Kozy dostarczają przede wszystkim pożywnego mleka.
Dodatkowymi produktami otrzymywania od kóz są; skóry, mięso, rogi oraz obornik.
Od niedawna kóz zaczęto używać jako zwierząt doświadczalnych w laboratoriach do obserwacji przemian fizjologicznych i badań żywieniowych.
Od kóz ras wełnistych można uzyskać wełnę.
Koza kaszmirska oraz koza angorska dostarczają włókna na najbardziej luksusowe wyroby -> kaszmir, moher.
Wieloletnia tradycja.
Lata 1950-1980 – kozy kojarzą się z biedą.
Powrót do pracy hodowlanej nastąpił z początkiem lat osiemdziesiątych (1983).
Obecnie zainteresowanie chowem kóz zostało spowodowane zapotrzebowaniem na mleko kozie, które oprócz walorów odżywczych ma duże walory dietetyczne, a zwłaszcza przydatność dla osób uczulonych na białko mleka krowiego.
Brak programu hodowlanego.
Brak zaplecza przetwórczego mleka koziego.
Brak uregulowań prawnych.
Obowiązujące przepisy sanitarne, hamujące rozwój małych przydomowych przetwórni.
Niestabilny rynek konsumencki, ulegający często niesprawdzonym informacjom.
Brak możliwości podnoszenia kwalifikacji przez osoby profesjonalnie zajmujące się hodowlą kóz.
Typ użytkowy mleczny:
Najbardziej rozpowszechnione.
Żywy temperament.
Dobrze rozwinięte wymię.
Wysoka wydajność mleka.
Kozy wielu ras produkują około 1000 kg mleka w laktacji.
Kozy rasy saaneńskiej (Szwajcaria) oraz kozy rasy alpejskiej (Francja).
Typ użytkowy mięsny:
Rasy pierwotne, karłowate i szlachetne.
Wysoka plenność.
Wysokie dobowe przyrosty.
Wydajność rzeźna ponad 60 procent.
Rasa burska.
Typ wszechstronnie użytkowy:
Wiele ras.
Duże zróżnicowanie cech morfologicznych i użytkowych.
Rasa biała uszlachetniona.
Rasa barwna uszlachetniona.
Kozy bezrasowe.
Cała populacja kóz ras polskich należy do tego typu.
Koza osiąga dojrzałość płciową dosyć wcześnie – 4-6 miesiąc życia.
Do rozpłodu powinno się dopuszczać kozę, jeśli ma 7-8 miesięcy i jest dobrze rozwinięta (minimum 30-35 kg).
Kozy to zwierzęta sezonowo poliestralne.
Koziołki mogą być rozpłodnikami w wieku 8 miesięcy (minimum 40 kg).
Ruja występuje sezonowo, z reguły w okresie jesiennym (okres skracającego się dnia świetlnego) -> koniec sierpnia do listopada.
Objawy rui:
Niepokój, samica próbuje obskakiwać inne kozy.
Obrzmienie warg sromowych.
Wypływ śluzu z pochwami ze śladami krwi.
Nastroszone włosy na grzbiecie.
Częstsze oddawanie moczu i meczenie.
Ruja trwa 1-3 dni (średnio 36 godzin).
Owulacja występuje w 30-36 godzin po pojawieniu się pierwszych objawów rui.
Grzejącą się kozę należy doprowadzić do kozła między 6-12 godziną od pojawienia się rui.
Cykl rujowy u kozy trwa średnio 21 dni (tygodnie).
U niektórych kóz występują tak zwane „ciche ruje”.
Okres nasilonego krycia trwa u kóz 40 dni.
Najodpowiedniejszym systemem krycia jest tak zwane krycie z ręki.
Jeden kozioł = około 25-30 kóz.
W ciągu dnia kozioł nie powinien wykonać więcej niż 4-5 skoków.
Kozły w okresie rui wydzielają nieprzyjemne, specyficzne, ostre substancje zapachowe = feromony.
Ciąża u kóz trwa średnio 150 dni.
W pierwszych miesiącach ciąży (1-3) przyrost masy płodu jest niewielki.
W drugiej połowie ciąży następuje pokaźny wzrost płodu (60-70%) -> zwiększenie dawki pokarmowej.
Dwa miesiące przed porodem należy krowę zasuszyć. Polega to na powolnym zaprzestaniu dojenia i systematycznym zmniejszaniu pasz mlekopędnych (okopowe, kiszonki, pasze treściwe).
Poronienia -> nadmierny stres, infekcja pasożytów, niedobory składników mineralnych lub witamin, choroby takie jak bruceloza czy listerioza oraz uderzenia przez inne kozy.
Zwiotczenie więzadeł macicy (zapadnięcie się brzucha).
Obrzęk sromu z wypływem śluzu.
Powiększenie wymienia.
Pojawienie się siary.
Utrata apetytu.
Niepokój i nadmierna ruchliwość kozy.
Częsta wokalizacja kozy (beczenie).
Skurcze macicy i bóle porodowe.
Pojawienie się błon płodowych (pęcherz płodowy).
Pękanie błon płodowych.
Wyparcie koźlęcia lub koźląt, trwające od kilku minut do dwóch godzin.
Wyparcie łożyska.
Poród łożyska powinien zakończyć się w obrębie 5-6 godzin. Gdy trwa dłużej ,konieczna jest interwencja. Po 10-12 godzinach następuje zamknięcie dróg rodnych wraz z łożyskiem, co prowadzi do rozwoju infekcji.
Po wykocie należy usunąć śluz z pyska i nosa, wytrzeć suchą szmatką lub słomą, można dać do wylizania małe koźlę matce. Gdy konieczne, obciąć pępowinę na wysokości 5-8 cm, pozostałość zdezynfekować jodyną.
Dwa systemy odchowu: naturalny i sztuczny.
System naturalny:
Noworodki pozostają przy matce jak najdłużej.
Trwa zwykle 6-7 miesięcy.
System sztuczny:
Trwa zazwyczaj 12 tygodni, ale może zostać skrócony do 6-7 tygodni.
Okres odchowu mlekiem nie może być krótszy niż 4-5 tygodni.
Koźlę po urodzeniu nie jest jeszcze przeżuwaczem – nie ma odruchu przeżuwania. Jego przedżołądki są słabo rozwinięte i prawie pozbawione flory bakteryjnej.
Największymi producentami mleka koziego są: Indie, region Morza Śródziemnego, Grecja, Hiszpania, Francja.
Pokarm wysoko wartościowy i łatwo przyswajalny.
Skład zbliżony do mleka krowiego:
Alfa-laktoglobulina.
Beta-laktoglobulina.
Frakcje kazeinowe.
Tłuszcz nie ulega aglutynacji – nie tworzą się grudki.
Niższa zawartość cholesterolu i kwasów.
Wyższa zawartość składników mineralnych.
Znaczna ilość witaminy A i D.
Skład chemiczny mleka koziego:
Tłuszcz – 3,8%
Białko – 2,9%
Laktoza – 4,6%
Sucha masa – 13%
Bezpośrednio po wydojeniu mleko należy wynieść z koźlarni, przecedzić i schłodzić do 2-4 stopni C.
Niska temperatura ogranicza szybkość rozmnażania się bakterii.
Mleko może być tak przechowywane do trzech dni.
Tłuszcz mleka koziego i owczego jest łatwo trawiony, ponieważ występuje w postaci kuleczek o małej średnicy.
Korekcja racic.
Pielęgnacja okrywy włosowej i skóry.
Pielęgnacja wymion.
Kastracja.
Dekornizacja.
Usuwanie gruczołów piżmowych – wytwarzają feromony.
Poddaje się koziołki przed ukończeniem 3 tygodnia życia.
Zabieg jest uzasadniony w przypadku, gdy koziołki będą ubijanie w wieku powyżej 3 miesięcy.
Celem jest pozbawienie pozyskiwanego mięsa charakterystycznego zapachu kozła.
Kastracja krwawa lub bezkrwawa.
W praktyce jest znakowanie trwałe lub okresowe.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, kozy powinny być znakowane kolczykami wpinanymi w uszy.
Zwierzęta urodzone po 2010 roku, a przeznaczone do handlu wewnątrz Unii Europejskiej, powinny być oznakowane kolczykiem – zwykłym w lewym oraz elektronicznym w prawym.
Dz. U. z 2004 roku, nr 91, poz. 872m z późniejszymi zmianami.