POCHODZENIE I UDOMOWIENIE BYDŁA

• Pochodzenie bydła nie zostało dotychczas w pełni wyjaśnione.

• Przyjmuje się, że praprzodkiem bydła domowego jest wymarły już tur wielki.

• Udomowienie bydła nastąpiło przed kilkoma tysiącami lat (około 8 tysięcy lat temu) na bardzo odległych od siebie i różnorodnych terenach — w Azji, Europie i Afryce Północnej.

• Obecne bydło jest znacznie mniejsze i o delikatniejszej budowie, odznacza się szybszym tempem rozwoju, wcześniej osiąga dojrzałość fizyczną i płciową, przy czym zanikła u niego sezonowość w rozmnażaniu, charakterystyczna dla zwierząt dzikich. Jeszcze większe zmiany nastąpiły w przydatności użytkowej. Bydło jest lepiej umięśnione, przy czym mięso z niego jest smaczne i soczyste, a mleczność krów rekordzistek dochodzi do 20 tys. kg rocznie, podczas gdy turzyce produkowały tylko tyle mleka, ile potrzeba było do wykarmienia cielęcia.

ZNACZENIE GOSPODARCZE CHOWU BYDŁA

• Chów bydła jest ważnym działem, produkcji gospodarki narodowej, dostarczającym mleko, mięso oraz skóry.

• Bydło przetwarza znaczną część produkcji roślinnej wykorzystując produkty uboczne i odpadki produkcji roślinnej.

• Obornik i gnojownica poprawiają żyzność gleby i wpływają na wzrost plonów.

• 40% całej towarowej produkcji zwierzęcej w Polsce stanowi produkcja mleka i mięsa wołowego.

• 30-35% zasobów siły roboczej w rolnictwie związana jest z produkcją mleka.

TYPY UŻYTKOWE I RASY BYDŁA

• Po oswojeniu i udomowieniu bydła człowiek dążył do jego udoskonalenia i wyspecjalizowania w celu otrzymywania określonych produktów, np. mleka, mięsa, a dawniej także siły pociągowej. Zdolność zwierząt gospodarskich do określonej produkcji nazywamy ich użytkowością.

• Obecnie rozróżniamy trzy zasadnicze typy bydła: mleczny, mięsny i kombinowany: mięsno-mleczny bądź mleczno-mięsny.

• Typ roboczy (pociągowy) zaniknął w krajach wysoko cywilizowanych wskutek rozwoju mechanizacji rolnictwa i transportu.

• Typ wszechstronnie użytkowy, mięsno-mleczno-roboczy, łączył w sobie właściwości budowy i przydatność wszystkich trzech typów, oczywiście na niższym, pośrednim poziomie.

TYP MLECZNY

• Sylwetka krowy tego typu oglądana z boku lub z góry przypomina wydłużony trójkąt.

• Głowa wyróżnia się kształtną budową i suchą tkanką.

• Szyja jest długa i cienka, ale dobrze umięśniona.

• Klatka piersiowa stosunkowo płytka i płasko ożebrowana, brzuch pojemny.

• Kości miednicy rozstawione szeroko, w związku z tym tylna partia tułowia jest szeroka i głęboka, co stanowi warunek dobrego zawieszenia wymienia.

• Wymię kształtne i pojemne, o przewadze tkanki gruczołowej i żyłach mlecznych dobrze wykształconych.

• Skóra cienka, łatwo przesuwania, pofałdowana na szyi.

• Kończyny cienkie, długie i suche, tylne szeroko rozstawione, co też sprzyja dobremu zawieszeniu i rozwojowi wymienia.

• Przedstawiciele rasy:  jersey, bydło czarno-białe i czerwono-białe odmiany holsztyńsko-fryzyjskiej.

TYP MIĘSNY

• Charakteryzuje go beczułkowata budowa ciała.

• Tułów raczej krótki, ale szeroki i głęboki, doskonale umięśniony, zwłaszcza mostek i zad, wskutek czego sylwetka ma kształt prostokąta.

• Głowa mała i jakby skrócona, szyja krótka i gruba. Kończyny również krótkie i grube.

• Skóra gruba i trudno przesuwalna wskutek obfitej podskórnej tkanki tłuszczowej.

• Charakterystyczną cechą bydła typu mięsnego jest to, że mięśnie dostarczające najcenniejszego mięsa są dobrze wysklepione i zawierają dość dużo tłuszczu śródmięśniowego, co nadaje mięsu odpowiednią soczystość i dobry smak. U bydła typu mlecznego mięśnie są raczej płaskie, suche, mniej przetłuszczone, wskutek czego mięso z niego jest mniej soczyste.

• Rasy: hereford, aberdin angus i szarole (charolais), limuzę (limousine)

TYP KOMBINOWANY

• mięsno-mleczny i mleczno-mięsny.

• Odznacza się on pośrednimi cechami budowy.

• Ma dobrze rozwinięte wymię, ale także dobrze umięśnioną partię grzbietową i zad, chociaż mięśnie te nie są tak wyraźnie wysklepione jak u bydła typu mięsnego.

• Tułów jest dość masywny, średnio długi, szeroki i głęboki, dobrze rozwinięty, zarówno przód, jak i zad, kończyny średnio długie i mocne.

• Dobre umięśnienie, a jednocześnie dobrze rozwinięte wymię świadczy o dużej zdolności do produkcji zarówno mleka, jak i mięsa.

• Rasy: bydło czarno-białe i czerwono-białe - typ mięsno-mleczny, oraz polska czerwona – typ mleczno mięsny

TYP WSZECHSTRONNIE UŻYTKOWY

• przyjmuje wartości pośrednie między bydłem typu mlecznego i mięsnego oraz roboczego.

• Rasy: bydło simentalskie.

RASY BYDŁA

I. Rasy bydła typu mięsnego

LIMOUSINE ( limuzę)

• Francuska rasa bydła o jednostronnym mięsnym kierunku użytkowania.

• Umaszczenie jej jest jednolite czerwonobrunatne z jasną obwódką wokół śluzawicy i oczu.

• Rasa wcześnie dojrzewającą; pierwsze wycielenia następują w 30. miesiącu życia jałówki.

• Buhajki przy urodzeniu ważą średnio 39 kg, a cieliczki — 36 kg. Płodność jest bardzo dobra.

• W Polsce rasa ta używana jest do krzyżowania towarowego.

CHAROLAISE (czyt szarolez)

• Jest to francuska rasa bydła o jednostronnie mięsnym kierunku użytkowania

• Dobrze wykorzystuje pasze i przystosowuje się łatwo do różnych warunków klimatycznych.

• Jest rasą wcześnie dojrzewającą; pierwsze wycielenia następują już w 25. miesiącu życia jałówek. Średnia masa cieląt przy urodzeniu wynosi 43,5 kg.

• Umaszczenie jest słomkowe, beżowe do prawie białego. Śluzawica, rogi i racice są koloru cielistego.

• Wydajność rzeźna buhajów opasanych do wieku 14-16 miesięcy wynosi 60-65%.

• Mieszańce F1 są przeznaczone na opas.

ABERDEEN ANGUS (czyt. aberdin angus)

• Rasa ta reprezentuje jednostronnie mięsny kierunek użytkowania.

• Umaszczenie bydła tej rasy jest czarne, ale są również osobniki jednomaściste czerwone; homozygotyczne w parze genów recesywnych czerwonego umaszczenia.

• Należy do ras wcześnie dojrzewających; pierwsze wycielenia notuje się między 27. i 30. miesiącem ich życia. Buhajki przy urodzeniu ważą średnio 28 kg, a cieliczki — 26 kg. Długość okresów międzywycieleniowych wynosi średnio 369 dni.

• Bydło rasy aberdeen angus nadaje się do krzyżowania twórczego i towarowego.

II a. Rasy bydła typu kombinowanego (mleczno-mięsnego)

CZARNO-BIAŁA

• Jest hodowana w Polsce.

• Hodowane jest na terenach nizinnych, na całym obszarze Polski, z wyjątkiem podgórskich rejonów południowo-zachodniej, południowo-wschodniej i północno-wschodniej Polski. Pogłowie bydła tej rasy stanowi obecnie 93% stanu liczebnego bydła w naszym kraju.

• Wydajność rzeźna wynosi średnio 58%.

• Jest to rasa wcześnie dojrzewająca. Pierwsze wycielenia następują w wieku 24-32 miesięcy. Okres międzywycieleniowy trwa 360-410 dni. Buhajki przy urodzeniu ważą średnio 37 kg, a cieliczki — 35 kg.

• Obecnie jest krzyżowana z bydłem rasy holsztyńsko-fryzyjskiej w celu polepszenia: cech mleczności, pokroju, budowy wymienia, zdolności wydojowej i zwiększenia masy ciała.

• Warunkiem otrzymania większej wydajności mleka od krów mieszańców jest zapewnienie im lepszych warunków żywieniowych

CZERWONO-BIAŁA

• Rasa ta jest hodowana w Polsce w województwach południowo-zachodnich, głównie na Dolnym Śląsku i Śląsku Opolskim. Jest wynikiem krzyżowania wielu ras: czerwono-białej z Westfalii-Nadrenii i wschodniej Fryzji oraz shorthorn, wilstermarsch i breiten-burger. Stanowi 6% pogłowia bydła w Polsce.

• Dobrze wykorzystuje pasze, szczególnie objętościowe.

• Jest rasą wcześnie dojrzewającą. Pierwsze wycielenia następują w wieku 25-32 miesięcy życia jałówek, gdy masa ich ciała wynosi 320-400 kg. Masa ciała buhajków przy urodzeniu wynosi średnio 38 kg, a cieliczek — 36 kg. Ciąża trwa średnio 277 dni, a okres międzywycieleniowy — 380-410 dni.

• Wydajność rzeźna opasów — 58-63%.

II b. Rasy bydła typu kombinowanego (mięsno-mlecznego)

POLSKA CZERWONA

• Polska rodzima rasa hodowana w rejonach o niższym poziomie produkcji rolniczej — dawniej w Galicji, obecnie jeszcze w południowych i północno-wschodnich rejonach Polski. Teoretycznie rasa ta objęta jest hodowlą zachowawczą.

• Bydło rasy polskiej czerwonej jest doskonale przystosowane do trudnych warunków bytowania. Jest odporne na choroby — znikomy procent krów choruje na białaczkę.

• Nie należy do ras wcześnie dojrzewających.

• Pierwsze wycielenia jałówek następują dopiero po 30. miesiącu ich życia.

• Obecnie poddana jest krzyżowaniu wypierającemu rasami: czarno-biała i angler.

III. Rasy bydła typu wszechstronnie użytkowego

SIMENTALSKA

• Wywodzi się ze Szwajcarii.

• Bydło rasy simentalskiej charakteryzuje się z reguły ordynarną konstytucją, która sprzyja hodowli nawet w trudnych warunkach bytowania.

• Umaszczenie może być jednolite lub pstre, ale głowa jest biała. Barwa sierści na tułowiu jest słomkowa lub czerwona.

• Jest rasą wcześnie dojrzewającą. Pierwsze wycielenia jałówek następują w wieku 29,8 miesiąca. Okresy międzywycieleniowe trwają średnio 386 dni. Cielęta przy urodzeniu ważą 35-45 kg.

• Wydajność rzeźna wynosiła 56,7%.

PIELĘGNACJA BYDŁA

• Pielęgnacja bydła wynika nie tylko z potrzeby dbania o wygląd zwierząt, ale i z troski o ich zdrowie, higienę i wyniki produkcyjne.

• Korzystnie oddziałuje ona na ich wydajność, jakość produkowanego mleka oraz związane z tym efekty ekonomiczne produkcji całego gospodarstwa.

• Do podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych bydła zaliczamy czyszczenie skóry, korekcję racic i usuwanie rogów.

Czyszczenie skóry

• Zabiegi czyszczenia skóry – usunięcie kurzu, zrogowaciałego naskórka i pozostałych zabrudzeń.

• Czesanie pobudzena zakończenia nerwowe znajdujące się na powierzchni skóry, poprawia jej ukrwienie,  co ułatwia przyswajanie składników pokarmowych, wzmaga proces przemiany materii oraz zwiększa apetyt zwierzęcia i pozwala podnieść jego wydajność produkcyjną.

• Pielęgnowanie skóry ma też wpływ na jakość skóry jako surowca.

• Używa się specjalnej szczotki ze sztywnym, naturalnym włosiem.

• Czyszczenie krów i buhajów należy wykonywać w miarę możliwości jak najczęściej. Zaleca się, aby wykonywać je wręcz codziennie - po udoju i nakarmieniu zwierząt.

• W przypadku krów mlecznych myje się wymiona i okolice przed i po każdym udoju.

Korekcja racic

• Zaniedbania w pielęgnacji racic mogą doprowadzić do kulawizn, zniekształceń stawów i kości, nadpobudliwości, bólu oraz obniżenia produkcji.

• Krowom należy przycinać racice dwa razy w ciągu roku: na wiosnę około 6 tygodni przed wyjściem na pastwisko, aby róg, mógł nieco odrosnąć i utworzyć warstwę ochronną, niezbędną przy długich spacerach; i na jesieni - jako zabieg uzupełniający.

• Korekcja ma na celu przywrócenie racicom prawidłowego kształtu, ma również umożliwić kończynom wygodne oparcie oraz równomierne rozłożenie ciężaru ciała na całą powierzchnię nośną racic.

• Podczas przeprowadzania korekcji racic przyjmuje się zwykle następującą kolejność czynności:

  • unieruchomienie kończyny, najlepiej w poskromie, poprzez podwieszenie na drążku lub podtrzymanie;

  • zestruganie nożem kopytowym warstwy rogu z powierzchni podeszwowej;

  • obcięcie kleszczami racicowymi warstwy rogu ściennego od strony podeszwowej;

  • zestruganie nożem kopytowym części podeszwy przylegającej do szpary międzyracicznej;

  • wyrównanie nierówności tarnikiem, ewentualnie skrócenie raciczek;

Usuwanie rogów

• Zalecane jest usuwanie rogów u zwierząt utrzymywanych w oborach wolostanowiskowych, gdyż zabieg ten łagodzi skutki agresji w stadzie

• Najlepiej zawiązki rogów zniszczyć u cieląt w wieku 10-14 dni. Dokonać tego można na różne sposoby:

  • chemicznie- wykorzystując w tym celu np. Rogowet;

  • chirurgicznie- specjalnym nożem;

  • przy użyciu żegadeł elektrycznych;

Najprostsza jest metoda chemiczna. Usuwając zawiązki rogów tą metodą, wykonujemy następujące czynności:

• unieruchamiamy cielę i strzyżemy jego sierść na powierzchni około 3 cm wokół zawiązków rogów;

• zwilżamy wodą powierzchnię odpowiadającą zawiązkom;

• smarujemy preparatem powierzchnię zawiązków i powierzchnię bezpośrednio wokół nich;

• Po 4-6 tygodniach skóra wraz z zawiązkami rogów martwieje i odpada.

Pielęgnacja to również kontrola wentylacji, poideł, kanalizacji itp. Hodowca będąc w stałym kontakcie z lekarzem weterynarii powinien prowadzić profilaktykę i ochronę w zakresie zwalczania gzawicy, motylicy, powinien dopilnować również szczepień ochronnych i cyklicznie dezynfekować pomieszczenia.

WYMOGI DLA BYDŁA

• konieczne jest utrzymanie odpowiedniej temperatury, oświetlenia, wilgotności powietrza i wentylacji.

• Oświetlenie może być dzienne lub sztuczne. Przy oświetleniu dziennym stosunek powierzchni okien do podłogi (dla krów) powinien wynosić 1:18. Oświetlenie sztuczne powinno odpowiadać oświetleniu naturalnemu w godzinach od 9.00 do 17.00. 

• Wilgotność powietrza powinna wynosić 60% - 80 %

• Stężenie gazów ma też bardzo istotne znaczenie. W powietrzu nie powinno znajdować się więcej niż 3000 ppm CO2, 5 ppm H2S i 20 ppm NH3.

• Do przechowywania odchodów zwierzęcych zalecana jest płyta obornikowa ale w każdym gospodarstwie – już obowiązkowo - musi znajdować się zbiornik na gnojówkę lub gnojowicę.

• Zapewnienie odpowiedniej wielkości pomieszczeń.

• Odpowiednie warunki środowiskowe w pomieszczeniach.

• Zakaz wiązania cieląt i zakładania kagańców.