WYKŁAD 3

UZALEŻNIENIA

Higiena psychiczna - jest to nauka o zdrowiu psychicznym człowieka i grupy społecznej , zachowaniu tego zdrowia w różnych warunkach, zapobieganiu zaburzeniom psychicznym.

Zaburzenia psychiczne - jest to ogól zaburzeń czynności psychicznych i zachowań.

1. zaburzenia psychotyczne (psychozy) - są to stany chorobowe w których następuje zaburzenie:

1. myśleniaurojenia

2. spostrzegania omamy

3. afektu stan maniakalny, stan depresyjny, stan euforyczny

4. świadomości

5. aktywności złożonej

2. nerwice i zaburzenia typu nerwicowego (np. reakcje adaptacyjne)

3. zaburzenia psychosomatyczne

4. upośledzenie umysłowe

5. zespoły organiczne

6. zaburzenia osobowości

7. dewiacje seksualne

8. uzależnienia

Prewencja zaburzeń psychicznych

1. psychoprofilaktyka pierwotna - jest to zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń psychicznych przez zmianę lub przeciwdziałanie szkodliwym warunkom, które mogą doprowadzić to tych zaburzeń. Przykłady:

1. zapewnienie prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży

2. edukacja np. radzenie sobie ze stresem psychicznym

3. ochrona przed występowaniem zespołów organicznych (urazy głowy, wibracja ogólna, rażenie prądem elektrycznym)

4. ochrona przed zatruciami chemicznymi, niedoborami pokarmowymi i witaminowymi

5. ochrona przed neuroinfekcjami (szczepienia ochronne)

2. psychoprofilaktyka wtórna - ma miejsce w sytuacji wykrycia wczesnych sygnałów obecności zaburzeń psychicznych. Polega na wczesnej interwencji metodami terapeutycznymi. Cele :

1. zahamowanie rozwoju zaburzeń psychicznych

2. skrócenie czasu trwania tychże zaburzeń

3. psychoprofilaktyka trzeciorzędowa - ma na celu zapobieganie skutkom przebytej choroby psychicznej oraz jej nawrotom. Objawy fizykalne:

1. wzrost temperatury ciała (38,5 - 38,8 C)

2. niewysiękowy (suchy) nieżyt gardła

3. limfadenopatia (węzły szyjne, pachowe - śr do 2 cm, tkliwe)

Historia używania środków uzależniających:

Historia ta jest tak stara jak cywilizacja ludzka. Początkowo środków odurzających używali kapłani, szamani podczas obrzędów religijnych i magicznych. Najstarsze narkotyki to : przetwory maku (opium), przetwory konopi (haszysz, marihuana).

Opium

- wymieniane jest na papirusach egipskich oraz na tablicach Sumerów sprzed 7000 lat.

- o zastosowaniu opium w leczeniu piszą : Herodot (VI w. p.n.e) i Hipokrates (IV w. p.n.e.)

- w VIII wieku mak i opium dotarły do Chin i Indii

- od XVII wieku w Chinach trwa fala narkomanii opiumowej.

W europie opium używano do XIX wieku jako lek. W XIX wieku powstały pochodne opium: morfina, kodeina i heroina. Paradoksalnie morfina była początkowo używana do leczenia uzależnienia od opium, a heroina do leczenia morfinistów. Heroina jest obecnie najbardziej rozpowszechnionym i najniebezpieczniejszym narkotykiem na świecie.

Konopie indyjskie

- znane w Chinach i Indiach już 5000 lat temu

- były środkiem „duchowej inspiracji” i towarzyszyły obrzędom religijnym

- w VII wieku n.e.- konopie dotarły do krajów basenu Morza Śródziemnego. Do ich rozpowszechnienia przyczynił się zawarty w Koranie zakaz picia alkoholu.

- w XVI wieku - konopie znane są w Meksyku i Ameryce Środkowej

- W Europie haszysz pojawił się w XIX wieku w środowisku cyganerii artystycznej.

- w XX wieku marihuana i haszysz zyskały popularność wśród muzyków jazzowych, a w latach 60-tych były najczęstszymi narkotykami używanymi przez młodzież.

Kokaina

- jeden z najgroźniejszych narkotyków

- kokainę otrzymuje się z liści koki - drzewa występującego w Ameryce Południowej

- początkowo żucie liści koki było zarezerwowane dla kapłanów podczas ceremonii religijnych. Później zwyczaj ten przejęli Indianie. Kokaina zapobiega uczuciu głodu i zmęczenia, co pozwalało im na prowadzenie długich wędrówek w górach.

- kokainę używano w medycynie. Podczas XX-lecia międzywojennego również wśród arystokracji.

Inne rośliny z których można uzyskać substancje odurzające:

- meksykańskie kaktusy PEYOTLmeskalina

- afrykańska roślina KATH (catha edulis)

- niektóre odmiany muchomorów na Syberii

Począwszy od XIX wieku pojawiły się syntetyczne środki odurzające i uzależniające:

1. leki neuroleptyczne

2. trankwilizatory - środki uspakajające, obniżające aktywność CUN, np. przeciwdepresyjne

3. LSD - „sakrament hipisów amerykańskich”, który w latach 60-tych zalecany był jako środek „duchowego oświecenia”.

4. środki wziewne i rozpuszczalniki chemiczne

LSD

Popularności LSD przysporzył profesor z Harvardu Timothy Leary, który aplikował narkotyk studentom. Po relegowaniu go z uczelni w 1964 roku stworzył Ligę Duchowego Rozwoju - coś w rodzaju sekty łączącej w sobie elementy hinduizmu z psychologią humanistyczną i kultem LSD.

Środki wziewne i rozpuszczalniki chemiczne:

Są to farby, lakiery, zmywacze do paznokci, pasty do butów, dezodoranty. Problem dotyczy głównie osób bardzo młodych.

Obecnie należy raczej mówić o politoksykomanii, ponieważ toksykomanie używają zazwyczaj wielu różnych środków; coraz rzadziej ma miejsce uzależnienie od jednej tylko substancji.

Motywy przyjmowania środków odurzających - głównie wśród młodzieży

- wpływ grupy rówieśniczej

- chęć odurzenia się, przeżywania przyjemnych wrażeń

- ciekawość, poszukiwanie przygód

- nuda, ucieczka od obowiązków

- ucieczka przed problemami zewnętrznymi (wysokie wymagania szkoły i rodziców)

- motywy rodzinne (brak prawidłowych kontaktów w rodzinie, oparcia moralnego i psychicznego)

Uzależnienie - jest to stan okresowych lub trwałych zmian w reakcjach psychicznych i fizycznych wywołany powtarzającym się zażywaniem środków uzależniających (ŚU).

Uzależnienie psychiczne - trudna do przezwyciężenia chęć zażycia śu w celu poprawy samopoczucia, przeżycia wrażeń, usunięcia dyskomfortu psychicznego.

Uzależnienie fizyczne - inaczej tkankowe, biologiczne. Jest to stan patologiczny związany z włączeniem śu do przemiany tkankowej, komórkowej.

Uzależnienie społeczne - jest to silne uzależnienie jednostki od grupy, podporządkowanie się panującym w niej normom, zwyczajom, systemowi wartości.

Tolerancja - jest to dostosowanie się organizmu do śu, co powoduje konieczność zażywania coraz większych dawek dla uzyskania tego samego efektu.

Tolerancja krzyżowa - jest to słaba reakcja organizmu na środki (leki) o podobnym mechanizmie działania.

Toksykomania - pojęcie to jest zbliżone do „uzależnienia lekowego”. Jest to stan, w którym utrzymanie działania leku (również ŚU) jest niezbędne do „dobrego” ( w odczuciu osoby uzależnionej) samopoczucia, czyli nadużywanie substancji psychoaktywnych, zmieniających czynności CUN i wywołujących różnego rodzaju uzależnienia.

Typy toksykomanii:

1. typ morfiny (opiaty)

2. alkoholu i barbituranów

3. amfetaminy (amfetamina, kofeina)

4. kokaina

5. konopi indyjskich (marihuana, haszysz, kannabinole)

6. halucynogenów (LSD, meskalina, psylocybina)

7. Khat (przetwory rośliny Catha edulis forssk)

8. rozpuszczalników (aceton, tri, toluen, butapren, benzyna, itp.)

Narkomania - są to wszystkie typy toksykomanii z wyjątkiem 2 i 8. Narkomania jest zjawiskiem przyjmowania (stale, okresowo, sporadycznie) ŚU w celu odurzenia się, a więc w celach niemedycznych.

Środki uzależniające:

1. alkohol

2. opiaty - morfina, kodeina, heroina oraz opium, „kompot”, „makiwara”, „zupa”, „Brown sugar”. Syntetyczne: metadon, petydyna.

3. kannabinole - marihuana, haszysz, konopie indyjskie, „trawka”, „Maryśka”.

4. leki - benzodiazepany, barbiturany.

5. kokainy - liście kokainy, chlorowodorek kokainy, kokaina wolnozasadowa, „crack”

6. środki stymulujące - kofeina, amfetamina

7. środki halucynogenne - LSD, extasy (MDA, MDMA), psylocybina, grzyby halucynogenne

8. wyroby tytoniowe - nikotyna

9. rozpuszczalniki

Klasyfikacja ŚU

1. Działające depresyjnie:

- alkohol etylowy

- środki nasenne

- pochodne benzodiazepany

- marihuana

- haszysz

2. Stymulatory

- amfetamina, kokaina

- kofeina, nikotyna

3.działające lokalnie na ośrodki CUN

- opiaty

- LSD

- środki halucynogenne

- lit

- środki przeciwdepresyjne

Zauważalne zmiany w osobowości i zachowaniu się dziecka:

- są to zmiany osobowości

- zmiany aktywności i nawyków

- zmiany wyglądu, stanu zdrowia

- obecność akcesoriów narkomańskich (strzykawki, igły, fajki, leki psychotropowe)

- kolizje z prawem

Zmiany osobowości - są to: krótkotrwałe zmiany nastroju, drażliwość, skrytość, wrogość, objawy depresji, zamknięcie się w sobie, apatyczność, lękliwość, kłamliwość, spadek wrażliwości, czułości, emocjonalna i społeczna niedojrzałość, niska samoocena, zaburzenie instynktu samozachowawczego, bunt.

Zmiany aktywności i nawyków - Można zaobserwować zmiany rytmu snu i czuwania (sen w ciągu dnia, aktywność nocą), nieuzasadnione nieobecności w domu i w szkole, zaniedbanie obowiązków, przypadkowe kontakty seksualne, zmiana systemu wartości, kradzieże, wynoszenie z domu przedmiotów na sprzedaż.

Zmiany wyglądu i stanu zdrowia - dostrzegamy takie zjawiska jak: spadek masy ciała, częste przeziębienia, bóle brzucha i głowy, zmęczenie, złe samopoczucie rano, lepsze popołudniu, zaburzenia łaknienia, mowa chaotyczna, zaburzenia myślenia, przekrwienie spojówek, zwężenie lub rozszerzenie źrenic, ślady po nakłuciach wzdłuż żył, potliwość, zażółcenie skóry, obniżona dbałość o higienę osobistą, próby samobójcze.

Choroby współistniejące w narkomanii :

1. HIV /AIDS

2. WZW B i C

3. ciężkie zakażenia bakteryjne (infekcje dożylne, zakażenia przyranne)

4. ropnie i ropowice skóry. Nie leczone powodują: bakteryjne zapalenie wsierdzia, wstrząs septyczny, zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC), zakrzepica

5. choroby skóry - świerzb, wszawica

6. gruźlica

7. zapalenie dróg oddechowych - wyniszczenie, osłabienie odporności; depresyjne działanie narkotyków na ośrodek oddechowy w CUN

8. żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (przyczyną śmierci narkomanów jest w 30 % zator tętnicy płucnej)

9. padaczka

10. choroby przenoszone drogą płciową - HIV/AIDS, opryszczka narządów płciowych, kłykciny kończyste, kiła, rzeżączka, brodawczak HPV

Alkohol

Cechy alkoholizmu (uzależnienia alkoholowego):

- bardzo duża zależność fizyczna i psychiczna

- zubożenie myślenia abstrakcyjnego

- ostre objawy abstynencji

- rozwój tolerancji na alkohol

- utrata kontroli nad piciem

- potrzeba stałego używania alkoholu

Alkohol etylowy można wprowadzić do ustroju drogami : doustną, parenteralną np. dożylną, przez skórę( kompresy rozgrzewające na skórę mogą doprowadzić do poważnych zatruć alkoholowych, a nawet śmierci).

Wchłanianie alkoholu w żołądku zależy od pokarmu tam obecnego np. na czczo - max działanie po ok. 30 minutach, pokarm tłusty - maxymalne dziłanie po ok. 3 h.

Alkohol etylowy ulega w organizmie przemianie do aldehydu octowego. Obydwa związki mają toksyczny wpływ na CUN :

- upośledzają czynność enzymów komórkowych

- hamują przewodzenie w synapsach

Znaczna intoksykacja prowadzi do zaburzenia działania, a następnie podrażnienia ośrodków krążenia i oddychania w CUN.

Pewne grupy osób są bardziej narażone na toksyczne działanie alkoholu. Są to ludzie:

- po urazach głowy

- po stanach zapalnych CUN

- po przewlekłych zatruciach

- chorzy na padaczkę

Alkohol potęguje działanie leków psychotropowych, między innymi powszechnie stosowanych benzodiazepin, np. Relanium oraz barbituranów np. Luminalu.

U chorych używających leki psychotropowe po spożyciu alkoholu może dojść do niespodziewanej śmierci.

Konsekwencje często spożywanego alkoholu:

- działanie hepatotoksyczne

- działanie neurotoksyczne

- uszkodzenie przewodu pokarmowego

- uszkodzenie mięśnia sercowego

Rozwój uzależnienia od alkoholu

Wpływ na ten rozwój mają czynniki:

1. społeczne i kulturowe

1. towarzyskie, ceremonialne

2. ułatwienie kontaktów międzyludzkich

2. psychologiczne

1. stresy

2. frustracje

3. pusta, nuda życiowa

4. niedojrzałość emocjonalna, intelektualna, społeczna

3. biologiczne

czynniki biologiczne rozwoju uzależnienia alkoholowego:

dziedziczeniu podlega biologiczne (biochemiczne) podłoże, na którym może rozwinąć się uzależnienie, czyli dziedziczy się pewne predyspozycje do uzależnienia. Dowodzą tego barania bliźniąt jednojajowych oraz porównanie dzieci naturalnych z adoptowanymi.

Jeśli enzym dehydrogenaza aldehydowa (ALDH) ma niską aktywność, wówczas aldehyd octowy jest w mniejszym stopniu metabolizowany. Nadmiar aldehydu octowego łączy się z aminami biogennymi (obecnymi w organizmie) i tworzy alkaloidy.

Nikotyna

Nikotynizm (uzależnienie od palenia papierosów) powoduje wzrost zachorowalności na choroby układu krążenia oraz nowotwory złośliwe. Problem palenia przez ciężarne Polki: Podczas ciąży 30% kobiet ze wsi oraz 33% kobiet z miast pali papierosy. Tylko 2% rzuca palenie w ciąży.

Nikotyna stanowi 97% wszystkich alkaloidów tytoniu. Wchłania się z dymu papierosowego w jamie ustnej i górnych drogach oddechowych. Po pojawieniu się we krwi działa bezpośrednio na zwoje nerwowe układu współczulnego i przywspółczulnego oraz na połączenia neuromięśniowe.

Małe dawki nikotyny ułatwiają przekazywanie impulsów nerwowych. Powoduje to stymulację CUN i wzrost aktywności układów : oddechowego i krążenia.

Duże dawki utrudniają przekazywanie impulsów nerwowych i drażnią receptory, co prowadzi do pojawienia się nudności, wymiotów, kołatania serca, biegunek, omdleń, potliwości.

Bardzo duże dawki paraliżują przekaz impulsów nerwowych.

W przewlekłym zatruciu nikotyną dochodzi do porażenia zwojów autonomicznego układu nerwowego. Objawia się to:

- zaburzeniami rytmu serca

- zwężeniem tętnic

- spadkiem łaknienia

- zaburzeniami trawienia i wchłaniania pokarmów, zwłaszcza witamin

- zaburzeniami wzrokowymi

Uzależnienie od nikotyny - jest to uzależnienie psychiczne i fizyczne. Towarzysząca uzależnieniu przewlekła intoksykacja powoduje rozwój tolerancji na nikotynę.

Właściwości nikotyny jako substancji psychoaktywnej:

- uspakajające, przeciwlękowe

- przeciwdepresyjne, poprawiające nastrój i samopoczucie

- dostarczające osobie palącej przyjemnych wrażeń

Jednak przewlekłe palenie może utrzymywać na wysokim poziomie napięcie lękowe.

Dym tytoniowy

tlenek węgla CO

- posiada 300-krotnie większe powinowactwo do hemoglobiny niż tlen

- jest czynnikiem ryzyka miażdżycy, zwłaszcza aorty, tt. Wieńcowych, tt.kończyn dolnych

U nałogowych palaczy poziom karboksyhemoglobiny sięga 15% co powoduje niedotlenienie tkanek.

cyjanowodór

- związek ten hamuje układ enzymatyczny oksydazy cytochromowej, a tym samym uniemozliwia on wykorzystanie tlenu prze komórki.

kwas octowy, mrówkowy, siarkowodorowy

- drażnią śluzówki:

--jamy ustnej

--układu oddechowego

--przewodu pokarmowego

Ponadto kwasy te upośledzają czynność w/w śluzówek

smoła - jest to faza cząsteczkowa dymu tytoniowego, zatrzymana w pewnym stopniu przez filtry. W jej skład wchodzi około 2300 substancji chemicznych, w tym:

- węglowodory alifatyczne i aromatyczne

- kwasy, fenole i ich estry

- aldehydy, ketony

- alkohole

- estry alifatyczne

- związki azotu i siarki

Ponadto w skład smoły wchodzą kancerogeny:

- benzo(a)piren

- benzen

- dwumetylonitrozamina

- etylometylonitrozamina

- dwuetylonitrozamina

- nitrozpirolidyna

- hydrazyna

- chlorek winylu

pyły dymu tytoniowego - odkładają się one w węzłach chłonnych płuc, przez co osłabiają barierę ochronną i powodują wzrost narażenia na infekcje.

---