Dlaczego prawo
rzymskie?

Dlaczego prawo rzymskie?

Fundamenty duchowego i
kulturalnego dziedzictwa Europy:



Filozofia grecka,



Chrześcijaństwo,



Prawo rzymskie.

Prof. Henryk Kupiszewski

Dlaczego prawo rzymskie?



„Rzymianie byli gigantami prawa

prywatnego, a karłami prawa
publicznego” [?]



Pierwszy w rozwoju historycznym tak

rozwinięty system prawny („cywilizacja
prawa”)



Pierwszy system, który wykształcił

„samodzielnych znawców prawa”
(juryści)



Prawo obowiązujące na wielu terenach

Europy w okresie średniowiecza i
późniejszym (ius commune)



Zagadnienie recepcji prawa

rzymskiego – prawo rzymskie
podstawą dogmatyki prawniczej

Dlaczego prawo rzymskie?



Źródło podstawowych konstrukcji

i pojęć prawnych (własność i

posiadanie; prawa względne i

bezwzględne; dziedziczenie, jako

rodzaj sukcesji uniwersalnej;

kontrakty i delikty itd…)



Źródło dla idei prawa prywatnego

(własność prywatna, swoboda

umów, czy swoboda testowania

itd…)



Wzór dla systematyki prawa

cywilnego



Źródło podstaw aksjologicznych

prawa (zob. paremie)

Dlaczego prawo rzymskie?



Źródło lub inspiracja dla

rozwiązań wielu obecnych
systemów prawnych zarówno
kręgu romańskiego, jak i kręgu
germańskiego, a także (choć w
mniejszym zakresie) systemu
common law



Pandektystyka (próba ujęcia

prawa rzymskiego w jednolity
system prawny) – stąd siatka
pojęć i systematyka

Pojęcie i podziały
prawa według
Rzymian

Ius



Ius – zespół norm prawnych

porządkujących jakąś dziedzinę życia
dotyczącą sfery działania ludzkiego
dozwolonej i chronionej przez państwo,



Fas – zespół norm dotyczących sfery

działania ludzkiego dozwolonej i
chronionej przez religię,



Lex – „prawo pisane” (ustawy - leges)

Ius et iustitia



Iustitia est constans et perpetua

voluntas ius suum cuique

tribuendi

Sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą

oddania każdemu co mu się należy



Iuris praecepta sunt haec:

honeste vivere, alterum non

laedere, suum cuique tribuere

Reguły prawa są następujące: żyć uczciwie,

nikomu nie szkodzić i oddać każdemu, co mu

się należy



Iuris prudentia est (…) iusti atque

iniusti scientia.

Znajomość prawa jest (…) umiejętnością

rozróżniania sprawiedliwego od

niesprawiedliwego

Kto jakiemu prawu podlega

Zasada

terytorialności



Każdy podlega

prawu państwa,
na którego
terenie się
znajduje



Utworzona w
średniowieczu,
obowiązuje
współcześnie

Zasada

personalności



Każdy posługuje

się prawem

społeczności, z

której się

wywodzi,

niezależnie od

miejsca swego

pobytu



Zasada istniejąca w

starożytności, do

początku

Średniowiecza, w

tym w Rzymie

Rzymskie podziały prawa



Prawo

publiczne

Ma na uwadze

ustrój
państwa

W tym prawo

karne,
administracyjne,
sakralne.



Prawo

prywatne

Ma na uwadze
interes
jednostek

W tym prawa

niemajątkowe,
majątkowe.

Rzymskie podziały prawa



Ius naturale (prawo przyrody)



Ius gentium (prawo wszystkich

ludów)



Ius civile (prawo każdej

społeczności

/civitas/)

Ius naturale



Sfera praw fizycznych rządzących

przyrodą



Prawo wspólne dla wszystkich

żywych stworzeń



Stąd np. wywodzono małżeństwo i

rodzicielstwo



Niektóre reguły i rozwiązania prawne

miały swoje oparcie w ius naturale



Prawo takie mogło być zmieniane

wolą ludzką np. niewolnictwo (gdyż

„wg prawa natury wszyscy ludzie są

wolni”)

Ius gentium



Prawo wspólne wszystkim ludom



Rozumiane jako ustanowiony

przez ludzi (niezależnie od ich

przynależności państwowej) oraz

wspólny dla nich porządek

społeczny



Stąd: kult bogów, władza

rodziców nad dziećmi, niewola i

wyzwolenia



Różne od „prawa narodów” w

dzisiejszym znaczeniu (prawa

międzynarodowego publicznego)



Źródło inspiracji dla ius

honorarium

Ius civile



Wywodzone z ius naturale lub ius

gentium i przejęte (odjęte lub

dodane) przez daną civitas



Prawo zarówno spisane jak i

niepisane (zwyczaj)



Pojęcie zmienne – początkowo

obejmuje ono tylko prawo wynikające

z archaicznych źródeł prawa, potem

zaś również senatus consulta,

konstytucje cesarskie, etc.



Papinian: Na ius civile składa się to,

co wynika z ustaw, plebiscytów,

uchwał senatu, dekretów cesarzy

oraz opinii jurystów.

Ius honorarium



„Żywy głos prawa cywilnego”



Prawo tworzone przez urzędników

(przede wszystkim pretorów)



Prawo tworzone w celu

wspomagania, uzupełnienia i
korygowania ius civile
(adiuvare, supplere, corrigere)



Mimo przeniknięcia ok. 130 r.

(edictum perpetuum) do prawa
cywilnego, traktowane było do
czasów Justyniana odrębnie od ius
civile

Ius naturale

Ius gentium

Ius

peregrinoru

m

Ius

civile

Ius

honorari

um

Next time

Podręcznik



Rozdział I (§ 1-3)



Rozdział II (§ 4-6, bez pkt. V w §

5)



Rozdział III (§ 8-13)



G.1.1 -1.7 (pierwsze siedem

fragmentów Instytucji Gaiusa)



I. 1.1 -1.2. (pierwsze dwa tytuły

pierwszej księgi)

Next time – warto zajrzeć

Źródła



Ustawa XII tablic (opracowanie M.

oraz J. Zabłoccy, 2003)



D.1.1-3



Digesta Justyniańskie. Księga pierwsza.

Tłumaczenie

B. Szolc-Nartowski lub



Tłumaczenie A. Tarwacka:



O początkach prawa i wszystkich

urzędów oraz o następstwie prawników,

Zeszyty Prawnicze UKSW 3.1 (2003)



O sprawiedliwości i prawie, Zeszyty

Prawnicze UKSW 3.2 (2003)



O ustawach , uchwałach senatu i

zakorzenionym zwyczaju, Zeszyty

Prawnicze UKSW 4.2 (2004)