EPIDEMIOLOGIA - SEMINARIA 2008/2009

SEMINARIUM 1

„Nauka o częstości występowania różnych stanów zdrowotnych w populacjach, zarówno fizjologicznych , jak również patologicznych oraz nauka o czynnikach i warunkach związanych z ich występowaniem”

„Epidemiologia jest nauką o rozpowszechnianiu i o czynnikach warunkujących występowanie związanych ze zdrowiem stanów lub zdarzeń w określonych populacjach, jak również jest dyscypliną służącą do kontroli problemów zdrowotnych”

Okresy rozwoju epidemiologii:

- era nadnaturalnych przyczyn

- era epidemiologii środowiskowej (Hipokrates, Fracastorius, Budd, Jenner, Snow)

- era epidemiologii bakteryjnej

Zastosowanie epidemiologii:

- rozpoznanie czynników etiologicznych

- ocena stanu zdrowia ludności

- ocena indywidualnego ryzyka zachorowanie na określoną chorobę

- programowanie opieki zdrowotnej i ocena jej skuteczności

- ocena działalności służby zdrowia

- organizacja specjalnych badań epidemiologicznych, które mogą wykrywać nowe, nieznane dotąd zagrożenia stanu zdrowia ludności

- planowanie i programowanie działań profilaktycznych

- ocena skuteczności zastosowanych metod profilaktycznych, skuteczności leków

Metody (działy) epidemiologii:

1. opisowa - opis według cech osoby, czasu, miejsca. Ustala hipotezę epidemiologiczną

2. analityczna - weryfikująca hipotezy epidemiologiczne

1. retrospektywna

2. prospektywna

3. eksperymentalna

Rodzaje zmienności zjawisk:

1. zmienność sekularna (długofalowa) ( przeciętnie co 10-15 lat się ujawniające choroby) - dur brzuszny, rak żołądka, rak dwunastnicy

2. zmienność okresowa ( co 3-7 lat, średnio co 5) - ospa wietrzna, płonica, różyczka

3. zmienność sezonowa - grypa, alergie, choroba wrzodowa, samobójstwa, wypadki

4. gwałtowne zmiany - kataklizmy

Cele prowadzenia „pomiarów” zdrowia i choroby:

- promowanie zdrowia

- zapobieganie chorobom

- planowanie działania służby zdrowia

ZDROWIE - to całkowity dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby czy niedomagania ( definicja wg WHO)

Mierniki zdrowia:

1.pozytywne - np. wzrost, masa ciała, pojemność płuc, poziom Hb itp.

2. negatywne - współczynniki : zapadalności (zachorowalności, chorobowości, umieralności (zgonów), śmiertelności

3. narażenia - np. na ryzyko względne, ryzyko względne przybliżone (iloraz szans), ryzyko przypisane

RW (ryzyko względne) = częstość występowania ( standardowy współczynnik u osób narażonych na czynnik) / standardowy współczynnik zachorowalności u osób nie narażonych

Np. 5 , jeśli usuniemy dany czynnik to średnia zachorowań zmniejszy się 5 razy

RW oblicza się na podstawie badań prospektywnych

RWP ( ryzyko względne przybliżone) oblicza się na podstawie badań retrospektywnych

Pozytywne mierniki ciała:

1. rozwoju fizycznego np. wzrost, masa ciała czyli BMI

2. sprawności fizycznej

3. wydolności fizycznej

1. spirometria

2. EKG - próba wysiłkowa

3. Określenie pułapu tlenowego - mierzenie ilości tlenu zużytego przy wykonywaniu danej czynności IM MNIEJ TLENU ZUŻYTEGO TYM LEPIEJ

Czynniki warunkujące zdrowie :

- stan zdrowotny społeczeństwa w kontekście jego sytuacji demograficznej

- stan odżywienia i zaopatrzenia w żywność

- warunki mieszkaniowe

- zaopatrzenie w odzież

- poziom wykształcenia

-sytuacja na rynku pracy (zagrożenie bezrobociem)

- warunki pracy

- możliwości korzystania ze środków łączności i komunikacji

- czas wolny oraz możliwości rekreacji i wypoczynku

- zbiorowe spożycie możliwości oszczędzania

- system zabezpieczenia społecznego

- prawa i swobody obywatelskie

Czynniki determinujące zdrowie:

53% styl życia

21% środowisko

16% genetyka

10% służba zdrowia

Główne determinanty stanu zdrowia:

1. udoskonalenia sanitarno-higieniczne, szczepienia ochronne

2. odkrycia chemiczne i farmakologiczne

3. postępy w zakresie techniki medycznej

4. zmiany stylu życia

Współczynnik (wsp.)

Wsp =a / A x k

1. liczba przypadków

1. liczebność populacji całkowitej lub narażonej na określone zdarzenie

k- stała (100, 1000, 10000 itp.)

Źródłem współczynnika jest wskaźnik natężenia.

Wskaźnik (Wsk) = współczynnik proporcjonalny

Wsk = b / B x k

2. częstość zdarzeń jednoimiennych

B - wszystkie zdarzenia

K- stała w % (tu = 100)

Źródłem wskaźnika jest wskaźnik struktury

Współczynniki ogólne:

- zapadalności

- chorobowości

- umieralności

- śmiertelności

Są obliczane dla całej populacji

Współczynnik zapadalności (zachorowalności)

Jest to liczba zachorowań (przypadków lub chorób), które wystąpiły w danym okresie, w stosunku do średniej liczby ludności (narażonej na ryzyko zachorowania) w tym okresie.

Wsp.Z = l.nowych zachorowań / l.populacji x K

Współczynnik chorobowości

Jest to całkowita liczba osób, które chorowały w danym okresie, w stosunku do średniej liczby ludności ( narażonej na ryzyko zachorowania) w tym okresie.

Wsp. Ch = l. zdarzeń (l.chorych) / l.populacji x K

(ch = Zxt)

t- czas trwania choroby

współczynnik zgonów ( umieralności )

jest to całkowita liczba osób , które zmarły w danym okresie, w stosunku do średniej liczby ludności (naraonej na ryzyko zgonu)w tym okresie

Wsp.Zg= l.zgonów ogółem / l.populacji x K

Współczynnik śmiertelności (wskaźnik śmiertelności)

Jest to liczba zgonów na daną chorobę w stosunku do ogólnej liczby chorych na tą jednostkę chorobową w danym okresie

Wsp.śm = l.zgonów / l.chorych x K

Współczynniki szczegółowe

W przeciwieństwie do współczynników ogólnych współczynniki szczegółowe są obliczane dla określonych grup ludności np. wg płci, wieku, przyczyny

Współczynniki szczegółowe przykłady:

Według płci:

1. liczba nowych zachorowań mężczyzn / średnia liczba mężczyzn x k

2. liczba chorych mężczyzn / średnia liczba mężczyzna x k

3. liczba zgonów mężczyzn/ średnia liczba mężczyzn x k

według wieku

1. liczba nowych zachorowań 40-latków/ średnia liczba 40-latków x k

2. liczba chorych 40-latków / średnia liczba 40-laktów x k

3. liczba zgonów 40-latków/ średnia liczba 40-latków x k

według przyczyny

1. liczba nowych zachorowań na cukrzycę /średnia liczba ludności x k

2. liczba chorych na cukrzycę / średnia liczba ludności x k

3. liczba zgonów osób chorych na cukrzycę /średnia liczba ludności x k

według płci, wieku i przyczyny:

liczba zgonów mężczyzn 40 -letnich z powodu cukrzycy / średnia liczba 40-letnich mężczyzn x k

okres niemowlęcy dzielimy na :

1. wczesny = noworodkowy ( 0-27 dni) - umierają przez wady rozwojowe, urazy okołoporodowe, zamartwica

2. późny = niemowlęcy (28 - 364/5 dni)- umierają przez uduszenie, choroby zakaźne, wypadki, śmierć łóżeczkowa, zakażenia układu moczowego, zapalenia płuc, biegunki

Współczynniki:

1. wczesny współczynnik zgonu - to liczba zgonów (0-27 dni) / liczbę urodzeń żywych dzieci

2. późny współczynnik zgonu - to liczba zgonów (28-364/5 dni) / liczbę urodzeń żywych dzieci

3. ogólny współczynnik zgonu - liczba zgonów dzieci (0-364/5 dni w DOS) x 1000 / liczba urodzeń żywych dzieci

DOS - dany okres sprawozdawczy

Liczba urodzeń żywych - całkowite wydalenie z ustroju matki niezależnie od czasu trwania ciąży, noworodka który oddycha lub wykazuje jakiekolwiek oznaki życia

1. akcja serca

2. tętnienie pępowiny

3. skurcz mięśni szkieletowych

Nie zależnie czy sznur został odcięty lub czy zostało łożysko wydalone.

Urodzenie martwe - urodzenie dziecka bez żadnych oznak życia niezależnie od odcięcia pępowiny czy wydalenia łożyska.

Współczynniki umieralności okołoporodowej niemowląt - (liczba urodzeń martwych dzieci + zgony od 0-6 dnia życia) x 1000 / liczba wszystkich urodzeń z tego samego DOS

SEMINARIUM 2

Piramida:

1. progresywna

1. społeczeństwo młode

2. dużo urodzeń

3. średnia życia niska

4. umieralność niemowląt wysoka

5. dodatni przyrost naturalny

2. regresywna

1. ujemny przyrost naturalny

2. liczba urodzeń mała

3. duża liczba ludzi starszych (dużo zgonów)

4. taka populacja ma szanse wyginąć

5. duża liczebność ludzi w wieku średnim

3. stacjonarna

Wyższą wartość współczynnika będzie w piramidzie regresywnej niż w progresywnej. Decyduje liczba ludności tutaj.

Na wielkość współczynników wpływają RÓŻNICE WIEKOWE!!!!

Współczynniki dzilimy na :

1. surowe = rzeczywiste ( odwzorowują sytuację rzeczywistą)

2. standaryzowane ( służące do porównywania)

Warunki uzasadniające podejmowanie badań przesiewowych dla wykrycia chorób we wczesnych stadiach:

1. choroba stanowi ważny problem społeczny

2. naturalna historia choroby jest dobrze poznana

3. istnieją skuteczniejsze metody leczenia choroby

4. występują wczesne objawy chorobowe

5. metody diagnostyczne wczesnych stadiów choroby są powtarzalne i trafne

6. istnieje możliwość weryfikacji diagnostycznej rozpoznań

7. metody badań przesiewowych są pozbawione ryzyka powikłań i będą akceptowane przez badanych

8. ustalone są zasady dotyczące tego, kogo należy zaliczyć do grupy chorych wymagających leczenia

9. wykrywanie wczesnych stadiów chorobowych będzie procesem ciągłym

10. koszty wykrywania i leczenia są ekonomicznie uzasadnione i możliwe do pokrycia z budżetu służby zdrowia

Naturalna historia choroby - naturalny, niczym nie zakłócony przebieg choroby. Stadium:

1. podatności ( wrażliwości)- brak jeszcze objawów chorobowych, ale są czynniki ryzyka np.nadwaga

2. przedkliniczne- są wczesne objawy chorobowe (badania przesiewowe) np. podwyższone cisnienie krwi

3. kliniczne - choroba jest wyraźna/ zaawansowana np. nadciśnienie

Zapobieganie = profilaktyka

- wczesna - przed rozpoznaniem choroby ( eliminacji czynników ryzyka, właściwe żywienie, szczepionki ochronne)

- właściwe:

a) faza 1 - na etapie stadium podatności ( usuwanie obecnych czynników ryzyka)

b) faza 2- na etapie stadium przedklinicznym ( badania przesiewowe)

c) faza 3 - na etapie stadium klinicznym (leczenie, rehabilitacja, niedopuszczenie do zgonu)

Źródła informacji o zdrowiu populacji:

1. bezpośrednie

1. metoda reprezentatywna ( z listy ludzi losujemy listę osób (gr. Reprezentatywnych) aby te osoby zbadać. Potem statystycznie patrzymy jaki jest ich stan zdrowia

2. badanie wybranej grupy ludności

3. badania przesiewowe (mają cel praktyczny)

2. pośrednie

1. dane z urzędów statystycznych

2. dane o zdrowiu

1. zgłaszać choroby zakaźne do SANEPIDU

2. choroby zawodowe - SANEPID

3. nowotwory złośliwe - WOJEWÓDZKIE PORADNIE ONKOLOGICZNE

Cechy testu screening:

1. czułość - ( liczba chorych (+) / wszyscy chorzy (- i +))x 100%

2. swoistość - (liczba zdrowych (-)/ wszystkich zdrowych(+i -)) x 100%

3. powtarzalność - ( liczba wyników zgodnych w obydwu (+) / liczba wyników (+)obu testów)x 100%

4. sprawność

5. akceptacja badanej populacji

SEMINARIUM 3

Ognisko epidemiczne = źródło + osobnik wrażliwy + drogi przenoszenia

Epidemia - występowanie na danym obszarze i w danym czasie zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż w poprzedzającym okresie, lub nagłe, zbieżne w czasie i przestrzeni występowanie chorób zakaźnych nie rozpoznawanych wcześniej. Pojęcie epidemii jest względne i zależy nie tylko od liczby bezwzględnej przypadków zachorowań lecz również od właściwości biologicznych zarazka oraz od liczebności populacji narażonej, czyli od tzw. Oczekiwanej częstości choroby na określonym terenie w danej porze roku.

Endemia - utrzymywanie się przez wiele lat na danym terenie względnie wysokiego poziomu zarówno zapadalności jak i chorobowości na daną jednostkę chorobową, w porównaniu z innymi regionami lub innymi populacjami. Ma to związek z czynnikami przyrodniczymi, jak np. endemiczne występowanie malarii na terenach bagnistych lub endemiczne zachorowania na kleszczowe zapalenie mózgu na obszarach zalesionych albo związane jest z rozpowszechnianiem wśród ludzi czy zwierząt na danym terenie określonego nosicielstwa. Z terenów endemicznych mogą wywodzić się epidemie niektórych chorób zakaźnych.

Pandemia - szybko rozprzestrzeniające się epidemie chorób zakaźnych obejmuje swym zasięgiem wiele państw, kontynenty lub cały świat. Przykładami mogą być pandemie cholery, dżumy, grypy, żółtej gorączki, a także ostatnio AIDS.

Źródło zakażenia - człowiek lub zwierzę, w organizmie których DU lub inne czynniki biologiczne namnażają się, a następnie dostają się do otaczającego środowiska i przeniesione zostają na osobnika wrażliwego. Tak więc źródłem zakażenia może być chory cierpiący na chorobę o przebiegu pełnoobjawowym lub poronnym oraz nosiciel. Podobnie zwierzęta mogą przechodzić chorobę o przebiegu pełnoobjawowym, poronnym lub bezobjawowym. Przeniesienie się choroby ze zwierzęcia na człowieka dokonuje się bezpośrednio, pośrednio lub na drodze kontaktu z różnymi surowicami pochodzenia zwierzęcego jak np. mięso, skóra. Zwłoki ludzi i zwierząt również mogą stanowić źródło zakażenia.

Rezerwuar- jest dla danego zarazka naturalne biologiczne środowisko, w którym nawet przez wiele lat DU żyje i rozmnaża się. Obejmuje ludzi, zwierzęta, rośliny lub wodę, glebę. Tak więc rezerwuar jest siedliskiem pojedynczych potencjalnych źródeł zakażenia wraz z ich biocenozą. Stąd bywa, że źródłem zakażenia jest nie tylko człowiek i zwierzę, ale także roślina i materia nieożywiona.

Drogi szerzenia się zakażenia - zależa od czynników, a przede wszytkim od umiejscowienia zarazka w ustroju, sposobu wydalania go z organizmu, czy też jego biologicznych właściwości, jak np. oporności na działanie czynników chemicznych lub fizycznych. Wyróżnia się bezpośrednie i pośrednie drogi szerzenia się chorób zakaźnych.

1. Bezpośrednie

1. Kontakty bezpośrednie jak pocałunki, stosunki płciowe, zabiegi pielęgnacyjno-lecznicze, pogryzienie przez zwierzę

2. Krew(wszczepienie dożylne, podskórne)

3. Łożysko ( w czasie ciązy)

2. pośrednie

1. powietrzno-kropelkowa oraz powietrzno-pyłowa (np. wirusy ospy wietrznej, czy grypy, prątki gruźlicy, pneumokoki, pałeczki dżumy, maczugowce błonicy)

2. pokarmowa (np., zarazki cholery, duru brzusznego, czerwonki, gruźlicy)

3. inne drogi szerzenia:

1. za pomocą przedmiotów (grzybice , bateryjne choroby skóry, świerzb)

2. gleby ( zakażenia pałeczkami beztlenowymi, które w glebie występują w postaci przetrwalników)

3. owadów (np. wszy- dur plamisty, pchły- dżuma, muchy - dur plamisty, czerwonka, komary - żółta gorączka, zimnica, kleszcze - wirusowe zapalenie mózgu)

Zwalczanie epidemii:

1. leczenie ambulatoryjne - chory nie wymagający hospitalizacji

2. hospitalizacja- umieszczenie zakaźnie chorego lub podejrzanego o chorobę zakaźna w szpitalu w celu diagnozowania, leczenia lub izolacji

3. izolacja - odosobnienie zakaźnie chorego lub podejrzanego o chorobę zakaźną u celu uniemożliwienia przeniesienia zakażenia.

4. kwarantanna - odosobnienie osoby zdrowej narażonej na zakażenie w celu wczesnego rozpoznania choroby zakaźnej lub zakażenia.

5. nadzór epidemiologiczny- indywidualna kliniczno-epidemiologiczna obserwacja osoby przewlekle zakażonej, czy podejrzanej o chorobę zakaźną lub zakażenie, bez ograniczania jej swobody przemieszczania się

6. odsunięcie nosicieli - od pracy np. w kontakcie z żywonością, czy obsłudze wodociągów oraz pouczenie nosicieli o konieczności takiego postępowania , by nie stali się dla otoczenia źródłem zakażenia. Nad nosicielami prowadzi się także stały nadzór epidemiologiczny. Leczenie nosicieli często nie przynosi efektów, ale np. w przeciwdziałaniu przewlekłemu nosicielstwu duru brzusznego skuteczna może być cholecystektomia.

7. likwidacja chorych zwierząt- będących dla człowieka źródłem chorób odzwierzęcych (bruceloza, wścieklizna, pryszczyca, nosacizna, choroba Creutzwedta- Jakoba)

Obowiązkowej kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu podlegają osoby zdrowe, które pozostawały w styczności z chorymi na np. cholerę - do 5 dni, dżumę płucną - do 6 dni, wirusowe zapalenie krwotoczne - do 21 dni, licząc od ostatniego dnia styczności. Ogólna zasada jest taka, iż okres kwarantanny nie może być krótszy niż czas odpowiadający przeciętnemu okresowi wylęgania.

---