3. BRZMIENIOWA ORGANIZACJA DZIEŁA LITERACKIEGO

Ujęcie stylistyczne obejmuje także organizację brzmieniową języka: instrumentację i rytmizację, stosunki składniowo-intonacyjne, zasób słownictwa i stosunki między jego różnymi rodzajami.

Analizując styl utworu literackiego wyróżniamy zatem:

Stylistyczne składniki języka:

• fonetyczne środki stylistyczne

• słowotwórcze środku stylistyczne

• fleksyjne środki stylistyczne

• składniowe środki stylistyczne

• słownikowe środki stylistyczne

Aliteracja - powtórzenie jednakowych głosek lub zespołów głoskowych na początku wyrazów zajmujących analogiczne pozycje w wersie lub zdaniu.

Onomatopeja - imitowanie za pomocą dźwięków mowy zjawisk akustycznych. Np. “miauczeć”, “kukułka”. Z reguły wyrazy dźwiękonaśladowcze wyróżniają się fonetycznie spośród ogółu słownictwa danego języka dzięki nietypowym połączeniom fonemów, np. “pst!”, “dzyń!”.

Instrumentacja głoskowa - celowe uformowanie głoskowej warstwy wypowiedzi, zmierzające do nadania jej szczególnych walorów brzmieniowych; najczęściej

— powtarzanie z większą niż przeciętną częstotliwością,

— w bliskim sąsiedztwie,

— określonym porządku pewnych głosek lub eliminowanie ich. Np. w “Balladach i romansach” W. Broniewskiego.

Eufonia - unikanie połączeń fonetycznych odczuwanych jako trudne, przez wstawianie w nie nowych głosek, ułatwiających wymowę; przyjemny brzmieniowo ton wypowiedzi; harmonijny dobór dźwięków. Można osiągnąć ten efekt np. poprzez eliminowanie z wiersza głosek syczących lub szumiących, opieranie się na głoskach sonornych i samogłoskach. Przeciwieństwem eufonii jest kakofonia.

Synestezja - łączenie wrażeń odbieranych przez jeden ze zmysłów z doznaniami związanymi z innym zmysłem, np. przekształcanie wrażeń słuchowych we wzrokowe ("barwa dźwięku"). Zjawisko występujące także w obrazowaniu poetyckim, szczególnie w symbolizmie. Najgłośniejszym przykładem synestezji jest sonet A. Rimbauda Samogłoski, w którym każdej
z nich poeta przypisał inny kolor: A - czerń, E - biel, I - czerwień, U - zieleń, O - błękit.

Powtórzenia brzmieniowe - wielokrotne wystąpienie tego samego elementu brzmieniowego języka w obrębie określonego odcinka wypowiedzi.

strofy (zwrotki) - powtarzający się w utworze zespół wersów ułożony w stałym porządku rymowym, rytmicznym
i graficznym. Można wyróżnić strofy o stałym wzorcu metrycznym (strofa izometryczna);

rytm - występująca w tekście, zauważalna i konsekwentna powtarzalność możliwych do wyodrębnienia jednostek.

Rym - powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów zajmujących określoną pozycję w obrębie wersu (wiersz) lub zdania (proza).

Paronomazja - zestawienie podobnie brzmiących słów, uwydatniające ich znaczeniowa bliskość, obcość lub przeciwieństwo. Zaliczano ja do figur retorycznych. Paronomazja bardzo często bywa źródłem żartów językowych (np. J. Tuwim “Lament aniński”), współuczestniczy w kompozycji sloganów i maksym. Traktowana bywa jako sposób uwydatniania ukrytych zależności między zjawiskami. W ten sposób wykorzystywali ja filozofowie i poeci romantyczni, np. C. K. Norwid.

---