LEKI STOSOWANE W CHOROBACH UKŁADU POKARMOWEGO

I. Leki stosowane w zaburzeniach motoryki przewodu pokarmowego

1. Leki p/biegunkowe

1. doustne sole nawadniające

2. leki zmniejszające perystaltykę jelit

3. środki ściągające

4. środki adsorbujące

2. Leki przeczyszczające

1. środki zwiększające objętość mas kałowych (masowe)

2. środki osmotyczne

3. środki zmiękczające kał

4. środki poślizgowe

5. środki przeczyszczające, drażniące jelito grube tzw. śr. kontaktowe

II. Leki wpływające na funkcje wydzielnicze przewodu pokarmowego

1. Leki pobudzające wydzielanie żołądkowe

2. Leki hamujące wydzielanie żołądkowe

a) leki hamujące wydzielanie kwasu solnego

3. Leki wzmacniające barierę śluzówkową

1. prostaglandyny

2. leki osłaniające

4. Leki neutralizujące kwas solny

5. Leki żółciotwórcze i żółciopędne

III. Leczenie zakażeń Helicobacter Pylori

IV. Leki p/wymiotne

1. Metoklopramid

2. Neuroleptyki

3. Leki cholinolityczne

4. Antagoniści receptora H₁ (histaminowy)

5. Antagoniści receptora serotoninowego 5- HT₃

6. Kannabinoidy

I. Leki stosowane w zaburzeniach motoryki przewodu pokarmowego

1) Leki p/biegunkowe

Leczenie biegunek można przeprowadzić:

- objawowo

- przyczynowo

Najważniejsza rzeczą jest:

• wyrównanie zaburzeń wodnych i elektrolitowych (by zapobiec odwodnieniu stosujemy dożylne wlewy 0.9% NaCl lub 5% glukozy)

• należy pamiętać o dostarczeniu odpowiedniej ilości energii w diecie co zapobiega niedoborom energetycznym i jakościowym.

a) doustne sole nawadniające

• GASTROLIT

• SALTORAL

• zawierają elektrolity, których niedobór stwierdza się w biegunkach (sód, potas, chlorki, wodorowęglany) oraz glukozę

• mogą zmniejszać nadmierne wydzielanie żołądkowo - jelitowe spowodowane toksynami bakteryjnymi

b) leki zmniejszające perystaltykę jelit

• LOPERAM1D - wykazuje długotrwałe i silne działanie zapierające (jest do 50 razy silniejszy od morfiny)

• w dawkach leczniczych nie przenika do OUN Działania niepożądane:

• suchość w jamie ustnej

• nudności

• wymioty

• zmęczenie, senność

• zawroty głowy

• DIFENYLOKSYLAT (REASEC) - częściowo wchłania się z p.p.

• przenika do OUN

• w dawkach przekraczających dawkę leczniczą wywiera specyficzne dla opioidów działanie ośrodkowe powodując euforię i uzależnienie psychofizyczne

• przy długotrwałym podawaniu wpływa depresyjnie na ośrodek oddechowy

Działania niepożądane:

• zaburzenia snu

• nudności

• wymioty, suchość w ustach

• uzależnienie

• przedawkowanie może doprowadzić do śpiączki

c) środki ściągające

• poprzez ścinanie białka i śluzu tworzą na powierzchni błony śluzowej p.p. nieprzepuszczalną warstwę ochronną

• następuje zmniejszenie wysięku zapalnego oraz utrudnienie działania substancji zawartych w treści pokarmowej na mięśnie gładkie i gruczoły

• ta grupa leków wywołuje także efekt p/bólowy i bakteriobójczy

• stosuje się tutaj garbniki:

• ENTEROSOL

• SALOTANNAL

• TANINA

• sole metali: BIZMUTU, GLINU, WAPNIA

d) środki adsorbujące

• wiążą i pochłaniają bakterie i toksyny bakteryjne, wydzieliny zapalne, gazy, różne trucizny oraz substancje pobudzające motorykę jelit

• pokrywają one śluzówkę warstwą ochronną zabezpieczając ją przed drażniącym wpływem treści pokarmowej

• adsorbenty oprócz wiązania toksyn zmniejszają zawartość wody w stolcach poprawiając ich konsystencję i zmniejszając liczbę wypróżnień

• WĘGIEL LECZNICZY - stos. w biegunkach, nieżytach żołądkowo - jelitowych, wzdęciach, niektórych zatruciach

• podawany w stosunkowo dużych dawkach

• SMECTA - zwiększa wytrzymałość powłoki śluzowej na działanie czynników drażniących

stos.w ostrych i przewlekłych biegunkach głównie u dzieci

• 2) Leki przeczyszczające

• leki te poprzez nasilenie czynności motorycznej jelit ułatwiają wydalenie mas kałowych

Działania niepożądane:

• podrażnienia i stany zapalne błony śluzowej jelit

• wzdęcia i bóle brzucha

• zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej

• upośledzenie wchłaniania pokarmów, witamin i leków

• zanik naturalnych odruchów defekacyjnych

Przeciwskazania:

• niedrożność p.p.

• porażenie perystaltyki

• stany zapalne jamy brzusznej

• bóle o nieustalonej przyczynie

• okres ciąży i karmienia

a) środki zwiększające objętość mas kałowych (masowe)

• OTRĘBY PSZENNE I ŻYTNIE

• PIECZYWO RAZOWE -KASZE

• WARZYWA ZAWIERAJĄCE BŁONNIK, LIGNINY, PEKTYNY

• nie wchłaniają się z p.p.

• nie ulegają trawieniu

• wskutek pęcznienia zwiększają objętość mas kałowych w jelicie grubym co pobudza odruchy perystaltyczne i doprowadza do wypróżnienia

• środki te przyjmuje się z dużą ilością płynów, a ich działanie pojawia się po 12-72 h

• zalecane jako leki pierwszego rzutu przy przewlekłych zaparciach

• mogą wywoływać wzdęcia a czasem bóle brzucha

• mogą adsorbować witaminy i niektóre leki

b) środki osmotyczne

• należą do nich sole nieorganiczne, półsyntetyczne disacharydy i inne związki, które nie wchłaniają się z p.p.

• środki te zwiększają ciśnienie osmotyczne treści jelitowej

• zatrzymują wodę w świetle jelita co doprowadza do upłynnienia i powiększenia objętości mas kałowych

• siła i szybkość działania zależy od dawki i ilości wypitych płynów (w małych dawkach działają powoli i łagodnie zaś w dużych wywołują gwałtowne biegunki)

często stos. w leczeniu zatruć pokarmowych (przyspieszają wydzielanie toksyn równocześnie zmniejszając ich wchłanianie)

• SIARCZAN MAGNEZU = SÓL GORZKA

• SIARCZAN SODU = SÓL GLAUBERSKA

• FOSFORAN SODU = ENEMA

- LAKTULOZA

• LAKTITOL = LACTITOL

• MAKROGOL = FORLAX

c) środki zmiękczające kał

• DOKUZAN SODU = LAXAL, LAXOPAL

• ułatwiają przenikanie wody i tłuszczów w głąb mas kałowych doprowadzając do ich zmiękczenia

• po podaniu doustnym działają po 1-2 dniach

- stos. w leczeniu zaparć u pacjentów nadmiernie odwodnionych, u których p/wskazane jest parcie na stolec

d) środki poślizgowe

• stos. tylko doraźnie ze wzgl. na liczne działania niepożądane

• OLEJ PARAFINOWY

e) środki przeczyszczające drażniące jelito grube tzw. śr. kontaktowe

• silnie i skutecznie działające leki przeczyszczające

• ze wzgl. na liczne działania niepożądane powinny być stos. krótkotrwale w zaparciach nie reagujących na leczenie lekami osmotycznymi

• GLIKOZYDY ANTRACH1NONOWE - występują w korze kruszyny, kłączu rzewienia, liściu senesu i soku aloesowym

• zwiększają przepuszczalność nabłonka jelitowego dla wody

• hamują wchłanianie zwrotne wody i elektrolitów co powoduje zwiększenie objętości mas kałowych i ich upłynnienie

• działają przeczyszczająco tylko po podaniu doustnym po 8-12 h Działania niepożądane:

• silne bóle brzucha

• przekrwienie narządów jamy brzusznej

• zaburzenia elektrolitowe

• trwałe uszkodzenie jelita grubego

Przeciwwskazania:

• nie stos. u kobiet w ciąży i u matek karmiących

• NEONORMASOL

• AGIOLAX

• REGULAX

• ALTRA

• XENNA

• ALAX

• B1SACODYL - zwiększa wydzielanie śluzu i rozluźnia masy kałowe

• działa po 1 h od podania doodbytniczego, a po 5 h po podaniu doustnym Działania niepożądane:

• bóle brzucha

• zaburzenia wodno-elektrolitowe

• świąd odbytu

II. LEKI WPŁYWAJĄCE NA FUNKCJE WYDZIELNICZE PRZEWODU

POKARMOWEGO

• w ciągu doby dorosły człowiek wytwarza ~2,51 kwaśnego soku żołądkowego

• sok żołądkowy - mieszanina składników wydzielanych przez komórki gruczołowe błony śluzowej, do których należy głównie kwas solny, pepsyna, czynnik wewnętrzny (Castla) i śluz

• substancjami pobudzającymi wydzielanie HC1 jest głównie histamina, acetylocholina i gastryna

• histamina (jeżeli dot. układu pokarmowego) - działa przez receptor H₂ (histaminowy drugi)

• prawidłowa ilość i skład soku żołądkowego są niezbędne dla procesów trawienia, a jego odczyn kwaśny chroni dalsze odcinki p.p.przed zakażeniem bakteriami, które dostają się tutaj wraz z pokarmem

1) Leki pobudzające wydzielanie żołądkowe

• stos. w stanach niedokwaśności, bezsoczności, zaburzeniach trawienia i braku łaknienia

• KWAS SOLNY - zwiększa kwaśność soku żołądkowego

• podawany w gotowych preparatach razem z pepsyną (Mixt.Pepsini, Citropepsin)

• GORYCZE (SUBSTANCJE GORZKIE AMARA) - wzmagają odruchowo wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i żółci; występują w:

Zielu Tysiącznika

Kłączu Tataraku

Korzeniu Goryczki

Korze Drzewa Chinowego

- podobne właściwości posiadają substancje aromatyczne znajdujące się w przyprawach np. kminku, anyżu, chrzanie, papryce

NALEWKA GORZKA {TINCT. AMARA) = AMAROSAL

2) Leki hamujące wydzielanie żołądkowe

- zmniejszenie wydzielania kwasu solnego uzyskujemy w wyniku blokowania receptorów histaminowych H₂, muskarynowych, gastrynowych

- leki te znalazły zastosowanie w leczeniu choroby wrzodowej

a) leki hamujące wydzielanie kwasu solnego

• ANTAGONIŚCI RECEPTORA H₁

- są wybiórczymi konkurencyjnymi i odwracalnymi antagonistami receptora

H₂

- znoszą nasilone przez histaminę wydzielanie kwasu solnego Wskazania:

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

• nowotwór trzustki

• refluks żołądkowo-przełykowy

• przed zabiegami chirurgicznymi Działania niepożądane:

• zaburzenia w OUN (zaburzenia świadomości, omamy, halucynacje, śpiączka)

• zaburzenia rytmu serca

• zapalenia wątroby, trzustki, nerek

• po zast. CYMETYDYNY zaburzenia hormonalne: zahamowanie spermatogenezy, mlekotok u kobiet

• po innych lekach zaburzenia żołądkowo-jelitowe, bóle i zawroty głowy, a w przypadku nagłego odstawienia istnieje ryzyko perforacji wrzodów

Nadmierna zahamowanie wydzielania HC1 może ułatwiać zakażenia

p.p.(głównie drożdżakami).

Palenie tytoniu zmniejsza skuteczność tych leków.

• CYMETYDYNA

• RANITYDYNA

• NIZATYDYNA

• FAMOTYDYNA

b) INHIBITORY POMPY PROTONOWEJ Wskazania:

• leczenie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy

• refluksowe zapalenie przełyku

• choroba Zollingera-Ellisona Zalety:

• szybciej niż inne powodują wygojenie się wrzodu Działania niepożądane:

• ze strony p.p.

• bóle i zawroty głowy

• nadwrażliwości na skórze

• OMEPRAZOL = LOSEC

• PANTOPRAZOL = CONTROLOC

• LANSOPRAZOL = LANZUL - jest prolekiem

3) Leki wzmacniające barierę śluzowkową

a) prostaglandyny

- Pg E,E ₂ i prostacyklina PGI₂ działają na błonę śluzową żołądka i dwunastnicy tzn. chronią ją przed zmianami zapalnymi lub martwiczymi w warunkach gdy, błona śluzowa narażona jest na działanie czynników szkodliwych

• efekt ten wynika ze zwiększonego wydzielania śluzu i wodorowęglanu oraz nasilenia przepływu krwi przez śluzówkę żołądka

• M1ZOPROSTOL = CYTOTEC - syntetyczna pochodna PgE ₁

• hamuje wydzielanie HC1 działając w ten sposób ochronnie na błonę śluzową żołądka i dwunastnicy

• analogi Pg E, i E ₂ są stosowane w profilaktyce i leczeniu choroby

wrzodowej Wady:

• zaburzenia ze strony p.p.

• biegunki

• bóle brzucha, wzdęcia

• nudności, wymioty

• natężenie tych działań można zmniejszyć stosując lek po posiłku i przed snem

• zaburzenia ginekologiczne w postaci braku miesiączki lub nadmiernych krwawień

P/wskazania:

• u kobiet w ciąży

• po menopauzie

• u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit

b) leki osłaniające

• grupa leków ochraniająca błonę żołądka przed działaniem soku żołądkowego

• leki nieselektywne np.AGAR, KAOLIN, ŚLUZY ROŚLINNE - osłaniają całą błonę śluzową

• leki selektywne - wykazują powinowactwo do uszkodzonej lub zmienionej zapalnie błony śluzowej - skuteczne środki p/wrzodowe

• SUKRALFAT = Ancrusal - nierozpuszczalne w wodzie połączenie wodorotlenku glinu i siarczanu sacharozy

• w obecności kwasu solnego przybiera postać gęstego, lepkiego żelu, który tworzy kompleksowe połączenia z białkami w miejscu uszkodzenia błony śluzowej, tworzy się warstwa ściśle przylegająca do niszy wrzodowej hamując dostęp czynników agresji np. kwas solny, pepsyny, kwasy żółciowe co ułatwia gojenie się ran

• wykazuje małe działanie zobojętniające HCl

• silnie hamuje aktywność pepsyny

• pobudza wydzielanie śluzu i wodorowęglanu pobudzając syntezę Pg

• zwiększa przepływ krwi przez błonę śluzową żołądka Wskazania:

• czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

- reflux

• nieżyt żołądka

• profilaktyka nawrotów oraz wrzodów stresowych

Działania niepożądane:

• biegunka

• nudności

• zaburzenia łaknienia

• suchość w jamie ustnej

• nadmierna senność P/wskazania:

• chorzy ze znaczną niewydolnością nerek

• okres ciąży

• dzieci do 4 roku życia

• DICYTRYNIAN TRIPOTASOWO-BIZMUTAWY = Ventrisol

• koloidalny preparat bizmutu

• w kontakcie z wydzieliną nadżerki tworzy nierozpuszczalne kompleksy chroniące niszę wrzodową przed HCl i pepsyną

• zwiększa wydzielanie śluzów i wodorowęglanów

• pobudza powstawanie Pg

• bakteriobójczo wobec Helicobacter pylori— hamuje jej przyleganie do błony śluzowej inaktywując równocześnie enzymy proteolityczne wytwarzane przez tą bakterię

• nie hamuje aktywności pepsyny

4) Leki neutralizujące kwas solny

• mechanizm działania - polega na chemicznym zobojętnianiu wydzielonego przez komórki okładzinowe kwasu solnego

• preparaty to słabo zasadowe sole, tlenki lub wodorotlenki metali, które wiążą HCl z wytworzeniem odpowiednich chlorków

• neutralizacja HCl zmniejsza jego drażniący wpływ na błonę śluzową żołądka

• leki te przyspieszają gojenie się wrzodów dwunastnicy i żołądka (obecnie są lekami wspomagającymi)

• z powodu krótkiego czasu działania wymagają częstego podawania oraz stosowania dużych dawek (działają dłużej niż 1h a najlepszy efekt uzyskuje się stosując je 1 h przed oraz 3h po posiłku)

• najczęściej stosowane są związki glinu i magnezu, a w skład preparatów złożonych wchodzą także sole sodu, wapnia i bizmutu

Działania niepożądane:

• zaburzenia w oddawaniu stolca (związki glinu i wapnia powodują zaparcia, a związki magnezu - działanie przeczyszczające)

• wodorowęglan sodu może wywołać zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej z alkalizacją moczu, która zwiększa ryzyko zakażenia dróg moczowych

- węglan wapnia doprowadza do kamicy dróg moczowych oraz odkładania się złogów wapnia w tkankach

- węglan wapnia i wodorotlenek sodu uwalniają C0₂ w żołądku co powoduje

nieprzyjemne uczucie pełności i może nawet dojść do pęknięcia wrzodu

- związki glinu powodują zaburzenia funkcji OUN wpływając także toksycznie na układ krwiotwórczy

- upośledzają wchłanianie jonów fosforanowych co może wpłynąć na zmniejszenie łaknienia i osłabienie mięśni

• związki glinu

• ALUSAL, ALUGASTRIN - działają lekko ściągająco

• adsorbująco, osłaniająco

• powstający w żołądku chlorek glinu wywiera efekt p/zapalny w wyniku obkurczenia naczyń krwionośnych i zmniejszenia ich przepuszczalności

• związki magnezu

• MAGNOS1L - wykazuje silniejsze działanie zobojętniające niż związki glinu

-powstające w jelicie rozpuszczalne, trudnowchłanialne sole działają przeczyszczająco

• preparaty złożone

• ALUMAG

• MANTI

• GASTROMAL

• MALOX

• MAGMIE

5) Leki żółciotwórcze i żółciopedne

• Wydzielanie żółci jest procesem ciągłym, a w okresie międzytrawiennym jest także wydzielana przez wątrobę, ale gromadzi się w pęcherzyku żółciowym.

• Po spożyciu pokarmu wzrasta jej produkcja i tak samo wydalana jest żółć zgromadzona w pęcherzyku

• Odgrywa ona ważną rolę w procesie trawienia i wchłaniania tłuszczów oraz substancji rozpuszczalnych w tłuszczach (vit. A, D ,E, K)

• Z nią są usuwane niektóre produkty przemiany materii np. cholesterol

• Reguluje czynność motoryczną jelit i hamuje rozwój drobnoustrojów w drogach żółciowych

• Leki stosujemy w:

• zaburzeniach wchłaniania i trawienia tłuszczów spowodowanych niedostatecznym wydzielaniem żółci

• profilaktyce i leczeniu kamicy żółciowej

• zaburzeniach motoryki pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych

• w stanach zapalnych dróg żółciowych pochodzenia bakteryjnego

Podział leków wpływających na czynność wątroby:

a) żółciotwórcze - zwiększają wytwarzanie żółci przez komórki wątroby

- najsilniejsze działanie wykazują kwasy żółciowe: dehydrocholowy i deoksycholowy - są wysoko toksyczne i stosowanie długotrwałe może spowodować uszkodzenie mięśnia sercowego, nerek i wątroby np. RAPHACHOLIN

- OSALMID = BILOCOL - pochodne kwasu salicylowego P/wskazania:

• ostra niewydolność nerek

• choroba wrzodowa

• zapalenie miąższu wątroby

- HYMECHROMON = CHOLESTIL

- olejki eteryczne z dziurawca, mięty pieprzowej, skrzypu, kminku, kurkumy, czarnej rzepy

b) żółciopędne - powodują skurcz i opróżnienie pęcherzyka żółciowego

- leki cholinergiczne

- leki osmotyczne przeczyszczające

- niektóre produkty spożywcze, np. oliwa, śmietana, żółtko jaja kurzego, czekolada

III. LECZENIE ZAKAŻEŃ HELICOBACTER PYLORI

• Podstawowe znaczenie mają leki p/bakteryjne, jednakże monoterapia antybiotykowa nie prowadzi do całkowitej eradykacji helicobacter pylori -wyeliminowania wszystkich postaci drobnoustrojów łącznie z formami przetrwalnikowymi

• Skuteczność eradykacji zachodzi tylko przy leczeniu skojarzonym polegającym na podawaniu leku hamującego wydzielanie HCl - głównie inhibitorów pompy protonowej np.OMEPRAZOL, LANZOPRAZOL, PANTOPRAZOL

i co najmniej 2 chemioterapeutyków:

• AMOKSYCYLINA

• CLARYTROMYNA

• METRONIDAZOL

• TYNIDAZOL

IV. LEKI P/WYMIOTNE

• Nudności i wymioty są częstymi objawami chorób (głównie p.p.i OUN)

• Występują także:

- w zatruciach pokarmowych

- przy zaburzeniach błędnika

- w okresie ciąży

- jako następstwo stosowania cytostatyków, środków stosowania ogólnego i innych leków

• W profilaktyce oraz w leczeniu nudności i wymiotów stosuje się antagonistów receptorów dopaminergicznych, cholinergicznych, histaminowych lub serotoninergicznych

1) Metoklopramid

- Mechanizm działania: blokuje receptory dopaminergiczne (D₂ i serotoninowe (5-HT₃)

- pobudza czynność skurczową górnego odcinka p.p.

• zamyka zwieracz wpustu

• przyspiesza opróżnianie żołądka

• nasila perystaltykę dwunastnicy, co powoduje przyspieszenie przechodzenia treści pokarmowej w górnym odcinku p.p.

- nie wpływa na wydzielanie soku żołądkowego

- skuteczny w wymiotach różnego pochodzenia z wyjątkiem towarzyszących zaburzeniom błędnika

Działania niepożądane:

- ze strony OUN: senność lub bezsenność

• uczucie zmęczenia

• lęk

• depresja

• może wywołać biegunki i zaburzenia hormonalne

2) Neuroleptyki

• Mechanizm działania - hamuje ośrodek wymiotny przez blokowanie receptorów dopaminergicznych

• POCHODNE FENOTIAZYNY:

• CHLORPROMAZYNA

• PROCHLORPERAZYNA

• TIETYLOPERAZYNA

• stosowane w wymiotach występujących w przebiegu różnych chorób, wymiotach polekowych, u ciężarnych

• łatwo przenikają przez łożysko i mogą działać teratogennie

• w trakcie leczenia nie należy prowadzić pojazdów mechanicznych oraz pić alkoholu

3) Leki cholinolityczne

- SCOPOLAMINA

4) Antagoniści receptora H₁ (histaminowy)

• skuteczne w nudnościach i wymiotach pochodzenia błędnikowego —Mechanizm działania - blokuje H, i receptory cholinergiczne

• DIMENHYDRYNAT = Aviomarin

• stosowany w chorobie lokomocyjnej Działania niepożądane:

• senność

• uczucie zmęczenia

• zawroty głowy

• suchość w jamie ustnej

5) Antagoniści receptora serotoninowego 5- HT ₃

• hamuje wymioty wywołane radioterapią i cytostatykami o silnym działaniu wymiotnym

• ONDANSETRON = Atossa, Zofran

• oprócz działania p/wymiotnego wykazuje działanie p/lękowe

• przechodzi przez łożysko i jest wydzielany z mlekiem matki Wskazania:

• nudności i wymioty wywołane radio- i chemioterapią chorób nowotworowych, środkami znieczulenia ogólnego

• w wymiotach ciężarnych

---