Źródła informacji piśmienniczej
AKTUALNE PROBLEMY INFORMACJI I DOKUMENTACJI
WSTĘP
Tematem referatu są jest czasopismo „Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji”. APID był przeznaczony dla pracowników ośrodków informacji i bibliotek, instytucji naukowych wyższych uczelni, przedsiębiorstw oraz wszystkich osób interesujących się zagadnieniami informacji, czyli dla dokumentalistów, bibliografów, bibliotekarzy.
Treść pracy obejmuje zagadnienia takie jak: początki periodyku, zmiany jego tytułu, częstotliwość wydawania, nakład, objętość, wygląd a więc wszystkie dane formalne. Poza tym omówione są zmiany profilu pisma na przestrzeni lat, tematyka jaką się zajmował.
Wszystkie informacje zawarte w referacie pochodzą z poszczególnych numerów czasopisma, czyli „Aktualnych Problemów Informacji i Dokumentacji” z lat 1957-1989.
ROZWINIĘCIE
Ukazanie się w maju 1953 roku pierwszego zeszytu (na prawach rękopisu) „Aktualnych Problemów Dokumentacji Naukowo-Technicznej” nie było równoznaczne z dzisiejszym pojawieniem się na rynku wydawniczym nowego czasopisma.
Zeszyt ten zawierał zbiór 15 artykułów z dziedziny dokumentacji naukowej, przetłumaczonych na język polski przez pracowników naukowych ówczesnego Centralnego Instytutu Dokumentacji Naukowo-Technicznej, w ramach podjętego zobowiązania z okazji 1. Maja.
Inicjatorzy tego wydawnictwa, stanowiący jego pierwszy Komitet Redakcyjny - Mieczysław Breda (przewodniczący), Władysław Baliński, mgr inż. Zygmunt Majewski, mgr Władysław Kroh - tak określili jego rolę: ”Przystępując do opracowania zbioru inicjatorzy kierowali się pragnieniem ułatwienia pracownikom naukowym interesującym się zagadnieniem dokumentacji naukowej, dokładnego przestudiowania prac obcojęzycznych na tematy dokumentacyjne. Dokumentacja jest bowiem dyscypliną naukową, wypracowującą dopiero właściwe metody i organizację pracy w swojej dziedzinie. Studiowanie materiałów przyczynić się powinno do lepszego wykonywania zadań w zakresie dokumentacji naukowej.”
W tym charakterze i w tej formie opracowywane wydawnictwo ukazywało się sporadycznie do lipca 1956 roku (w tym czasie wydano 6 zeszytów). Spotkało się z żywym oddźwiękiem środowiska pracowników służby dokumentacyjno-bibliograficznej. W związku z tym nie mogło być już opracowywane w ramach zobowiązań. Postanowiono przekształcić go w periodyk ukazujący się w okresach kwartalnych. Pierwszy numer „problemowy” już jako czasopismo ukazał się z datą lipiec-wrzesień 1956. Obok tłumaczeń artykułów obcojęzycznych na lamach pisma pojawiają się oryginalne opracowania polskie z dziedziny dokumentacji.
Wiele numerów wydawnictwa miało charakter monograficzny, jak np. XXV Konferencja FID (nr 4/1959), dziesięciolecie CIDNT (nr 1/1969).
W latach 1961-64 czasopismo poszerzyło znacznie swój zakres tematyczny, co związane było z nową organizacją działalności informacyjnej w Polsce.
Na lamach APID-u odzwierciedlane były najważniejsze problemy tego okresu rozwoju służby informacyjnej w naszym kraju. Pismo współdziałało w organizacjami sieci INTE, zapoznając czytelników z ciekawymi formami i metodami działalności INTE w kraju i za granicą, jak również propagując nowoczesne środki techniczne informacji, przede wszystkim urządzenia reprograficzne.
„Aktualne Problemy” były jedynym lub jednym z nielicznych czasopism, które podawały parametry urządzeń, zamieszczały ich fotografie, instruowały w zakresie obsługi.
Od początku istnienia APID był pismem organizacyjnie powiązanym najpierw z CINDT, a od 1961 z Centralnym Instytutem Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej.
1961-1965 APID zmienił częstotliwość z kwartalnika na dwumiesięcznik, poszerzył krąg współpracowników, autorów i czytelników.
Około czterokrotnie wzrosła liczba artykułów i opracowań dotyczących bibliotek i zagadnień bibliotekoznawczych. Na zbliżonym poziomie kształtowała się liczba opracowań o charakterze teoretycznym oraz liczba opracowań na temat szkolenia służb INTE i użytkowników informacji oraz ich potrzeb informacyjnych.
W tym samym okresie można było zaobserwować znaczne, czterokrotne zmniejszenie się liczby publikacji obejmujących już opanowane przez służby INTE zagadnienia dokumentowania oraz opracowań dokumentacyjnych i informacyjnych (3 publikacje w pięcioleciu 1970-1974).
Około 20% publikacji w całości lub większej części opierało się na doświadczeniach zagranicznych z dziedziny działalności informacyjnej(rekordowy pod tym względem rok 1973, kiedy na 44 publikacje 19 pochodziło od autorów z zagranicy).
W latach 1965-1970 trwały prace nad udoskonalaniem dwumiesięcznika. W 1967 zmieniła się okładka, a na stronie tytułowej pojawiła się informacja, że APID jest organem CIINTE, poświęconym zagadnieniom teorii i praktyki informacji.
Pod koniec tego okresu czasopismo przeżywało okres stagnacji - te same nazwiska autorów publikacji, nie poszerzał się krąg czytelników, spadł nakład: w 1968r. do 1400 egzemplarzy, w 1970 ponowny wzrost do 1650 egzemplarzy, w 1971 osiągnęło liczbę 1900 egzemplarzy.
Rok 1972 zapoczątkował zmiany w działalności krajowych służb informacji, wynikające z realizacji uchwały nr 35 RM z 12.II.1971 r. a określone stale wzrastającą rolą informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej w społeczno-gospodarczym rozwoju kraju.
Uchwalą nr 35 RM powołano Centrum Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej.
APID częściej niż dotychczas poruszał problemy dotyczące prac bibliotek, ich unowocześniania i usprawniania oraz budowy nowoczesnych systemów informacyjnych opartych na wykorzystaniu EMC.
Komitet redakcyjny w czerwcu 1973 starał się uaktywnić współpracę redakcji z czytelnikami oraz dążąc do zwiększenia przydatności czasopisma i ściślejszego powiązania jego tematyki z aktualnymi potrzebami krajowej służby Inte, przeprowadził wśród czytelników ankietę.
Większość respondentów zgłosiła jako szczególnie przydatne w pracy służb Inte artykuły propagujące wzorce prawidłowej organizacji, metod i form pracy ośrodków. Najbardziej, według wyników ankiety poszukiwane i oczekiwane na lamach czasopisma są opracowania oryginalne pozwalające na doskonalenie kwalifikacji zawodowych pracowników Inte oraz umożliwiające w praktyce stosowane nowych form organizacyjnych i metodycznych pracy ogniw sieci Inte.
Wśród interesującej tematyki czytelnicy APID wymienili problemy szkolenia i doskonalenia pracowników i użytkowników inte, mechanizacji i automatyzacji procesów informacyjnych oraz teoretyczne zagadnienia informacji.
Dużą przydatność stanowiły informacje zawarte w rubryce „Wiadomości z kraju” i „ Wiadomości z zagranicy”.
W 1974 na stanowisko redaktora naczelnego powołano Mieczysława Derentowicza.
Czasopismo aktywnie uczestniczyło w rozwijaniu międzynarodowej współpracy między polskimi i zagranicznymi służbami inte, prezentując materiały z działalności mci w Moskwie, UNESCO, UNISIST, FID, IFLA, BNIST i innych organizacji międzynarodowych inte.
APID współpracował z czasopismami z dziedziny inte krajów RWPG, takimi jak: „Informatyk” (NRD), „Wiestikmcint”, „Ceskoslovenska Informatyka” i innymi, czego wyrazem była wymiana materiałów i publikowanie ich na lamach współpracujących czasopism.
Tytuł czasopisma i jego zmiany
Pierwszy tytuł czasopisma brzmiał „Aktualne Problemy Dokumentacji”. W 1957 roku został zmieniony na „Aktualne Problemy Dokumentacji Naukowo-Technicznej” (od 9 z kolei numeru). Powodem była chęć dostosowania wydawnictwa do potrzeb i zainteresowań czytelników.
W 1958r. powrócono do tytułu „Aktualne Problemy Dokumentacji”. Powód stanowił fakt rozszerzenia problematyki, którą poruszało wtedy czasopismo. Niektóre problemy dokumentacji, takie jak: metodyka, formy pracy, sposób przekazywania informacji dotyczą różnych dziedzin dokumentacji, nie tylko dokumentacji naukowo-technicznej. Niejednokrotnie istniała też potrzeba zajmowania się problemem dokumentacji różnych dziedzin wiedzy.
W 1962 roku nastąpiła kolejna zmiana tytułu na „Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji”. Pod tą nazwą wydawnictwo ukazywało się już do końca. W latach 1965 i 1972 periodyk posiadał podtytuł: „Dwumiesięcznik. Organ Centralnego Instytutu Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej poświęcony zagadnieniom teorii i praktyki Informacji”.
Częstotliwość
Początkowo ukazywało się nieregularnie (lata 1953-1956), później - od roku 1957, od numeru siódmego, kwartalnik. Zmiana w 1957r. dotyczyła nie tylko tytułu, ale też częstotliwości ukazywania się. Stało się kwartalnikiem o odmiennym charakterze i układzie. Odpowiadało to potrzebie systematycznego informowania kręgów pracowników oraz użytkowników informacji, o aktualnych problemach i przejawach działalności dokumentacyjnej.
Od roku 1962 stało się dwumiesięcznikiem. Przyczyną tego było rozszerzenie tematu i szersze pojmowanie terminu informacja naukowo-techniczna.
Okres wydawania
Ukazywało się od 1953 roku do 1990. Wydano 35 roczników.
Instytucja sprawcza
Od roku 1953 wydawcą był Centralny Instytut Dokumentacji Naukowo-Technicznej (CINDT powstał w 1950 roku), który został przekształcony w Centralny Instytut Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej - CIINTE z siedzibą w Warszawie.
W 1971 nastąpił podział instytutu na: Centrum Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej oraz Instytut Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej. APID wydawany był od tego roku przez Centrum Informacji.
Rada programowa, skład
Pierwszym redaktorem W. Mozer. W 1961 na stronach czasopisma pojawił się skład redakcji: inż. Dionizy Gajewski, doc. mgr inż. Zygmunt Majewski, mgr Jadwiga Choroszuszyna, mgr Wanda Sokołowska.
Kolegium redakcyjne w roku 1962 to: mgr Maria Leska, mgr Stanisław Łypacewicz, mgr inż. Tadeusz Markowski, mgr inż. Wojciech Piróg (redaktor Naczelny), mgr Wanda Sokołowska, doc. dr Adam Wysocki.
Redakcja techniczna - Teresa Ożanowska
1973r. Komitet Redakcyjny przedstawiał się następująco - Antoni Leszczyk, Wojciech Piróg, Wiesław Sand, Stefan Sobiniewicz, Henryk Stachowski, Jan Sygitowicz (redaktor naczelny), Janina Zielke (sekretarz redakcji).
W 1974 Mieczysław Derentowicz objął stanowisko redaktora. Zdzislaw Nowak w 1984, Mirosław Kowalczyk natomiast w 1989r.
Drukarnia
Pierwsze numery drukował „Rotaprint”. Od 1962 „Romayer”, w 1963 RSW „Prasa” (od 1963 nie mamy do czynienia z maszynopisem). Od 1965r. czasopismo drukowały Białostockie Zakłady Graficzne.
Warszawska Drukarnia Akcydensowa i Wydaw. Oświatowa Sp-nia Inwalidów „Wspólna Sprawa”), Zakład Informacji Wydawnictw, Cetrum INTE, Dzial Poligrafii i Reprografii Centrum Inte - drukowały okładkę.
Objętość
Liczba stron ulegała zmianom w zależności od tego jak często wydawnictwo się ukazywało. W 1956r. wydano 3 numery o objętości 150 stron każdy.
W 1957r. liczyło 130 stron, natomiast w 1958r. - 160 stron, 1, 1963 - ok. 40stron. Liczba 40/45 stron utrzymywała się do końca istnienia wydawnictwa.
Format, który był zmienny to zawsze A4.
Nakład (w poszczególnych latach)
1957 - 700 egzemplarzy (nr 1), 400 egz. (kolejne numery)
1961 - 420+10 egz.
1962 - 500+380 egz.
1967 - 1400, 1500 egz.
1968 - 1370 + 25egz.
1969 - 1600 +25egz.
1971 - 1900 + 25egz.
1975 - 2000 +25egz.
1984 - 1594egz.
1989 - 1294egz.
Elementy graficzne
Artykuły były urozmaicone o: tabele, tablice, wykresy, rysunki, schematy, fotografie. Czasopismo zawsze wydawane w postaci czarno-białej.
W 1960r. pojawiła się okładka z kolorowym logo.
Okładka
Na okładce, początkowo miękkiej, w kolorze zielonym widniały: nazwa czasopisma na samej górze - „Aktualne Problemy Dokumentacji Naukowo-Technicznej”, na dole nr i rok, instytucja sprawcza, miejsce wydania, pośrodku logo wydawcy IDNT (1957). Te elementy pozostawały stałe, zmieniało się jedynie ich rozmieszczenie.
W 1958r. zmieniono okładkę na niebiesko-czerwoną, było inne rozmieszczenie tytułu - „Aktualne Problemy Dokumentacji”.
W kolejnych latach okładka ulegała zmianom, miała różne kolory: zielony, czerwony, fioletowy, granatowy, brązowy.
Projekt okładki należał do Stefana Nargiełło (1967 i 1973).
Od 1965 na ostatnich kartach periodyku umieszczane są się komunikaty: adresy branżowych ośrodków informacji naukowo-technicznej i ekonomicznej; tematyczne zestawienia dokumentacyjne i tematyczne zestawienia bibliograficzne; informacje o konkursach; wskazówki dla autorów oraz nowości wydawnicze; cena numeru i informacje na temat wydawcy CIINT.
APID był przeznaczony dla pracowników ośrodków informacji i bibliotek, instytucji naukowych wyższych uczelni, przedsiębiorstw oraz wszystkich osób interesujących się zagadnieniami informacji, czyli dla dokumentalistów, bibliografów, bibliotekarzy.
Tematyka
Od kiedy czasopismo istniało pod nazwą „Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji (1962) zajmowano się następującą tematyką:
Zagadnienia potrzeb nauki i gospodarki w zakresie informacji, sposoby jej polepszenia oraz zwiększenia zasięgu i efektywności.
Podstawowe zagadnienia organizacji i planowania nauki, badań naukowych i postępu technicznego; zagadnienia kadr naukowych i technicznych. Metodyki prac naukowo-badawczych w powiązaniu z działalnością informacyjną.
Zagadnienia organizacji, metodyki i techniki prac dokumentacyjnych
i informacyjnych.
Zalecenia CIINTE w zakresie metodyki i techniki pracy informacyjnej, tak opracowań, jak i poszukiwań dokumentacyjnych, organizacji pracy
w ośrodkach planowania, sprawozdawczości oraz badań statystycznych i innych.
Zagadnienia wynikające z analizy praktycznych osiągnięć oraz doświadczeń w pracy służb informacyjnych w kraju i za granicą.
Opracowania na podstawie materiałów uzyskiwanych z poszczególnych ośrodków omawiające ważniejsze osiągnięcia czy też formy pracy.
Zawartość
W 1957 roku wraz ze zmianą tytułu zmianie uległa zawartość czasopisma i układ materiału. Publikowane były dotychczas w „Przeglądzie Technicznym” i opracowywane przez Centralny Instytut Dokumentacji Naukowo-Technicznej „Biuletyn Informacji Techniczno-Ekonomicznych” oraz „Przegląd Dokumentacyjny Zagadnień Dokumentacji”.
W celu zapewnienia szybszego niż dotychczas dostarczania dla potrzeb przemysłu informacji o osiągnięciach techniki w różnych krajach - CINDT rozpoczął w pierwszym kwartale 1956 roku wydawanie „Biuletynu Informacji”. Zawierał najnowsze wiadomości z zakresu techniki i postępu technicznego w różnych krajach. W 1956 wydano 22 numery tego Biuletynu. Od 1957 wydawnictwo szerzej uwzględniało informacje z dziedziny ekonomii, co wyraża się w nazwie „Biuletyn Informacji Techniczno-Ekonomicznych”.
„Przegląd Dokumentacyjny Zagadnień Dokumentacyjnych” zawierał część analiz dokumentacyjnych z zakresu dokumentacji. Pełna dokumentacja ukazywała się w postaci kart dokumentacyjnych i szerszych wydawanych przez Centralny Instytut Dokumentacji Naukowo-Technicznej. CINTE Przyjmował prenumeratę kart dokumentacyjnych, która mogła obejmować zarówno całą dokumentację naukowo-techniczną, jak i oddzielne jej działy lub poszczególne zagadnienia i tematy. CIDNT wykonywał (za zwrotem kosztów) fotokopie i mikrofilmy publikacji objętych przeglądem dokumentacyjnym, jak i kartami dokumentacyjnymi.
Opracowania ogłaszane dotąd w Biuletynie CIDNT były zamieszczane w dziale pierwszym „Aktualnych Problemów Dokumentacji” zaś „Przegląd Dokumentacyjny Zagadnień Dokumentacji” składał się na odrębny dział wydawnictwa i ukazywał pod dotychczasowym tytułem.
W 1957r. oprócz tłumaczeń publikacji obcojęzycznych kwartalik zawierał oryginalne opracowania polskie, kronikę ważniejszych wydarzeń z dziedziny dokumentacji.
W 1959r. na pierwszych stronach pojawił się wykaz zawartości czasopisma.
W 1962r. pojawił się nowy dział Kronika z życia ośrodków informacji techniczno-ekonomicznej, w celu wymiany doświadczeń oraz poradnictwa w codziennej pracy ośrodków.
W 1971 „Przegląd Dokumentacyjny” przestaje się ukazywać jako dodatek niesamoistny zamieszczony w APID. Przeprowadzona ankieta badająca opinie Czytelników w wydawnictwie i jego działach wykazała niewielkie zainteresowanie tym Przeglądem.
Numery specjalne
15-lecie CIINTE (1965)
50 lat Wielkiej Rewolucji Październikowej - System informacji w ZSRR (1967)
XIII Krajowa Narada Przedstawicieli Ośrodka Inte, Warszawa 11.IV.1969
1973 - 36 Konferencja i Międzynarodowy Kongres FID
Autorzy artykułów
Artykuły były tłumaczone z prasy zagranicznej, pisane przez pracowników ośrodków dokumentacji i informacji oraz nadsyłane przez czytelników (teoretyków i praktyków).
Większość autorów pozostawała stała. Byli to ludzie związani wykształceni, fachowcy w swoich dziedzinach.
Układ działów
Działy „Aktualnych Problemów Dokumentacji”:
Oryginalne opracowania polskie (artykuły, rozprawy) dotyczące zagadnień dokumentacji.
Tłumaczenia artykułów publikowanych w zagranicznej czasopiśmienniczej literaturze dokumentacyjnej.
Przegląd Dokumentacyjny Zagadnień Dokumentacji.
Kronika krajowa i zagraniczna wydarzeń z życia służby dokumentacyjnej.
Zarządzenia i instrukcje dotyczące działalności dokumentacyjnej.
W 1973 pojawił się nowy dział Listy do redakcji, czyli uwagi o zawartości czasopisma, wnioski, propozycje dotyczące tematyki oraz najbardziej aktualnych problemów informacji naukowej, technicznej, ekonomicznej, które powinny być poruszane.
ZAKOŃCZENIE
„Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji” miało tak jak każde czasopismo zalety i wady.
Plusy: regularne ukazywanie się, coraz staranniejsza z biegiem lat szata graficzna, poszerzanie zakresu problematyki, dbałość o dopływ informacji z zagranicy, przydatność w pracy placówek informacji, trafny dobór materiałów problemowych i dyskusyjnych, dawanie poglądu na nowe tendencje i kierunki działania pomocą w ich działalności.
Minusy: niewielka liczba recenzji z najnowszych publikacji informacyjnych w Polsce i na świecie, brak ujęć czysto teoretycznych, wiele prac o charakterze opisowo-sprawozdawczym i informacyjnym, mała objętość i częstotliwości.
2