Integracja gospodarcza
Pojecie międzynarodowej integracji gospodarczej
Definicje integracji
Międzynarodowa integracja gospodarcza jest rozumiana jako proces scalania (zespalania) gospodarek narodowych. Scalanie to nie oznacza jednak dodawania potencjałów ekonomicznych, lecz tworzenie nowych organizmów gospodarczych o odmiennych właściwościach.
Sprawa pierwsza - to integracja rozumiana jako stan i jako proces.
Zdaniem Z. Kameckiego, przez integrację należy rozumieć wytworzenie się, na podstawie wykształconej jednolitej struktury ekonomicznej, pewnego organizmu gospodarczego obejmującego grupę krajów.
Organizm ten - ze względu na wysoki stopień wewnętrznych powiązań ekonomicznych i osiągniętą w wyniku tego wewnętrzną spoistość ekonomiczną - wyodrębnia się w widoczny sposób z całokształtu gospodarki światowej.
Zdaniem B. Balassy, "międzynarodowa integracja gospodarcza to proces obejmujący odpowiednie zmiany w strukturze ekonomicznej danej grupy krajów w kierunku wytworzenia się jednolitej struktury ekonomicznej i w oparciu o nią jednolitego organizmu gospodarczego";.
Sprawa druga - to integracja rozumiana jako proces regulowany przez mechanizm wolnego rynku lub też kształtowany przez państwo.
Według cytowanego już B. Balassy integracja jest procesem likwidacji barier w obrocie międzynarodowym towarów, pracy, kapitału i usług w celu stworzenia warunków do niezakłóconego funkcjonowania mechanizmu wolnego rynku.
Tymczasem J. Tinbergen przez pojęcie integracji rozumie proces koordynacji, a następnie unifikacji polityki ekonomicznej w obrębie grupy państw.
Sprawa trzecia - to korzyści z integracji; czy jedne kraje mogą na niej zarabiać, a inne tracić?
Zdaniem P. Bożyka i M. Guzka, przez pojęcie międzynarodowej integracji gospodarczej należy rozumieć rozwijanie takich powiązań, które wszystkim krajom należącym do ugrupowania integracyjnego przynoszą korzyści większe od możliwych do osiągnięcia w przypadku braku integracji.
Z tego punktu widzenia powiązania typu kolonialnego nie mogą być traktowane jako integracyjne. Nie brakuje jednak poglądów, iż powiązania typu imperialnego (np. między Wielką Brytanią czy Francją a ich koloniami) są również powiązaniami o charakterze integracyjnym.
Przesłanki i warunki integracji
Współczesna międzynarodowa integracja gospodarcza jest procesem obiektywnym.
U jej podstaw znajdują się wymagania współczesnego etapu rozwoju gospodarczego, w tym zwłaszcza konieczność zapewnienia wielkiej skali produkcji, szybkiego postępu technicznego, rozwoju specjalizacji i kooperacji zarówno w samej produkcji, jak i w badaniach naukowych oraz - w związku z tym - konieczność dysponowania szerokimi rynkami zbytu.
Podstawowym celem międzynarodowej integracji gospodarczej jest wzrost efektywności gospodarowania, którego syntetycznym wyrazem jest przyrost dochodu narodowego.
Służy temu przede wszystkim możliwość unowocześnienia gospodarki przez strukturalne zmiany w produkcji (zaniechanie bądź ograniczenie działań o relatywnie niskiej efektywności oraz zwiększenie znaczenia dziedzin uznanych za specjalizacyjne). Jest to możliwe dzięki powstaniu rynku zbytu wykraczającego poza granice państwowe.
Ułatwienia w przepływie towarów i usług stwarzają zarazem poszczególnym krajom możliwości koncentracji nakładów w dziedzinach najbardziej efektywnych.
Jednocześnie międzynarodowa integracja gospodarcza ułatwia krajom dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych. Dotyczy to głównie surowców oraz wiedzy technicznej. Dzięki temu mogą być ograniczone lub eliminowane narodowe bariery wzrostu gospodarczego.
Przesłanki międzynarodowej integracji gospodarczej można podzielić na:
polityczne,
społeczno-gospodarcze i
inne.
Do politycznych przesłanek integracji należy zaliczyć jednolity ustrój, zbieżność celów polityki zagranicznej itp. Różnice polityczne mogą uniemożliwić lub utrudnić narodową integrację gospodarczą, ale ich brak nie oznacza, że ta integracja będzie się rozwijać. Jest to więc przesłanka konieczna, ale niewystarczająca.
W grupie przesłanek społeczno-ekonomicznych na szczególną uwagę zasługuje pozytywny wpływ integracji na przyspieszenie tempa wzrostu dochodu narodowego i na wzrost poziomu dobrobytu.
Wpływ ten następuje przede wszystkim w wyniku rozwoju handlu: korzystniejszych cen, większych możliwości zakupu oraz zbytu towarów itp. W efekcie wzrasta dochód z handlu zagranicznego.
Integracja wpływa jednocześnie na poprawę efektywności gospodarowania za pośrednictwem rozwoju produkcji.
Wyrazem tego jest wzrost korzyści z tytułu zwiększenia skali produkcji; większe możliwości zbytu towarów pozwalają na wydłużenie serii produkcyjnej, a większe możliwości zakupu towarów sprzyjają koncentracji nakładów na produkty najbardziej opłacalne.
Służy temu m.in. rozwój specjalizacji i kooperacji produkcji, a także inne formy współpracy.
Integracja wpływa ponadto na poprawę efektywności gospodarowania dzięki rozwojowi techniki.
Wyrazem tego jest:
z jednej strony międzynarodowy podział pracy w zakresie badań nad postępem technicznym, z drugiej zaś - rozwój wspólnych badań w zakresie techniki. W efekcie następuje przyspieszenie postępu technicznego oraz obniżka jego kosztów. Wpływ integracji na poprawę efektywności gospodarowania dokonuje się wreszcie w wyniku rozwoju nauki. Wyrazem tego jest koordynacja rozwoju nauki, współpraca w dziedzinie badań oraz wspólne ich prowadzenie. Wszystko to sprzyja poprawie efektywności badań naukowych. Z tych względów integracja ma szczególnie duże znaczenie dla krajów małych i średnich, które pojedynczo nie są w stanie sprostać wymaganiom współczesnego rozwoju ekonomicznego i technologicznego.
W grupie innych przesłanek międzynarodowej integracji gospodarczej na szczególną uwagę zasługuje:
potrzeba wspólnego kształtowania infrastruktury (lądowej, wodnej, powietrznej) łączności informatyki itp.
Potrzeba standaryzacji urządzeń oraz unifikacji systemów funkcjonowania
odgrywa w tej dziedzinie rolę szczególną.
Podobne wymagania stawia ochrona środowiska przyrodniczego; nie jest ona możliwa bez skoordynowania działań grupy krajów w dziedzinie konstrukcji i wykorzystania narzędzi przemysłowych, a także w zakresie przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska innymi sposobami.
Rozwój międzynarodowej integracji gospodarczej ma jednak swoje warunki, co oznacza, że nie wszystkie kraje mogą się ze sobą integrować.
Podstawowym warunkiem jest komplementarność, czyli wzajemne dopasowanie struktur gospodarczych.
Jednocześnie pogłębianie komplementarności struktur jest efektem integracji.
Komplementarność może mieć przy tym charakter międzygałęziowy lub wewnątrzgałęziowy.
Podstawą komplementarności międzygałęziowej są różnice w zasobach czynników produkcji.
Są one na ogół wynikiem różnic w zasobności złóż surowców, położeniu geograficznym i warunkach klimatycznych, eksploatacji złóż surowców, co jest spowodowane warunkami naturalnymi, itp.
Przykładem komplementarności międzygałęziowej jest tradycyjny międzynarodowy podział pracy, w ramach którego jedne kraje specjalizowały się w produkcji surowców i żywności, pozostałe zaś w produkcji wyrobów przemysłowych.
Podstawę komplementarności wewnątrzgałęziowej stanowią różnice w wydajności czynników produkcji.
W ujęciu rzeczowym, a więc z punktu widzenia wewnątrz gałęziowych struktur produkcji, integrujące się mogą konkurować ze sobą. W miarę rozwoju gospodarczego przesłanki naturalne i historyczne ustępują miejsca przesłankom wynikającym z postępu naukowo-technicznego.
Warunkiem integracji międzynarodowej jest jednocześnie odpowiednia infrastruktura, w tym zwłaszcza rozwinięte połączenia kolejowe, drogowe, morskie, telekomunikacyjne, informatyczne itp.
Z tego właśnie względu w najkorzystniejszej sytuacji są kraje sąsiedzkie, tradycyjnie rozwijające ze sobą handel zagraniczny, kooperację produkcji czy też inne formy współpracy międzynarodowej.
Warunkiem integracji międzynarodowej jest wreszcie sprzyjająca polityka ekonomiczna, wyrażająca się we wzajemnym udzielaniu sobie preferencji celnych, parataryfowych i pozataryfowych, wprowadzaniu swobody przepływu kapitału, pracy i innych czynników produkcji, koordynacji polityki gospodarczej lub też w prowadzeniu wspólnej polityki ekonomicznej.
Warunek ten ma charakter instytucjonalny w odróżnieniu od dwu poprzednich, które trzeba zaliczyć do grupy warunków strukturalnych.
Integracja międzynarodowa i ponadnarodowa a suwerenność państw
W przypadku integracji międzynarodowej nie ma formalnego zagrożenia dla suwerenności państw członkowskich; tworzone organy - instytucje integracyjne - koncentrują bowiem swoją uwagę na koordynacji wewnętrznej i zagranicznej polityki poszczególnych państw.
Mogą one wydawać zalecenia nie mające jednak mocy wiążącej wobec swych adresatów, którzy powinni - ale nie muszą - podporządkować się tym zaleceniom.
Zalecenia międzynarodowych organów integracyjnych są swego rodzaju propozycjami, sugestiami, czy też życzeniami wobec krajów członkowskich.
Nabierają one mocy prawnej dopiero po zatwierdzeniu przez rządy poszczególnych państw i przekształceniu ich w uchwały, zarządzenia bądź też innego rodzaju akty prawne.
W przypadku integracji ponadnarodowej organy - instytucje integracyjne - wydają rozporządzenia i dyrektywy oraz podejmują decyzje obligatoryjne dla państw członkowskich.
Mogą one dotyczyć rządów, osób prawnych i fizycznych, a więc mieć charakter powszechny bądź też wycinkowy. Dyrektywy wiążą państwa, do których są skierowane, w zakresie wyników, jakie powinny być osiągnięte, pozostawiając władzom państwowym swobodę wyboru form oraz środków.
Decyzje obowiązują w całości strony, do których są skierowane. Rozporządzenia natomiast mają zasięg ogólny, obowiązują w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach.
W dotychczasowej praktyce próbuje się stosować równocześnie międzynarodową i ponadnarodową formę integracji.
Przyczyną jest z jednej strony - chęć zapewnienia wysokiej skuteczności działania instytucjom integracyjnym (czemu dobrze służą uprawnienia ponadpaństwowe), z drugiej zaś strony - potrzeba nie ograniczania zbytnio suwerenności.
W zakres stosowanego w prawie międzynarodowym pojęcia suwerenności wchodzi tzw. zwierzchnictwo terytorialne i zwierzchnictwo osobowe.
Pojęcie zwierzchnictwo terytorialne oznacza wyłączność władzy państwa na jego terytorium, pojęcie zaś zwierzchnictwo osobowe - wyłączność władzy państwa wobec jego obywateli.
Pojęcie suwerenności jest również traktowane jako prawo do wyłącznego decydowania przez państwo o jego sprawach wewnętrznych i stosunkach zewnętrznych.
Dopóki organy utworzone przez państwa należące do ugrupowania integracyjnego nie mają charakteru ponadnarodowego, dopóty integracja i suwerenność zgodnie współdziałają.
Inaczej jest natomiast w przypadku nadania ugrupowaniu integracyjnemu funkcji ponadnarodowych ; następuje wówczas ograniczenie wykonywania suwerenności.
O ograniczeniu wykonywania suwerenności można mówić wtedy, gdy w umowie o utworzeniu organizacji ponadnarodowej znajduje się wyraźne postanowienie, iż każde państwo członkowskie może na własne żądanie ,wystąpić z tej organizacji, bądź też jest umieszczona klauzula o obowiązywaniu umowy w określonym czasie, po upływie którego jest wymagana ponowna jej ratyfikacja przez państwa członkowskie.
Podobne skutki rodzi przypadek, gdy faktycznie jest możliwe odstąpienie od umowy przez podjęcie jednostronnej decyzji przez państwo członkowskie, mimo że w umowie taka okoliczność nie jest przewidywana.
Dobrowolne ograniczenie suwerenności występuje natomiast wtedy, gdy z postanowień umowy o utworzeniu organizacji ponadnarodowej wynika, że żadne państwo nie może z tej organizacji wystąpić na mocy jednostronnej decyzji. Żaden z traktatów współczesnych organizacji integracyjnych nie zawiera jednak tego typu klauzuli.
Modele i mechanizmy integracji gospodarczej
Pojecie modelu i mechanizmu integracji
Przez pojęcie modelu integracji będziemy rozumieli całościowy obraz układu integracyjnego obejmujący zespół jego głównych właściwości, w tym zwłaszcza podział kompetencji między organami międzynarodowymi lub ponadnarodowymi a rządami państw członkowskich oraz między centralnymi ośrodkami władzy gospodarczej w poszczególnych krajach a przedsiębiorstwami.
Zgodnie z tą definicją model integracji obejmuje przede wszystkim zasady podejmowania decyzji dotyczących powiązań międzynarodowych.
Mechanizm integracji jest pojęciem węższym od modelu i obejmuje zasady funkcjonowania rynku międzynarodowego oraz jego związki z rynkami poszczególnych państw członkowskich.
W takim rozumieniu w zakres pojęcia mechanizmu integracji wchodzi przede wszystkim funkcjonowanie pieniądza, cen, kursów walut, rozliczeń międzynarodowych itp. zarówno w obrębie ugrupowania integracyjnego jako całości, jak i w obrębie poszczególnych państw członkowskich.
Modele i mechanizmy integracji w gospodarce rynkowej
W literaturze przedmiotu są rozpatrywane dwa modele integracji w gospodarce rynkowej: model integracji międzynarodowej oraz model integracji
Zwolennicy modelu integracji międzynarodowej (nazywanego też modelem integracji nie regulowanej lub liberalnej) uważają, że wszystkie decyzje integracyjne, a więc zarówno te, które dotyczą ustanowienia międzynarodowych więzi o podstawowym znaczeniu dla przebiegu całego procesu integracji, jak i te, od których w sposób bezpośredni zależy realizacja bieżących operacji gospodarczych w skali międzynarodowej, powinny być podejmowane wyłącznie przez przedsiębiorstwa w krajach członkowskich.
W takim rozumieniu zarówno rola międzynarodowych ośrodków integracyjnych, jak i rola państw członkowskich jest bardzo ograniczona.
Państwo jest przede wszystkim stróżem porządku w skali poszczególnych krajów; utrzymuje ono praworządność i porządek publiczny, stosuje środki przymusu dla ochrony zgodnych z prawem umów i kontraktów prywatnych oraz pielęgnuje wolny rynek i wolną konkurencję.
Ośrodki międzynarodowe czynią to sarno w skali ugrupowania integracyjnego.
Z modelem tym koresponduje mechanizm wolnego rynku i wolnego handlu, opierający się na założeniu, że podstawowymi podmiotami gospodarczymi są producenci i konsumenci, samodzielni, niezależni od nikogo, nie krępowani ograniczeniami państwowymi, a ceny krajowe i międzynarodowe, kursy walut, stopa procentowa itp. są ustalane na rynku w wyniku wolnej gry sił rynkowych.
Tylko rynek powinien w tym rozumieniu informować i pobudzać przedsiębiorstwa do takiej produkcji, jakiej wymagają konsumenci.
Tego typu model integracji i mechanizm z nim związany są konstrukcją teoretyczną, postulatywną, celem, do którego - zdaniem jego zwolenników - powinna zmierzać integracja w gospodarce rynkowej.
Alternatywnym rozwiązaniem jest model integracji ponadnarodowej (nazywany też modelem integracji regulowanej lub instytucjonalnej), w którym zarówno ośrodek ponadnarodowy, jak i ośrodki narodowe uzyskują uprawnienia do oddziaływania na procesy integracyjne w obrębie ugrupowania.
W tym modelu również wszystkie decyzje dotyczące powiązań między-; narodowych są podejmowane przez przedsiębiorstwa, ale rola państw członkowskich i ośrodka ponadnarodowego daleko wykracza poza funkcje stróża porządku: Mogą one pośrednio oddziaływać na decyzje przedsiębiorstw za pomocą subwencji, ceł, ograniczeń parataryfowych i pozataryfowych polityki kursu walutowego, stopy procentowej, polityki budżetowej itp.
Modelowi temu odpowiada mechanizm rynkowy sprzężony z interwencjonizmem państwowym. Tego typu model i mechanizm z nim związany korespondują z rozwiązaniami stosowanymi w praktyce w gospodarce rynkowej, zwłaszcza w Unii Europejskiej.
Najprostszym rozwiązaniem jest strefa wolnego handlu. Oznacza ona likwidację ceł i ograniczeń ilościowych w handlu między określoną grupą krajów. Kraje te zachowują jednocześnie autonomiczną zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własną niezależną politykę handlową wobec krajów trzecich.
Przykładem strefy wolnego handlu jest EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu), utworzona na podstawie układu, który wszedł w życie w maju 1960 r.
W przypadku gdy kraje tworzące strefę wolnego handlu wprowadzają ujednolicone cła zewnętrzne (wobec krajów trzecich), mamy do czynienia z unią celną.
Unia celna sprzyja rozwojowi handlu wzajemnego krajów członkowskich i ogranicza rozwój handlu z krajami trzecimi.
Można tu zatem mówić o preferencyjnym i dyskryminacyjnym działaniu cła w unii celnej, tzn. preferowaniu importu z krajów unii i dyskryminowaniu importu w stosunku do handlu wzajemnego z krajów trzecich.
Preferencja polega w tym przypadku na zniesieniu i niestosowaniu ceł oraz ograniczeń w obrotach handlowych między krajami unii (preferencja taka ma miejsce również w strefie wolnego handlu), dyskryminacja zaś - na wprowadzeniu i stosowaniu wspólnej dla krajów unii zewnętrznej taryfy celnej.
Unia celna wywiera dwojaki wpływ na handel zagraniczny krajów unii: wywołuje efekt przesunięcia i efekt kreacji handlu.
Oba te efekty mogą zresztą wystąpić także w strefie wolnego handlu lub - na skutek wprowadzenia jakichkolwiek preferencji celnych - nawet bez tworzenia unii celnej albo strefy wolnego handlu.
Efekt przesunięcia handlu (trade diversion effect) wyraża się w zwiększeniu udziału krajów należących do unii celnej w handlu krajów-członków unii oraz w zmniejszeniu udziału krajów trzecich, w wyniku przesunięcia się źródeł zakupu określonych towarów z krajów nawet o niższych kosztach produkcji, lecz pozostających na zewnątrz unii, do krajów wchodzących w skład unii celnej.
U podstaw efektu przesunięcia znajduje się zróżnicowanie stawek celnych; wewnątrz unii pozostają one zniesione, natomiast w stosunkach z krajami trzecimi są nadal stosowane.
Efekt kreacji handlu (trade creation effect) wyraża się we wzroście wolumenu wzajemnych obrotów handlowych krajów tworzących unię celną -w wyniku usunięcia ceł i innych barier w handlu między krajami unii oraz wprowadzenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej.
Zniesienie ceł wewnątrz unii powoduje, iż pewne rodzaje towarów wytwarzane w poszczególnych krajach unii mogą być, odwrotnie niż poprzednio, oferowane na rynkach innych krajów unii po cenach konkurencyjnych w stosunku do towarów miejscowych.
Efekt kreacji handlu można jednocześnie rozpatrywać znacznie szerzej, przy założeniu, że unia celna ma wpływ nie tylko na handel krajów do niej należących, lecz także na handel międzynarodowy w ogóle. W takim znaczeniu efekt kreacji handlu wywołany utworzeniem unii celnej wyraża ogólny wzrost popytu na import w krajach unii, jak również zmiany popytu na import w krajach trzecich.
Wspólny rynek jest wyższą od strefy wolnego handlu i unii celnej formą integracji; oznacza on bowiem nie tylko zniesienie ceł we wzajemnych obrotach i wprowadzenie wspólnej taryfy celnej wobec krajów trzecich, lecz, także swobodę przepływu kapitału i siły roboczej w obrębie ugrupowania integracyjnego.
Stwarza to lepsze warunki do niezakłóconego funkcjonowania mechanizmu wolnej konkurencji, a w konsekwencji lepsze możliwości dostosowawcze niż w przypadku strefy wolnego handlu i unii celnej -prze optymalną alokację siły roboczej, rozwój produkcji na wielką skalę, szybsze wprowadzanie postępu technicznego itp.
Utworzenie wspólnego rynku wymaga zwłaszcza ujednolicenia polityki cenowej w obrębie ugrupowania Przykładem tego typu rozwiązania, choć nie do końca zgodnym z założeniami, jest wspólny rynek produktów rolnych Unii Europejskiej.
Unia walutowa obejmuje, poza strefą wolnego handlu, unią celną i wspólnym rynkiem, koordynację (lub unifikację) polityki walutowej prowadzonej przez kraje wchodzące w skład ugrupowania integracyjnego
W zakres tej koordynacji wchodzi ograniczanie (do z góry określone przedziału) wahań kursów walutowych, tworzenie wspólnych rezerw walutowych, wprowadzenie jednolitej waluty międzynarodowej, bezwarunkowa pomoc kredytowa itp.
Unia ekonomiczna obejmuje, poza strefą wolnego handlu, unią celną wspólnym rynkiem i unią walutową, koordynację (lub unifikację) szczególnych dziedzin polityki ekonomicznej, i to zarówno ogólnej, i w poszczególnych działach gospodarki.
O pełnej unii ekonomicznej można by mówić wówczas, gdy na obszarze integrujących się państw wszystkie ważniejsze z punktu widzenia funkcjonowania wspólnego rynku dziedziny polityki gospodarczej zostałyby objęte wspólną lub skoordynowaną polityką, wprowadzono by wspólną walutę, a władzę ekonomiczną w najważniejszych dziedzinach sprawowałyby organy ponadnatrodowe.
Unia polityczna oznacza koordynację (lub unifikację) zarówno polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej krajów wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego.
W praktyce ta właśnie sfera napotyka szczególnie duże kłopoty w procesie integracji regionalnej i jest traktowana jako ukoronowanie dążeń integracyjnych krajów członkowskich.
Próby integracji regionalnej w gospodarce centralnie planowanej
Zupełnie odmienny model integracji międzynarodowej i mechanizm z nim związany próbowały zastosować kraje Europy Środkowej i Wschodniej, powołując w 1949 r. Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej".
W modelu tym (nazywanym policentrycznym) zarówno decyzje dotyczące ustanawiania międzynarodowych więzi o podstawowym znaczeniu dla przebiegu całego procesu integracyjnego, jak i decyzje, od których w sposób bezpośredni zależy realizacja bieżących operacji gospodarczych w skali międzynarodowej, skupiono w wielu równorzędnych ośrodkach narodowych. Ośrodek międzynarodowy pozbawiono natomiast jakiegokolwiek prawa do podejmowania decyzji; pełnił on tylko funkcje koordynacyjne, których wyniki były przekazywane krajom członkowskim w formie zaleceń.
Cechą tego modelu był jednocześnie brak mechanizmu rynku międzynarodowego, którego uczestnikami byłyby przedsiębiorstwa z krajów członkowskich, uprawnione do podejmowania samodzielnych decyzji. Wszelkie kontakty na szczeblu wykonawczym - między przedsiębiorstwami - miały jedynie charakter wykonawczy.
W modelu tym próbowano zbudować powiązania integracyjne między krajami członkowskimi wyłącznie za pomocą narzędzi administracyjnych, takich jak: umowy międzynarodowe, koordynacja planów gospodarczych, procedura konsultacyjna na różnych szczeblach centralnej administracji państw członkowskich itp. Takie narzędzia mechanizmu ekonomicznego, jak ceny, kursy walut, pieniądz, rozliczenia, nie odgrywały aktywnej roli w tym procesie.
Funkcje ośrodka międzynarodowego koordynującego działalność gospodarczą krajów Europy Środkowej i Wschodniej pełniła Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej i jej organy. Koordynacją całości zajmowała się Sesja - najwyższy organ RWPG. Określała ona formy i metody współdziałania krajów członkowskich. Koordynacją odcinkowego współdziałania tych krajów zajmowały się komitety i komisje. Ich liczba była zmienna. Komisje przygotowywały projekty uchwał podejmowanych następnie prze komitety bądź Sesję RWPG. Funkcje koordynacyjne pełniły ponadto międzynarodowe organizacje gospodarcze, mające charakter zrzeszeń poziomych. Były one tworzone na podstawie specjalnych porozumie międzynarodowych. Funkcje koordynacyjne pełniły także międzynarodowe zjednoczenia gospodarcze; oprócz koordynacji prowadziły one własną działalność gospodarczą.
Rozwiązanie to nie doprowadziło jednak do rozwoju powiązań integracyjnych w obrębie państw członkowskich. Wręcz odwrotnie, w je ramach utrzymywały się tendencje do autarkii. Poszczególne kraje członkowskie rozbudowywały nadal wszystkie rodzaje produkcji, widząc w i porcie jedynie możliwość dostępu do towarów niezbędnych, który u siebie nie mogły (jeszcze) produkować, w eksporcie zaś - źródło de niezbędnych do kompensowania wydatków importowych. Z oporem postępował rozwój specjalizacji i kooperacji produkcji. W szczątkowej formie dokonywano przepływów czynników produkcji (pracy, kapitału)
W 1990 r. RWPG została formalnie rozwiązana, udział handlu wzajemnego wielokrotnie się obniżył, a więzi specjalizacyjne i kooperacyjne (nawet te szczątkowe) - przerwano.
Integracja regionalna w krajach rozwijających się
W krajach rozwijających się również występują tendencje do polityki regionalnej. Wśród wielu ugrupowań integracyjnych, jakie tu pokazano na uwagę zasługują:
Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM),
Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej (LAFTA), przekształcone następnie w Stowarzyszenie Integracyjne Ameryki Środkowej (LAIA),
Wspólnota Karaibska (CARICOM),
Andyjski Wspólny Rynek (AMC),
Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN),
Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS),
Wspólnota Gospodarcza Afryki Zachodniej (CEAO).
Zainteresowanie krajów rozwijających się integracją regionalną wynika z odmiennych przyczyn niż krajów rozwiniętych gospodarczo; kraje rozwijające się szukają w integracji możliwości rozwiązania problemów gospodarczych, jakie przeżywają, w tym zwłaszcza trudności w uprzemysłowieniu.
Tworząc ugrupowania integracyjne, poszukują one sposobów połączenia skromnych na ogół możliwości kapitałowych, surowcowych itp., eliminacji struktur konkurencyjnych, rozszerzenia rynków zbytu.
Postęp w integracji regionalnej krajów rozwijających się jest jednak niewielki.
Przyczyny tego są różnorakie. Wśród nich szczególnie ważne znaczenie ma brak odpowiedniej infrastruktury wiążącej zainteresowane kraje, co w niektórych regionach sprowadza tę integrację do zera.
Ważną przyczyną jest także brak komplementarnych struktur gospodarczych; w przeważającej części przypadków struktury te nawet są konkurencyjne i, co ważniejsze, mają charakter surowcowo-rolniczy.
Nie bez znaczenia jest też fakt, że próbujące się integrować kraje rozwijające się są wysoce zróżnicowane pod względem poziomu rozwoju, potencjału ekonomicznego itp. Również brak stabilności politycznej w tych krajach rodzi konflikty hamujące rozwój współpracy.
Integracja regionalna w krajach rozwijających się w dużym stopniu jest próbą naśladowania procesów zachodzących w krajach wysoko uprzemysłowionych. Ze względu jednak na wspomniane trudności postępuje ona nieporównanie wolniej, a w niektórych przypadkach w ogóle jej nie ma mimo formalnie istniejących organizacji integracyjnych.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl