POPYT, PODAŻ I RYNEK

Mechanizmy alokacji zasobów czyli co, jak i dla kogo wytwarzać ?

Gospodarka rynkowa a Gospodarka centralnie zarządzana

Cechy Gospodarki Rynkowej:

• rynkowa alokacja zasobów,

• prywatna własność czynników wytwórczych (tzw. kapitalizm).

Cechy Gospodarki Centralnie Zarządzaną:

• nierynkowa alokacja zasobów (plan centralny),

• kolektywna własność czynników wytwórczych (tzw. socjalizm).

Podstawowe oznaczenia:

• ilość – Q (ang. quantity)

• cena – P (ang. price)

• popyt – D (ang. demand)

• podaż – S (ang. supply)

• punkt równowagi – E (ang. equilibrium)

• „ceteris paribus” – pozostałe czynniki nie zmienione.

Pojęcie RYNKU

Rynek to mechanizm koordynujący zachowania nabywców i sprzedawców uczestniczących
w procesie wymiany dóbr oraz usług.

Rynek jest miejscem, zwykle zorganizowanym w sposób instytucjonalny, gdzie dokonuje się aktów kupna i sprzedaży czynników produkcji lub produktów i usług.

FUNKCJE RYNKU. Rynek pełni funkcję regulatora procesów gospodarczych, tj.:

• obiektywnej wyceny towarów i usług (cena rynkowa),

• podstawy rachunku ekonomicznego,

• racjonalne rozdysponowanie zasobów,

• dopasowanie struktury produkcji do zapotrzebowania.

KLASYFIKACJA RYNKU

1. Według przedmiotu obrotu możemy wyróżnić rynek:

   • produktów i usług

   • czynników produkcji.

2. Według zasięgu geograficznego:

• lokalny,

• regionalny,

• krajowy,

• międzynarodowy,

• światowy.

  3. W zależności od sytuacji rynkowej:

• sprzedawcy,

• nabywcy.

  3. W zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji:

• homogeniczny (jednorodny)

• heterogeniczny.

  3. W zależności od stopnia wyrównywania się ceny:

• doskonały (konkurencja doskonała)

• niedoskonały (konkurencja niedoskonała):

• konkurencja monopolistyczna,

• oligopol (duopol),

• monopol (czysty).

Pojęcie POPYTU

Popyt to ilość dobra, jaką odbiorcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny.

Prawo popytu rynkowego – wraz ze wzrostem / spadkiem ceny produktu zmniejsza / zwiększa się, ceteris paribus, popyt na ten produkt.

Pojęcie PODAŻY

Podaż to ilość dobra, jaką dostawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny.

Prawo podaży – wzrost / spadek ceny rynkowej produktu prowadzi ceteris paribus,
do wzrostu / spadku oferowanych ilości tego produktu.

CENA RÓWNOWAGI

Cena równowagi to …

Cena równowagi oczyszcza rynek z jakiejkolwiek nadwyżki popytu lub podaży.

KRZYWA POPYTU ilustruje ujemną zależność między ceną a rozmiarami zapotrzebowania przy innych czynnikach stałych.

KRZYWA PODAŻY ilustruje dodatnią zależność między ceną a ilością oferowaną przy innych czynnikach stałych.

RÓWNOWAGA RYNKOWA występuje w punkcie przecięcia krzywych popytu i podaży, tj. przy cenie równowagi. Przy cenach wyższych występuje nadwyżka podaży, a przy cenach niższych nadwyżka popytu.

ZAPAMIĘTAJ !!!

• Zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkości popytu wzdłuż krzywej popytu.

• Krzywa popytu rynkowego przesuwa się tylko w rezultacie zmian czynników niecenowych.

DETERMINANTY POŁOŻENIA KRZYWEJ POPYTU

O położeniu krzywej popytu decydują 3 grupy czynników:

• dochody konsumentów (nabywców),

• gusty i preferencje,

• ceny innych dóbr powiązanych z danym dobrem (substytutów i dóbr komplementarnych).

DOCHODY KONSUMENTÓW

Wraz ze wzrostem / spadkiem dochodów nabywców popyt na dobra normalne przy każdym poziomie cen zwiększa / zmniejsza się, co na wykresie skutkuje przesunięciem krzywej popytu w prawo / lewo. Inaczej jest w przypadku dóbr niższego rzędu.

GUSTY I PREFERENCJE

• Subiektywny czynnik wpływający na wielkość popytu, kształtowany przez wygodę, zwyczaje (moda) oraz społecznie akceptowane wzorce zachowań.

• Efekt naśladownictwa – przyłączenie się do większości.

• Efekt demonstracji:

• Efekt snobizmu – chęć odróżniania się od pozostałych,

• Efekt Veblena – im produkt droższy tym lepiej (tym większy popyt).

CENY DÓBR SUBSTYTUCYJNYCH I KOMPLEMENTARNYCH

• Wzrost / spadek ceny dóbr substytucyjnych zwiększa / zmniejsza popyt na dane dobro.

• Wzrost / spadek ceny dóbr komplementarnych zmniejsza / zwiększa popyt na dane dobro.

ZAPAMIĘTAJ !!!

• Zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkości podaży wzdłuż krzywej podaży.

• Krzywa podaży rynkowej przesuwa się tylko w rezultacie zmian czynników innych niż cena.

DETERMINANTY POŁOŻENIA KRZYWEJ PODAŻY

O położeniu krzywej podaży decydują 3 grupy czynników:

• technologia produkcji (postęp techniczny),

• koszty produkcji (ceny czynników produkcji),

• ingerencja państwa (podatki, subsydia, regulacje prawne).

POSTĘP TECHNICZNY

Wraz z postępem technicznym podaż dóbr przy każdym poziomie cen zwiększa się, co na wykresie skutkuje przesunięcie krzywej podaży w prawo.

KOSZTY PRODUKCJI

Spadek / wzrost kosztów produkcji (cen czynników produkcji: płac, energii itp.) powoduje wzrost / spadek podaży, co na wykresie przesuwa krzywa podaży w prawo / lewo.

INTERWENCJA PAŃSTWA w sferze regulacyjnej (stanowienie prawa) i realnej (podatki
i wydatki budżetowe) powoduje zmiany wielkości podaży przy poszczególnych poziomach cen. Niekorzystne dla producentów uregulowania prawne oraz podatki obniżają wielkość podaży przy każdym poziomie cen. Dotacje do produkcji zwiększają wielkość podaży przy każdym poziomie cen.

PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ POPYTU W PRAWO (W GÓRĘ)

Przesunięcie krzywej popytu w prawo może być spowodowane:

• wzrostem dochodów konsumentów,

• modą na dane dobro,

• wzrostem ceny dóbr substytucyjnych,

• spadkiem ceny dóbr komplementarnych.

PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ POPYTU W LEWO (W DÓŁ)

Przesunięcie krzywej popytu w lewo może być spowodowane:

• spadkiem dochodów konsumentów,

• zmiana preferencji,

• spadkiem ceny dóbr substytucyjnych,

• wzrostem ceny dóbr komplementarnych.

PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ PODAŻY W LEWO (W GÓRĘ)

Przesunięcie krzywej podaży w lewo może być spowodowane:

• wzrostem cen czynników produkcji,

• podatkami,

• niekorzystnymi regulacjami prawnymi (np. płaca minimalna, cena maksymalna itp.).

PODSUMOWANIE:

• rynek, jego funkcje i klasyfikacje,

• popyt, podaż i cena równowagi,

• krzywa popytu i podaży,

• determinanty położenia obu krzywych,

• przesunięcia wzdłuż krzywych i przesunięcia krzywych.

Rynek pszenicy a dopłaty do produkcji rolnej

Skutki stosowania cła importowanego na odzież z Chin

Ceny porad prawnych a korporacje prawnicze

Rynek pracy a ustawodawstwo o płacy minimalnej

TEORIA WYBORU KONSUMENTA

Optimum konsumenta

Popyt konsumenta

Model zachowań konsumenta – wychodząc od gustów i preferencji – opisuje zachowanie nabywców oraz objaśnia, co mogą oni mogą osiągnąć przy swoich dochodach i danych cenach.

Model ten pozwala przewidywać reakcje konsumentów na zmiany warunków rynkowych (przy określonej elastyczności cenowej i dochodowej).

ZASADY WYBORU KONSUMENTA

Model zachowań konsumenta składa się z 4 elementów charakteryzujących konsumenta w otoczeniu rynkowym:

• dochód konsumenta,

• ceny poszczególnych dóbr,

• gusty konsumenta,

• założenie maksymalizacji zaspokojenia potrzeb.

Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki (kombinacje ilości) dóbr dostępnych dla konsumenta. Dostępność kombinacji wyznaczają 2 czynniki:

• wysokość dochodu konsumenta,

• ceny poszczególnych dóbr.

Ograniczenie budżetowe wskazuje maksymalną ilość jednego dobra, którą może nabyć konsument przy określonej nabywanej ilości drugiego dobra.

Przedstawia ono substytucyjność między dobrami, co oznacza konieczność dokonywania wyboru przez konsumenta.

Ograniczenie budżetowe przyjmuje postać algebraiczną:

gdzie:

DP – dochód konsumenta,

Q – ilość dobra,

P - cena dobra.

Linia budżetowa jest graficzną ilustracją ograniczenia budżetowego. Ilustruje ona maksymalne kombinacje ilościowe 2 dóbr, jakie może nabyć konsument rozporządzający danym dochodem przy danych cenach.

Punkty leżące:

• na linii w całości wyczerpują budżet konsumenta,

• powyżej linii są nieosiągalne,

• poniżej linii dają możliwość zwiększenia konsumpcji.

Nachylenie linii budżetowej zależy od stosunku ceny dwóch dóbr:

Gusty konsumentów. Założenia:

1. Konsument potrafi uszeregować różne koszyki dóbr wg poziomu satysfakcji (użyteczności), którą one przynoszą – kompletność i przechodniość preferencji.

2. Konsument zawsze woli mieć więcej niż mniej – nienasyconość konsumenta.

3. Gusty konsumenta cechuje malejąca krańcowa stopa substytucji.

Użyteczność jest sumą zadowolenia jaka osiąga indywidualny konsument z konsumowania lub posiadania danego dobra. Ma ona charakter subiektywny i ze swej natury jest kategorią abstrakcyjną. Jako kategoria podporządkowana odzwierciedla ona pewien uporządkowany system preferencji.

Użyteczność całkowita jest sumą użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usługi.

Użyteczność marginalna wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenie (zmniejszenia) konsumpcji danego dobra o kolejną dodatkową jednostkę.

Warunek maksymalizacji użyteczności

Użyteczność całkowita jest maksymalna gdy:

Ranking różnych kosztów dóbr

Krańcowa stopa substytucji jednych dóbr innymi jest to liczba dóbr, z których musi zrezygnować konsument jeżeli chce zwiększyć o jednostkę konsumpcję innych, nie zmieniając łącznej użyteczności.

MSS xy określa jaką ilość dobra Y należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra X o jednostkę, w sytuacji kiedy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności.

Malejąca krańcowa stopa substytucji oznacza, że przy stałej sumie użyteczności dodatkowe jednostki jednego dobra konsument jest skłonny pozyskiwać kosztem coraz mniejszych ilości drugiego dobra.

Krzywa obojętności (krzywa preferencji konsumenta) obrazuje wszystkie kombinacje dwu dóbr dające konsumentowi dając taką samą całkowitą użyteczność. Jest ona graficzną interpretacją gustów konsumenta.

Optimum konsumenta charakteryzuje równość marginalnej stopy substytucji MSSxy (tj. nachylenia krzywej obojętności) i relacji ceny dobra X do ceny dobra Y (tj. nachylenia linii budżetowej):

DOBRA NORMALNE I PODRZĘDNE

Dobra można podzielić na 2 grupy w zależności od tego, jak zmienia się wielkość popytu konsumenta na dane dobro w reakcji na wzrost dochodu konsumenta. Są to dobra normalne i podrzędne.

Dobro X normalne i dobro Y podrzędne

Zmiana cen

Dostosowanie do zmiany cen

Wpływ zmian cen na popyt konsumenta.

Zmiany ceny relatywnej danego dobra przesuwają linię budżetową wzdłuż jednej z osi. Konsument zwiększa zakupy dobra, które staje się relatywnie tańsze.

EFEKT SUBSTYTUCYJNY I DOCHODOWY

Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen (zastępowanie dóbr relatywnie droższych relatywnie tańszymi). Efekt substytucyjny jest zawsze ujemny.

Efektem dochodowym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu (wzrostu lub spadku siły nabywczej dochodu). Efekt dochodowy może być ujemny lub dodatni:

• ujemny dla dóbr normalnych,

• dodatni dla dóbr podrzędnych i Giffena:

• mniejszy niż efekt substytucji dla dóbr podrzędnych,

• większy niż efekt substytucji dla dóbr Giffena.

Efekt substytucyjny i dochodowy wzrostu ceny posiłków

Efekt substytucyjny i dochodowy dla dobra Giffena

Dobra Giffena są to dobra charakteryzujące się znacznym stopniem podrzędności, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem ich ceny.

DOBRA NIEZALEŻNE, KOMPLEMENTARNE I SUBSTYTUCYJNE

Dwa dobra X i Y są niezależne wtedy, jeżeli w przypadku wzrostu / spadku ceny dobra X popyt na dobro Y nie zmienia się.

Dwa dobra X i Y są komplementarne wtedy, jeżeli w przypadku wzrostu (spadku) ceny dobra X popyt na dobro Y zmniejsza się (zwiększa się).

Dwa dobra X i Y są substytutami wtedy, jeżeli w przypadku wzrostu (spadku) ceny dobra X popyt na dobro Y zwiększa się (zmniejsza się).

PODSUMOWANIE:

• konsument i jego decyzje,

• model zachowań konsumenta,

• ograniczenie budżetowe,

• gusty konsumentów,

• użyteczność i krzywe obojętności,

• optimum konsumenta,

• zmiany dochodu i cen,

• efekt substytucyjny i dochodowy.

Przychód całkowity ( PC ) ze sprzedaży to iloczyn ceny jednostkowej oraz wielkości sprzedanej produkcji.

PC = P * QD

Przychód przeciętny ( PP ) obliczamy jako iloraz przychodu całkowitego i wielkości sprzedanej produkcji.

Przychód marginalny ( PM ) obliczamy jako zmianę przychodu całkowitego wywołaną zmianą sprzedaży o dodatkową jednostkę.