Przedstawienie teatralne- z franc. representation; jest to: uobecnianie (tekstu, zdarzeń), wykonywanie, pokazywanie. Przedstawienie dzieje się w czasie teraźniejszym. Występuje tu relacja dwuczłonowa i logocentryczna koncepcja dramatu.
Teatr wg Puzyna:
Teatr jest czymś przestarzałym. Problemem jest stary reżyser, który nie wprowadza niczego nowego. Aby teatr stał się ważny należy wrócić do czegoś niepowtarzalnego, czyli aktora. Interakcja daje poczucie wspólnoty, jedności. Teatr to wyobrażenie świata realnego przez świat fikcji. Aktora musimy czuć na scenie. Aktorstwo przestaje być specyficzne. Więcej emocji daje nam amator niż profesjonalista.
Teatr jest relacją miedzy widzem a aktorem. W teatrze wyobrażano świat fikcji i przedstawiano go dla widzów.
Pavis- sztuka dramatyczna (synonim sztuki teatru, określenie lit. dramatycznej, pojedynczy utwór)
Sztuka- z niemieckiego stuck- kawałek. Czyli wycinek rzeczywistości i złożony z kawałków
Jakie są źródła teatru?
-od potrzeby teatralności (czyli potrzeba naśladowania, inicjacji, skłonności do opowiadania historii, naśmiewania, przekształcania samego siebie)
- teatr naśladuje działania przez ciała aktorów
Sztuka:
-ściśle się łączy tekst ze sceną
- następuja duże róznice miedzy inscenizacja a sztuka
-teatr był krytykowany przez kościół
Carlson „Performans”
Skąd wzięło się polskie słowo performans?
-z jez. Angielskiego performance- jest pojeciem kontrowersyjnym, gdyż ma wiele znaczeń.
-perfor- cialo, improwizacja
-sztuka perfor. Jest sztuką amerykańską. Początki ma w latach 70.
Performans opiera się na ciele:
1.pokaza umiejętności- pokazy sportowe, itp., itd.
2.działania efektywne- Richard Sechner mówi, że performans jest „zachowanym zachowaniem”. Zachowane zachowanie- to urywki, które można przetwarzac i odtwarzac, może być dlugo lub krotkotrwale. Jest czymś zewnętrznym, odrębnym, czyms co nabywamy przez socjalizację. Performens w zyciu codziennym, szamanizm, rytuał, zabawa, gra, sztuka
3.wzorzec zachowań- wszystkie działania w zyciu; performans musi być typowo ludzki, np. reklamy
*4. Świadome działania
Jakie są źrodła zainteresowania się performensem?
- odwołanie się do Goldberg, która mówi, że performens ma źrodla w sztuce awangardy-> Carlson nie zgadza się z tym i on wraca do:
-sztuki mimu, -ministrele, -kabaretu, -widowisk ludowych, -cyrku, -tancerzy, -az do happeningu
Erika Fisher-Lichte:
- cielesna współobecność aktorów i widzów jest warunkiem, aby można było mówić o spektaklu, performensie
- w jaki sposób reżyserzy zapatrywali się na przypadkowość?
Do XIXw. Reżyserzy chcieli usunąć przypadkowość, ale w XXw. Weszła improwizacja, czyli twórczość przypadkowa
czy od przełomu perfor. Zasady w teatrze mają rację bytu?
Autopojetyczna pętla feedbacku- relacja widz-aktor jest systemem samo stwarzającym się. System ten przeksztalca tylko elementy, z których się sklada.
Feedback- sprzężenie zwrotne
Trzy składniki nowej reżyserii
Zamiana ról między aktorem i widzem:
-sztuka teatralna w wydarzenie społeczne
-spektakl łączy zawsze estetyczne, polityczne, spol. Elementy
- ulegają zmianie pozycje władzy
-aktorzy muszą się zrzec władzy na rzecz widzów
- performens Szechnera w 69r:
*rytuał odtwarzania narodzin i śmierci- sposób wciągania widzów
*widzowie przejmują władzę w tym eksperymencie
- zamiana ról:
* performans: ludzie z Afryki w Nowym Jorku byli zamknięci w klatce. Czynny udział widzów. Politycznsc tego performensy to KOLONIALIZM- akt patrzenia jest aktem politycznym
b) Budowanie wspólnoty miedzy aktorem i widzem:
- wspólnotowość tworzy się tylko na czas i miejsce performensu
- rytuały przyczyniały się do tworzenia wspólnoty
- zamiana ról= performans
c) Różnorodne typy kontaktu:
- patrzenie umożliwiało wrazenie iluzji, natomiast fizyczność burzyla swiat iluzji
- TRZEBA UZUPEŁNIC. JA MAM TYLKO TEN JEDEN MYSLNIK, A WIEM, ZE BYŁO WIECEJ TEGO
Czym różni się mediatyzowany perf. Od realnego?
Na żywo: oddziaływanie z aktorem, uczestnictwo, brak prywatności
Zmediatyzowane: oddziaływanie skryte, feedback nie ma racji bytu, nie możemy być czynni w performensie
Inscenizacja- opiera się na tekście. Historyzacja, kreacja zbiorowa. całokształt prac twórczych związanych z wystawieniem jakiegoś utworu na scenie.
Tekst Pavli
Sposoby wystawienia klasyków:
-inscenizacja o jednym zamknietym znaczeniu
- inscenizacja jako surowiec, otwarty na wiele znaczeń
- rekonstrukcja jeżeli wiemy jak wyglądała premiera
Relacje: Inscenizator -RÓWNOWAGA - aktor
| |
Nie może on niczego Ma on własną wizję.
Narzucać. Daje jedynie Sam rozwija drogę twórczą
Wskazówki aktorowi
Kreacja zbiorowa-metoda twórczości teatralnej polegająca na wspólnym tworzeniu przedstawienia przez wszystkich biorących w nim udział; nie opierała się na tekście. Była to raczej improwizacja
zapoczątkowana w teatrze alternatywnym lat 60. i 70. XX w
The Living Theatre pierwsi stworzyli kreację zbiorową
Czym jest postać?
Z łac. Persona (maska), która dzieli się na postać w dramacie pisanym i aktywowaną na scenie przez autora
W jaki sposób dowiadujemy się kim jest dana postać?
Zwracamy uwagę na róznice w sposobie bycia i słuchamy tego, co mowią inne postacie.
Performer
-per jako „całościowo”, „totalnie”
-fournir jako „dawać”, „ofiarowywać”
Jest to w takim razie osoba, która oddaje się całościowo
Performer wg Grotowskiego:
-człowiek czynu, który dąży do poznania samego siebie
- on nie tyle mysli, co po prostu robi
- działanie polega na rozumieniu
- porownuje performera do wojownika, który walczy z ograniczeniami
- performer nie udaje i nie naśladuje
Czym jest rytuał?
Jest to forma działania, forma performensu i forma zachowanego zachowania.
Liminalny/ność- „limen”- granice, próg; jest działaniem polegającym na byciu pomiędzy. Jednostka znajduje się w stanie arbitralnym. Faza lim. Przygotowuje jednostkę do przejęcia nowych działan; rytuał przemiany.
3 fazy: (van Giennep)
Faza preliminarna- faza odgrodzenia
Faza liminalna- bycie pomiedzy
Faza proliminalna- faza reintegracji
Liminalność w rytuale sakralnym widzimy w komunii świętej, chrzcie, itp.
Liminalność w rytualne świeckim widzimy przy zakończeniu studiów, gdyz jest to moment niepewności w zyciu.
Osoby w rytualne są traktowane TAK SAMO!
Jakie są funkcje rytuału?
-symboliczne zakomunikowanie, że jednostka przechodzi z fazy I do II
- poczucie bycia we wspólnocie
- pozwala zapomniec o szarej rzeczywistości
- daja poczucie przyjemności z powodu przelamania pewnego tabu
-zapewnia stabilność i poczucie więzi wspólnot
Liminoidalne- rytuał przemieszczenia. Na powrót stajemy się tym, kim byliśmy, a w liminalnym już nie. Wiążą się ze sztuką, itp. Czyli z czasem wolnym
Dlaczego przestrzen teatralna jest strefą pomiedzy?
Gdyz ponieważ jest prog miedzy widownia a aktorami czyli scena
Na czym polega liminalność aktorów?
Podwójne przeczenie- aktor nie jest sobą, ani nie-sobą. „Nie ja i nie-ja”
Communitas- wspólnota- wszyscy są na równi, więź jest spontaniczna, nirozrwywalna
Dramat społeczny wg Turnera- konflikt, który dzieli się na:
-naruszenie
-kryzys
-przywrócenie równowagi
*proces polityczny
*prawno-sądowy
*rytualny
-reintegracja (sceniczna)
Czy performans jest rytualem?
To zalezy od celu działania. Sam perfor. Jest w stanie liminalnym.
Rytuał:
-cel: skuteczność
-twórczość: zbiorowa
-publiczność: uczestniczy
Zabawa:
-cel: rozrywka
-twórczość: jednostkowa
-publiczność: obserwuje
Jak Falkiewicz diagnozuje teatr w latach 60?
- teatr systemem kontaktu
- nie ma samo istniejącej jednostki
a)naturalny- biologiczny determinizm/ -pierwotne doświadczenie
b)życiowy
c)pamiętający
Jak dochodzi do reintegracji?
Wszyscy mówią, że jest to wina ruchów narodowych, ale nie zdaniem Falkiewicza. Uwaza on, że wtedy nie ma wspólnoty, ze ruchy narodowe maja funkcję łączącą, ale i wykluczającą. Zintegrować może Teatr Polityczny
Teatr wg Falkiewicza:
-jako system kontaktów
-reakcja ludzi
-nasladowanie jako konieczność przekazywania prawdy
-teatr zbiorowości nie indywidualny
Teatr Polityczny- celem jest zmiana społeczeństwa na lepsze, ale nie chce uzyskac wirtuozerii artystycznej . W teatrze tym sztuka jest częścią codziennych działań. T.P. chciał rozdzielić granice między życiem codziennym, a tym w teatrze.
Bohaterami są osoby procesu społecznego. Aby tworzyc teatr polityczny nie można tylko obserwowac, ale tez uczestniczyc. Przykład Teatru Politycznego:
-wystąpienie polityka
-manifestacja, np. „Nie dla ACTA”
-„Pomarańczowa Alternatywa”, czyli „Wrocławskie krasnale”
Tekst Lehmann'a:
Teatr dramatyczny:
-całkowita dominacja tekstu
-kategorie „naśladowania” i „akcji”
-miał na celu tworzenie iluzji
-fikcyjny kosmos, posługując się abstrakcją, myśląc, że emocja i wyobraźnia będą dopełnieniem
-traktuje całość jako model rzeczywistości
- motyw klasycznego ujecia teatru można uznac za probe kształtowania lub wzmacniania przez teatr społ. Więzi, która emocjonalnie i mentalnie łączy scenę i widownię
-człowiek ustanawiał się przez mowę
-fikcyjny kosmos
Teatr postdramatyczny:
-brak dominacji tekstu
-bezposrednie zwroty do widza
- nie nasladuje cudzych intencji (np. reżysera) sztuka swoich
-stara się nie kopiowac swiata
- rezygnacja z fabuły
Jak neoawangarda przyczyniła się do powstania teatru postdramatycznego??
JEŻELI KTOS MA ODPOWIEDZ NIE PODA< BO JA NIE ZDĄŻYŁEM ZANOTOWAĆ
Miejsca nieteatralne wg Tyszki:
-teatr uliczny
-widowiska plenerowe
Site-specific theatre- spektakle odbywaja się w innym, specyficznym miejscu, innym niż standardowy teatr. Teatr ten jest bardziej interaktywny
Podział:
-Dionizyjskość- żywiołowość, nieokiełznanie. Doswiadczenie to pozwala urzec swiat rzeczywisty; prawda o życiu
-Apollonizyjskość - logocentryczny, autonomiczny byt; statyczne dzieło sztuki; podział na aktorów i widzów- dystans; kopia rzeczywisosci, iluzja
Są to nurty przeciwstawne, ale ich połączenie daje nam teatr
Gdzie jest sytuowany Teatr Polski?
Zatrzymał się do czasów II Reformy. Teatr, który istnieje w klasycznej formie. Teatr Apolliński (teatr romantyczny i neoromantyczny)
Osterwa:
-teatr miejscem wspólnoty
-praca nad sobą, nad życiem
-aktorzy działali jak zakon
-jeden aktor zbiorowy
-przez pracę teatralną można pracowac nad własnym zyciem
Scena pudełkowa jest apollińska, bo:
-iluzja
-dystans aktor-widz
-brak communitas - burzy podziały społeczne
W opozycji do teatru pudełkowego możemy postawic teatr uliczny, gdyz jest w przestrzeni, jest otwarty i zrywa z iluzją; brak ramy scenicznej, nie ukrywa swojej maszynerii. Widz widzac, co się dzieje czuł się swobodniej. Teatr ten przestaje być statycznym dzielem sztuki, a zdarzeniem, czyli dymizacja widza z aktorem. Był brak spektakli opartych na literaturze, na słowie- stawiano na elastyczność, spontaniczność- pisanie na scenie za pomocą improwizacji i kreacji zbiorowej.
Teatr Limona- teatr korporacyjny, nacisk na funkcje handlowe
Obszar współczesnej humanistyki, metody badań:
-wiedza o teatrze
-historia teatru
-performatyka
Historia teatru- badanie teatru jako ugruntowaną społecznie instytucję
Teatrologia- bada na płaszczyźnie psychologii, ekonomii, itp.
Performatyka-bada m.in. widowiska kulturowe i społeczne. Bada rytuał i performensy. Są to zachowane zachowania. Możemy wszystko badać jako performens. Kultura, tożsamość, zjawiska społeczne mogą być performensem. Performatyka wziela się z socjologii, teatrologii, cultural studies, itp. Jest to bardzo szeroka dziedzina.
Wielka Reforma Teatru
-lata '80 XIXw.- 1940r
-Ze względu na rózne zmiany postulujących uznanie teatru za sztukę samodzielną i przyznających reżyserowi rolę twórcy teatru - inscenizatora. reforma objęła wiele państw
-Ważne nazwiska:
Stanisławski- psychologiczne, głębokie wejście w rolę. Stworzył cały system aktorski
Gordon Craig- nadmarioneta, Teatr totalny. Aktor musiał wyzbyć się ludzki odruchów- musiał być marionetką. Craig chciał zastąpić aktora nadmarionetą. Chciał przywrócic teatr jako autonomiczne dzieło sztuki
Brech, Meyer, Hold(?), Watangaf(?)- kontynuowali prace Stanisławskiego
Appia, Wyspianski, Osterwa, Limanowski, Shiller, CZechow- wazni działacze Reformy
Teatr Reduta- założony przez Limanowskiego i Osterwę. Chcieli wynieść teatr poza mury budynku
Teatr inscenizacji- teatr bardzo związany z literaturą, ale pod koniec wieku XIX przestał być w kategorii literatury
Inscenizator- osoba odpowiedzialna za wszystko, co dotyczyło sztuki: gra aktorska, choreografia, scenografia, etc.
Teatr ma być odrębnym, autonomicznym dziełem sztuki!
W reformie wazne były balety rosyjskie Diagilewa i Niżyńskiego.
Święto Wiosny. Zaczyna tworzyć się awangarda.
II Reforma Teatru
-w Polsce lata 60te
-w Europie przełom lat 50 i 60 XX w. i trwa do dzisiaj
-The Living Theatre
-Grupa Shechnera
-Teatr 13 Rzędów
-Kantor- Cricot 2
-Teatr 8 Dnia
-Teatr Prowizorium
Postulaty:
-performer, który zajmował się scenariuszem, reżyserią itp.
Rozmycie wszystkich granic
-ludzie pracują jako wspólnota, brak wyraźnych podziałów
-pisanie na scenie, improwizacja, kreacja zbiorowa
-inspiracje z zycia prywatnego, z wycinków z gazet, z historii
-widz staje się uczestnikiem
-teatr wychodzi z budynku
-interakcja aktor-widz
-zależało im na normalnych ludziach, którzy mieli podobne problemy
-teatr otwarty, plenerowy
-performens- zaczął się na gruncie sztuk plastycznych
Performens i happening:
-improwizacja
-kontakt z widzem
-spontaniczność
-dzieje się tu i teraz
Powinność aktora: aktor upublicznia się, pokazuje autentyczność
Widz: interakcja, widz jako współuczestnik i wspoltworca
Teatr II Reformy Teatru:
-podejmuje tematy zycia codziennego
-choroby konsumpcyjne
-kryzys gospodarczy
-bezrobocie
-alienacja
Jerzy Grotowski- najwazniejsza postac teatru XX wieku. Kariere rozpoczął na PWST w Krakowie. Pociągało go podejście teoretyczne jeżeli chodzi o aktora. Rozpoczal studia reżyserskie w Moskwie, gdzie spotkal się z metodami Stanislawskiego. Zaczal badac technike, metode aktorską. Pozniej konczyl studia w Krakowie. Tworzyl spektakle z duzym powodzeniem. W 1950r został Dyrektorem Teatru 13 Rzędów, później prowadził Teatr Laboratorium. Do współpracy przyłączył się L. Flashen- oddany przyjaciel, dyrektor literatury. Duet Grotowski i Flashen rozwazał powinności aktorow i ogólnie teatru. Grotowski zaczal tworzyc tez idee teatru ubogiego. Grotowski chciał, aby teatr był instytucją produkującą przedstawienia teatralne.
-Nazwiska: R. Cieślak- teatr całkowity, uważany za księcia zawodu, Rena Mirecka
-okres opolski- idea teatru ubogiego i teatru całkowitego. Powstają „Dziady”, „Kordian”, „Książę niezłomny”
W 1965roku Grotowski opuszcza Opole i przenosi się do Wrocławia i powstaje konkrety Teatr Laboratorium. Zaprasza on ludzi, którzy chcą się poddać teatralnemu eksperymentowi. Powstał ważny manifest XX wieku- „ku teatrowi ubogiemu”
W nastepnych latach Grotowski interesował się teatrem źródeł: rytuałem, psychologią, socjologią i religią. W 1984r zamyka Teatr Laboratorium .W 1990roku rodzi się Instytut Badań twórczości J. Grotowskiego. Powstaje Parateatr- Ośrodek w Brzezince. Tu uczestniczyli ludzie, którzy praktykowali sztuki walki. Podwaliny rytuałów. Grotowski ubiera Parateatr w formę Teatru Źródeł. W nastepnych latach Pan Jerzy podróżował po świecie jako wykładowca. Pod koniec zycia podróżuje i pilnuje Ośrodka we Wrocławiu. Niestety, po długiej i wyczerpującej chorobie umiera.
1. Teatr ubogi:
- usuwamy, co zbędne: scenografia itp., brak sceny, która ograniczała widza i aktora
-odejscie od sztuczności aktora
-odejscie od fantasmagorii
-bezposrednie spotkanie dwojga ludzi: aktora i widza
-ciało aktora miało robic za muzyke, oświetlenie itp.
2.Teatr całkowity:
-akt ponownego narodzenia, akt ogołocenia przed widzem
-aktor musiał się zastanowic, co czyni go człowiekiem- siega po mity i archetypy- akt ten jest jak komunia, ale widz musial być uczestnikiem
-łączony jest tu system Stanisławskiego- aktor poddawal się aktom psychicznym ale tez ciezkim treningom fizycznym
T. Kantor- założyciel Teatru Cricot 2. Był malarzem, animatorem czasu kulturalnego, krytykiem. Fascynował się Witkiewiczem. Dzieki niemu zycie artystyczne Krakowa jak i kraju nabrało innego wymiaru. Gimnazjum ukończył w Tarnowie. Studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W trakcie studiów zaczął interesować się teatrem. W latach 40/50 fascynował się dramatem. Inscenizował „Balladynę” i „Powrót Odyssa” . Zrezygnował on z przestrzeni teatralnej. Przedstawienia były prezentowane w domach itp. Zniknął podział na scenę i widownię, Ubrał aktorów w zupełnie inne kostiumy. Zalozony w 1955r przez Kantora Cricot 2 zaczał wystawiać „Mątwę”, „Wariata i zakonnicę”. Były to pierwsze działania eksperymentalne. Kantor mianował się liderem.
W 1965 roku odbył się cykl I Polskich Happeningów: „Krikotarz”, „Linia podziału”, „Lekcja anatomii wg Rembrandta” . Zaczął też tworzyć się manifest Kantora jeżeli chodzi o Teatr Zerowy, którego głownym celem były:
-przedmiot traci znaczenie i zyskuje pustą egzystencję; przedmiot realny, wnosi przedmiot bez ramy teatralnej, np. krzesło lub koło.
-przedmiot zyskał równouprawnienie z aktorem, a aktor staje się przedmiotem
-brak granicy aktor-widz
-w sztuce jest czas na improwizację, sam Kantor nigdy nie wie jak zakończy się jego spektakl
-częsty motyw podróżnika jako metoda
Teatr Śmierci i Teatr Pamięci
„Umarła klasa”, „Nigdy tu nie powrócę”, „Dziś są moje urodziny”, „Wielopole/Wielopole”. Były to spektakle bardzo autorskie.
Założenia Kantora odnośnie Teatru Śmierci:
-aktor umarły
-nadmarioneta
-odnosi się do swoich wspomnien
-pokazywanie zycia przez brak zycia
- inspiracja Craigiem
-aktor jako manekin
Kantora nazywano mistrzem ceremonii. Jego spektakle nigdy nie były do siebie podobne, gdyż na próbach zawsze coś poprawiał. Lubił pracować z amatorami np., bracia Janiccy.
Zył w latach 1915-1990r.