Wpływ operacji gospodarczych

na strukturę aktywów

i ich sfinansowanie

Bilans odzwierciedla stan środków gospodarczych i źródeł ich finan­sowania w ujęciu statycznym. W praktyce stan ten ulega ciągłym zmianom na skutek działalności gospodarczej, która powoduje ruch okrężny środków. W zależności od tego, które składniki bilansu się zmieniają i w jaki sposób, rozróżnia się cztery typy operacji bilansowych.

Operacje I typu wywołują zmiany wyłącznie w aktywach bilansu. Wzrost jednego składnika aktywów powoduje zmniejszenie drugiego składnika ak­tywów o tę samą kwotę. W wyniku tego suma bilansowa pozostaje bez zmiany, a równowaga bilansowa nie jest naruszona. Operacje I typu wiążą się z przesunięciami w ramach aktywów. Operacje te charakteryzuje nastę­pujące równanie:

(A_l + Q)+A₂+(A₃-Q) + A₄+... + A_n = P lub A = P,

gdzie:

A_t — składniki aktywów, f=l, ..., n;

Pi — składniki pasywów;

Q — operacja gospodarcza.

Operacje II typu wywierają wpływ tylko na stan składników pasywów. Zwiększenie jednej pozycji pasywów wywołuje równoczesne zmniejszenie innej pozycji pasywów o tę samą kwotę. Zapewnia to zachowanie równowagi bilansowej. Suma bilansowa nie zmienia się. Ten typ operacji wyraża zależność:

A=P_x + (P₂+Q)+(P,-Q)+...+P_n lub A = P.

Operacje III typu powodują zwiększenie składnika aktywów i pasywów o tę samą kwotę. Dotyczą więc zarówno aktywów, jak i pasywów, a są związane z przejęciem przez jednostkę gospodarczą nowych składników majątku. Suma bilansowa wzrasta o wartość dokonanej operacji. Mimo to równowaga bilansowa nie zostaje naruszona:

(a₁+q)+a₂+a₃+...+4,*p₁+p_a+(p_s+e)+...+p.

lub A+Q = P+Q.

Operacje IV typu wpływają na równoczesne zmniejszenie pozycji w aktywach i pasywach o tę samą kwotę, co powoduje także zmniejszenie sumy bilansowej. Do tego typu zalicza się wszystkie operacje wywołujące

odpływ składników majątku z jednostek gospodarczych i zmniejszenie zobo­wiązań. Operacje typu czwartego również zapewniają zachowanie równowagi bilansowej:

A_l + (A₂-Q) + A₃+... + A_n = (P_l-Q) + P₂+P₃+... + P_n lub A-Q = P-Q.

Zagadnienie wpływu poszczególnych typów operacji na bilans przedstawiono za pomocą przykładu, wyjaśniającego, w jaki sposób konkretne operacje gospodarcze oddziałują na poszczególne pozycje bilansu i sumę bilansową.

Przykład 3.1

Założenia:

Stan środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia w przedsiębior­stwie jest następujący:

Aktywa	Pasywa
1. Środki trwałe zł 50 000 2. Materiały zł 10 000 3. Rachunki bankowe zł 20 000 4. Kasa zł 2 000	1. Kapitał (fundusz) podstawowy zł 61 000 2. Rozrachunki z dostawcami zł 8 000 3. Kredyty bankowe zł 13 000
zł 82 000	zł 82 000

Operacja 1

Zakupiono za gotówkę materiały w kwocie zł 500. Operacja pierwsza spowoduje zwiększenie stanu materiałów i równoczesne zmniejszenie stanu gotówki w kasie. Po dokonaniu tej operacji nastąpiły zmiany jedynie w akty­wach (operacja I typu). Jeden składnik aktywów (materiały) zwiększył się o zł 500, drugi zaś składnik aktywów (kasa) zmniejszył się o tę samą sumę. Nastąpiło tylko przesunięcie w aktywach. Operacja ta nie spowodowała ani zwiększenia, ani zmniejszenia stanu składników majątku jednostki, w związ­ku z czym suma bilansowa nie zmieniła się. Ilustruje to bilans pierwszy.

Operacja 2

Zaciągnięto kredyt bankowy, którym spłacono zobowiązania wobec do­stawców w kwocie zł 2000.

Operacja druga spowodowała zmiany tylko w pasywach bilansu. Zwięk­szeniu uległa suma zobowiązań wobec banku (kredytów bankowych) o zł 2000, a zmniejszeniu — zobowiązania wobec dostawców o tę samą kwotę. Nastą­piła wymiana w pozycjach pasywów (operacja typu II). Operacja ta nie wywołała zmiany ogólnej sumy pasywów, wobec czego suma bilansowa pozostała bez zmian. Ilustruje to bilans drugi.

Operacja 3

Przyjęto do magazynu zakupione materiały wartości zł 10 000, za które zapłata nastąpi w terminie późniejszym.

Operacja trzecia spowodowała zwiększenie zapasów materiałów (skład­nika aktywów) o zł 10 000 oraz zwiększenie zobowiązań wobec dostawców (składnika pasywów) również o zł 10 000. Na skutek dokonanej operacji suma bilansowa zwiększyła się o zł 10 000. Operacja należy zatem do typu III i jest wyrażona w bilansie trzecim.

Operacja 4

Uregulowano przelewem bankowym zobowiązania wobec dostawców na kwotę zł 8000. Operacja czwarta wpłynie na zmniejszenie zarówno stanu aktywów, jak i stanu pasywów (operacja IV typu). W aktywach zmniejszyła się wielkość środków pieniężnych na rachunku bankowym o zł 8000. O tę samą kwotę zmniejszyły się zobowiązania wobec dostawców (pozycja pasy­wów). W wyniku tej operacji gospodarczej zmniejszyła się suma bilansowa o zł 8000. Ilustruje to bilans czwarty.

W przykładzie zapisy zmian powodowanych przez operacje zostały doko­nane zgodnie z zasadą równowagi bilansowej. Każdorazowo ulegały zmianie o tę samą kwotę dwa składniki bilansowe, przy czym, jeżeli operacja dotyczyła wyłącznie aktywów lub pasywów, zmiany miały charakter „plus — minus", a suma bilansowa nie ulegała zmianie. Gdy operacja wpływała zarówno na składnik aktywów, jak i pasywów, następowało zwiększenie lub zmniejszenie sumy bilansowej.

Warto zaznaczyć, że operacja gospodarcza może być ujęta w ewidencji księgowej tylko na podstawie odpowiedniego dokumentu. Nawet przeniesie­nie danych z konta na konto czy też poprawienie zapisów za pomocą storna należy udokumentować. Poza szczególnymi przypadkami w rachunkowości informatycznej żadna operacja gospodarcza nie może być zaksięgowana bez dokumentu.

BILANS PIERWSZY

w zł

Aktywa	Stan początkowy	Zmiany	Stan końcowy	Pasywa	Stan początkowy	Zmiany	Stan końcowy
1. Środki trwałe 2. Materiały 3. Rachunki bankowe 4. Kasa	50 000 10 000 20 000 2 000	+ 500 -500	50 000 10 500 20 000 1 500	1. Kapitał (fundusz) podstawowy 2. Rozrachunki z dostawcami 3. Kredyty bankowe	61 000 8 000 13 000	=	61 000 8 000 13 000
		82 000			82 000		82 000		82 000

BILANS DRUGI

w zł

Aktywa	Stan początkowy	Zmiany	Stan końcowy	Pasywa	Stan początkowy	Zmiany	Stan końcowy
1. Środki trwałe 2. Materiały 3. Rachunki bankowe 4. Kasa	50 000 10 500 20 000 1 500	\	50 000 10 500 20 000 1 500	1. Kapitał (fundusz) podstawowy 2. Rozrachunki z dostawcami 3. Kredyty bankowe	61 000 8 000 13 000	-2 000 + 2 000	61 000 6 000 15 000
		82 000			82 000		82 000		82 000

BILANS TRZECI

w zł

Aktywa	Stan początkowy	Zmiany	Stan końcowy	Pasywa	Stan początkowy	Zmiany	Stan końcowy
1. Środki trwałe 2. Materiały 3. Rachunki bankowe 4. Kasa	50 000 10 500 20 000 1 500	+ 10 000	50 000 20 500 20 000 1 500	1. Kapitał (fundusz) podstawowy 2. Rozrachunki z dostawcami 3. Kredyty bankowe	61 000 6 000 15 000	+ 10 000	61 000 16 000 15 000
		82 000	+ 10 000		92 000		82 000	+ 10 000	92 000

BILANS CZWARTY

w zł

Aktywa	Stan początkowy	Zmiany	Stan końcowy	Pasywa	Stan początkowy	Zmiany	Stan końcowy
1. Środki trwałe 2. Materiały 3. Rachunki bankowe 4. Kasa	50 000 20 500 20 000 1 500	-8 000	50 000 20 500 12 000 1 500	1. Kapitał (fundusz) podstawowy 2. Rozrachunki z dostawcami 3. Kredyty bankowe	61 000 16 000 15 000	-8 000	61 000 8 000 15 000
		92 000	-8 000		84 000		92 000	-8 000	84 000

---