Proza

Bajka – Opowieść prozą lub wierszem, podejmująca zagadnienia moralne, opisująca ludzkie postawy, przywary, ułomności, powszechnie spotykane sytuacje i prawidłowości życia społecznego.

Baśń – obecnością pierwiastków fantastyki i cudowności, które harmonijnie, w sposób naturalny i nie wymagający żadnych uzasadnień łączą się ze światem realnym.Język baśni jest swoisty, pełen ukrytych treści i niedomówień.

Wiersz – Wiersz - utwór literacki, wyróżniający się swoistą organizacją tekstu (mowa wiązana). Charakteryzuje się powtarzalnością samodzielnych jednostek (wersów). Swoiste uporządkowanie tekstowi nadaje rytm oraz rymy. Wiersz bez rymów nazywamy wierszem białym.

Opowiadanie – informacja o zdarzeniach, przedstawienie wypadków, sytuacji w formie dynamicznej. W utworze literackim - podstawowa forma wypowiedzi narracyjnej (obok opisu).

Powieść – obszerny utwór narracyjny, w obrębie którego wyróżnić można wiele wątków fabularnych. Przedstawia dzieje jakiejś postaci lub grupy ludzi na tle obyczajowym, społecznym, historycznym.

Legenda – Epicki utwór literacki, którego fabuła jest osnuta wokół jakiegoś autentycznego wydarzenia lub faktów z życia uznanych postaci, silnie nasyconych pierwiastkami fikcji literackieniewiele w niej z prawdy historycznej, a autentyczne wydarzenia stają się jedynie podstawą swobodnie tworzonej opowieści.

Komiksy – Forma narracji za pośrednictwem serii rysunków wspomaganych krótkim tekstem.Są swoistym powiązaniem rysunku z tekstem m.in. w postaci tzw. dymków wmontowanych w rysunek. Akcja, czytelna dzięki ciągowi obrazków, toczy się wokół głownego bohatera.

Utwory sceniczne – utwór literacki stworzony w celu wystawienia na scenie.

POEZJA W LITERATURZE DLA DZIECI

Przedstawiciele tego nurtu to:

Polscy twórcy baśni i bajek

Janina Porazińska – Jaś i Kasia, Kopciuszek, O babulce, Za górami... Za lasami..., Dziewięć płaczek – nieboraczek, Bajdurki, Była sobie gąska, Kacperek, - wszystki utwory wywodzą się z folkloru i ludowej tradycji.

Czarodziejska księga – zbiór baśni

Ewa Szelburg – Zarembina:

tomiki: Rzemieślniczek wędrowniczek, Chłopiec z perły urodzony, Wesołe historie

Zbiory baśni– Różowe szybki, Baśnie, Kije samobije

Królestwo bajki,

Hanna JanuszewskaO chłopcu drewnianym, O kocie co fajkę kurzył i innych dziwach, O Bartku doktorze, Pyza na Polskich dróżkach, Zbiór: Złota jabłoń

Lucyna Krzemieniecka – Z przygód krasnalaa Hałabały, Bajże baju po zwyczaju,

Jan Brzechwa – Baśń o korsarzu palemonie, Pan drops i jego trupa, Szelmostwa lisa witalisa, Za króla Jelonka, Pan Soczewka w puszczy, Pan soczewka na księżycu, Pan soczewka na dnie oceanu

Czesław Janczarski – Tygrys o złotym sercu, Miała babuleńka kozła rogatego, Przygody i wędrówki misia uszatka, gromadka Misia uszatka,

Irena Jurgielewiczowa – Jak jeden malarz chciał namalować szczęśliwego motyla

Anna Świerczyńska – O Małgosi co się niczego nie bała

Stefania Szuchowa – Mateuszek na zaczarowanej wyspie

Hanna Zdzitowiecka – Pantofelek pięknej Rodopis

Bogdan Brzeziński – Bajka o pracowitym świerszczyku i lekkomyślnej mrówce, Papuga pleciuga

Maria Kędziorzyna – Za siódmą górą za siódmą rzeką, O przepieknej Hannie, Serce w plecaku

Maria Kann – Baśń o srebrnorogim jeleniu, O zaklętym kaczorze, Baśń o Ciuku Wędrowniczku i o dobrym Marcinie,

Bronisław Długoszewski – Przxy kominie o szarej godzinie, Gawęsy starego bajarza

BAŚNIE REGIONALNE

Baśnie Śląskie

Bohaterowie: centralnym bohaterem jest górnik; inne charakterystyczne postacie to istoty demoniczne, utopce, diabły, dobre i złe duchy kopalni: Skarbnik, Piędzimężyk, Kraśniczka; Król Węży, Liczyrzepa (demon).

Autorzy:

Gustaw Morcinek: Przedziwna historia o zbójniku Ondraszku, Przedziwne śląskie powiarki, Jak górnik Bulandra diabła oszukał.

Kornelia Dobkiewiczowa: Miedziana lampa, Sztolnia w Sowich Górach, Wężowa Królewna, Zamek nad Czarnym Jeziorem.

Baśnie Pomorza

Oparte na folklorystycznych wątkach, na ludowym przekazie tradycji.

Bohaterowie: rybacy, syreny, Jurata, Perkun, stolemy (duże krasnale), Neptun, „diabeł wichrzysty z lotnych wydm”, okręty, bursztyn

Autorzy:

Franciszek Fenikowski: Bursztynowe serce, Gburzy z Gnieżdżewa, Okręt w herbie, Gdańska szkatułka, Złoty strąd.

Hanna Zdzitowiecka: Bursztynowe baśnie.

Baśnie Mazur i Warmii

Bogata fantastyka baśniowa z wątkami magicznymi

Bohaterowie: panny wodne, król ryb, Smętek (demon), kormorany, kłobuki (demony), rybacy,

Autorzy:

Tadeusz Stępowski: Czterej synowie raka.

Karol Małek: Opowieści znad mazurskiego Gangesu.

Maryna Okęcka-Bromkowa: Nad jeziorem bajka śpi.

Irena Kwinto: Dar królowej róż

Baśnie Nadodrza

Bohaterowie: czarownice, siły demoniczne, rycerze, wodnik, rusałki, krasnale, duchy, mary, upiory

Autorzy:

Izabela Koniusz i Helena Rutkowska: Królewska pieczęć.

Izabela Koniusz: Złota dzida Bolesława.

Kazimierz Malicki i Zygmunt Rutkowski: O krasnoludkach, Jagusi i siedmiu zaklętych rycerzach.

Baśnie Podhala i Jury Krakowsko-Częstochowskiej

Bohaterowie: skały, groty, jaskinie, rycerze, smoki, ruiny zamków, jeziora, górale, góry,

Autorzy:

Stanisław Pagaczewski: Diabelski kamień, Baltazar gąbka,

Ziemia Lubuska

Kazimierz Malicki i Zygmunt Rutkowski: O krasnoludkach, Jagusi i siedmiu zaklętych rycerzach

Baśnie Mazowsza

Stylizacja gwarowa i archaiczna

Bohaterowie: diabeł Boruta i Rokita,

Autorzy:

Włodzimierz Piotrowski: Dole i niedole diabła Boruty

Proza

1. Proza społeczno - obyczajowa - jej tematyka dotyczy spraw nurtujących młodych ludzi, zaczerpnięta jest z ich najbliższego otoczenia: z środowiska rodzinnego, szkolnego, z podwórka. Opisuje perypetie przyjaźni, miłości, niepokoje moralne i egzystencjalne. W prozie tej wyróżniamy cztery nurty:

- nurt o tematyce wojennej:

Maria Zarębińska, Dzieci Warszawy.

Janina Broniewska, Krystek z Warszawy.

Halina Rudnicka, Polną ścieżką.

Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec.

- nurt o tematyce zaangażowanej:

Bogdan Ostromęcki, Domy nad Wisłą.

Marta Michalska, Hela będzie traktorzystką.

Janina Stępieniowa, Pietrek będzie budowniczym.

Hanna Mortkowicz-Olczakowa, Krzak jaśminu.

- nurt o tematyce rodzinnej:

Jadwiga Korczakowska, Spotkanie nad morzem.

Irena Krzywicka, Wicher i trzciny

Irena Jurgielewiczowa, Ten obcy

Stanisław Kowalewski, Czarne okna.

- nurt o tematyce szkolnej i harcerskiej:

Eugenia Kobylińska-Masiejewska, Jak I-b odkryła Nowy Ląd.

Heleny Bobińskiej - Lipniacy

Adam Bahdaj, Narciarski ślad.

Edmund Niziurski, Księga urwisów.

2. Proza fantastyczno – naukowa - opisuje wydarzenia najczęściej umiejscowione w przyszłości wobec czasów autora. Opiera się na hipotetycznym rozwoju nauki i techniki. Zawiera takie cechy jak: specyficzny typ czasoprzestrzeni, neologizmy związane z rozwojem techniki, kontakt z obcą cywilizacją. Akcja często odbywa się na obcych planetach, pokładzie statku kosmicznego lub jest wędrówką w czasie.

- dla dzieci pisali:

Jerzy Broszkiewicz, Wielka, większa i największa, Oko Centaura

Maria Kann, Błękitna Planeta

3. Proza historyczna - opisuje wydarzenia z przeszłości, które miały miejsce. Występują w niej postacie prawdziwe, żyjące w przeszłości i postacie fantastyczne.

Anna Świrszczyńska, Arkona gród Świętowita.

Wanda Wasilewska, Skrzydła u ramion.

Jadwiga Chamiec, Mały żołnierz rewolucji,

Karol Bunsch, Zdobycie Kołobrzegu, Psie Pole.

Andrzej Koskowski, Pod murami Malborka.

4. Proza biograficzna - - przedmiotem autorskiego opisu i podmiotem zdarzeń fabularnych są losy autentycznych postaci: sławnych wodzów, wybitnych postaci historycznych, uczonych, podróżników, pisarzy czy artystów. Literacko są mniej atrakcyjne, ale bardziej wartościowe poznawczo.

Zofia Zawiszanka, Przedziwny wódz.

Karol Koźmiński, Józef Wybicki, Bohater dwóch kontynentów.

Helena Bobińska, Maria Skłodowska-Curie.

Zofia Nałkowska, Mój ojciec.

Janina Porazińska, Kto mi dał skrzydła.

5. Proza podróżniczo – przygodowa - elementy struktury tej prozy to: motyw podróży, niezwykła sceneria zdarzeń fabularnych zwykle na egzotycznym tle, dramatyczne konflikty, w które uwikłani są odważni bohaterowie odkrywający nowe lądy. Walczą oni z dziką przyrodą, z przeciwnościami losu i ze wszelkimi odmianami zła. Proza ta łączy walory poznawcze i wychowawcze z literacką atrakcyjnością, dlatego najpełniej zaspokaja potrzeby psychiczne młodego odbiorcy.

Danuta Bieńkowska ,, Szlakiem orlich gniazd”

Janina Osińska ,, Jak Piotruś Malina przepłynął Odrę od Opola do Szczecina”

Arkady Fidler ,, Mały Bizon”

Alfred Szklarski ,,Tomek w krainie kangurów” , ,,Przygody Tomka na Czarnym Lądzie”, ,, Tomek na wojennej ścieżce”, ,,Tomek na tropach Yeti”, ,, Tajemnicza wyspa Tomka”.

Alina i Czesław Centkiewiczowie ,, Zdobywcy Bieguna Północnego”, ,, Na podbój Arktyki”

6. Proza sensacyjno kryminalna - dostarcza ona atrakcyjnej rozrywki, uczy logicznego myślenia i potępia zło ( konstrukcja fabuły przypomina baśń – gdzie dobro zawsze zwycięża).

Oczywiście dziecięcy kryminał znacząco różni się od swego dorosłego pierwowzoru. Przede wszystkim ograniczony jest repertuar opisywanych przestępstw, są to np. kradzież, oszustwo, napad na bank, finansowe matactwa, popularnym motywem jest poszukiwanie skarbu. Inaczej niż w kryminale dla dorosłych często bohaterem jest grupa dzieci, przyjaciół, którzy dzielą się zadaniami w celu odkrycia tajemnicy czy zdemaskowania przestępcy. Tym samym w powieściach dużą rolę odgrywają takie wartości, jak przyjaźń, lojalność, umiejętność działania zespołowego, a niebezpieczeństwa i sytuacje zagrożenia pełnią funkcję integrującą. Głównym atutem dzieci-detektywów jest ich dziecięca natura - ciekawość, dociekliwość, sprawność fizyczna, odwaga oraz lekceważący stosunek dorosłych, którzy traktują dzieci niepoważnie albo ich wcale nie zauważają, co zapewnia bohaterom swoistą „niewidzialność”, a także poczucie satysfakcji przechytrzenia silniejszych (czyli dorosłych).

Edmund Niziurski ,, Niewiarygodne przygody Marka Piegusa”, „Fałszywy trop”.

Adam Bahdaj „Wakacje z duchami”, „Stawiam na Tolka Banana”.

Zbigniew Nienacki „Pan samochodzik i templariusze”, „Uroczysko”.

Janusz Domagalik „Pięć przygód detektywa Konopki”.

Władysław Krupka Seria komiksów o przygodach kapitana Żbika.

7. Proza przyrodnicza - jej fabuła opisuje przyrodę i zwierzęta. Bohaterom zwierzęcym nadaje ona często ludzkie cechy (antropomorfizacja).

Maria Kownacka ,,Kajtkowe przygody”, „Rogaś z doliny Roztoki” , „Kukuryku na ręczniku”

Helena Bechlerowa -"Zima z białym niedźwiedziem", "O żabkach w czerwonych czapkach" 

Helena Bobińska ,, Dzieciaki i zwierzaki” oraz ,,O kotku góralu”

Tytus Karprowicz ,, Księga puszczy. Szlakiem czarnego zwierza.”, ,, Żelazny wilk”, ,, Księga puszczy. Saga o niedźwiedziu”

Hanna Zdzitowiecka „Nad wodą” , „Tęcza w kropli wody” , "W lesie", "Wśród niewidzialnych wrogów i przyjaciół" 

Jan Sokołowski „W gniazdach jaskółki” , „Dzięcioł”

Epika – Dzieła epickie charakteryzuje obecność narratora. Napisane prozą, mają określona fabułę. Gatunki Epiki: powieść, opowiadanie, nowela, gawęda, baśń, epos, mit, legenda

Liryka – obejmuje dzieła, w których przedmiotem przedstawienia są uczucia i doznania podmiotu lirycznego. Podmiot wypowiada się w sowim imieniu. Gatunki Liryki: hymn, oda, pieśń, psalm, elegia, tren, fraszka, sonet

Dramat – obejmuje utwory literacki stworzone w celu realizacji scenicznej. Występuje chór. Tekst dramatu dzieli się na akty i sceny. Gatunki Dramatu: tragedia, ismelia, dramat renesansowy, dramat psychologiczny, dramat romantyczny, dramat realistyczny, dramat satyrowy.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Współczesna polska proza kobieca, polonistyka, 5 rok
Proza 20-lecia jako tradycja literacka dla powojnia, Polonistyka, 08. Współczesna po 45, OPRACOWANIA
Norwid proza
Norwid Proza
LEM PROZA
Proza XX lecia międzywojennego
Lancelot prozą
Proza iberoamerykanska
Proza dwudziestolecia
14 Proza kobieca i feministyczna
proza poV do?
45 PROZA STEFANA GRABIŃSKIEGO
29. Proza Tadusza Konwickiego, 29. Proza Tadusza Konwickiego, 43
29. Proza Tadusza Konwickiego, 29. PROZA TADEUSZA KONWICKIEGO, 43
24. PROZA TADEUSZA NOWAKA, 24. PROZA TADEUSZA NOWAKA
24. PROZA TADEUSZA NOWAKA, 24. PROZA TADEUSZA NOWAKA
Proza obrachunkowa
Proza rozrachunkow inteligenckich, studia, polonistyka, OGÓLNIE O LITERATURZE XX WIEKU (maytman)

więcej podobnych podstron