre tempo mechanicznego uczenia się wzrokowo-motorycznego. Nieznacznie obniżone jest spostrzeganie i różnicowanie słuchowe. Występuje lateralizacja skrzyżowana (praworęczność, lewooczność). Dysfunkcje te wpływają m.in. na trudności w pisaniu. Kasia czyta w dobrym tempie i rozumie czytany tekst, a także wykazuje dobre zdolności arytmetyczne.
  Również wg krótkiej skali inteligencji (KSI) Mieczysława Choynowskiego dziewczynka ma przeciętny poziom inteligencji (10 tetronów). Kasia jest zainteresowana otoczeniem, ciekawa, chętnie zdobywa nową wiedzę. Odpowiedzi udzielane były szybko, bez dłuższego zastanowienia. Stara się nie milczeć i dojść do właściwej odpowiedzi. Gdy czegoś nie wie to mówi o tym, każdą odpowiedź potrafi uzasadnić, nawet jeśli jest ona błędna. Dziewczynka była pewna siebie i swoich odpowiedzi. Widoczne były oznaki zadowolenia, aktywność i inicjatywa, ale także impulsywność. Niektórych odpowiedzi było widać, że nie przemyślała, ale były one pełne. Kasia sprawia wrażenie bystrej i energicznej dziewczynki.

• Sposób myślenia o sobie i o otaczającym świecie
  Dziewczynka widzi siebie w pozytywnym świetle, jest zadowolona i pełna optymizmu. Najbardziej związana jest z mamą, nie boi się przyszłości i świata. Nie zauważa w sobie cech negatywnych, ani wad. Na rysunki najbliższego świata umieściła siebie w centralnym punkcie razem z króliczkiem, który ma dla niej szczególne znaczenie. Dopiero na końcu zdecydowała się dorysować mamę. Jest ona jej wielkości, wiec wdaje się, że traktuje ją po koleżeńsku. Postacie są uśmiechnięte i kolorowe. Zatem najbliższy świat Kasi ograniczą się tylko do matki i zwierząt.

• Poziom samooceny
  Kasia ocenia siebie wysoko. Jej „ja” realne nie odbiega od „ja” idealnego. Uważa, że ma tylko zalety i żadnych wad. Świadczy to o wysokim poziomie akceptacji. Być może wartościuje siebie i wyraża swoje pragnienia w odniesieniu do tego, jaka w rzeczywistości chciałaby być.

• Stopień internalizacji norm społecznych i reguł społecznych.
  W przeprowadzonych testach Niedokończone historie, Kasia wykazała się dobrą znajomości norm społecznych. Zdaje sobie sprawę z obowiązku chodzenia do szkoły, bycia uczciwym, dotrzymywania słowa i bycie lojalnym wobec grupy. Kieruje się przy tym częściowo schematem kary i nagrody, ale także postrzega określone zasady za własne i które kierują jej postępowaniem. Były to uzasadnienie wewnętrzne. Dziewczynka długo nie zastanawiała się nad odpowiedziami i one były dla niej oczywiste.

• Umiejętności społeczne
  Kasia łatwo nawiązuje kontakty z innymi, robi to chętnie, jest aktywna i potrafi współpracować z grupą. Nie wszystkie dzieci jednak chętnie się z nią bawią. Można odnieść wrażenie, że jest spychana na bok. Inne dzieci jej czasami nie akceptują na co reaguje stresem, a jej reakcje obronne to m.in. kłótnie, dokuczanie, przeszkadzanie lub plucie i bicie. Czasami jest wystraszona i tak się boi, że wyczuć można jej drżenie.
  Często nie wie jak zachować się w danej chwili, nie rozumie danych sytuacji, zatem nie zachowuje się adekwatnie do stopnia ich trudności. Ale Kasia nie wpada łatwo w płacz, nie jest zatem chwiejna, labilna emocjonalnie.

• Struktury emocjonalne
  Jak już wyżej wspomniałam Kasia potrafi kontrolować własne emocje, nie jest dzieckiem płaczliwym. Czasami tylko jest drażliwa i skłonna do irytacji zachowaniem innych. Również jej poziom empatii jest wysoki, sięga maksymalnej granicy. Dziewczynka jest wrażliwa na przeżycia innych, pomocna. Podobnie jak w teście samooceny możliwe jest, że w zaznaczonych odpowiedziach wyraziła swoje pragnienie jaka chciałaby być. Ponieważ chociaż słownie przyznała się do wyśmiewania innych, przeszkadzania i dokuczania, to w teście zakreśliła zupełnie inne odpowiedzi.

• Stopień nadpobudliwości
  Dziewczynka nie jest ani nadmiernie aktywna, ani impulsywna. Ma natomiast zaburzenia uwagi. Nie potrafi się skupić na szczegółach lub popełnia pomyłki w pracy szkolnej. Często sprawia jej trudność skupienie przez dłuższy czas uwagi na wykonywanym zadaniu. Miewa trudności w zorganizowaniu sobie zajęć i czynności. Często unika, nie lubi bądź jest niechętnie nastawiona do zadań wymagających dłużej trwającego wysiłku umysłowego. Zdarza się jej gubić rzeczy i przedmioty niezbędne do wykonywania określonych zadań. Jest również podatna na odwrócenie uwagi pod wpływem bodźców zewnętrznych.

• Cechy temperamentu
  W przeprowadzonym teście z matką wynika, że temperament Kasi jest na przeciętnym poziomie i z racji tego, brak jest niepokojących zachowań. Emocjonalność dziewczynki jest przez nią kontrolowana (4 steny w 10 stopniowej skali). Aktywność ruchowa również jest w normie (6 stenów). Dziewczynka jest aktywna, pełna życia i nie ma w tym żadnych nieprawidłowości. Natomiast w towarzyskości wykazuje dużą tolerancję na samotność (2 steny). Chociaż jest chętna do poznawania nowych osób i przebywania z innymi, to w szczególny sposób nie ma potrzeby do bycia w ciągłym towarzystwie. Nieśmiałość (2 steny) również jest na niskim poziomie. Nie reaguje lękiem, napięciem, ani zahamowaniem w nowych sytuacjach społecznych. Nie boi się nieznanych osób.

1. Czynniki rodzinne

• Sytuacja społeczno-ekonomiczna
  Matka Kasi ma wykształcenie zawodowe, wyuczony zawód to krawcowa. Przy czym uczęszczała do szkoły specjalnej. Obecnie zajmuje się małym gospodarstwem i dorywczo czasami gdzieś pracuje. Ostatnio jako sprzątaczka, a obecnie jako sprzedawca. Rodzina posiada własny dom i jak wcześniej wspomniałam małe gospodarstwo. Z racji braku „męskiej ręki” wszystko jest zaniedbane, wokół domu panuje bałagan i jest brudno. Mieszkanie jest czteropokojowe, zatem każdy ma swój pokój. Dom wyposażony jest elektryczność, toaletę, bieżąca wodę i gaz. Rodzina utrzymuje się z gospodarstwa, dorywczej pracy matki i renty jej siostry. O pomoc z gminnego ośrodka pomocy trudno. Większe zakupy robi matka, a mniejsze codziennie każdy z rodziny. Zatem czasami brakuje kontroli nad wydatkami. Pieniądze wydawane są często w nieprzemyślany sposób. Matka bowiem stara się, aby Kasi niczego nie brakowało.

• Struktura rodziny
  Kasia wychowuje się w rodzinie niepełnej. Rodzice nie mieszkają razem od kilki lat z powodu rozwodu. Mieszka z matką i jej siostrą. Kasia jest jedynym dzieckiem.
  Dziewczynka lubi spędzać czas wolny z matką, wtedy grają w gry lub bawią się. Najbliższa Kasi jest zatem jej matka, dziewczynka ma poczucie, że ona ją rozumie i kocha. Najczęściej rozmawiają o tym co wydarzyło się w danym dniu, czasami o szkole.
  Wszyscy członkowie rodziny rozmawiają ze sobą w sposób jasny i szczery. Najwięcej mówi ciocia dziewczynki. Matka utrzymuje również, że nie ma wśród nich kłótni i wszyscy się nawzajem słuchają. W rzeczywistości nie zawsze tak jest. Matce czasami trudno zapanować na córką, a niepełnosprawna intelektualnie siostra, również często burzy „zgodne” relacje. Wszelkie decyzje podejmuje matka.
  Dziewczynka chętnie rysuje, jednak gdy miała narysować swoja rodzinę ociągała się. Na początku narysowała siebie, ale potrzebowała zachęty żeby przedstawić pozostałych członków rodziny, a potem domu. Gdy skończyła te elementy to z chęcią i z własnej inicjatywy dorysowała krajobraz. Najbardziej skoncentrowana była na rysowaniu siebie i przyrody. Kasia niechętnie rozmawiała o swojej pracy.
  Rysunek jest sensoryczny, z dużą ilością kolorów i linii, świadczy to o żywej emocjonalności i dynamiczności dziewczynki. Najdłużej rysowała siebie i umieściła się na pierwszym miejscu, najwięcej również potrafiła powiedzieć o sobie. Jej postać jest także wyróżniona, ponieważ ma najwięcej szczegółów, chociaż nie znajduje się w centrum kartki. Jest to zwrot narcystyczny, którego przyczyną może być poczucie zawodu. Ostatnią narysowaną osobą jest ciocia Kasi, również jej przypisała najwięcej cech negatywnych. Chociaż jej postać niewiele różni się o narysowanej mamy -nie mają one tylu szczegółów, są mniej starannie wykonane, a ustawione są malejąco. Również rysowane były pospiesznie. Natomiast odległość między nimi nie jest duża - stoją blisko siebie. Wnioskować z tego można, że dziewczynka najbardziej waloryzuje siebie, natomiast dewaloryzuje matkę i ciocię. Do tej ostatniej ma najmniej szacunku. Z opisu wynika, że jest ona najczęściej przyczyną konfliktów w rodzinie i nawzajem sobie dokuczają. Narysowane ręce i elementy twarzy, a także umieszczenie postaci w jednej płaszczyźnie mogą świadczyć o raczej dobrej komunikacji między nimi i traktowaniu się „na równi”. Zauważyć można stabilność i poczucie bezpieczeństwa (linii gruntu). W rozmowie Kasia opisała swoje postacie jako szczęśliwe, zadowolone i kochające się wzajemnie. Nie ma czegoś takiego jak nie lubienie się, a o wszystkich troszczy się matka.

• Postawy rodzicielskie. Błędy wychowawcze
  Z Kwestionariusza Postaw Rodzicielski Marii Ziemskiej wynika, że matka ma niepożądaną dominację, nie uwzględnia sygnałów od dziecka. Również zauważyć można brak kompetencji i umiejętności postępowania z dzieckiem. Bezradność jest na średnim poziomie, ale przy niesprzyjających warunkach może się pogłębiać. Wymagałoby to pracy z rodzicem. Podobnie jak nadmierna koncentracja uczuciowa z tendencją do przesadnej troski. Tu również jest stan średniego niepokoju i napięcia, który może mieć negatywne konsekwencje. Z badań wynika także, że matka ma nadmierny dystans, jest wycofana z bezpośredniego kontaktu z dziewczynką. Brak jest ciepła i uczuć.

• Opieka, kontrola, znajomość życia dziecka
  Opiekę nad dzieckiem czasami sprawuje jej ciocia, ale najczęściej Kasia przebywa sama. Gdy matka jest w pracy, nikt nie zajmuje się dziewczynką. Jedynie popołudniami mają dla siebie czas, a jest to często po godzinie 17. Rodzina jest razem więc od wieczora do rana.
  Dziewczynka nie musi prosić o wyjście z domu, czasami mówi dokąd idzie. Nie ma również z tego powodu szczególnych konsekwencji, winy zazwyczaj szuka się u jej cioci. Matka mniej więcej wie z kim się spotyka córka, a ze względu na małą miejscowość to wszystkich zna. Wie także co Kasia robi w wolnym czasie. Ze szkołą kontaktuje się podczas wywiadówek, a jeśli zajdzie taka potrzeba to częściej. Zna oceny córki i wie w czym ma trudności, a w czym jest dobra. Matka również nie ma nic przeciwko, aby Kasię odwiedzali znajomi, jednak nikt do niej nie przychodzi.

• Wydarzenia trudne
  Kasia jest zdrowym dzieckiem, ale wychowuje się przy boku niepełnosprawnej intelektualnie cioci. W jej otoczeniu nie ma osób uzależnionych od używek, ani nie doświadczyła traumatycznych przeżyć. Ojciec odszedł, gdy była jeszcze małym dzieckiem. Trudność sprawiają na pewno problemy materialne.

• Mocne strony, zasoby rodziny
  -wiek matki (około 35 lat) i wyuczony zawód
  -chęć matki do pracy i okazyjne podejmowanie jej
  -prowadzenie małego gospodarstwa i własny dom
  - chęć współpracy i troska o edukację córki
  -silne więzi emocjonalne w rodzinie i dobra komunikacja
  -bliskość szkoły dziewczynki i prowadzenie w niej zajęć dodatkowych
  -zamieszkiwanie w małej miejscowości, gdzie nikt nie jest anonimowy
  -bliskość instytucji prowadzącej warsztaty dla niepełnosprawnych
  -możliwość wsparcia ze strony rodziny, a także niektórych sąsiadów
  -gminne szkolenia umożliwiające zdobycie nowych kwalifikacji
  -brak nałogów i uzależnień
  -dziewczynka przynależy do pozytywnej grupy rówieśniczej

1. Czynniki środowiska rówieśniczego i szkolnego

• Szkoła
  Szkoła Podstawowa w Sławnie, klasa III
  Kasia ma trudności tylko z niektórymi przedmiotami, na lekcjach jest aktywna. Systematyczna praca pozwala jej unikać robienia zaległości. Niestety brak pomocy w odrabianiu lekcji skutkuje ciągłymi brakami. Dziewczynka uzyskuje dobre oceny z matematyki, o wiele gorzej jest z językiem polskim i angielskim.

• Ogólny stosunek do szkoły
  Kasia nie lubi szkoły i nie lubi do niej chodzić. Podczas sprawdzianów odczuwa lęk i strach. Gdyby tylko miała taką możliwość porzuciłaby szkołę natychmiast. Na lekcjach zachowuje się tak, jak tego oczekują nauczyciele i stara się, aby byli z niej zadowoleni. Niestety z mojej obserwacji wynika, że dziewczynka czasami wagaruje. Chociaż nauczyciele i matka zaprzeczają, to Kasi zdarza się nie iść do szkoły, poprzez stymulowanie choroby. A jej matka bez obiekcji podpisuje wszelkie zwolnienia.

• Obraz siebie jako ucznia
  Kasia uważa, że jest koleżeńska, miła i dobra. A także wesoła i zadowolona z siebie. Interesuje ją gra na gitarze i sport. Uważa, że nie wymaga żadnych zmian, ponieważ jest wystarczająco dobra i zdolna. Nie zdaje sobie sprawy jak ważna jest edukacja i nauka.

• Stosunek do nauczycieli
  Dziewczynka bardzo nie lubi swojej wychowawczyni, ponieważ często krzyczy na uczniów. Dobrze natomiast mówi o pani od matematyki i pana od języka polskiego, ponieważ są mili. Może z nimi porozmawiać o swoich problemach, rodzinie itp. Chociaż uważa ich za autorytet to i tak po cichu mówi, że są „okropni”.

• Lęki szkolne
  Kasia ma problemy z przyswajaniem sobie nowej wiedzy. Jest zdenerwowana, gdy nauczyciel zbyt szybko tłumaczy nową lekcję. Bardzo boi się klasówek, w czasie ich trwania nie może się skupić i obawia się, że nie zdąży napisać jej do końca. Również boi się, gdy jest pytana. Z niecierpliwością czeka na dzwonek w czasie lekcji, na której nauczyciel robi powtórkę. Mimo to zawsze chętnie zgłasza się do odpowiedzi. Stres jednak nie doprowadza dziewczynki do płaczu i innych zaburzeń somatycznych.
  Kasia ma swobodne podejście do nauki, nie wstydzi się swojej niewiedzy i często nie zwraca uwagi na jakość odrobionych lekcji. Nie martwi się również zaległościami, ani przejściem do następnej klasy. Nie ma również złego samopoczucia związanego za szkołą. Nauczyciele nie budzą w niej lęku, czasami jedynie się na nich złości.

• Stosunek i motywacja do nauki
  Dziewczynka nie lubi się uczyć. Robi to, ponieważ „musi”. Bardziej interesuje ją wiele innych rzeczy. Nie lubi odrabiać lekcji, ale również ich nie odpisuje. Zadania domowe sprawiają jej trudność, chociaż uważa, że zawsze stara się jak może. Najbardziej lubi matematykę, wychowanie fizyczne i informatykę. Natomiast na ostatnim miejscu znalazły się języki.
  Każda nowa lekcja zachęca Kasię do pracy, chociaż jednocześnie uważa, że są one nudne. Na lekcjach zdarza się jej myśleć o czymś innym. Lubi czytać książki, z których dowiaduje się coś, czego nie ma w podręcznikach. Rozwiązywanie trudnego zadania sprawia jej przyjemność. Nie robi jednak więcej, niż tego wymagają nauczyciele.
  Nie ma również ambicji być najlepszym uczniem w klasie, mimo że lubi przyjaźnić się z dobrymi uczniami. Wszelkie niepowodzenia szkolne zniechęcają ją do nauki. Nie martwi się jednak złymi stopniami. Nie lubi klasówek, być pytana, a także siedzieć z tyłu.

• Środowisko rówieśnicze –pozycja dziecka w klasie
  Kasia jest przeciętnie akceptowana w klasie. Przez część dzieci jest izolowana, ale ma także koleżanki i kolegów. Jej środowisko rówieśnicze to głównie osoby z klasy. Sympatia do pewnych osób przejawia się tym, że np. lubi ich „denerwować”. Czas spędzany z nimi ogranicza się do lekcji i przerw. Poza szkołą Kasia głównie bawi się ze swoimi zwierzątkami: psami, kotami i królikiem.

• Relacje z nauczycielem
  Dziewczynka jest uczennicą, która mogłaby poprawnie funkcjonować na zajęciach oraz uzyskiwać dobre wyniki w nauce, gdyby otrzymała odpowiednią pomoc i zainteresowanie ze strony domu. Potrafi nauczyć się i zrozumieć poszczególne treści, ale nieugruntowane i powtórzone ulegają zapomnieniu. Kasia na zajęciach jest dość aktywna, często zgłasza się do wykonywania czynności, które wie, że potrafi wykonać. Inne zadania też robi, choć nie zawsze poprawnie. Na zwróconą uwagę o błędnym wykonaniu zadania reaguje uśmiechem. Często nie posiada przyborów szkolnych, więc na zajęciach plastyczno-technicznych nie może wykonać prawidłowo zadania. Nauczyciel stara się zwracać szczególną uwagę na to, aby Kasia uważnie słuchała na zajęciach. Dodatkowo tłumaczy polecenia, których nie rozumie. Sprawdza poprawność wykonanego zadania i w razie potrzeby tłumaczy ponownie. Pilnuje, aby zawsze miała zapisane zadanie domowe. Udostępnia potrzebne przybory, aby mogła poprawnie wykonać wszystkie prace. Jednak podejmowane działania nie zawsze przynoszą spodziewane efekty. Jeżeli chodzi o treści łatwe, które można zapamiętać bez powtórzeń to działania te przynoszą efekt. Natomiast to co należy w domu przemyśleć, zapamiętać, czy powtórzyć nigdy nie jest wykonane.

1. Określenie stopnia niedostosowania
   Dziewczynka znajduje się na pierwszym poziomie niedostosowania społecznego. Trwa to prawdopodobnie od podjęcia nauki szkolnej, ponieważ trudności w uczeniu się powodują, że Kasia kłamie i jest czasami agresywna lub nieposłuszna. Przyczyną jest brak wsparcia i pomocy w czasie odrabiania lekcji, a także niekorzystny wpływ cioci. Siostra matki skutecznie odciąga dziewczynkę od nauki, a także przeszkadza jej w czasie odrabiania lekcji. Do tego wpływ ma niekonsekwentność matki i jej słaba kontrola nad córką. Również nieumiejętność organizacji czasu wolnego ma swoje skutki.
   Kolejna przyczyna ma swoje źródło w szkole. Dziewczynka nie lubi do niej chodzić, ponieważ jej rodzina nie cieszy się sympatią. Zatem Kasia spychana jest często na margines. Inne dzieci dokuczają lub śmieją się z niej. Nie zawsze także jest czysto ubrana, nie dba o higienę i brakuje jej podstawowych przyborów szkolnych. Poprzez nieodrobione lekcje i brak systematyczności denerwuje nauczycieli, co skutkuje częstym wyzywaniem jej. A typowy podczas klasówek stres przeplatany ze złością na nauczycieli skutecznie paraliżuje dziewczynkę, która chociaż opanowała materiał nie potrafi się skupić nad udzieleniem poprawnych odpowiedzi.
   Tak zamyka się błędne koło i dziewczynka ma coraz więcej zaległości, a także nienawiści w sobie. Nie wie jakie konsekwencje tego mogą być w przyszłości, póki co ma optymistyczne plany. Największa przyczyna i zagrożenie tkwi w środowisku rodzinnym. Matka po szkole specjalnej i chora ciocia nie stanowią pożądanego autorytetu, brak im przede wszystkim podstawowych umiejętności wychowawczych. Jedynie przynależność dziewczynki do pozytywnej grupy rówieśniczej, zapobiega głębszym wykolejeniom.

2. Określenie wskazówek do dalszej pracy wychowawczej
   Kasia powinna uczęszczać na:
   -zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze z języka polskiego, w celu przyswojenia zasad ortograficznych i umiejętności ich praktycznego zastosowania; a także z języka angielskiego, gdyż ma problemy z gramatyką
   -zajęcia logopedyczna z uwagi na wadę wymowy
   -zajęcia socjoterapeutyczne, aby dziewczynka potrafiła odreagowywać emocje takie jak: złość, gniew, zazdrość, poczucie winy i krzywdy. Może się to odbywać poprzez uświadomienie, ujawnienie, nazwanie ich oraz opowiedzenie o sytuacjach, które je wywołują.
   -zajęcia psychoedukacyjne, w celu pobudzenia dziewczynki do refleksji i poznania siebie, nabycia umiejętności rozwiązywania problemów, a także integracji z innymi dziećmi
   
   A także należy:
   -tolerancyjnie oceniać prace pisemne pod względem popełnianych błędów
   -zachęcanie do wypowiedzi ustnych, pomoc w porządkowaniu toku wypowiedzi, jeżeli tego wymaga
   -udzielanie wskazówek, dodatkowych pytań w przypadku napotkanych przez nią trudności w prawidłowym rozwiązywaniu zadań, wypełnianiu poleceń
   -korzystanie ze słownika ortograficznego podczas pisania
   -kształtowanie motywacji do nauki poprzez częste chwalenie i docenianie wysiłków
   -motywowanie do podejmowania indywidualnego wysiłku intelektualnego podczas pracy na lekcji
   
   W domu należy położyć nacisk na:
   -pomoc dziewczynce podczas odrabiania lekcji
   -codzienną i systematyczną pracę ukierunkowaną na zmniejszanie istniejących braków w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych
   -ćwiczenia usprawniające funkcje wzrokowe poprzez np. układanie klocków według wzoru, puzzli
   -częsty kontakt z nauczycielem w celu śledzenia poczynionych przez dziewczynkę postępów w nauce
   
   Aby wyeliminować u Kasi postawę kłamliwości należy:
   -wytworzyć atmosferę zaufania miedzy matką a córką i zmienić niewłaściwe zachowania dziewczynki, o których boi się mówić
   -zainterweniować na postawę dzieci, które używają agresji słownej wobec Kasi, która różni się od nich
   -wzbudzić motywację do nauki
   -przezwyciężyć trudności w uczeniu się
   
   Należy również podjąć działania we współpracy z matką:
   -na obecnym etapie powinno wystarczyć poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne, aby ustalić program oddziaływań terapeutyczno-wychowawczych i udoskonalić umiejętności wychowawcze