FILOZOFIA I TEOLOGIA
a) Determinizm ontologiczny - Cały świat jest uwarunkowany na mocy uniwersalnych zasad. W związku z tym proces wychowania i czyn pedagogiczny nie jest już wolnym wyborem wychowanków i wychowawcy, ale przedłużeniem i ilustracją ogólnych praw. „Czynić cokolwiek los każe” - pedagogika jako czynność pozorna.
b) Woluntaryzm - Cała podmiotowość jest oddana absolutowi, więc człowieka nie może wychować człowiek. Działania ludzkie nie mogą się udać, gdyż monopol na działanie posiada istota wyższa, pedagog może być jedynie narzędziem - pośrednikiem wyższych mocy.
c) Natywizm - Każdy człowiek rodzi się z gotową wiedzą i programem etycznym. Jest „zaprogramowany” na konkretne zainteresowania, postawy, czy poglądy i zadem wychowawca nie będzie w stanie tego zmienić. „Maieutyka” - pomoc w uaktywnianiu wrodzonych dyspozycji jednostki, jedyną szansą wychowania. Pedagogika jako czynność jałowa.
d) Monadyzm - Człowiek jako istota najwyższego rzędu swojego gatunku. Jest on niezdolny do stworzenia miłosnej pary, przyjacielskiego układu, zespołu. Nie istnieje relacja mistrz - uczeń, w związku z czym nie może zaistnieć żadna akcja pedagogiczna. Możliwe jest jedynie samowychowanie, najlepiej w samotności w oderwaniu od jakiegokolwiek towarzystwa.
e) 3 płaszczyzny ludzkości - (jednostkowa, społeczna i gatunkowa). Człowiek jako jednostka ludzka; jako zbiorowość - jednostka jest jej nośnikiem i rezultatem; człowiek „w ogóle” - gatunek ludzki, istniejący poprzez jednostki, zbiorowości i przekazy genetyczne i kulturowe. Człowiek musi być rozpatrywany w tych trzech płaszczyznach, które występują w dwóch aspektach: ogólnym (abstrakcyjnym) i zindywidualizowanym (skonkretyzowanym).
f) Ujęcie czasowo-procesualne człowieka - Człowiek istnieje od momentu narodzin do śmierci. W tym czasie przechodzi przez różne fazy swojego życia. Nie ma w nim żadnych przerw. Człowiek jest niepodzielną całością, w której wyróżnić można fazy, jednak żadna z tych faz nie stanowi odrębnego bytu. Egzystencja człowieka jest ciągła, powikłana i wielo jakościowa.
g) J. A. Komeński - Nauczanie utożsamiał z wychowaniem. Zaznaczał, by odbywało się ono w zgodzie z naturą, która wyznacza jego cele. Religię umieścił wśród innych przedmiotów szkolnych. 3 zadania wychowania: poznanie rzeczywistości, która ma charakter normatywny; jej norm postępowania i skierowanie człowieka ku Bogu.
h) J. J. Rousseau - Nauczanie i wychowanie w zgodzie z naturą, którą przeciwstawiał kulturze. Nieskazitelną naturę człowieka i porządek stworzenia niszczy kultura. Wychowanie jako spontaniczny proces wspomagania pierwotnego ładu w człowieku.
i) J. H. Pestalozzi - Wychowanie utożsamia z kształceniem sumienia. Nie ma u niego narzucania, nagród i kar. Bardzo ważny jest kontakt dziecka z matką, który jest fundamentem wychowania. Jest to podstawowa relacja, w której dziecko otrzymuje wymagania i miłość. Dziecko od momentu narodzin jest istotą etyczną i religijną. Akceptuje boski pory dek stworzenia.
NAUKI SPOŁECZNE
a) Reguły hermeneutyki - (M. Sawicki) Całość (kontekst, horyzont) można poznać tylko przez zrozumienie szczegółów i na odwrót; By zrozumieć świat, trzeba w nim żyć i go współtworzyć, natomiast by go tworzyć trzeba go zrozumieć; Rzeczywistość innych odsłania prawdę o nas samych, my odsłaniamy rzeczywistość wspólnoty ludzkiej. Ogólnie chodzi o to, by poznanie było całościowe i holistyczne, bo wszyscy jesteśmy częścią wspólnoty ludzkiej, z którą współistniejemy. Pedagog musi szanować drugiego człowieka, odkrywać to co nietypowe i niepowtarzalne.
b) F. Znaniecki - (Socjologia wychowania) Człowiek jako składnik i wytwór życia społecznego. W wychowaniu należy uwzględnić jego społeczny charakter, jest ono skierowane przede wszystkim na przygotowanie jednostek do pełnienia ról społecznych. Zadania wychowawcze zależą od treści grup społecznych, do których należy jednostka. Pedagogika jako technologia wychowania - ściśle praktyczna.
c) S. Bystroń - Akcentuje konieczność uspołecznienia szkoły, która jest instytucją i zjawiskiem społecznym, osadzonym w określonych warunkach. Z tego względu powinna ona być bardziej związana z życiem społecznym, by wychowywała jednostki uspołecznione, przejawiające inicjatywę i umiejące współżyć z innymi.
d) Durkheim - Społeczeństwo jako konkretna rzeczywistość, wychowanie jako akt społeczny - uspołecznianie młodego pokolenia przez dorosłych, na miarę ich oczekiwań. Stworzył podstawy socjologii wychowania (wychowanie jako fakt społeczny) i pedagogiki socjologicznej (wychowanie idealne, jako konstrukt teoretyczny).
e) J. Dewey - Określał wychowanie w kategoriach funkcji życia społecznego, procesu przekazywania jednostkom dorobku ludzkości, instrumentu ciągłości życia społecznego. Wychowanie jako proces naturalny - niesystematyczny i systematyczny - świadomy i planowy.
f) Aspekty oddziaływające na życie jednostki - Kultura oddziałuje na życie jednostki poprzez: socjalizację, wychowanie i wspomaganie rozwoju, tworzenie i interpretację wartości, wzorów działania, norm postępowania i modeli instytucji i systemów społecznych.
g) Wkład socjologii w rozwój pedagogiki - Stworzenie nurtu pedagogiki socjologicznej, socjologii wychowania (proces wychowania jako zjawisko społeczne), empirycznego nurtu pedagogiki społecznej; inspirowanie empirycznych badań jakościowych i ilościowych; powiązanie praktyki pedagogicznej z ideami zmian w społecznym funkcjonowaniu edukacji; uwzględnienie społecznych uwarunkowań procesów wychowania, kształcenia i samokształcenia; wzbogacenie języka teorii wychowania.
GLOBALIZM
a) Globalizacja - Proces zmian mających planetarny charakter i obejmujący stopniowo wszystkie kraje i społeczeństwa. Globalizacja stworzyła pewną sieć zależności, która oddziałuje na cały świat. Może mieć różne aspekty: gospodarczy, polityczny, informacyjny, ekologiczny, kulturowy, edukacyjny i demograficzny. W edukacji jest to ogólna, filozoficzna refleksja nad wiedzą o edukacji. Edukacja jako tworzenie dynamicznych struktur poznawczych i obrazowania językowego, w wyniku zastosowania zintegrowanych zadań szkolnych w warunkach relaksacji, wizualizacji i afirmacji.
b) Globalistyka - Nauka zajmująca się problemami globalnymi - dotyczącymi całej rzeczywistości, np. ekologiczne, demograficzne, gospodarcze, technologiczne. Bada procesy i mechanizmy globalizacji. Jako postawa badawcza - myślenie w kategoriach całościowych, globalnych i systemowych. Jest to także ujęcie badawcze, zmierzające do określenia uniwersalnych praw i zasad, ogólna metodologia badań oparta na paradygmacie systemowym.
c) Różnica między globalizacją a globalistyką - Globalizacja to proces, natomiast globalistyka to nauka badająca jego mechanizmy i prawidłowości.
d) Problemy globalne - Sprzeczności o powszechnym charakterze, mające ogólnoświatowy zasięg. Dotyczą interesów każdej jednostki i mogą być rozwiązane przez zastosowanie uniwersalnych zasad. Ich źródłem są sprzeczności w naturze i kulturze, które powstają w skutek procesu globalizacji.
e) Problemy edukacji globalnej - Kształtowanie przekonania o uniwersalnym charakterze człowieka i konieczności odkrywania w procesie edukacji powszechnych wartości kultury; Uświadomienie poczucia przynależności każdego człowieka do jednego ekosystemu; Potwierdzenie udziału indywidualnego i społecznego w życiu ponadnarodowym; Rozwijanie umiejętności rozumienia cywilizacji i kultury, jako wytworu ogólnoludzkiego; Ukazywanie różnych opcji rozumienia problemów świata, ze względu na istnienie wielu kultur.
f) Fazy wprowadzania technologii informacyjnej - Automatyzacji (rozwijana jest podstawowa infrastruktura); Upowszechniania informacji (i środków, nacisk na duży wpływ użytkowników); Wprowadzania komunikacji w sieci (sieciowo połączone komputery, całe społeczeństwa uczestniczą w komunikacji).
g) Zmiany instytucji oświatowych w okresie globalizacji - Powstawanie wirtualnych szkół i uniwersytetów; Sprawdzanie wiedzy przez sieć; „Gwiazdy dydaktyczne” ich wykłady rozpowszechnione w sieci.
LINGWISTYKA
a) Fazy procesu rozumienia tekstu wg Glassa i Holyoaka - Kodowania (identyfikacja wyrazu, przez analizę cech liter); Dostępu leksykalnego (szukanie znaczenia wyrazu w zasobie znaczeń ustalonych w umyśle); Integracji zdaniowej (identyfikacja znaczenia całego zdania); Rozumienia dyskursu (jako określonego typu tekstu).
b) Fazy rozumienia wg Gadamera - Rozumienie w znaczeniu wąskim (porównanie zdarzeń obiektywnej rzeczywistości z posiadaną o niej wiedzą); Interpretacji (ujmowanie wypowiedzi na tle sytuacji w jakiej ona powstaje i umożliwia dotarcie do sensu); Aplikacji (odniesienie znaczenia i sensu do bytowej sytuacji odbiorcy, do jego doświadczeń, przekonań i zainteresowań).
c) Mikrostruktura - Powstaje w efekcie przyswajania tekstu „krok po kroku”, przez akumulację znaczeń, które tworzą zespoły sądów (bezpośrednio wyrażone w zdaniu i wnioskowane z otoczenia językowego).
d) Makrostruktura - Ponad zdaniowa struktura tematyczna, odnosi się do procesu tworzenia z sądów cząstkowych (mikrostruktur) całościowego sensu tekstu. Jest ona pewna hipotezą przypisywana przeczytanemu fragmentowi tekstu, w trakcie czytania ulega weryfikacji.
KOGNITYWISTYKA
a) Przedmioty współpracujące z kognitywistyką - Psychologia poznawcza, sztuczna inteligencja, neurolingwistyka, neuronauki i filozofia umysłu - najważniejsze. Ponadto: antropologia, psychofizyka, lingwistyka komputerowa, sztuczne życie, neurobiologia, matematyka, informatyka…
b) Podstawowe problemy kognitywistyki - *
Fakty dotyczące percepcji, np. zależności psychofizyczne, widzenie stereoskopowe, segmentacja obrazu, percepcja czasu. Interakcje człowiek - komputer oraz "komputerowe widzenie" to praktyczne dziedziny wykorzystujące rezultaty tych badań.
Złudzenia optyczne: maskowanie bodźców, metakontrast, interferencję Stroop'a, odtwarzanie trójwymiarowej informacji z rysunków, magiczne oko, kolorowy efekt Phi.
Iluzje akustyczne, dotyczące dźwięków i mowy.
Tysiące obserwacji z psychologii poznawczej, np. dotyczących pisania na maszynie czy praw uczenia się.
Różne rodzaje pamięci: krótkotrwałą, semantyczną, epizodyczną, regułę 7±2, różne rodzaje amnezji i problemów z pamięcią.
Stadia rozwoju, od umysłu niemowlęcia do dorosłego: nauka chodzenia, nauka podstawowych kategorii i struktur wiedzy.
Stany świadomości: różne stany snu, marzenia na jawie, stan hipnotyczny i inne stany umysłu.
Postrzeganie świadome i nieświadoma recepcja, ewolucyjne zalety świadomego postrzegania, związek z procesami w mózgu; znaczenie słów, jakości wrażeń zmysłowych, subiektywność i intencjonalność świadomości.
Powstanie ego, rozwój osobowości, problemy z osobowością, np. rozczepienie jaźni.
Intuicja i zachowania impulsywne, działanie "bez namysłu".
Zdolności lingwistyczne, rozumienie i uczenie się języka naturalnego.
Myślenie, systematyczne rozumowanie, rozwiązywanie problemów przez ekspertów.
Uczucia, nastroje, emocje, ból, przyjemność, radość ...
Czym jest humor? Jak zrobić maszynę obdarzoną poczuciem humoru?
Choroby psychiatryczne i syndromy neuropsychologiczne: od dysleksji, stanów lękowych, ślepoty histerycznej, do schizofrenii.
Zagadnienie "wolnej woli" i wiążące się z tym kwestie moralne.
Percepcję estetyczną muzyki i sztuki.
Wyjątkowe zdolności, np: sawantów, osób cierpiących na ogólny niedorozwój, które rozwinęły w sobie jakąś wybitną zdolność, np. matematyczną, ruchową, pamięć.
Zdolności parapsychiczne? Zadziwiająco wiele osób wiąże to zagadnienie z umysłem mając nadzieję, że jednak mózg jest im niepotrzebny.
NEUROLOGIA
a) Teza Błajeta - Agresja jako najważniejszy i najsilniejszy instynkt motywujący człowieka do działania. Zadaniem wychowania jest takie jego przekształcenie, by z wyniszczającej walki, stał się konkurencyjnością ujętą w jasne reguły.
b) Zadania wychowania - wspieranie głębinowych warstw mózgowia, by zwiększać poznawcze kompetencje jednostki.
c) Teza MacLeana - Mózg ludzki składa się z trzech ewolucyjnie ukształtowanych warstw: najstarsza to mózg gadzi (pień mózgu i móżdżek - podstawowe funkcje życiowe); warstwa druga - kora stara (archicortex) - odziedziczona po wczesnych ssakach, to układ limbiczny (uczucia i instynkty); warstwa trzecia- kora nowa (neocortex), ewolucyjnie najmłodsza, mózg racjonalny (funkcje poznawcze, myślenie, mowa, itd.). Półkula prawa: myślenie przestrzenne, wyobraźnia, odczucia i zdolności artystyczne. Lewa: myslenie pojęciowe, abstrakcyjne, liniowe, racjonalne i mowa.
d) Terytorializm - Funkcja mózgu wczesno i późnossaczego. Polega ona głownie na tym, by znaleźć sobie terytorium, założyć siedlisko, bronić je, poszerzać, pokazywać gotowość do walki, polować, zdobywać pożywienie, rozmnożyć się i założyć grupę społeczną.
e) Za co odpowiada kora mózgu - Życzliwość wobec innych, hojność i szczodrość jako reguła relacji społecznych.
f) Mózgi późnossacze - Dążą do ujawniania przez nas agresji, rywalizacji, antagonizmów, dominacji, współzawodnictwa, zemsty, zawiści. Zdolne jednak są do wzajemności, szczerości, zaufania i tworzenia relacji społecznych. „Nie czyń drugiemu co Tobie nie miłe”.
g) Co z neurologii wynika dla pedagogiki - Należy uświadomić sobie nasze dziedzictwo ewolucyjne i troszczyć się o harmonijny rozwój i funkcjonowanie wszystkich warstw mózgu. Należy umożliwić każdej jednostce pełny rozwój samodzielnego i krytycznego umysłu, zakładając, że każdy może mieć odmienne proporcje aktywności warstw mózgowia.