Nowotwór – nieprawidłowy, nadmierny, niekontrolowany wzrost komórek w wyniku utraty wpływu na normalną kontrolę wzrostu

Komórki nowotworowe – komórka transformowana ( z szeregiem mutacji ) konkuruje z prawidłową komórką o składniki odżywcze i tlen ( jak pasożyt )

Nowotwory mają pewien stopień autonomii, wzrastają mnie lub bardziej równomiernie niezależnie od środowiska i stanu odżywienia gospodarza.

Nowotwór = guz (oncos-guz)

Nowotwór łagodny – obraz makro i mikroskopowy przypomina tkankę macierzystą, rozwój lokalny, nie naciekają, posiadają torebkę ( na ogół ) – wyraźna granica nowotworu i otaczającej tkanki. Zwykle ulegają wyleczeniu ale: nowotwór miejscowo złośliwy – jest łagodny ale nietypowa lokalizacja może dawać trudny obraz kliniczny.

Nowotwór złośliwy – potocznie „rak” nacieka, niszcząc otaczające tkanki, szerzy się na drodze przerzutów, powoduje śmierć, z reguły nie są otorebkowane

Budowa nowotworu

1. Miąższ – komórki z których się wywodzi, transformowane

2. Zrąb – pochodzący od gospodarza nienowotworowy, zbudowany z tkanki łącznej i naczyń krwionośnych

Miąższ decyduje o biologicznym zachowaniu guza ( stąd wywodzi się guz ). Indukuje wzrost naczyń ( wydziela czynnik wzrostu naczyń )

Podścielisko dostarcza krew, stanowi podstawę wzrostu komórek, jest niezbędne do rozwoju nowotworu

Nazewnictwo

1. Nowotwór łagodny

- przyrostek – oma ( łac )

- ak ( j. polski ) dodajemy do nazwy typu komórek miąższowych

Tkanka włóknista – fibroma ( włókniak )

Tkanka chrzęstna – chondroma ( chrzęstniak )

Mięśniówka gładka – leiomyoma ( mięśniak )

Tkanka nabłonkowa gruczołowa – adenoma ( gruczolak )

Nabłonek wielowarstwowy płaski tworzący palczaste wypustki – papilloma planotheliale – brodawczak płaskonabłonkowy

Tkanka nabłonkowa gruczołowa tworząca str. torbielowate – cystadenoma ( torbielakogruczolak )

1. Nowotwór złośliwy

Tkanka mezenchymalna – mięsak – sarcoma

Chrzęstniakomięsak – chondrosarcoma

Nowotwór złośliwy pochodzenia nabłonkowego – rak – carcinoma

Carcinoma planoepitheliale – rak płaskonabłonkowy

Adenocarcinoma – gruczolakorak – nowotwór w którym komórki nabłonkowe tworzą struktury gruczołowe

Cholangiocarcinoma – rak z komórek kanalików żółciowych

Carcinoma clarocellulare renis – rak jasnokomórkowy nerki – nowotwór wywodzi się z nabłonka kanalików nerkowych

Carcinoma nondifferentiatum – rak niskozróżnicowany – nowotwór zbudowany z komórek nabłonkowych tworzących niezróżnicowane struktury

Cechy makroskopowe nowotworu łagodnego

- w głębi tkanki – kuliste, lite, torbielowate – jedna bryła
- rośnie wolno, rozprężając tkankę od wewnątrz, nie naciekają okolicznych tkanek
- posiadają włóknistą torebkę ( często )
- nie dają przerzutów
- dobrze odgraniczone od otoczenia, nawet bez torebki
- na przekroju mogą przypominać spoistością i barwą otaczającą tkankę
- nie ma martwicy
- rosną egzofitycznie – uwypuklają się ponad powierzchnię skóry / bł. śluzowej

• Polipy - kształt obłego, uszypułowanego, buławowatego guza

• Brodawczaki – uwypuklają się ponad poziom otaczających tkanek i mają nierówną powierzchnię pokrytą delikatnymi brodawkowatymi wypustkami

Cechy mikroskopowe nowotworu łagodnego

- duże podobne do komórek macierzystych
- struktura przypomina tkankę macierzystą ( zrąb )
- nie nacieka, zwykle torebka
- brak cech atypii, nieliczne figury podziału
- brak ognisk martwiczych, brak zmian krwotocznych

Nowotwór złośliwy – cechy makroskopowe

- naciekają, niszczą otaczające tkanki
- przerzuty do węzłów chłonnych i odległych narządów
- mogą rosnąć w postaci kalafiorowatych lub grzybiastych egzofitycznych guzów jednocześnie naciekając wgłąb tkanek
-niekiedy tworzą głębokie owrzodzenia z naciekiem w brzegu i dnie owrzodzenia
- mogą rozwijać się głęboko w tkankach, naciekając i niszcząc otaczające struktury
- gdy rosną egzofitycznie – nie są gładkie ( kalafiorowate, grzybowate powierzchnie )

Nowotwór złośliwy – obraz mikroskopowy

- zwiększenie wielkości jądra do cytoplazmy
- polimorfizm ( różnorodność wielkości, kształtu i zabarwienia jądra i cytoplazmy )
- hiperchromazja jądra – zagęszczenie chromatyny
- heterochromazja jądra – różnie zabarwienie chromatyny w obrębie jednego jądra
- błona jądrowa nieregularnie pogrubiona
- powiększenie jąderek, wzrost ich liczby
- zwiększona liczba mitoz, patologiczne mitozy ( figury podziału )
- anarchia architektoniczna
- naciekanie podścieliska
- zatory nowotworowe w naczyniach – komórki nowotworowe w świetle naczyń ( przerzuty )
- ogniska martwicy, zwyrodnienia, zmiany krwotoczne

Różnicowanie – kierunek różnicowania

- kierunek różnicowania jest uwarunkowany na poziomie DNA, RNA i białek co ma odbicie w fenotypie komórek
- np. komórka nowotworowa może różnicować się w kierunku komórki nabłonkowej ( gruczołowej, wielowarstwowej płaskiej, komórki wątrobowej ) Może też różnicować się w kierunku różnych tkanek pochodzenia mezenchymalnego np. w kierunku mięśni gładkich / tkanki tłuszczowej
- czasami kierunek różnicowania niektórych części nowotworu nie zgadza się z kierunkiem różnicowania się komórek które stanowiły punkt wyjścia nowotworu. Np. część komórek gruczolakoraka -> komórki neuroendokrynne
- kierunek różnicowania można rozpoznać w mikroskopie świetlnym lub mikroskopie elektronowym / histochemicznie / biologia molekularna

Różnicowanie – stopień zróżnicowania / stopień dojrzałości

- stopień zróżnicowania nowotworu wyznacza stopień jego podobieństwa do tkanki macierzystej oznaczony w badaniu histopatologicznym na poziomie mikroskopu świetlnego
- najwyższy stopień zróżnicowania ( dojrzałości ) ma dojrzała prawidłowa tkanka
- nowotwory łagodne – bardzo duży stopień zróżnicowania ( dojrzałości )
- jeżeli komórka nowotworowa złośliwa przypomina morfologicznie dojrzałą tkankę ( nowotwór jest dobrze zróżnicowany ) – wysoko dojrz. G1
- jeżeli nowotwór złośliwy ma strukturę niezróżnicowaną, zbudowaną z komórek prymitywnych, trudnych do rozpoznania z jakiej tkanki się wywodzi, to nazywamy nowotwór niskozróżnicowany – niedojrzały G3
- nowotwór złośliwy umiarkowanie zróżnicowany – środniodojrzały G2

Anaplazja
- oznacza brak zróżnicowania
-nowotwór anaplastyczny – nowotwór złośliwy, który jest tak nisko zróżnicowany, że nie można określić jego kierunku różnicowania na podstawie badania w mikroskopie świetlnym
- komórki bardzo prymitywne
- złe rokowanie co do przeżycia, nie chirurgiczne metody lecz od razu chemioterapia

G1 / G2 / G3 / anaplastyczny

Lepsze rokowanie

Kataplazja
- gdy komórki nowotworowe cechują się wysoką dojrzałością morfologiczną przy niskiej dojrzałości fizjologicznej
- komórki nowotworowe mogą wykazywać cechy morfologiczne nowotworów łagodnych a mogą wykazywać cechy biologiczne nowotworów złośliwych

Morfologicznie dojrzały, czynnościowo prymitywny

Dysplazja = śródnabłonkowe nowotworzenie
- dysplazja znaczy zaburzenie wzrostu
- występuje głównie w nabłonku i obejmuje zaburzenia zróżnicowania komórek wespół z zaburzeniami architektury nabłonka
- dysplazja w nabłonku wielowarstwowym płaskim cechuje się obecnością komórek wykazujących polimorfizm, hiperchromazję jąder, zwiększoną liczbę mitoz oraz zaburzenia dojrzewania nabłonka
- może wyprzedzać proces nowotworowy
- jeżeli zmiany dysplastyczne występują w nabłonku wielowarstwowym płaskim w 1/3 dolnej -> dysplazja małego stopnia – SIN I – można pomylić z regeneracją
- jeżeli większość komórek w powierzchownej warstwie nabłonka wielowarstwowego płaskiego wykazuje cechy dysplazji -> dysplazja dużego stopnia SIN III – praktycznie nowotwór
- dysplazja średniego stopnia – SIN II – dla zmian pomiędzy dysplazją małego i dużego stopnia
- dopóki nie ma nacieków na błonie podstawnej – wycięcie to całkowite wyleczenie nowotworu

Rak przedinwazyjny – SIN III -
- Śródnabłonkowe nowotworzenie dużego stopnia
- rozrost komórek z cechami atypii, bez naciekania błony podstawnej
- architektura całkowicie zniszczona, zatarta przez proliferację niedojrzałych komórek nabłonka
- komórki raka przedinwazyjnego nie mają dostępu do podścieliska ponieważ znajdują się tylko w nabłonku powyżej błony podstawnej i dlatego rak przedinwazyjny nie daje przerzutów

Fibroma / fibroma durum
fibrosarcoma
lipoma – bardzo podobny do tkanki macierzystej