Zwalczanie najgroźniejszych patologii gospodarki wolnorynkowej wymaga stosowania wobec jej sprawców (uczestników obrotu gospodarczego) odpowiedzialności karnej. Podstawą tej odpowiedzialności są czyny zabronione sankcjonowane karą kryminalną. Najważniejsze z tych czynów określają przepisy art. 296-306 k.k.
Podmiot – powszechny (ukończyła 17 r. życia i jest poczytalna, wyjątki w art. 10 §2 k.k. – 15r. życia i )
Strona postępowania – umyślnie w zamiarze bezpośrednim; przestępstwo kierunkowe, sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
Strona przedmiotowa – materialne – wymagany skutek to niekorzystne rozporządzenie mieniem (może przybrać formę nieodpłatnego przekazania rzeczy, zawarcie niekorzystnej umowy, wyłudzenie czeku, oddalenie terminu spłaty należności).
Ważne pojęcia:
Wprowadzenie w błąd – polega na podejmowaniu przez sprawcę takich działań, które doprowadzają osobę do mylnego wyobrażenia o rzeczywistości, np. co do wartości rzeczy, co do wad towaru, co do możliwości finansowych. Wprowadzenie w błąd musi dotyczyć takich okoliczności sprawy, odgrywających istotną rolę przy podejmowaniu decyzji o rozporządzaniu mieniem.
Z wyzyskaniem błędu – jest wtedy, kiedy osoba rozporządzająca miała mylne wyobrażenie o istotnych okolicznościach sprawy już przed podjęciem zachowania przez sprawcę, który to błędne spostrzeżenie rzeczywistości wykorzystał doprowadzając osobę do niekorzystnego rozporządzania własnym lub cudzym mienie. Wyzyskanie błędu to zaniechanie działań eliminujących mylne wyobrażenie u rozporządzającego.
Wyzyskanie niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania – niezdolność ta może wynikać z choroby psychicznej, młodego lub starczego wieku, z odurzenia alkoholem. Niezdolność ta może być chwilowa lub trwała.
Karalne zachowanie się sprawcy polega na wyłudzeniu środków finansowych i na podjęciu czynności, które mają na celu wprowadzenie instytucji w błąd, co w konsekwencji stanowi podstawę do niekorzystnego rozporządzania mieniem na rzecz sprawcy.
Czynność sprawcza:
przedkładanie – wszelkie działania polegające na składaniu dokumentów lub pisemnych oświadczeń, oddawaniu ich do przejrzenia lub oceny, a także inne formy występowania z dokumentami lub oświadczeniami
dla zaistnienia przestępstwa wystarczy, że starający się o kredyt przedstawi choć jeden fałszywy dokument lub oświadczenie (Sąd Najwyższy z 26.07.2000 r.)
Przedkładanie przez sprawcę przestępstwa z art. 297 §1 k.k.
Definicja dokumentu przedstawiona jest w art. 115 §14 k.k.
Dokument podrobiony jest wówczas, gdy nie pochodzi od tej osoby, w imieniu której został sporządzony. Przez podrobienie dokumentu należy rozumieć sporządzenie dokumentu polegające na zachowaniu pozorów, że dokument pochodzi od innej osoby.
Dokument przerobiony – osoba nieuprawniona zmieniła dokument autentyczny. Nadanie dokumentowi treści innej od pierwotnej.
Dokument poświadczający nieprawdę – dokument autentyczny (wydany przez osobę uprawnioną w odpowiedniej formie), lecz zawierający informacje nieprawdziwe
Dokument nierzetelny – dokument autentyczny (wydany przez osobę uprawnioną w odpowiedniej formie) lecz zawierający informacje nieprawdziwe (szkodliwe w mniejszym stopniu niż dokument poświadczający nieprawdę).
Dla odpowiedzialności karnej sprawcy rozważanego czynu zabronionego jest obojętne czy on sam jest autorem fałszerstwa czy tylko posługuje się on dokumentem sfałszowanym przez inną osobę.
Sposób fałszowania, ranga fałszu oraz dokumentu jest obojętna dla kwestii odpowiedzialności karnej. Ma to znaczenie dla ustalenia stopnia winy.
Kredyt – przekazanie kapitału, towaru lub pieniędzy przez wierzyciela (kredytodawcę) dłużnikowi (kredytobiorcę) na ustalonych warunkach. W tym zakresie pojęciowym mieści się także „kredyt refinansowany” zaciągnięty w Narodowym Banku Polskim. Jest to każdy instrument finansowy o funkcji kredytowej. Z uwagi na to pod ochroną znajdują się także umowy o dyskonto (redyskonto) weksli, zakup obligacji lub papierów wartościowych ucieleśniających wierzytelności pieniężne.
Środki publiczne to:
dochody publiczne
środki pochodzące z budżetu UE
środki pochodzące ze źródeł zagranicznych
przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych.
Oszustwo kredytowe jest przestępstwem formalnym.
Podmiot – powszechny
Podmiotem tego przestępstwa może być także osoba udzielająca poręczenia (SN 26.07.2000 r.).
art. 297 §2 – podmiot indywidualny – osoba fizyczna, na której ciąży obowiązek powiadomienia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości określonych w §1 instrumentów finansowych.
Strona podmiotowa - §1 – umyślność w postaci zamiaru kierunkowego
§2 – umyślność w postaci zamiaru bezpośredniego i ewentualnego
Podmiot – powszechny
Jest to czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.
Wykroczenia skarbowe
Jest to czyn zabroniony przez kodeks karny skarbowy pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartości przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. Wykroczenie jest także inny czyn, jeżeli kodeks tak stanowi.
Należność publiczno-prawna
Kodeks definiuje ją jako:
należność państwową – jest to podatek stanowiący dochód budżetu państwa, należność z tytułu rozliczania udzielonej dotacji lub subwencji, a także należność celna
należność samorządowa – jest to podatek stanowiący dochód jednostki samorządu terytorialnego lub należność z tytułu rozliczania dotacji lub subwencji.
Różnice między przestępstwem skarbowym a wykroczeniem skarbowym:
w odmienności grożącej kary (za przestępstwo skarbowe jest kara grzywny wymierzana w stawkach dziennych, kara ograniczenia wolności lub kara pozbawienia wolności, a za wykroczenie skarbowe jest kara grzywny wymierzana kwotowo)
wielkość kwoty uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publiczno-prawnej albo wartości przedmiotu czynu, wyznaczając jednocześnie stopień społecznej szkodliwości, od której zależy czy dany czyn jest przestępstwem czy wykroczeniem skarbowym
Podmiot:
a. art. 5 – odpowiada tylko ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat, chyba, że przepis ustawy stanowi inaczej
b. w stosunku do sprawcy czynu, który popełnił przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe po 17 roku życia, ale przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary lub środka karnego stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności oraz stopień rozwoju sprawcy na to wskazują
Etapy realizacji czynu zabronionego:
zamiar
przygotowanie
usiłowanie
zrealizowanie
Strona przedmiotowa – nieujawnienie przedmiotu opodatkowania lub podstawy opodatkowania
Czyn umyślny w zamiarze bezpośrednim.
Podmiot – indywidualny (podatnik)
!!!! Art. 55 to firmanctwo!
Jest to zatajenie prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek przez posłużenie się imieniem i nazwiskiem lub zatajeniem rzeczywistych rozmiarów działalności gospodarczej. Jest to czyn umyślny, w zamiarze bezpośrednim.
Oszustwo podatkowe – podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w obowiązku informowania organu podatkowego.
Nabywanie, przechowywanie, przewożenie lub przesyłanie wyrobów akcyzowych.
Jest to podrobienie lub przerobienie znaku akcyzy lub upoważnienie do odbioru banderol.
Oszustwo celne – wprowadzenie w błąd organu uprawnionego do kontroli celnej w skutek czego należność celna zostaje uszczuplona.
1 i 3 wtorek miesiąca – 6B/311 – Kaczmarczyk
tel. 5838
Stosunki gospodarcze a funkcje prawa
Zakres i funkcje prawa gospodarczego
Źródła prawa gospodarczego
Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2011 – Strzyczkowski
Publiczne prawo gospodarcze, Warszawa 2012 – Olszewski
Publiczne prawo gospodarcze, Warszawa 2012 – Szafrański
Konstytucja z 1997 r.
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity)
Ustawa z dnia 16 września 972 r. Prawo spółdzielcze
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach
Ustawa z dnia 27 września 1987 r. o przedsiębiorstwach państwowych
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1994 r. o fundacjach
Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
Ustawa z dnia 16 kwietnia 1963 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego
Ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt
Ustawa z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym
Prawo gospodarcze – zespół norm prawnych dotyczących funkcjonowania gospodarki państwa oraz stosunków gospodarczych między osobami fizycznymi oraz innymi podmiotami, które mają zdolność do bycia podmiotem stosunków gospodarczych
Publiczne prawo gospodarcze – normy prawne regulujące funkcje państwa w gospodarce; publiczna sfera działalności gospodarczej, np. ewidencja/rejestracja lub reglamentacja kontrolowana; określa władztwo państwa w dziedzinie gospodarki i jego grancie. Adresatami norm są podmioty gospodarcze.
Prywatne prawo gospodarcze – reguluje stosunki prawne pomiędzy uczestnikami obrotu gospodarczego (majątkowe stosunki gospodarcze). Normy tej gałęzi prawa opierają się na zasadzie wzajemnej autonomiczności i równorzędności podmiotów. Zespół tych norm, które regulują organizację przedsiębiorstw oraz czynności handlowe między nimi lub między nimi a innymi osobami (podmiotami) występującymi w obrocie gospodarczym, zarówno krajowym, jak i zagranicznym.
ZASADY PRAWA GOSPODARCZEGO
ZASADA WOLNOŚCI (SWOBODY) GOSPODARCZEJ
jest to przyrodzone prawo nieodzowne człowiekowi
oznacza swobodę podejmowania działalności gospodarczej wolnej od ingerencji prawa
została wyrażona w art. 20 Konstytucji RP jako jeden z elementów społecznej gospodarki rynkowej.
Art. 20 Konstytucji RP
Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, wolności prywatnej oaz solidarności dialogu i współpracy państwa (…)
Różne aspekty zasady wolności gospodarczej:
prawny
praktyczny
ekonomiczny
Inne nazwy ZWG – swoboda działalności gospodarczej, wolność przemysłu i handlu, wolność przedsiębiorczości i konkurencji, wolność wyboru i wykonywania zawodu.
W znaczeniu podmiotowym należy kojarzyć ją z zespołem swobód dotyczących podejmowania organizacji i prowadzenia działalności gospodarczej.
Najważniejsze ze swobód to:
swoboda podejmowania działalności gospodarczej
swoboda wyboru formy organizacyjno-prawnej, w której działalność gospodarcza ma być prowadzona
swoboda w konkurowaniu z innymi przedsiębiorstwami
swoboda w zakresie zbywania własnych towarów i usług oraz kształtowania cen
swoboda w zakresie zatrudnienia
swoboda w zakresie decydowania o sposobie prowadzenia działalności gospodarczej, zmiany jej profilu i czasie jej trwania
Ponadto wolność gospodarcza w znaczeniu przedmiotowym możemy wiązać z prawem do własności, prawem do przedsiębiorczości, prawem swobodnego wyboru zajęcia, prawem do wolnej konkurencji i prawem do wolności umów.
W znaczeniu podmiotowym wolność gospodarcza kwalifikowana jest jako prawo stwarzające jednostkom możliwość żądania od państwa określonego sposobu zachowania się.
Uznaje się, że jest to prawo podmiotowe o treści negatywnej (prawo wolnościowe), czyli roszczenie wynikające z uznania przez państwo określonej sfery swobody podmiotu.
Podmioty korzystające z tej swobody mają o władz roszczenie o zaniechanie ingerencji w sferę wolności. Powstaje ono z chwilą, gdy organy publiczne narażają chronioną przez prawa sferę interesów podmiotu.
Art. 22 Konstytucji
Ograniczenie wolności działalności gospodarczej
jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy
i tylko ze względu na ważny interes publiczny.
ZASADA OCHRONY WŁASNOŚCI
art. 64 Konstytucji
1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.
2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.
3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.
ZASADA RÓWNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW
art. 32 Konstytucji
1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
USTAWA O SWOBODZIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
art. 6 Konstytucji
1. Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa.
2. Właściwy organ nie może żądać ani uzależniać swojej decyzji w sprawie podjęcia, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej przez zainteresowaną osobę od spełnienia przez nią dodatkowych warunków, w szczególności od przedłożenia dokumentów lub ujawnienia danych, nieprzewidzianych przepisami prawa.
3. Właściwy organ, z wyłączeniem sądu powszechnego, nie może żądać ani uzależnić swoich rozstrzygnięć w sprawie podjęcia, wykonywania lub zakończenia działalności gospodarczej od przedłożenia dokumentów w formie oryginału, poświadczonej kopii lub poświadczonego tłumaczenia, chyba że obowiązek taki jest przewidziany przepisami ustaw szczególnych z uwagi na nadrzędny interes publiczny lub wynika z bezpośrednio stosowanych przepisów powszechnie obowiązującego prawa wspólnotowego albo ratyfikowanych umów międzynarodowych.
ORZECZNICTWO 24 STYCZEŃ 2007 R. sygn. akt VI SA/Wa 1944/06
ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI
wiąże ona administrację publiczną (rządową i samorządową
oznacza, że organy administracji publicznej działają na podstawie i w granicach prawa (kompetencje mogą wynikać tylko z przepisów ustawowych)
organy podejmują działania w ramach obowiązującego prawa, a ponadto mogą podejmować tylko takie działania, które mają podstawę w przepisach
Art. 7 Konstytucji
Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.
ZASADA OCHRONY SĄDOWEJ
jedno z najbardziej fundamentalnych praw obywateli
wyraża ideę zapewnienia każdemu człowiekowi uprawnienia do przedstawienia swojej sprawy przed organem państwa – sądem – stwarzającym gwarancję podejmowania sprawiedliwych, obiektywnych i słusznych decyzji.
Art. 2 Konstytucji
„Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.”
ZASADA 3 „D”
decentralizacja
deregulacja (deregulacja – znoszenie reglamentacji)
demonopolizacja
ZASADA ORGANICZONEJ INGERERENCJI PAŃSTWA W GOSPODARKĘ
Państwo powinno być pasywne i powinno się powstrzymywać od ingerencji, a jeśli już ingeruje to w stopniu minimalnym.
ZASADA POSZANOWANIA RYZYKA GOSPODARCZEGO
ryzyko gospodarcze to prawdopodobieństwo nie uzyskania przewidzianych względnie oczekiwanych wyników ekonomiczno-finansowych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub też podejmowanym przedsięwzięcie
występowanie ryzyka gospodarczego jest konsekwencją istniejącej w gospodarce rynkowej wolności gospodarczej oraz szerokiego zakresu swobód jakie ona za sobą pociąga, co sprawia, że ryzyko gospodarcze staje się nieodłącznym elementem towarzyszącym procesowi gospodarowania.
ZASADA AUTONOMII WOLI
dotyczy składania oświadczeń woli
wywodzi się z prawa cywilnego
zakłada swobodę w składaniu i kształtowaniu oświadczenia woli
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI
jedna z głównych zasad rządzących Unii Europejskiej
według niej wszelkie środki, które ingerują w swobody jednostek powinny być proporcjonalne do celu (cel ma być uznany za legitymowany)
SWOBODA ŚWIADCZENIA USŁUG
prawo świadczenia usług przez podmiot, który ma swoją siedzibę w jednym z krajów UE na rzecz podmiotów z innych krajów członkowskich bez potrzeby posiadania w tych krajach jakiegokolwiek stałego zakładu pracy/filii/przedstawicielstwa.
SWOBODU PRZEPŁYWU TOWARÓW
wprowadzenie wspólnie zaakceptowanych rozwiązań prawnych regulujących w krajach członkowskich podstawowe standardy techniczne, wymagania metrologiczne czy też certyfikaty jakości i bezpieczeństwa produktów
niektóre towary posiadają odpowiednio uregulowane standardy prawne i ich obszary określa się jako „zharmonizowane”
pozostałe towary nie posiadają odpowiednich uregulowań i wobec tej grupy używamy określenia obszaru „niezharmonizowanego”
SWOBODNY PRZEPŁYW KAPITAŁU
przejawiają się w zakazie stosowania ograniczeń w stosunku do przepływu kapitału pomiędzy państwem członkowskim WE, a także państwami członkowskimi UE a państwami trzecimi
przez „przepływ kapitału” rozumie się płatności i transgraniczne transfery pieniędzy, inne transakcje umożliwiające transfer własności aktywów i zobowiązań, systemy płatnicze
SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB
obejmuje prawo obywatela jednego państwa członkowskiego do osiedlania się lub pracy w innym państwie członkowskim Wspólnoty Europejskiej
spod działania rej swobody wyłączone są pewne grupy zawodowe, osoby świadczące pracę dla organów publicznych, porządkowych, dyplomacji, sędziów, policji, organów skarbowych
WOLNA KONKURENCJA
prawo UE zakazuje firmom zawierania umów ograniczających wolną konkurencję a przedsiębiorstwom dominującym na rynku nie pozwala na narzucanie innym uciążliwych klauzul w kontraktach
UE chroni też prawa konsumenta
4 ZASADY DZIAŁANIA ORGANÓW ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ W ZAKRSIE DZIAŁALNOSCI GOSPODARCZEJ:
zasada wspierania rozwoju przedsiębiorczości
zasada działania z poszanowaniem uzasadnionych interesów przedsiębiorcy
zasada działania bez zbędnej zwłoki
zasada współdziałania
zasada uczciwej konkurencji
zasada poszanowania dobrych obyczajów
zasada słusznych interesów konsumenta
zasada konieczności uzyskania wpisu
przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w KRS lub EDG
DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA
Jest to zarobkowa działalność wytwórcza budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie rozpoznawcze i wydobywanie kopalni ze złóż a także działalność zawodowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.
DZIAŁALNOŚĆ WYTWÓRCZA to taka, która jest oparta na produkcji, np. produkcja artykułów spożywczych, skórzanych, itp.
DZIAŁALNOŚĆ BUDOWLANA to taka, która oznacza wznoszenie budowli, remonty budowlane, które wymagają zezwoleń budowlanych.
DZIAŁALNOŚĆ HANDLOWA to taka, która jest oparta na sprzedaży hurtowej, detalicznej, wysyłkowej, import, eksport.
DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA to taka, która oparta jest na świadczeniu jakichś usług dla ludności, np. zakład fryzjerski, fotograficzny, kosmetyczny.
POSZUKIWANIEM ROZPOZNAWANIE I WYDOBYWANIE to działalność oparta na wydobywaniu ropy naftowej, diamentów, węgla i innych złóż naturalnych.
Normy cywilno-prawne regulujące bezpieczeństwo funkcjonowania gospodarki
Umowa jako gwarant bezpieczeństwa obrotu gospodarczego
Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna bądź ułomna osoba prawna, która w imieniu własnym i na własny rachunek w sposób zorganizowany i ciągły, w celach zarobkowych prowadzi działalność wytwórczą, usługową, handlową, budowlaną lub polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i eksploatacji zasobów naturalnych.
Na tą definicję składają się dwa elementy: element podmiotowy i element przedmiotowy.
Podmiotowość gospodarczą (możność bycia przedsiębiorcą) mają trzy kategorie osób: osoba fizyczna, osoba prawna lub ułomna osoba prawna.
Definicję osoby fizycznej należy wyprowadzić z przepisów kodeksu cywilnego. Elementem istotnym dla oceny czy osoba fizyczna może być przedsiębiorcą, jest zdolność do czynności prawnych tej osoby.
Przedsiębiorcami, co do zasady, zostają osoby fizyczne pełnoletnie, które nie zostały ograniczone w swojej zdolności do czynności prawnych.
Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków.
Zdolność do czynności prawnych to zdolność do tego, aby z pomocą czynności prawnych nabywać prawa lub zaciągać zobowiązania. Zdolność do czynności prawnej polega przede wszystkim na działaniu, na możliwości kształtowania własnych stosunków prawnych. Mówiąc po prostu kupno np. gazety jest przykładem takiej czynności. Płacąc za nią nabywamy prawo do jej posiadania.
Osoba prawna to wyodrębniona strukturalnie i majątkowo jednostka organizacyjna realizująca pewne cele, której ustawodawca nadał osobowość prawną.
Podział osób prawnych:
osoba typu fundacyjnego (fundacje, przedsiębiorstwa państwowe)
osoba typu korporacyjnego (spółdzielnie, spółki akcyjne, spółki z o.o.)
Istnieją osoby prawne:
które ze swej istoty muszą być przedsiębiorstwami (przedsiębiorstwa państwowe i spółdzielnie)
którym prawo zezwala na prowadzenie działalności gospodarczej, ale ich do niej nie obliguje (spółki z o.o., spółki akcyjne, stowarzyszenia, związki zawodowe)
którym prawo zabrania prowadzenia działalności zarobkowej i nie mają statusu przedsiębiorcy (jednostki samorządu terytorialnego, Skarb Państwa, partie polityczne)
Mogą powstawać bez majątku, co odróżnia je od osób prawnych (które do swojego powstania muszą mieć majątek), mają atrybuty prawne, zdolność prawną i zdolność do czynności prawnej, ale nie posiadają osobowości prawnej.
Ułomne osoby prawne to:
handlowe spółki osobowe (np. jawne, partnerskie, komandytowe)
wspólnoty mieszkaniowe (status przedsiębiorcy mają tylko wtedy, gdy prowadzą działalność gospodarczą)
osoba ta prowadzi działalność gospodarczą (np. usługową, wytwórczą, handlową, budowlaną, polegającą na poszukiwaniu i eksploatacji zasobów)
działalność gospodarcza musi być prowadzona we własnym imieniu (osobę obciążają skutki prawne danej działalności)
działalność gospodarcza musi być prowadzona na własny rachunek (osobę muszą obciążać ekonomiczne skutki działalności, czyli koszty i przychody)
działalność gospodarcza musi być prowadzona w sposób zorganizowany (struktura organizacyjna, majątkowa i funkcjonalna)
działalność gospodarcza musi być prowadzona w sposób ciągły (działalność gospodarcza musi stanowić stałe źródło dochodów
dla uznania danej osoby za przedsiębiorcę dana działalność musi być prowadzona w celach zarobkowych (dla osiągnięcia zysków)
Cel zarobkowy i cel gospodarczy to dwa różne pojęcia, których nie powinno się stosować w sposób zamienny. Cel zarobkowy jest zawsze cele gospodarczym, ale odwrotnie się to nie sprawdza.
Cel zarobowy to orientacja na osiągnięcie zysku.
Cel gospodarczy to orientacja na osiągnięcie korzyści materialnych.
Przedsiębiorca jest zawsze podmiotem prawa.
Przedsiębiorstwo występuje w trzech różnych znaczeniach:
znaczenie funkcjonalne – to zarobkowa działalność gospodarcza
znaczenie przedmiotowe – odnosi się do obrotu; przedsiębiorstwo postrzegane jest jako przedmiot obrotu. Przedsiębiorstwo to kompleks majątkowy obejmujący składniki materialne i niematerialne zorganizowane dla prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
znaczenie podmiotowe – przedsiębiorstwo jako podmiot prawa
W zdecydowanej większości działalności gospodarczej (oprócz działalności nie posiadających charakteru materialnego) wymagany jest majątek.
Majątek to wszystkie dobra, które mają wymierną wartość ekonomiczną (dobra, które mają byt materialny – rzeczy oraz te, które nie mają materialnego bytu, ale mają wartość majątkową).
źródła pierwotne – stanowi majątek wyjściowy, jest to swoiste wyposażenie, które stworzone zostaje przez kreatora
źródło następcze – wszelkie składniki nabyte w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej.
Podział I – na płaszczyźnie prawno-finansowej (np. w oparciu o Ustawę o rachunkowości)
środki trwałe (rzeczowe składniki majątkowe o przewidywanym okresie używalności powyżej 12 m-cy)
środki niematerialne i prawne
środki obrotowe
Podział II – na płaszczyźnie cywilistycznej
dobra majątkowe niematerialne – nie mają bytu realnego, fizycznego, są to prawa na dobrach niematerialnych. Posiadają swoją własną regulację prawną, np. patent (prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku), licencja, autorskie prawa majątkowe
dobra majątkowe materialne- mają realny, fizyczny byt, są to rzeczy i wszelkie postaci energii. Energia podlega reżimowi rzeczy ruchomych. Rzeczami są wszelkie przedmioty materialne, które dzielą się na nieruchomości oraz ruchomości.
Ruchomości – to wszystkie rzeczy, które nie są nieruchomościami.
Nieruchomości – to wydzielone części gruntu stanowiące odrębny przedmiot własności, dla których prowadzona jest odrębna księga wieczysta.
Definicja ta zawiera dwa kryteria: materialno-prawne (grunty stanowią oddzielny przedmiot własności) i formalno-prawne (prowadzona jest odrębna księga wieczysta).
Zasada superficies solo cedit oznacza, że wszystko to, co jest z gruntem trwale związane wchodzi do majątku właściciela gruntu.
Wyjątki od tej zasady mają miejsce tylko wtedy, gdy ustawodawca dopuszcza:
odrębną od gruntów własność budynków
odrębną od gruntów i budynków własność lokali
Z nieruchomością budynkową i lokalową mamy do czynienia tylko w drodze wyjątku. Nieruchomość budynkowa ma miejsce w przypadku użytkowania wieczystego. Możliwość istnienia nieruchomości budynkowej istnienie w przypadku spółdzielni rolniczych.
Wyodrębnienie własności lokalowej może nastąpić tylko wtedy, gdy właściciel gruntu lub właściciel budynku dokona wydzielenia, ustanowienia oddzielnej własności lokalu w celu zbycia prawa własności lokalu. Na tej zasadzie funkcjonuje wiele firm developerskich.
Podsumowując, zasadą są nieruchomości gruntowe, a z nieruchomościami budynkowymi i lokalowymi mamy do czynienia tylko w drodze wyjątku.
Przedsiębiorstwo nie musi prowadzić działalności gospodarczej na bazie własnych składników majątkowych, ale także w oparciu o cudze.
własność
użytkowanie
użytkowanie wieczyste
spółdzielcze prawo mieszkaniowe
najem
dzierżawa
leasing kapitałowy
użyczenie
UWAGA!
Posiadanie nie jest prawem, jest tylko i wyłącznie stanem faktycznym. (Posiadanie to stan faktyczny władztwa nad rzeczą.) Tak rozumiane posiadanie może być uprawnionym lub nieuprawnionym. Posiadanie uprawnione opiera się na tytule prawa.
Posiadanie może mieć charakter:
posiadania samoistnego – gdy posiadacz zachowuje się tak jak gdyby był właścicielem bez względu na to czy właścicielem jest
posiadanie zależne – gdy posiadacz zachowuje się tak, że sam wskazuje na to, że właścicielem nie jest
Posiadanie może także być:
posiadaniem w dobrej wierze – ma miejsce, gdy posiadacz żywi usprawiedliwione w danych okolicznościach przekonanie, że jego posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym
posiadanie w złej wierze – ma miejsce wtedy, gdy posiadacz wie lub powinien i mógł się dowiedzieć, że nie przysługuje mu prawo do posiadania rzeczy.
Jest najdalej idącym prawem, jakie względem rzeczy można mieć. Ma ono swoje uregulowania prawne zarówno w Konstytucji RP, jak i w przepisach prawnych (KC). Podmiotem prawa własności może być osoba fizyczna, osoba prawna, ułomna osoba prawna. Przedmiotem prawa własności może być każda rzecz. Na treść prawa własności składa się zakres uprawnień właściciela względem rzeczy:
uprawnienie do posiadania rzeczy
uprawnienie do korzystania z rzeczy
uprawnienie do pobierania pożytków z rzeczy (pożytki naturalne i cywilne)
uprawnienie do rozporządzania rzeczą.
Pożytek cywilny to dochód, który przynosi na podstawie stosunku prawnego.
Rozporządzanie rzeczą może polegać a wprowadzeniu jej do obrotu, np. na przeniesieniu części uprawnień na inną osobę oraz na fizycznym oddziaływaniu na rzecz, np. zniszczeniu jej.
Własność może przysługiwać dwóm lub więcej osobom. Mówimy wtedy o współwłasności.
Rodzaje współwłasności:
współwłasność łączna – opiera się ona na określonym stosunku osobistym i jest ściśle z nim związana, czyli trwa tylko przez czas istnienia tego stosunku (np. wspólnota majątkowa małżeńska)
współwłasność ułamkowa – przy tej współwłasności każdej z osób przysługuje określony, ułamkowy udział we wspólnym prawie, który może być zbywalny niezależnie od udziału pozostałych współwłaścicieli.
Zasada ustrojowa
RP chroni własność i prawo dziedziczenia.
Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. ( art. 21 i 61 Konstytucji)
Konstytucja dopuszcza wywłaszczenie jako najwyższą formę ograniczenia własności – pozbawienia jej.
Warunkiem legalności wywłaszczenia jest jednak zachowanie celu publicznego wywłaszczenia i słusznego odszkodowania.
Niekonstytucyjna najprawdopodobniej jest jakakolwiek forma nacjonalizacji.
Sądowe środki ochrony własności to tzw. środki ochrony petytoryjnej:
roszczenie windykacyjne
roszczenie negatoryjne.
Oba roszczenia są wskazane w art. 222 KC. Dodatkowo właściciel może bronić się środkami ochrony posesoryjnej – chroniącymi posiadanie.
Roszczenie windykacyjne wynika bezpośrednio z istoty prawa własności jako prawa podmiotowego o charakterze bezwzględnym. Jako że właściciel ma wyłączne prawo do posiadania, korzystania i rozporządzania rzeczą, to wszelkie naruszenia owych uprawnień dają właścicielowi prawo do wystąpienia ze stosownymi roszczeniami.
Zgodnie z art. 222 KC właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, aby została mu wydana (chyba, że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą). Roszczenie windykacyjne służy więc ochronie uprawnień właściciela. Z roszczeniem windykacyjnym mamy do czynienia tylko wtedy, gdy zostaną spełnione dwa warunki:
jego treścią jest żądanie wydania rzeczy
gdy wynika ono z prawa własności
Legitymację czynną (uprawnienie) do wystąpienia z roszczeniem windykacyjnym ma właściciel, współwłaściciel lub użytkownik wieczysty. Przeciwko posiadaczowi legitymację czynną ma też dzierżyciel. Oprócz nich, legitymację czynną, ale formalno-prawną mają również prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich. Natomiast legitymacje bierną ma każdy, kto faktycznie włada cudzą rzeczą.
Roszczenie negatoryjne wynika bezpośrednio z istoty prawa własności jako prawa podmiotowego w charakterze bezwzględnym. Z roszczeniem tym może wystąpić właściciel, którego prawo zostało naruszone w inny sposób, aniżeli przez pozbawienie go faktycznego władania rzeczą. Roszczenie składa się z dwóch uprawnień. Uprawnienia te mogą być realizowane oddzielnie lub łącznie:
żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem polega na domaganiu się usunięcia cudzej rzeczy oraz usunięcia skutków naruszenia (np. zasypanie bezprawnie wykopanego rowu). Roszczenie to nie może być utożsamiane z roszczeniem odszkodowawczym.
zaniechanie naruszeń ma na celu doprowadzenie do powstrzymywania nieuprawnionego od bezprawnych działań odnoszących się do rzeczy cudzej. Roszczenie to jest aktualne wtedy, gdy istnieje obawa dalszych naruszeń.
Legitymację czynną mają właściciel i użytkownik. Legitymowanym jest każdy, kto naruszył prawo własności w inny sposób niż pozbawienie właściciela władania rzeczą. Roszczenie negatoryjne nie ulega przedawnieniu jeśli dotyczy nieruchomości.
W Polsce zapewnia ją KC. Zgodnie z art. 344 KC, posiadaczowi, którego posiadanie zostało naruszone, przysługują tzw. roszczenia posesoryjne na które składają się:
roszczenie o przywrócenie stanu faktycznego
roszczenie o zaniechanie naruszeń.
Roszczenie takie nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza, ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym. Cechą charakterystyczną roszczeń posesoryjnych jest to, że służą one każdemu posiadaczowi, niezależnie od charakteru posiadania.
Wyrok w procesie posesoryjnym na charakter tymczasowy, gdyż nie rozstrzyga o prawie do rzeczy, a jedynie o jej posiadaniu. Ze względu na to tymczasowość wyroku posesoryjnego, sąd ogranicza badanie sprawy do ustalenia ostatniego stanu spokojnego posiadania i faktu jej naruszania. Z racji swej tymczasowości powinno być realizowane szybko przez posiadacza; roszczenie krótkie, roczne, termin zawity liczony od chwili naruszenia. Po upływie terminu roszczenie wygasa.
dozwolona samopomoc
obrona konieczna
Ma swoje uregulowania w przepisach KC. Użytkowanie wieczyste jest prawem o ograniczonym zakresie podmiotowym i przedmiotowym. Podmiotem nie może być każdy właściciel, a jedynie jednostki Skarbu Państwa i jednostki samorządu terytorialnego. Nie każda rzecz może być przedmiotem użytkowania wieczystego, a tylko i wyłącznie grunty. Użytkowanie wieczyste jest bardzo bliskie własności. Uprawnienia wieczystego użytkowania to:
uprawnienie do posiadania rzeczy
uprawnienie do korzystania z rzeczy
uprawnienie do pobierania pożytków z rzeczy (pożytki naturalne i cywilne)
uprawnienie do rozporządzania swoi prawem (nie rzeczą!)
Źródłem użytkowania wieczystego jest zawsze umowa. Samo jej zawarcie nie pociąga skutków w postaci nabycia prawa. Niezbędny jest konstytutywny wpis do księgi wieczystej. Umowy mają charakter długoterminowy co do zasady na 99 lat, w drodze wyjątku nie mniej niż 40 lat. Umowa użytkowania wieczystego ma charakter odpłatny.
Znajduje swoje uregulowania prawne w przepisach KC. Nie istnieją żadne ograniczenia natury podmiotowej i przedmiotowej. Oznacza to, że każdy właściciel może obciążyć każdą rzecz prawem użytkowania. W roli użytkownika może występować każda osoba fizyczna, osoba prawna lub ułomna osoba prawna, a więc każdy przedsiębiorca. Treść prawa użytkowania obejmuje trzy uprawnienia:
uprawnienie do posiadania rzeczy
uprawnienie do korzystania z rzeczy
uprawnienie do pobierania pożytków z rzeczy
Użytkownik jest zawsze wtedy posiadaczem uprawnionym. Użytkowanie nie obejmuje uprawnienia do rozporządzania rzeczą i prawem. Użytkowanie jest więc prawem niezbywalnym i nie podlega dziedziczeniu. Źródłem użytkowania jest zawsze umowa (w przypadku nieruchomości – akt notarialny i wpis do księgi wieczystej).
SPÓŁDZIELCZE PRAWO DO LOKALU
Regulowane jest przepisami odrębnej ustawy z 2002 r. o spółdzielczym prawie do lokalu. Prawo to ma ograniczony zakres podmiotowy. Może być ono ustanowione tylko i wyłącznie spółdzielnia mieszkaniowa. Uprawnionym też nie może być każdy, a tylko i wyłącznie członek spółdzielni (osoba fizyczna, prawna lub ułomna osoba prawna). Sama nazwa spółdzielczego prawa do lokalu wskazuje, że doznaje ono ograniczeń co do przedmiotu. Nie każda rzecz może być przedmiotem, a tylko i wyłącznie lokal. Członek spółdzielni może nabyć spółdzielcze prawo do lokalu pod warunkiem wniesienia wkładu budowlanego.
Uprawnienia członka spółdzielni:
uprawnienia do posiadania lokalu
uprawnienia do korzystania z lokalu
uprawnienia do pobierania pożytków z lokal
uprawnienia do rozporządzania prawem do lokalu.
Członek spółdzielni, któremu przyznano spółdzielcze prawo do lokalu nie ma ograniczeń co do korzystania z lokalu. Spółdzielcze prawo do lokalu jest prawem zbywalnym, może być przeniesione na inną osobę i podlega dziedziczeniu.
Uregulowany jest przepisami KC Strony tego prawa określa się mianem wynajmującego i najemcy. Przepisy prawa nie stwarzają ograniczeń podmiotowych. Nie ma przeszkód, by każdy przedsiębiorca wykorzystywał składniki gospodarcze oddane mu w wyniku najmu. Nie istnieją także ograniczenia natury przedmiotowej,, w wyniku najmu po stronie najemcy pozostaje:
uprawnienie do posiadanie przedmiotu najmu
uprawnienie do korzystania z przedmiotu najmu
i jeśli istnieje taka możliwość, uprawnienie do pobierania pożytków z przedmiotu najmu.
Cechą charakterystyczną umowy najmu jest odpłatność. Najemca jest zobowiązany płacić wynajmującemu czynsz. Mogą to być pieniądze, ale także np. świadczenie usług na rzecz wynajmującego.
Uregulowana jest przepisami KC. Nie stwarza ograniczeń natury podmiotowej i przedmiotowej. Podmiotem może być każda osoba fizyczna, osoba prawna, bądź ułomna osoba prawna. Przedmiotem może być każda rzecz. Uprawnienia:
uprawnienie do posiadania przedmiotu dzierżawy
uprawnienie do korzystania z przedmiotu dzierżawy
uprawnienie do pobierania pożytków z przedmiotu dzierżawy
Dzierżawa ma także charakter odpłatny, jak w przypadku najmu.
Różnica między dzierżawą a najmem
Jeżeli celek gospodarczym umowy jest stworzenie możliwości pobierania pożytków, to jest to dzierżawa, a jeśli tym celem nie jest stworzenie możliwości pobierania pożytków, to nawet wtedy, kiedy taka możliwość wchodzi w grę jest to najem.
UWAGA! W terminologii języka prawnego użyczenie i pożyczka to zupełnie co innego. Użyczenie ma swoje uregulowania prawne w przepisach KC. Nie istnieją żadne ograniczenia natury przedmiotowej. Nie każda rzecz może być przedmiotem, a jedynie oznaczona co do tożsamości.
Rzeczy oznaczone co do tożsamości – gdy są oznaczone w taki sposób, że konkretny egzemplarz możemy wyodrębnić z rzeczy tego samego gatunku.
Istnieją rzeczy, które mogą być oznaczone tylko co do gatunku np. materiały sypkie (cukier, węgiel). Biorący w użyczenie ma następujące uprawnienia:
do posiadania rzeczy użyczonych
do korzystania z rzeczy użyczonych
jeżeli umowa tak przewiduje – do pobierania pożytków
Użyczenie powstaje w wyniku umowy. Nie ma charakteru odpłatności. Na biorącym w użyczenie ciąży obowiązek zwrotu przedmiotu użyczenia. Musi to być ta sama rzecz, która została użyczona.
RÓŻNICA MIĘDZY UŻYCZENIEM A POŻYCZKĄ
Przedmiotem pożyczki mogą być pieniądze oraz rzeczy oznaczone co do gatunku Pożyczkobiorca staje się właścicielem rzeczy pożyczonej. Ciąży na nim obowiązek zwrotu takich samych pieniędzy lub takich samych rzeczy (niekoniecznie tej samej).
Rodzaje odpowiedzialności :
odpowiedzialność kontraktowa (ex contractu) – odpowiedzialność cywilnoprawna wynikająca z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, które powstało na skutek czynności prawnej, obejmująca obowiązek naprawienia wynikłej z tego szkody.
odpowiedzialność deliktowa (ex delicto – z czynu niedozwolonego)– art. 415 KC – „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.”
gwarancyjna - odpowiedzialność w ramach ubezpieczeń. Pojawia się ona w KC a w szczególności w przepisach szczególnych to jest prawo ubezpieczeniowe, jako współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód i osób nimi zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania.
Rodzaje szkód:
majątkowa
na mieniu
- uszczerbek rzeczywisty (damnum emergens)
- utracone korzyści (lucrum cesans)
na osobie, np. wybicie zęba Kaczmarczykowi
niematerialne
krzywda (zadośćuczynienie)
Szkoda – wszelki ubytek w aktywach lub powiększenie w pasywach (długu)
Zobowiązanie – wierzyciel może oczekiwać spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien je spełnić
Świadczenie polega na działaniu lub zaniechaniu
facere – czynienie
nonfacere – zaniechanie
dare – czynienie
pati – znoszenie
omnittere – zaprzeczenie
Rodzaje powództw:
oświadczenie
o ustalenie
o ukształtowanie/ ukonstytuowanie