-Auszra- 1883- grono Miłośników Litwy zaczyna wydawać pierwsze czasopismo narodowe Auszra (Zorza)- Litwa
-Szewczenko- Taras Szewczenko (ukr.: Тарас Григорович Шевченко) (ur. 9 marca 1814 we wsi Moryńce na Kijowszczyźnie, zm. 10 marca 1861 w Petersburgu) - poeta ukraiński.- Ukraina
-Valancius- Valančius Motiejus, Maciej Wołonczewski (1801-1875), litewski pisarz. 1828 przyjął święcenia kapłańskie. Profesor akademii teologicznych w Wilnie i Petersburgu; utwory dydaktyczne, m.in. Palangos Juzė ['Józio z Połongi'] (1869); realist. proza historyczna; zbiory pieśni lud., przysłów i przypowieści, m.in. Patarlės žemaicių ['przysłowia żmudzkie'] (1867).- Litwa
-Winkler/Kętrzyński- Do tego zamieszania dochodzi jeszcze zwyczaj pochodzący z czasów pruskich, a powodujący, że niektóre rodziny zniemczały dosłownie swoje nazwiska. Mało kto wie, że rodzina pomorska von Winkler to po prostu zniemczeni Kętrzyńscy z Kętrzyna w pow. Mirachowskim- kaszubi XIX w.
-ks. Pszczyńscy- Książęta pszczyńscy
Do 1336 do księstwa raciborskiego (Piastowie)
1336 - 1375 do księstwa opawsko-raciborskiego (Przemyślidzi)
1375 - 1389 do księstwa opolskiego (Piastowie)
1389 - 1474 do księstwa rybnicko-karniowskiego (Przemyślidzi)- powiat pszczynski
-Basanovcius Jonas - wielkim postaciom litewskiego odrodzenia narodowego; ojciec litewskiego odrodzenia; (1851-1927), prezes Litewskiego Towarzystwa Naukowego, pisarz, wybitny działacz litewskiego ruchu narodowego.
-Mrongowiusz- Krzysztof Celestyn Mrongowiusz (1764-1855); zasłużony obrońca polskości w zaborze pruskim, językoznawca (gramatyk i leksykograf), tłumacz, edytor, kaznodzieja ewangelicki, filozof, nauczyciel języka polskiego, zbieracz książek- Kaszuby
-Jakub Świnka- ur. ?, zm. 4 marca 1314) - arcybiskup gnieźnieński w latach 1283-1314. Bliski współpracownik Przemysła II Wielkopolskiego i Władysława Łokietka, jeden z wybitniejszych polityków średniowiecznej Polski, zwolennik zjednoczenia państwowego.
-Kopernik- (ur. 19 lutego 1473, zm. 24 maja 1543) - polski astronom, matematyk, prawnik, ekonomista, kanonik, strateg, lekarz i astrolog. Jego najważniejszym dziełem jest De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich), w którym opisał heliocentryczną wizję świata w sposób wystarczająco szczegółowy, by mogła stać się naukowo użyteczna.
-ks. Adam Stankiewicz- ur 24 grudnia 1891 r. we wsi Orlenięta gminy krewskiej, powiatu oszmiańskiego guberni wileńskiej w rodzinie chłopskiej. Był jednym z założycieli Białoruskiego Związku Chrześcijańsko-Demokratycznego. W r. 1927 założył i wydawał czasopismo "Chryścijanskaja Dumka"; przez siedem lat (1922-1928) był posłem na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej z listy białoruskiej; należał do kierownictwa Białoruskiego Klubu Poselskiego (1922-1930); Białoruskiego Komitetu Narodowego (1921-1938); Towarzystwa Szkół Białoruskich (1921-1937); Białoruskiego Instytutu Gospodarki i Kultury (1926-1936); W czasie okupacji niemieckiej ks. A. Stankiewicz oprócz pracy duszpasterskiej w języku ojczystym, był jednym z inicjatorów odrodzenia białoruskiej szkoły narodowej, wykładał i przez pewien czas był nawet dyrektorem Gimnazjum Białoruskiego w Wilnie W r. 1943 napisał w języku białoruskim książkę "Patrabniejszyja wyniatki z Rytuała. Zmarł 4 XII 1949 r. na otyłość. Pochowany został na cmentarzu Ozierłagu koło wsi Szewczenka, rejon Tajszecki, mogiła 3-43.
-Bractwo Cyryla i Metodego -
-bp wrocławski Walter- W okresie rozbicia i zatargów książąt dzielnicowych, biskupstwem wrocławskim zarządzał Walter z Malonne (1149-1169), popierany przez księcia Bolesława IV Kędzierzawego. Brat bpa Waltera Aleksander zarządzał z kolei diecezją płocką. Przez jakiś czas Walter był prepozytem w katedrze płockiej, gdzie nauczył się polskiego języka. Wybrany w 1149 r. na stolicę biskupią we Wrocławiu przystąpił z niezwykłą energią do reformy życia kościelnego na śląsku w myśl założeń papieża Grzegorza VII. Kładł ogromny nacisk na przestrzeganie ceremonii kościelnych i śpiewu liturgicznego oraz na celibat duchowieństwa, które jeszcze w tym czasie było w większości żonate. Do życia powołał także pierwszą kapitułę katedralną. W miejsce pierwotnej katedry na Ostrowie Tumskim rozpoczął budowę nowej w stylu romańskim, która została ukończona za biskupa Żyrosława. Z tamtej katedry dochowały się do dziś kolumny romańskie w portalu głównym i kamienne lwy. Dzięki zabiegom bpa Waltera papież Hadrian IV bullą protekcyjną z 1155 r. wziął biskupstwo wrocławskie pod swoją opiekę, potwierdził jego uposażenie i zabezpieczył stan materialnego posiadania. Główną posiadłością biskupa była kasztelania otmuchowska, a kapituły katedralnej milicka. Biskupowi Walterowi zawdzięcza swój początek także wrocławska szkoła katedralna. Tak więc bp Walter należał do wybitnych i zasłużonych rządców śląskiej diecezji, której stolica stała się ośrodkiem bujniejszego życia religijnego i kulturalnego.
-Sokołów
-wójt Albert- w 1311 roku zbuntował się przeciwko Władysławowi Łokietkowi i chciał oddać Kraków pod panowanie czeskiego króla Jana Luksemburczyka.; bunt krakowski
-Włodzimierz Żabotyński- Żabotinski Władimir, Zeew (1880-1940), żyd. dziennikarz, działacz polit., urodzony na Ukrainie; przedstawiciel radykalnego nurtu w ruchu syjonistycznym; 1921-23 czł. Egzekutywy Świat. Organizacji Syjonistycznej; założyciel (1923) frakcji syjonistów-rewizjonistów, kwestionującej kompromisową politykę wobec W. Brytanii i formułującej program bezpośredniej walki o utworzenie państwa żyd. w Palestynie; 1931 ustąpił z władz Świat. Organizacji Syjonistycznej, 1935 zerwał z nią i utworzył Nową Organizację Syjonistyczną oraz jej młodzieżową organizację Brit Trumpeldor — Betar. Organizował oddziały do walki z Arabami, zakup i przemyt broni, m.in. z Polski; inicjował rozmowy z rządem pol. (1937-38), uzyskując możliwość szkolenia wojsk. członków Betaru w Polsce, dostawy broni, a także pomoc finansową.
-abp Andrzej Szeptycki- (zwany przez Ukraińców Kyr Andrej) - właściwie Roman Maria Aleksander hrabia Szeptycki (ur. 29 listopada 1865 w Przyłbicach, we wschodniej Galicji, zm. 1 listopada 1944 we Lwowie) - greckokatolicki metropolita kijowsko-halicki (jako Andrej).
-Michał Romer- ur 1880, zm 1945, prawnik z rodziny polskiej, kulturalnie był Polakiem ale określał się jako Litwin, zwolennik niepodległości Litwy historycznej (wielonarodowościowego państwa, wspólnoty obywatelskiej). Zamieszkał w Kownie, wykładał prawo na uniwersytecie, później był rektorem. Jego krajowość doprowadziła do opowiedzenia się po stronie Litwy.
-Bronisław Tatarkiewicz - Białorusin, autor pierwszej gramatyki białoruskiej w 1918 r.
-Szapszał- Hadżi Seraja Szapszał (urodzony w Eupatorii, wykształcony w Petersburgu) w 1928 r. przyjechał z Turcji na stałe do Wilna. Tu mieszkał i pracował, aczkolwiek za ośrodek Karaimów były uważane Troki. Działał w kienesie wileńskiej na Zwierzyńcu przy obecnej ul. Liubarto i wybudowanym obok domu społecznym, w którym mieściła się też Karaimska Szkoła Religijna. W 1932 r. założył Towarzystwo Miłośników Karaimskiej Literatury i Historii. Za jego czasów w 1936 r. karaimska wspólnota religijna otrzymała status prawny. Hadżi Seraja Szapszał wykładał również języki wschodnie na Uniwersytecie Wileńskim, skąd organizował wyprawy ekspedycyjne na Bliski Wschód w celach poznawczych, badawczych i gromadzenia eksponatów. Dzięki jego inicjatywie przed wojną w Trokach zaczęto tworzyć etnograficzne muzeum karaimskie, budowę pomieszczeń przeznaczonych na ten cel. Za życia Szapszała (zm. w 1961 r.) muzeum znajdowało się w jego prywatnym mieszkaniu. Wszystkie zbiory stąd powędrowały prosto do magazynów Muzeum Zamku Trockiego. Budynek Muzeum, wybudowany przed wojną za składek Karaimów, został upaństwowiony.; na ogólnym zebraniu delegatów społeczności karaimskiej (22-23 X 1927) wybrano na duchownego przywódcę wszystkich Karaimów hachana prof. Hadżi Seraja Szapszała, uczonego i orientalistę
-Maria Curie - (ur. 7 listopada 1867 r. w Warszawie - zm. 4 lipca 1934 r. w klinice Sallanches), wybitna uczona urodzona w Polsce, większość życia i kariery naukowej spędziła we Francji. Zajmowała się badaniami z zakresu fizyki i chemii.
Do jej największych dokonań należą: opracowanie teorii promieniotwórczości, technik rozdzielania izotopów promieniotwórczych oraz odkrycie dwóch nowych pierwiastków: radu i polonu. Pod jej osobistym kierunkiem prowadzono też pierwsze w świecie badania nad leczeniem raka za pomocą promieniotwórczości. Była prekursorem nowej gałęzi chemii - radiochemii. Dwukrotnie wyróżniona Nagrodą Nobla za osiągnięcia naukowe. Po raz pierwszy w roku 1903 z fizyki wraz z mężem Piotrem Curie za badania nad odkrytym przez Antoine Henri Becquerela zjawiskiem promieniotwórczości, a drugi raz w roku 1911 z chemii za wydzielenie czystego radu. Do dziś (koniec roku 2005) pozostaje jedyną kobietą, która tę nagrodę otrzymała dwukrotnie.
-Józef Teodorowicz - Arcybiskup, jedna z najwybitniejszych postaci Episkopatu Polski w XX w., a zarazem mąż stanu i działacz narodowy. Szczególnie należy wspomnieć jego zasługi dla parlamentaryzmu polskiego. Zasiadał on bowiem w latach 1902-1918 w Izbie Panów we Wiedniu i w Sejmie Krajowym we Lwowie, gdzie bronił spraw polskich. Natomiast w latach 1919-1922 zasiadał w polskim Sejmie Konstytucyjnym, a w latach 1922-23 w Senacie RP. Ten ostatni mandat złożył dopiero na wyraźne polecenie papieża Piusa XI. Do historii polskiego parlamentaryzmu przeszło jego słynne kazanie z 1919 r. wygłoszone w katedrze św. Jana w Warszawie na rozpoczęcie obrad polskiego Sejmu Konstytucyjnego oraz działania podejmowane dla dobra Ojczyzny.
Arcybiskup Józef Teodorowicz był też wielkim społecznikiem. Po I wojnie światowej był zaangażowany w sprawę przywrócenia Śląska do Macierzy. Był też delegatem wyznaniowym w Radzie Szkolnej Krajowej. Otrzymał doktor honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego w 1912 r. oraz obywatelstwo honorowe kilku miast, w tym Lwowa i Brzeżan. Zmarł 4 grudnia 1938 r. we Lwowie. Za zasługi dla Ojczyzny pochowany został na Cmentarzu Orląt Lwowskich na Łyczakowie, ale w czasie okupacji sowieckiej jego ciało przeniesiono po kryjomu do grobowca jednej z rodzin lwowskich, gdzie znajduje się ono do dziś.; arcybiskup ormiańskokatolickiego Józefa Teodorowicza, który sakrę biskupią otrzymał 2 lutego 1902 r. w katedrze ormiańskiej we Lwowie z rąk trzech wybitnych przedstawicieli Kościoła Katolickiego.
-Karol Estreicher- Karol Józef Teofil Estreicher, pseud. J. Krupski (ur. 22 listopada 1827 w Krakowie, zm. 30 września 1908 w Krakowie), polski historyk literatury i teatru, krytyk literacki, bibliograf, wieloletni dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej, nazywany "ojcem bibliografii polskiej". I jeszcze jeden Karol Estreicher jr. (4 marca 1906 - 29 kwietnia 1984) - jeden z najwybitniejszych polskich historyków sztuki XX wieku.
-Józef Siemaszko- ur. w r. 1798 był synem księdza unickiego w Starym Pawłówku pow. lipowieckiego w województwie kijowskim. Ojciec jego mówił i pisał doskonale po polsku; on sam odbył też i początkową naukę w domu w polskim języku i kształcił się dalej w polskich szkołach. W klasach wyższych udzielał lekcji kilkunastu uczniom polskim, a więc również w polskim języku. Sam był następnie uczniem seminarium duchownego w Wilnie, przyjmującego alumnów obydwóch katolickich obrządków, Jedno z próbnych kazań wygłosił w katedrze wileńskiej, spisawszy je sobie po polsku i po polsku oczywiście wygłaszając (rękopis dochował się). Nauczycielami w seminarium byli tylko łacińscy księża. Kształcił się tedy po polsku, lecz Polakiem nie był. Polskie brzmienie jego nazwiska byłoby - Siemiaszko; Siemaszko brzmi po rusku. Był więc Rusinem z pochodzenia, ale poczucia narodowego nie miał w sobie ni ruskiego, ni polskiego; potem wprosił się pomiędzy Moskali.
-„Nasza Niwa" - Dla inteligencji gazetą-symbolem jest "Nasza Niwa". Mimo niewielkiego nakładu można ją porównać do polskiego "Tygodnika Powszechnego". Jest pierwszym pismem białoruskim. Założono je w 1906 r., kiedy to carat uznał, że Białorusini mają prawo do gazet w swym ojczystym języku. Bolszewicy "Naszą Niwę" zniszczyli, ale w 1991 r. jej wydawanie zostało wznowione.
-Konstanty Ostrogski - ok. 1460 - 1530) herbu własnego), Książę, hetman wielki litewski od 11 września 1497 do swej śmierci 10 sierpnia 1530. Wspólna postać historii Polski, Litwy i Białorusi. Konstanty Ostrogski wyznawał prawosławie i używał języka białoruskiego. Pochowany został w Ławrze Peczerskiej w Kijowie.
-Stanisław Orzechowski - (ur. 11 listopada 1513 w Przemyślu, zm. pod koniec 1566), polsko-łaciński autor pism politycznych i religijnych. Prawdopodobnie krewny Mikołaja Reja. W trakcie długich studiach zagranicznych (Wittenberga, Bolonia, Padwa) przeszedł dwie konwersje (na luteranizm, potem z powrotem na katolicyzm). W 1543 ogłosił pierwszą Turcykę, mowę nawołującą do krucjaty antytureckiej. W rok później opublikował drugą Turcykę. Orzechowski był zwolennikiem reformacji, jednak zachował poglądy czasami skrajnie odmienne od dogmatów Kościoła (np. był przeciwnikiem celibatu i sam, mimo święceń kapłańskich, ożenił się). Pozostawił po sobie wiele mów, listów oraz dialogów. Do najważniejszych należą Annales - dzieło historyczne opublikowane już po śmierci autora, Dyalóg albo rozmowa około egzekucyjej Polskiej Korony (1563) oraz Quincunx (1564).
-Akademia Mohylańska- AKADEMIA KIJOWSKO-MOHYLAŃSKA, uczelnia prawosł. w Kijowie; zał. 1632 przez metropolitę P. Mohyłę jako kolegium, pełnię praw akademickich uzyskała 1694 i 1701 od cara Piotra I Romanowa; odgrywała dużą rolę w kształceniu prawosł. duchowieństwa; zamknięta 1817
-Roman Dmowski- (ur. 9 sierpnia 1864 w Warszawie - zm. 2 stycznia 1939 w Drozdowie), polski polityk, mąż stanu. Główny ideolog i współzałożyciel Narodowej Demokracji.
-Slupas- prawdopodobnie chodzi o miasto Słupsk
-Kełderasze- jedna z grup cygańskich; Kełderasze - to Kotlarze, którzy zajmowali się wykonywaniem i pobielaniem naczyń miedzianych.
-jeszybot- jesziba, jesziwa, szkoła, akademia talmudyczna; żyd. ortodoksyjna uczelnia rabinacka. /Etym. - późn.hebr. jeszībā 'jw.' z hebr. '(po)siedzenie'./
-kienesa- Pierwsza karaimska świątynia; drewniana, zbudowana w XVIII w., niszczona podczas pożarów w 1794 i 1812, odbudowana, remontowana w l. 1894-1904. Jest to budowla wzniesiona na kamiennej podmurówce, na planie zbliżonym do kwadratu, nakryta czterospadowym łamanym dachem polskim, zwieńczonym niedużą czworoboczną wieżyczką. Wnętrze przedzielone jest ażurową ścianką na pomieszczenie główne, przeznaczone dla mężczyzn i przeznaczony dla kobiet przedsionek, nad którym wznosi się balkon oparty na czterech kolumienkach. Zarówno zewnętrzny, jak i wewnętrzny wystrój świątyni jest skromny. Karaimi, lud pochodzenia tureckiego, o religii zbliżonej do judaizmu, zostali sprowadzeni z Krymu przez Witolda w l. 1397-1398 i osadzeni w Trokach, gdzie pełnili straż przy książęcym zamku. Później słynęli z ogrodnictwa i sadownictwa, zajmowali się też m.in. garbarstwem i rzemiosłem artystycznym. Troki zawsze były najważniejszym ośrodkiem życia duchowego dla społeczności Karaimów w Rzeczpospolitej.
-Bund- BUND [niem.], właśc. Powszechny Żydowski Związek Robotniczy, żyd. partia socjalist. utworzona 1897 w Wilnie jako reprezentantka interesów robotników żyd. w państwie ros.; od 1918 działały w Polsce jako partia samodzielna; uznając hasło emigracji do Palestyny za utopijne, walczyły o rozwiązanie kwestii żyd. przez socjalist. przebudowę społeczeństwa i zapewnienie Żydom autonomii kult.-nar.; współpracowały z PPS, a także w niektórych okresach z komunistami (1933-35); miały stosunkowo duże zaplecze społ., były jedną z najsilniejszych partii żyd. w województwach centr. i pn.-wsch.; występowała przeciwko organizacjom syjonistycznym i ortodoksyjnym; patronowały: Związkowi Klasowych Związków Zaw., organizacji młodzieżowej „Cukunft”, dziecięcej „Skiff”, kult.-oświat. Kultur-Lige; działacze, m.in.: W. Alter, H. Erlich, B. Michalewicz, M. Orzech, A. Zygielbojm; wydawały „Naje Fołkcajtung”, „Gegn Sztorm”, „Nowe Pismo”. W okresie okupacji niemieckiej Bund współorganizował żyd. konspirację, uczestniczył w Radzie Pomocy Żydom, współdziałał z Delegaturą Rządu na Kraj, WRN, RPPS; 16 I 1949 zjazd Bundu rozwiązał partię w Polsce; jej organizacje działają nadal w wielu krajach.
-linia Curzona- projekt pol.-sowieckiej linii demarkacyjnej przedstawiony 1920 przez bryt. min. spraw zagr. G.N. Curzona sowieckiemu min. G.W. Cziczerinowi w związku z konferencją w Spa; na Linię Curzona miały się cofnąć wojska pol. po podpisaniu rozejmu w wojnie z sowiecką Rosją; pn. część Linii Curzona pokrywała się z linią ustaloną 8 XII 1919 przez Radę Najwyższą Konferencji Pokojowej w Paryżu; przebiegała na pn. od Suwałk, od źródeł Pregoły i Szczary, przez Sejny i Grodno i dalej dawną granicą Królestwa Pol. na Bugu; pd. odcinek Linii Curzona miał być ustalony wg linii frontu w dniu zawarcia rozejmu (na wsch. od Przemyśla, a na zach. od Rawy Ruskiej, Sambora i Borysławia do Karpat w rejonie źródeł Sanu, Dniestru i Stryja); granica pol.-sowiecka została ostatecznie wytyczona w traktacie ryskim 18 III 1921 i biegła ok. 200 km na wsch. od Linii Curzona; podczas II wojny świat. w wyniku decyzji konferencji międzysojuszniczych w Teheranie (1943) i Jałcie (1945) oraz umowy między Tymczasowym Rządem Jedności Nar. a rządem ZSRR (16 VIII 1945), Linię Curzona uznano za podstawę wytyczenia powojennych wsch. granic Polski.
-dżymat- gmina karaimska
-Waad- [hebr.], Sejm Czterech Ziemstw, 1580-1764 najwyższy organ samorządu ludności żyd. w Rzeczypospolitej; od 1623 (po oddzieleniu się Żydów Litwy) najczęściej zw. Sejmem Żydów Korony; zbierał się w czasie jarmarków gł. w Lublinie lub Jarosławiu; uczestniczyli w nim przedstawiciele (ok. 70) kahałów poszczególnych prowincji; Waad zajmował się rozdziałem i egzekucją od poszczególnych gmin podatku zw. pogłównym żyd. — zgodnie z globalną sumą ustaloną wcześniej przez Sejm Rzeczypospolitej; Waad podejmował też uchwały dotyczące wewn. organizacji gmin żydowskich. Centralny organ reprezentacyjny, rodzaj zjazdu przedstawicieli prowincji, miał władzę ustawodawczą i porozumiewał się z królem w sprawach skarbowych
-kahał- hebr.], wspólnota rel. lub nar. Izraela; w diasporze gmina żyd. (hebr. kehilla, `zgromadzenie, gmina'), która jako autonomiczna organizacja kształtowała się w Europie od XIV w.; autonomia kahału obejmowała sprawy kultu rel., sądownictwa cyw., szkolnictwa, pomocy społ., zbierania podatków na rzecz władz; od XIX w. (po równouprawnieniu Żydów) działalność kahału ograniczyła się do spraw rel. i pomocy społecznej.
-tutejsi
-Lipkowie- termin rozpowszechniony w okresie międzywojennym, określający Tatarów mieszkających na dawnych terenach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Niezbyt precyzyjny, gdyż większość Tatarów mieszkała na Litwie i do końca I wojny światowej mówiono o nich Tatarzy litewscy.
-chazan
-grażdanka- (ros. obywatelka, tj. pismo świeckie) oparty na cyrylicy alfabet rosyjski. Został stworzony oraz wprowadzony za czasów Piotra I Wielkiego w 1708 roku. Alfabet ten jest używany również z pewnymi zmianami na Ukrainie, w Kazachstanie, Białorusi, Mołdawii, Bułgarii, Serbii i Macedonii.
Zastąpił on obowiązujący wówczas w Rosji alfabet cerkiewno-słowiański. Krój czcionek w grażdance podobny jest do antykwy.
-Aguda- ugrupowanie żydowskie- deklarowała lojalność i współpracę z rządem, reprezentowała obronę istniejącego porządku społecznego, uznanych autorytetów świeckich i duchownych- konserwatywna Aguda prowadziła politykę zmierzającą do izolacji Żydów, utrwalanie swego rodzaju getta- zwalczała ruchy radykalne szczególnie robotnicze- utworzenie własnego państwa w Palestynie
-Poalej- Syjon Lewica-> Żydowska Socjal-Demokratyczna Partia Robotnicza „Robotnicy Syjonu” w Polsce- radykalny program zbliżał się do komunizmu- postulat socjalistycznego przeobrażenia stosunków produkcyjnych, autonomia kulturowo- narodowa dla Żydów w Polsce- 1920 rozłam
-Poelej-Syjon Prawica-1920 ruch umiarkowany- nacisk na przygotowanie państwa żydowskiego w Palestynie- wpływy dość skromne
3