Agata Regulska

Organizacja brzmieniowa wypowiedzi literackiej. Elementy polskiej wersyfikacji.

1. Znaczenie brzmieniowej organizacji wypowiedzi literackiej: Eufonologia / fonetyka poetycka zajmuje się badaniem dźwiękowej formy języka literatury. „De la musique avant trute chose” (muzyka nade wszystko) – utwór oceniany względem walorów jego językowej „melodii”.

1. Instrumentacja wypowiedzi Polega ona na takim doborze i zestawieniu wyrazów na przestrzeni pewnego odcinka wypowiedzi, że jego budowa głoskowa traci charakter przypadkowy i zyskuje wartość samodzielną ze względu na swój własny porządek. Są trzy rodzaje: 1) instrumentacja naśladująca brzmienia pozajęzykowe (onomatopeja – dźwiękonaśladownictwo); 2) instrumentacja będąca aluzją do brzmień właściwych wypowiedziom językowym (charakter stylizacyjny, naśladowanie brzmień obcojęzycznych przez imitowanie ich cech fonicznych); 3) instrumentacja pozbawiona odwołań do zjawisk spoza danego utworu ( charakter muzyczno-nastrojowy);

Paronomazja to celowe zestawienie podobnie brzmiących wyrazów niezależnie czy zachodzą między nimi inne związki.

1. Rytmizacja wypowiedzi Zrytmizowanie wypowiedzi powstaje wówczas, gdy powtarzają się w niej z regularnością podobne lub jednakowe zespoły elementów brzmieniowych.

1. Systemy wiersza polskiego:

1. Wiersz średniowieczny Powstały pierwsze normy rytmizacji wierszowej. Rymy nie były w pełni ustalone – nie zawsze występowały we wszystkich wersach utworu. Sylabiczny rozmiar wersów jest nieustalony, więc bez podkładu muzycznego rytmika wersów pod znakiem zapytania.

2. Wiersz sylabiczny Twórczość Kochanowskiego – regularny system wersyfikacji: sylabizm. Układ przerzutniowy w wierszu sylabicznym.

3. Wiersz sylabotoniczny System sylabotoniczny narzuca wypowiedzi dodatkowe, rygory rytmizacyjne. Rytmikę określa się na podstawie dających się wyodrębnić mniejszych cząstek rytmicznych zwanych stopami.

4. Wiersz toniczny Powstanie wersyfikacji tonicznej było rezultatem nadania samodzielnej roli rytmicznej określonym ilościowo układom zestrojów akcentowych w poszczególnych wersach. Manifest polskiego tonizmu: 1916 Księga ubogich Jana Kasprowicza.

5. Wiersze nieregularne i wolne Trzy odmiany wiersza nieregularnego: nawiązująca do sylabizmu (oparty na nieregularnych modyfikacjach sylabowca), sylabotonizmu (powstaje w wyniku ograniczeń regularności uporządkowania sylabotonicznego) i tonizmu (najmniej wyklarowana odmiana wiersza nieregularnego, zbliżająca się do innego typu wierszy nieregularnych, bądź wiersza wolnego). Wiersz wolny: najbardziej nowoczesna forma wiersza, czyta się w sposób nieciągły, dezorganizacja wypowiedzi.

1. Rymy Rym w wierszu polega na częściowej lub całkowitej zgodności brzmienia zakończeń wyrazów zajmującą określoną pozycję w wersie.

1. Postaci rymu

• Rym żeński (półtorazgłoskowy, typowy dla wierszy sylabicznych)

• Rym męski (jednozgłoskowy)

• Rymy złożone, składane

• Rymy głębokie, bogate

• Rymy ubogie (zdarzają się w grupie rymów męskich)

• Rymy gramatyczne (identyczność ich gramatycznych form, czasem ograniczona do końcówek)

• Rymy ustalone (rymy dla ucha, identyczność rymujących się cząstek)

• Rymy rzadkie (tzw. rymy egzotyczne, słowa brzmiące w polszczyźnie obco)

• Rymy niedokładne (tylko zgodność brzmień rymujących się ze sobą cząstek wyrazów)

• Rymy przybliżone ( asonanse – tożsamość samogłosek; konsonans – tożsamość układów spółgłoskowych)

1. Miejsce rymu w wierszu Rymy końcowe (występujące w końcowym odcinku wierszu), rymy wewnętrzne (ustabilizowane – na średnicówce; nieustabilizowane – w dowolnych miejscach wiersza), rymy obejmujące zakończenia początkowych wyrazów kolejnych wersów.

2. Funkcje rymu Instrumentacyjna (kształtowanie brzmienia wiersza) Wierszotwórcza ( im więcej cech rymu ma charakter ustabilizowany, tym bardziej znacząca jest jego funkcja wierszotwórcza) Stylistyczna ( zestawiając współbrzmienia kojarzymy ze sobą wyrazy; zespolenie fonicznej i semantycznej roli rymu)

1. Strofy Uporządkowanie stychiczne (pisane wierszem ciągłym) i uporządkowanie stroficzne (swoiście rozczłonkowane). Strofa to powtarzający się (kliku wersowy) układ rytmiczny, samodzielny w stosunku do podstawowej zasady kształtującej wiersz. Strofy otwarte (nie stanowi całości intonacyjno-składniowej. Temat nie zostaje wyraźnie zamknięty. Łączy się bezpośrednio pod jakimś względem ze strofą, która po niej następuje). Strofa czterowersowa. Zestaw strof tradycyjnych: tercyna (strofa składająca się z 3 wersów), sekstyna (strofa składająca się z 6 wersów, o układzie rymów: ababcc), oktawa (strofa złożona z 8 wersów, najczęściej o układzie rymów abababcc), strofa saficka (zwrotka czterowersowa, w której trzy pierwsze wersy są jedenastozgłoskowe, ostatni zaś pięciozgłoskowy), sonet (czternaście wersów tworzących dwie cztero- i dwie trój wersowe zwrotki, abba abba cdd cee), triolet ( strofa ośmiowersowa stanowiąca samodzielny utwór, charakteryzuje się powtarzaniem pierwszego wersu w wersach czwartym i siódmym, drugiego zaś – w ostatnim, abaaabab).