I wielka debata w dziedzinie SM
Liberalizm utopijny:
Lata 20’ XXw.
Najważniejsi przedstawiciele
Woodrow Wilson
Immanuel Kant
Norman Angell
Dominował czysty liberalizm, chęć utrzymania pokoju na świecie, wprowadzania ustrojów demokratycznych, przeciwni byli systemowi autokratycznemu, militarystycznemu, autorytarnemu. Przykład działania: Liga Narodów. Moment załamania się idei: kryzys gospodarczy 1929 i pojawienie się faszyzmu i nazizmu w Niemczech, Włoszech i Hiszpanii oraz tendencje autorytarne w państwach Europy Środkowej.
Nazywany utopijnym, gdyż uznawano, że te tezy są ‘jedynie przejawem pobożnych życzeń’.
Akcent na: Prawo międzynarodowe, Organizacja międzynarodowa, Współzależność, Współpraca, Pokój.
Realizm:
Lata 30’-50’ XXw.
Najważniejsi przedstawiciele:
Edward Carr
Hans Morgenthau
(1) Człowiek jest z natury zły i będzie dążył do tego, by mieć jak najlepiej dla siebie. Jeśli nie będzie czegoś miał – będzie chciał to zdobyć, a jeśli ma to co chce – to za wszelką cenę będzie chciał to utrzymać. (2) Celem bezpośrednim polityki międzynarodowej jest zawsze władza, nieważne jakie ma cele ostateczne.
Akcent na: Polityka siły, Bezpieczeństwo, Agresja, Konflikt, Wojna.
II wielka debata w SM (odnośnie metodologii)
Ujęcie tradycyjne:
Uznanie złożoności świata,
SM są częścią tego świata, zrozumienie go w sposób humanistyczny
Zrozumienie historii, prawa międzynarodowego, dyplomacji, filozofii polityki.
Akcent na: Zrozumienie, normy i wartości, osąd, wiedza historyczna.
Ujęcie behawioralne:
Czy można formułować prawa dotyczące SM?
W SM nie ma miejsca na moralność i etykę.
Akcent na: Wyjaśnienie, hipoteza, gromadzenie danych, wiedza naukowa.
III wielka debata w SM
Neoliberalizm:
Możliwość postępu i zmiany – odrzucenie idealizmu.
Usiłowanie stosowania metod naukowych i formułowanie praw.
Liberalizm socjologiczny – podkreśla znaczenie wzrostu przedsięwzięć trans granicznych.
Liberalizm współzależności
Przedstawiciele:
Robert Keohane
Joseph Nye
Obok stosunków politycznych miedzy rządami istnieje wiele innego typu związków pomiędzy społeczeństwami, w tym powiązania ponadnarodowe między korporacjami. ( złożona współzależność)
„brak hierarchii problemów” – bezpieczeństwo militarne nie jest już kwestią dominującą, siła militarna przestała być narzędziem polityki zagranicznej.
Liberalizm instytucjonalny – tam, gdzie wiele współzależności powoływane są instytucje pomagające rozwiązywać wspólne problemy. Robert Keohane i Oran Young.
Liberalizm republikański – liberalne demokracje żyjące ze sobą w pokoju. Michael Doyle.
Neorealizm – dwubiegunowość i konfrontacja:
Zamierzeniem Waltza było przeformułowanie założeń klasycznego realizmu i stworzenie teorii odpowiadającej wymogom naukowości. Taka teoria powinna (według Waltza) być pewną reprezentacją i uproszczeniem rzeczywistości, a nie tylko opisem. Powinna pozwalać na dedukcyjne wyjaśnianie zachowań jednostek, przewidywanie ich działań, wysuwanie i testowanie hipotez. Teoria stosunków międzynarodowych powinna być według Waltza teorią systemową tzn. opisywać wzajemne ułożenie i relacje jednostek wobec siebie i wywodzić ich zachowania z właściwości systemowych.
Teoria społeczności międzynarodowej:
Czołowi przedstawiciele: Martin Wight, Hedley Bull.
Główne elementy systemu międzynarodowego:
1. Siła, interes narodowy (element realistyczny)
2. Zasady, procedury, prawo międzynarodowe (element liberalny)
3. Powszechne prawa człowieka, jeden świat dla wszystkich (element kosmopolityczny)
Metodologia:
Zrozumienie
Osąd
Wartości i normy
Wiedza historyczna
Międzynarodowa ekonomia polityczna:
Próba wypracowania teorii dotyczącej niedorozwoju gospodarczego Trzeciego Świata.
Kto co otrzymuje w międzynarodowym systemie gospodarczym i politycznym ?
Akcent na: światowy system kapitalistyczny, zależność, zacofanie gospodarcze.
IV wielka debata w SM
Uznanie tradycyjne vs nowe głosy
Nowe głosy:
Metodologie postpozytywistyczne (jak badać?)
Zagadnienia postpozytywistyczne (co badać?)
Doktryna Trumana (doktryna powstrzymywania)
Doktryna powstrzymywania (ang. containment) miała na celu powstrzymywanie ZSRR, a tym samym niedopuszczenie do ekspansji komunizmu. Teoretyczne zasady polityki powstrzymywania stworzył George Kennan (ówczesny ambasador Stanów Zjednoczonych w Moskwie) w anonimowym artykule z 1947 r.
Kennan za główny cel polityki Stanów Zjednoczonych uznał zapobieganie rozprzestrzeniania się komunizmu do krajów nim nie ogarniętych. Według niego ekspansję ZSRR mogło powstrzymać "długotrwałe, cierpliwe - lecz zdecydowane i czujne - powstrzymywanie tendencji ekspansywnyh”. Powstrzymywanie było jednym z głównych celów „Doktryny Trumana”.
Sformułowany przez prezydenta Harry'ego Trumana i przedstawiony 12 marca 1947 roku w orędziu do Kongresu program polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych głoszący, że USA powinny pomagać narodom, które przeciwstawiają się presji zewnętrznej lub próbom przejęcia siłą władzy nad nimi przez uzbrojone mniejszości. Choć nie było to powiedziane wprost, doktryna odnosiła się do Związku Radzieckiego. Doktryna Trumana bazowała na tezie o podziale świata na strefę amerykańską i strefę radziecką oraz odpowiedzialności USA za utrzymanie zasad kapitalistycznych w skali światowej.
Stany Zjednoczone chciały powstrzymać rozszerzanie się komunizmu poprzez demonstrację siły militarnej (jako jedyne do 1949 r. państwo posiadały broń jądrową), oraz udzielanie pomocy rządom demokratycznym.
Prezydent obiecał pomoc we wspieraniu narodów zmagających się z próbami zdominowania przez „uzbrojone mniejszości lub siły zewnętrzne”. Po burzliwej wewnętrznej debacie, rząd Stanów Zjednoczonych zdecydował się, na prośbę Brytyjczyków, wspomóc Greków w ich walce z komunistyczną partyzantką, dążącą do przejęcia władzy.
22 czerwca 1947 roku Truman podpisał akt, przekazujący 400 mln dolarów na ekonomiczną i wojskową pomoc dla Grecji i Turcji (250 mln dolarów dla Grecji i 150 mln dolarów dla Turcji). Przyznanie pomocy materialnej dla tych krajów było symbolicznym aktem, który potwierdzał założenia polityki amerykańskiej na dekady zimnej wojny. Tym samym Amerykanie zadeklarowali chęć obrony Europy przed wpływami komunistycznymi, postrzegając je jako zagrożenie swego własnego bezpieczeństwa .
Doktryna powstrzymywania oznaczała, że koniec wojny nie powinien oznaczać wycofania się Stanów Zjednoczonych z krajów europejskich i ich interesów. Harry Truman uświadamiał społeczeństwu amerykańskiemu, że tylko Stany Zjednoczone są w stanie powstrzymać groźną ekspansję Związku Radzieckiego. Doktryna Trumana zawierała element walki ideologicznej między totalitaryzmem i wolnością, poza tym przebieg rokowań z ZSRR wywołał nastroje antysowieckie w Stanach Zjednoczonych.
Istota doktryny Trumana zamykała się w postawieniu tamy ekspansji radzieckiego komunizmu na całym świecie. Amerykanie, wierząc w tzw. „efekt domina” byli przekonani, że komunizm rewolucyjny rozprzestrzenia się z jednego państwa na wszystkich sąsiadów. Stało się to podstawą amerykańskiego zaangażowania w Korei i Wietnamie, rozmieszczeniu wojsk amerykańskich w Europie, Turcji, Japonii i na Tajwanie.
Ogłoszenie doktryny Trumana było de facto wypowiedzeniem zimnej wojny systemowi sowieckiemu, a jednocześnie zapowiedzią gotowości do zaangażowania we wszystkich rejonach globu, gdzie ZSRR zamierzał ustanowić swoje wpływy. Wkrótce okazało się, że przedmiotem rywalizacji był cały świat. Jednak po zakończeniu II wojny światowej główną areną zimnej wojny stała się Europa, z którą Stany Zjednoczone nie zawierały do tamtej pory żadnych formalnych sojuszy.
28 kwietnia 1947 r. George Marshall - sekretarz stanu w administracji Trumana, po fiasku konferencji moskiewskiej Rady Ministrów Spraw Zagranicznych dotyczącej Niemiec stwierdził, że przeciągające się rokowania z ZSRR opóźniają odbudowę Europy i zapowiedział, że Stany Zjednoczone zamierzają podjąć bardziej zdecydowane działania. Obawiał się, że Stalin podtrzymywał rozmowy w celu zyskania na czasie, a i tak ich ostateczne zerwanie było nieuniknione. Wreszcie w czerwcu 1947 r., Marshall w przemówieniu wygłoszonym na Uniwersytecie Harvarda wezwał kraje europejskie do podjęcia kroków wiodących do efektywnej współpracy gospodarczej i zadeklarował gotowość Waszyngtonu do udzielenia potrzebnej pomocy w odbudowie gospodarki europejskiej.
W ramach tego powstał plan udzielenia szybkiej pomocy gospodarczej demokratycznym państwom (kredyty). Oprócz aspektów humanitarnych „pomoc dla głodującej i niedożywionej Europy” pomoc amerykańska miała zahamować rozwój sympatii do „państwa robotników i chłopów”, ZSRR. Opinia światowa bowiem, włącznie z robotnikami i intelektualistami, nadal nie zdawała sobie sprawy, czym jest naprawdę ludobójcza tyrania stalinowska, a ZSRR często uchodził za zwycięski kraj sprawiedliwości społecznej. Stalin wyczuwając dobrze intencje amerykańskie spowodował odrzucenie planu Marshalla nie tylko dla ZSRR, ale i uzależnionych już od niego państw, m.in. Polski i Czechosłowacji.
Polityka Detente
Odprężenie (detente) w Europie miało dokonać się na zasadzie uznania istniejącego podziału ideologicznego kontynentu oraz nienaruszalności aktualnych granic.
Wyrazem polityki odprężenia były układy SALT oraz obrady Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie „KBWE”(1973-1975). Choć bezpośrednio przyniosły one znaczne korzyści krajom bloku radzieckiego (m.in. poprzez ożywienie wymiany gospodarczej i zwiększenie możliwości dostępu do zachodniej technologii), to na dłuższą metę polityka mocno eksponująca problem praw człowieka i swobód politycznych, okazała się dla tego bloku niebezpieczna, powodując nasilenie się w krajach komunistycznych społecznych dążeń wolnościowych.
Podpisanie Aktu Końcowego KBWE zakończyło okres „zimnej wojny” w Europie. W tym samym czasie dobiegła końca „zimna wojna” w Azji, a to dzięki normalizacji stosunków amerykańsko-chińskich i zakończeniu wojny w Wietnamie. Rezultatem polityki odprężenia w Azji Południowo-Wschodniej było jednak rozprzestrzenienie się wpływów komunistycznych.
Amerykańska polityka w latach 70tych (szczególnie w czasie prezydentury R.Nixona) zmierzała do zastąpienia dwubiegunowego podziału świata układem, w ramach, którego istnieje 5 głównych podmiotów polityki światowej: USA, ZSRR, Europa Zachodnia, Chiny i Japonia. Koncepcja to odwoływała się m.in. do realiów sytuacji gospodarczej. Oprócz trwającego nieprzerwanie od lat 50tych dynamicznego rozwoju Japonii, zasadnicze znaczenie miał proces dalszej konsolidacji gospodarczej państw Europy Zachodniej, przekształcając się w wielki i jednoczący się organizm ekonomiczny. Właśnie Wspólnota Europejska miała odegrać główną rolę w przekształceniu Europy w duchu polityki detente, szczególnie przez ożywienie współpracy gospodarczej z krajami bloku radzieckiego.
Panowanie ducha detente zostało potwierdzone przez podpisanie 18.05.1979r w Wiedniu II porozumienia w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych (SALT II).
Polityka odprężenia przyniosła znaczne korzyści krajom komunistycznym. Jednak nie zamierzały one się trzymać zawartych porozumień, dążyły natomiast do wykorzystania ustępliwości państw zachodnich dla poszerzenia swych wpływów.
Pomimo podpisania układu SALT II (1979) Rosjanie rozmieścili w Europie nowe rodzaje rakiet balistycznych średniego zasięgu, wystrzeliwanych z ruchomych wyrzutni i trudnych przez to do zlokalizowania i zniszczenia. W tej sytuacji w grudniu 1979r Rada NATO podjęła decyzję o zainstalowaniu na terenie RFN wyrzutni pocisków samosterujących.
Zasadniczy cios polityce odprężenia zadała jednak inwazja radziecka na Afganistan, przeprowadzona w grudniu 1979r. Wykazała ona złudność nadziei związanych z detente, umacniając w państwach zachodnich pozycję tych sił, które opowiadały się za bardziej zdecydowanym postępowaniem wobec obozu komunistycznego. Ich rzecznikiem stał się nowy prezydent USA (od 1980r) R.Reagan.
Kalendarium Świat i Polska 1945-2010
| ŚWIAT | POLSKA |
|---|---|
| 1945 | |
| 4 - 11.02 – konferencja „wielkiej trójki” w Jałcie (J. Stalin, W. Churchill, F.D. Roosvelt) 8.05 – kapitulacja III Rzeszy 26.06 – na konferencji w San Francisco powstaje Organizacja Narodów Zjednoczonych 2.09 – kapitulacja Japonii |
18 - 21.06 – proces 16 przywódców polskiego państwa podziemnego w Moskwie 28.06 – utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej 22.08 – legalizacja Polskiego Stronnictwa Ludowego 2.09 – powstanie konspiracyjnej organizacji Wolność i Niezawisłość (WiN) 16.10 – podpisanie przez Polskę Karty Narodów Zjednoczonych |
| 1946 | |
| 5.03 – początek „zimnej wojny” – mowa Winstona Churchilla w Fulton (Churchill mówił m.in. o „żelaznej kurtynie”, która zapadła nad wschodnią częścią Europy) 18.04 – oficjalne rozwiązanie Ligi Narodów 1.10 – wydanie wyroku w procesie 22 przywódców III Rzeszy w Norymberdze |
3.01 – Krajowa Rada Narodowa przyjmuje ustawę o nacjonalizacji przemysłu 30.06 – referendum w sprawie zniesienia Senatu, granicy zachodniej i reformy rolnej kończy się klęską komunistów, ale ogłoszone wyniki zostają sfałszowane 4.07 – pogrom Żydów w Kielcach (42 zamordowanych) |
| 1947 | |
| 5.06 – Sekretarz stanu George Marshall przedstawia swój plan pomocy gospodarczej dla Europy (plan Marshalla) | 5.02 – Bolesław Bierut zostaje wybrany na prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej 6.02 – utworzenie rządu J. Cyrankiewicza (istniał do 20.11.1952 r.) 19.02 – uchwalenie „małej konstytucji” 24.04 – początek akcji wysiedlenia ludności ukraińskiej („akcja Wisła”) 2.06 – początek tzw. bitwy o handel (nacjonalizacja prywatnego handlu) 6.06 – śmierć prezydenta na uchodźstwie W. Raczkiewicza (następcą A. Zalewski do 7.04.1972 r.) 2.07 – Sejm uchwalił trzyletni Plan Odbudowy Gospodarki 9.07 – odrzucenie przez Polskę planu Marshalla 21.10 – Stanisław Mikołajczyk, przywódca PSL, ucieka z Polski |
| 1948 | |
| 16.04 – powstanie Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej 14.05 – powstaje Izrael – niepodległe państwo żydowskie 9.09 – utworzenie Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej 10.12 – Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwala Powszechną Deklarację Praw Człowieka |
31.08 – oskarżony o odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne Władysław Gomułka traci stanowisko sekretarza generalnego Polskiej Partii Robotniczej. Zastępuje go Bolesław Bierut 22.10 – śmierć prymasa Polski kard. A. Hlonda (następcą kard. S. Wyszyński) 15 - 21.12 – na kongresie zjednoczeniowym PPR i PPS powstaje nowa partia: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza 21.12 – B. Bierut obejmuje funkcję sekretarza KC PZPR |
| 1949 | |
| 25.01 – w Moskwie powstaje Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej 4.04 – podpisanie Paktu Atlantyckiego w Waszyngtonie – powstaje NATO 21.09 – powstaje Republika Federalna Niemiec ze stolicą w Bonn 1.10 – Mao Zedong ogłasza powstanie komunistycznej Chińskiej Republiki Ludowej 11.10 – powstaje Niemiecka Republika Demokratyczna ze stolica w Berlinie |
1.01 – rozpoczęcie tworzenia Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR-ów) 27 - 29.11 – utworzenie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego 18.06 - 11.07 – proces działacza Stronnictwa Narodowego Adama Doboszyńskiego skazanego na śmierć pod fałszywym zarzutem szpiegostwa |
| 1950 | |
| 25.06 – wkroczenie wojsk Korei Północnej do Korei Południowej – początek wojny koreańskiej 26.06 – podjęcie przez ONZ uchwały o interwencji w Korei 16.10 – wystąpienie Chin w obronie Korei Północnej 21.10 – zajęcie przez wojska chińskie Tybetu (23.05.1951 – podpisanie umowy o podporządkowaniu Tybetu przez Chiny) |
15.03 – Polska występuje z Międzynarodowego Funduszu Walutowego 14.04 – porozumienie między rządem a episkopatem w sprawie stosunków państwa i Kościoła 30.04 – ustanowienie dnia 1 maja świętem państwowym 28.06 – uchwalenie ustawy o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli 9.07 – rozwiązanie Stronnictwa Pracy 28.10 – reforma systemu pieniężnego w Polsce |
| ŚWIAT | POLSKA |
| 1951 | |
| 18.04 – w Paryżu podpisany zostaje traktat o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (RFN, Włochy, Francja, państwa Beneluksu) 10.07 – początek rokowań w sprawie zawieszenia broni w Korei |
18.01 – zniesienie święta państwowego 3 maja 15.02 – umowa z ZSRR o wymianie terenów przygranicznych 31.07 – początek procesu politycznego generałów S. Tatara, F. Hermana, J. Kirchmayera, S. Mossora; liczne procesy polityczne działaczy politycznych i oficerów – pomimo fałszywości zarzutów kończą się orzekaniem kary śmierci lub wieloletniego więzienia 2.08 – aresztowanie W. Gomułki |
| 1952 | |
| 16.02 – przyłączenie Grecji i Turcji do NATO 10.08 – Jean Monet zostaje wybrany na przewodniczącego Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali |
3.05 – rozgłośnia Radia Wolna Europa zaczyna nadawać z Monachium 22.07 – uchwalenie Konstytucji PRL 21.11 – powstanie rządu B. Bieruta (istniał do 18.03.1954 r.) 21.11 – objęcie funkcji przewodniczącego Rady Państwa przez A. Zawadzkiego |
| 1953 | |
| 5.03 – śmierć Józefa Stalina 14.03 – objęcie przez N. Chruszczowa funkcji pierwszego sekretarza KC KPZR 17.06 – wybuch powstania w Berlinie Wschodnim 27.07 – podpisanie rozejmu kończy wojnę koreańską |
24.02 – wykonanie wyroku śmierci na sławnym przywódcy AK, generale E. Fieldorfie-Nilu 8.03 – w związku z odmową zamieszczenia nekrologu Józefa Stalina zawieszone zostaje wydawanie „Tygodnika Powszechnego” 14 - 22.09 – proces biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka, skazanego na 12 lat więzienia 26.09 – internowanie prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego 5.12 – ucieczka z Polski oficera Urzędu Bezpieczeństwa Józefa Światły |
| 1954 | |
| 7.05 – upadek twierdzy Dien Bien Phu – klęska francuska w Wietnamie 21.07 – podpisanie porozumienia w Genewie kończącego wojnę w Indochinach |
28.09 – oficer Urzędu Bezpieczeństwa Józef Światło ujawnia na antenie Radia Wolna Europa zbrodnie komunistyczne 13.12 – W. Gomułka zwolniony z aresztu domowego |
| 1955 | |
| 16.04 – przyjęcie Austrii do Rady Europy 5.05 – RFN zostaje przyjęta do NATO 5.05 – zakończenie okupacji RFN przez mocarstwa zachodnie 11 - 14.05 – powołanie Układu Warszawskiego |
31.07 - 14.08 – w Warszawie odbywa się światowy festiwal młodzieży |
| 1956 | |
| 28.01 – przystąpienie NRD do Układu Warszawskiego 25.02 – na zjeździe KPZR I sekretarz Nikita Chruszczow wygłasza tajny referat o zbrodniach stalinowskich 23.10 - 11.11 – powstanie węgierskie krwawo stłumione przez wojska Związku Radzieckiego 28.10 – konflikt sueski – wojska izraelskie oraz desant francusko-angielski atakują Egipt |
12.03 – w Moskwie umiera Bolesław Bierut. Na nowego I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR zostaje wybrany Edward Ochab 28 - 29.06 – robotnicze powstanie w Poznaniu, w walkach ginie co najmniej kilkadziesiąt osób 19 - 21.10 – W. Gomułka zostaje wybrany na I sekretarza KC PZPR 28.10 – Prymas Stefan Wyszyński zostaje zwolniony z internowania |
| 1957 | |
| 5.01 – ogłoszenie doktryny prezydenta USA D. Eisenhowera o pomocy dla krajów zagrożonych komunizmem 25.03 – traktaty rzymskie o powstaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i Euratomu |
25.03 – zawarcie umowy o repatriacji Polaków ze Związku Radzieckiego 2.10 – zamknięcie tygodnika „Po prostu” zwiastuje koniec okresu liberalizacji 13.12 – reaktywowanie Najwyższej Izby Kontroli |
| 1958 | |
| 19.03 – utworzenie Parlamentu Europejskiego w Strasburgu 21.12 – mianowanie Ch. de Gaulle’a prezydentem Francji |
25.02 – uchwała sejmu o obchodach Tysiąclecia Państwa Polskiego |
| 1959 | |
| 1.01 – wkroczenie partyzantów F. Castro do Hawany 03 - 04 – antychińskie powstanie w Tybecie 19.08 – utworzenie paktu woskowego CENTO 20.11 – traktat o utworzeniu Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu EFTA |
2 - 5.08 – wizyta w Polsce wiceprezydenta USA R. Nixona |
| 1960 | |
| 08 - przełomowy rok w procesie dekolonializacji – niepodległość uzyskuje kilkanaście krajów w Afryce (m.in. Dahomej, Niger, Górna Wolta, Wybrzeże Kości Słoniowej, Czad) 8.11 – objęcie stanowiska prezydenta USA przez J. F. Kennedy’ego 14.12 – utworzenie Organizacji Współpracy i Rozwoju Gospodarczego OECD |
27.04 – walki z milicją w Nowej Hucie w związku z decyzją władz o usunięciu krzyża 18.11 – przyjęcie Polski do GATT 2.12 – utworzenie Komitetu do Spraw Radia i Telewizji |
| ŚWIAT | POLSKA |
| 1961 | |
| 28.02 – utworzenie organizacji Amnesty International 18.04 – antykubańska operacja w Zatoce Świń 14.05 – początek konfliktu w Wietnamie 12 - 13.08 – powstanie muru berlińskiego |
15 - 18.05 – wybór J. Cyrankiewicza na premiera 15.07 – ustawa o reformie nauczania w szkołach podstawowych |
| 1962 | |
| 3.07 – Algieria uzyskuje niepodległość 11.10 – papież Jan XXIII otwiera obrady Soboru Watykańskiego Drugiego 22.10 – prezydent Stanów Zjednoczonych John. F. Kennedy ogłasza blokadę Kuby w związku z instalacją na tej wyspie radzieckich wyrzutni rakietowych. ZSRR demontuje rakiety 17.12 – przystąpienie Szwajcarii do Rady Europy |
3.02 – rozwiązanie Klubu Krzywego Koła w Warszawie, forum dyskusyjnego powstałego na fali październikowych przemian 29 - 31.08 – wizyta w Polsce sekretarza generalnego ONZ U Thanta |
| 1963 | |
| 22 - 25.05 – utworzenie Organizacji Jedności Afrykańskiej 22.11 – w zamachu w Dallas ginie prezydent Kennedy 4.12 – utworzenie rządu A. Moro we Włoszech |
28.06 – ustawa o utworzeniu Komitetu Nauki i Techniki |
| 1964 | |
| 25.02 – połączenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Euratomu 19.06 – Kongres Stanów Zjednoczonych uchwala ustawę o prawach obywatelskich zakazującą dyskryminacji rasowej sierpień – początek wojny wietnamskiej 14.10 – po usunięciu Chruszczowa przywódcą ZSRR zostaje Leonid Breżniew |
14.03 – 34 pisarzy i uczonych w liście do premiera Józefa Cyrankiewicza naprostowało przeciw brakowi papieru i cenzurze. Sygnatariusze listu byli szykanowani – np. nie wydawano ich książek 26.10 - 9.11 – proces przeciwko pisarzowi Melchiorowi Wańkowiczowi oskarżonemu o szkalowanie PRL-u w liście do mieszkającej za granicę córki |
| 1965 | |
| 1.01 – powstanie Organizacji Wyzwolenia Palestyny 5.05 – wkroczenie wojsk amerykańskich do Wietnamu 8.12 – zakończenie obrad II Soboru Watykańskiego 19.12 – ponowny wybór Ch. de Gaulle’a na prezydenta Francji |
24.06 – wybór nowych władz państwowych; J. Cyrankiewicz – premierem 19.07 – Jacek Kuroń i Karol Modzelewski za napisanie „Listu otwartego do członków PZPR” zostają skazani na 3 i 3,5 roku więzienia 18.11 – list polskich biskupów do episkopatu niemieckiego apelujący o wzajemne wybaczenie win („przebaczmy i prosimy o przebaczenie”) |
| 1966 | |
| 19.01 – mianowanie I. Ganhdi premierem Indii 1 - 20.02 – proklamowanie rezolucji kulturalnej w Chinach – walka z przeżytkami europejskimi i chińskiej kultury pochłonie tysiące ofiar 1.12 – nowym kanclerzem w RFN zostaje K. Kiesinger 16.12 – Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwala Pakty Praw Człowieka |
16 - 17.04 – w Gnieźnie centralne uroczystości kościelne, będące zwieńczeniem dziesięcioletniego programu „wielkiej Nowenny przed Tysiącleciem Chrztu Polski”. Władze organizacją konkurencyjne obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego 1.09 – wprowadzenie 8-klasowej szkoły podstawowej |
| 1967 | |
| 21.04 – wojskowy zamach stanu w Grecji; początek dyktatury wojskowej 5 - 10.06 – Izrael zwycięża w walce z państwami arabskimi (tzw. wojna sześciodniowa) |
10.06 – Polska zrywa stosunki dyplomatyczne z Izraelem 6 - 12.11 – wizyta w Polsce gen. Ch. de Gaulle’a wrzesień – początek kampanii antysemickiej w Polsce |
| 1968 | |
| 20.01 – 10.02 – ofensywa Vietcongu w Wietnamie Południowym 4.04 – w zamachu ginie pastor Martin Luter King Maj – zamieszki studenckie we Francji i innych państwach Europy Zachodniej 21.08 – inwazja wojsk Układu Warszawskiego (w tym polskich) na Czechosłowację kładzie kres demokratyzacji 5.09 – nowym prezydentem USA zostaje R. Nixon |
30.01 – ostatnie przedstawienie „Dziadów” (reż. Kazimierz Dejmek) w Teatrze Narodowym w Warszawie – władze podjęły decyzję o zdjęciu sztuki z afisza 29.02 – rezolucja Związku Literatów Polskich przeciw cenzurze i decyzji władz 8.03 – protestacyjny wiec studentów na Uniwersytecie Warszawskim zostaje brutalnie rozpędzony przez milicję i „aktyw robotniczy”. W marcu przez cały kraj przetoczyła się fala protestów (tzw. wydarzenia marcowe) |
| 1969 | |
| 16.01 – czeski student Jan Palach dokonuje aktu samospalenia w proteście przeciw agresji wojsk Układu Warszawskiego styczeń – pierwsze rozmowy pokojowe w Paryżu poświęcone zakończeniu wojny w Wietnamie 28.04 – ustąpienie Ch. de Gaulle’a z funkcji prezydenta Francji (16.06 – nowym prezydentem zostaje G. Pompidou) wrzesień – apogeum demonstracji antywojennych w USA |
styczeń - luty – procesy uczestników „wydarzeń marcowych” (m.in. A. Michnika, J. Kuronia, K. Modzelewskiego, H. Szlajfera) 27.06 – mianowanie M. Spychalskiego przewodniczącym Rady Państwa, a J. Cyrankiewicza premierem |
| 1970 | |
| 1.05 – wkroczenie wojsk amerykańskich do Kambodży 4.09 – objęcie stanowiska prezydenta Chile przez S. Allednde Gossenesa 8.10 – literacką nagrodę Nobla otrzymuje rosyjski pisarz Aleksander Sołżenicyn |
7.12 – szefowie rządów PRL i RFN podpisują układ o normalizacji wzajemnych stosunków 14 - 20.12 – protesty robotnicze na Wybrzeżu, w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie i Elblągu, krwawo stłumione przez władze 20.12 – po odsunięciu od władzy Gomułki, I sekretarzem KC PZPR zostaje Edward Gierek, a premierem P. Jaroszewicz |
| ŚWIAT | POLSKA |
| 1971 | |
| grudzień – powstanie niepodległych państw nad Zatoką Perską (Bahrajn, Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie) | 22 - 24.01 – strajk w Stoczni Szczecińskiej 15.02 – odwołanie przez rząd grudniowych podwyżek cen artykułów żywnościowych |
| 1972 | |
| 17.06 – włamanie się do lokalu partii demokratycznej w Waszyngtonie daje początek aferze Watergate, w efekcie której w 1974 r. do ustąpienia został zmuszony Richard Nixon 8.11 – RFN i NRD podpisują układ o normalizacji wzajemnych stosunków |
14.09 – nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Polską a RFN 26.06 – w związku z zawarciem układu z RFN Stolica Apostolska dostosowała granice metropolii i diecezji do granic PRL |
| 1973 | |
| 1.01 – przystapienie Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii do EWG 27.01 – Stany Zjednoczone i Wietnam Północny zwierają w Paryżu porozumienie o zawieszeniu broni i wycofaniu wojsk amerykańskich z Wietnamu 11.09 – zamach wojskowy w Chile – władzę obejmuje generał Augusto Pinochet Ugarte 26.09 – przyjęcie RFN i NRD do ONZ 6 - 25.10 – państwa arabskie atakują Izrael – w walce zwycięża Izrael (tzw. wojna Jom Kipur) |
13.10 – reforma szkolnictwa w Polsce. Zapowiedź wprowadzenia 10-letnic szkół powszechnych |
| 1974 | |
| 28.03 – objęcie urzędu prezydenta Rumunii przez N. Ceausescu 25.04 – rewolucja „czerwonych goździków” w Portugalii 20 - 22.07 – interwencja turecka na Cyprze 25.07 – wprowadzenie rządów demokratycznych w Grecji 9.08 – ustąpienie prezydenta USA R. Nixona (następcą G. Ford) 26.08 – podział Cypru na strefę grecką i turecką 12.11 – obalenie cesarza Etiopii Hajle Sellasje I |
26.06 – uchwalenie Kodeksu pracy (obowiązywał od 1.01.1975) 12.12 – List 15. – protest w sprawie sytuacji Polaków w ZSRR |
| 1975 | |
| kwiecień – w Kambodży władzę przejmuje komunistyczne ugrupowanie Czerwoni Khmerze 1.08 – w Helsinkach podpisany zostaje akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie 20.11 – umiera Franciso Franco, dyktator Hiszpanii. Początek przemian demokratycznych w Hiszpanii (królem zostaje Juan Carlos I) |
28.05 – reforma administracyjna w Polsce, w ramach której zniesiono powiaty, a liczbę województw zwiększono z 17 do 45 5.12 – list protestacyjny podpisany przez 59 osób w sprawie projektu wpisania do konstytucji „kierowniczej roli jednej z partii” |
| 1976 | |
| 9.09 – umiera Mao Zedong, przywódca komunistycznych Chin 2.11 – prezydentem Stanów Zjednoczonych zostaje Jimmy Carter |
10.02 – uchwalenie poprawek do Konstytucji PRL 25.06 – protesty robotnicze w Radomiu i Ursusie w związku z planowaną podwyżką cen mięsa – brutalna reakcja milicji 23.09 – utworzenie Komitetu Obrony Robotników (KOR), opozycyjnej organizacji, która swoją działalność rozpoczęła od pomagania szykanowanym uczestnikom protestów w Radomiu i Ursusie |
| 1977 | |
| 7.01 – w Czechosłowacji opozycja demokratyczna powołuje Kartę 77 3.03 – pełną władzę w Libii przejmuje Muammar Kaddafi |
26.03 – powstaje kolejna opozycyjna organizacja – Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela 7.05 – w Krakowie zamordowany zostaje działacz opozycyjny, student Stanisław Pyjas 29.09 – KOR przekształca się w Komitet Samoobrony Społecznej KOR |
| 1978 | |
| 5 - 17.09 – w Camp David Izrael i Egipt podpisują traktat pokojowy 16.10 – nowym papieżem wybrany zostaje krakowski kardynał Karol Wojtyła, który przyjmuje imię Jan Paweł II |
1.01 – powstaje Towarzystwo Kursów Naukowych, które za cel stawia sobie organizowanie wolnych od cenzury wykładów z nauk społecznych i humanistyki |
| 1979 | |
| 1.01 – nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Stanami Zjednoczonymi i Chinami 7.01 – w Kambodży upadek ludobójczego reżimu Pol Pota, przywódcy Czerwonych Khmerów. Ich rządy pochłonęły ponad trzy miliony ofiar 31.03 – Iran staje się republiką islamską – władzę przejmuje Ajatollah Chomeini 10.06 – pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego 26.12 – wojska radzieckie wkraczają do Afganistanu |
2 - 10.06 – pierwsza pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski 20.07 – w Gdańsku utworzony zostaje Ruch Młodej Polski, nawiązujący w swym programie do idei konserwatywnych i narodowo-demokratycznych 1.09 – powstaje pierwsza opozycyjna partia – Konfederacja Polski Niepodległej |
| 1980 | |
| 19.07 - 3.08 kraje zachodnie bojkotują XXII Igrzyska Olimpijskie w Moskwie z powodu radzieckiej inwazji na Afganistan 22.10 – wybuch wojny iracko-irańskiej 4.11 – na prezydenta Stanów Zjednoczonych został wybrany Ronald Reagan |
14.08 – początek strajku w Stoczni Gdańskiej 31.08 – Lech Wałęsa i wicepremier Mieczysław Jagielski podpisują porozumienie w Gdańsku, które umożliwia powstanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność“. Porozumienia z władzami strajkujący podpisali także w Szczecinie (31.08) i Jastrzębiu (3.09) 5.09 – Stanisław Kania zastępuje Edwarda Gierka na stanowisku I sekretarza KC PZPR 10.11 – sąd rejestruje NSZZ „Solidarność“ |
| ŚWIAT | POLSKA |
| 1981 | |
| 13.05 – nieudany zamach na życie papieża Jana Pawła II | 19.03 – pobicie działaczy „Solidarności“ w Bydgoszczy 12.05 rejestracja NSZZ „Solidarność“ Rolników Indywidualnych 28.05 – umiera prymas Stefan Wyszyński. Jego następcą zostaje biskup Józef Glemp 5.09 - 7.10 – I zjazd „Solidarności“ 8.09 – na zjeździe „Solidarności“ delegaci uchwalają „Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej“ 18.10 – premier generał Wojciech Jaruzelski zastępuje Kanię na stanowisku I sekretarza KC PZPR 3.12 – wprowadzanie stanu wojennego; internowanie wielu tysięcy działaczy „Solidarności“ 16.12 – strajk w kopalni Wujek zostaje rozbity z użyciem siły; zabito siedmiu górników |
| 1982 | |
| kwiecień - czerwiec – wojna Wielkiej Brytanii z Argentyną o wyspy Falklandy zakończona zwycięstwem Brytyjczyków 10.11 – śmierć Leonida Breżniewa, przywódcy ZSRR |
22.04 – powstaje podziemna Tymczasowa Komisja Koordynacyjna (TKK) „Solidarności“ 19.12 – przyjęcie uchwały o zawieszeniu stanu wojennego |
| 1983 | |
| 25.10 – zbrojna interwencja wojsk amerykańskich obala komunistyczne władze na Grenadzie | 14.05 – umiera maturzysta Grzegorz Przemyk, śmiertelnie pobity przez milicję 16 - 23.06 – druga pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski 22.07 – uchwałą Rady Państwa zniesiony został stan wojenny |
| 1984 | |
| 31.10 – w zamachu ginie Indira Gandhi, premier Indii | 19.10 – ksiądz Jerzy Popiełuszko zostaje porwany i bestialsko zamordowany przez oficerów Służby Bezpieczeństwa 24.11 – powstaje prorządowe Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych |
| 1985 | |
| 11.03 – I sekretarzem KPZR zostaje Michaił Gorbaczow, który w czerwcu zapowiada przeprowadzenie reform w Związku Radzieckim (pierestriojka) | 14.04 – w Krakowie powstaje pacyfistyczny ruch Wolność i Pokój |
| 1986 | |
| 26.04 – wybuch w elektrowni atomowej w Czarnobylu | 31.05 – zatrzymanie Zbigniewa Bujaka, legendarnego przywódcy podziemia solidarnościowego, ukrywającego się od 13.12.1981 |
| 1987 | |
| 8.12 – prezydent USA Ronald Reagan i przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow podpisują układ rozbrojeniowy grudzień – rozpoczyna się intifada – palestyńskie powstanie zwrócone przeciw Izraelowi |
15.07 – utworzenie urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich – pierwszym została prof. Ewa Łętowska 25.10 – powstaje jawna Krajowa Komisja Wykonawcza „Solidarności“ 29.11 – referendum w sprawie reform gospodarczych i politycznych |
| 1988 | |
| 20.08 – zawieszenie broni kładzie kres wojnie iracko-irańskiej | 26.04 – strajk w hucie imienia Lenina daje początek nowej fali strajków 6.09 – rozmowy ministra spraw wewnętrznych Czesława Kiszczaka z Lechem Wałęsą w Magdalence 30.11 – Lech Wałęsa wychodzi zwycięsko z debaty telewizyjnej z Alfredem Miodowiczem (OPZZ) 18.12 – utworzenie Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie |
| 1989 | |
| 4.06 – na placu Tiananmen w Pekinie wojsko brutalnie rozprawia się z demonstrującymi studentami 18.09 – porozumienie władz komunistycznych z opozycją otwiera drogę do demokratyzacji na Węgrzech 10.11 – upadek muru berlińskiego 16 - 26.12 – w Rumunii powstanie, w wyniku którego zostaje obalony dotychczasowy przywódca – Nicolae Ceausescu 29.12 – prezydentem Czechosłowacji zostaje Vaclav Havel |
6.02 - 5.04 – obrady Okrągłego Stołu zakończone podpisaniem porozumienia przez przedstawicieli władz i „Solidarności“ 17.04 – sąd ponownie legalizuje NSZZ „Solidarność“ 4.06 – pierwsza tura częściowo wolnych wyborów do Sejmu i całkowicie wolnych wyborów do Senatu (druga tura – 18.06) kończy się bezapelacyjnym zwycięstwem kandydatów „Solidarności“ 19.07 – Zgromadzenie Narodowe wybiera Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta 12.09 – powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego 28.09 – ogłoszenie planu Balcerowicza 28.12 – zmiany w konstytucji (m.in. przywrócenie nazwy Rzeczpospolita Polska) |
| 1990 | |
| 1.02 – zwolnienie z więzienia przywódcy Afrykańskiego Kongresu Narodowego Nelsona Mandeli – „początek końca“ apartheidu w Republice Południowej Afryki 4.02 – Słowenia ogłasza niepodległość – początek rozpadu Jugosławii 11.03 – niepodległość ogłasza wchodząca dotąd w skład ZSRR Litwa 2.08 – atak Iraku na Kuwejt 3.10 – zjednoczenie Niemiec |
27 - 29.01 – XI zjazd PZPR podejmuje decyzję o rozwiązaniu tej partii. Jej spadkobierczynią staje się utworzona również wtedy Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP) 27.05 – wolne wybory do samorządu gminnego 25.11, 9.12 – dwie tury wyborów prezydenckich kończą się zwycięstwem Lecha Wałęsy. Pokonany Tadeusz Mazowiecki składa dymisję swego rządu 22.12 – ostatni prezydent RP na wychodźstwie Ryszard Kaczorowski przekazuje prezydentowi Wałęsie insygnia władzy |
| ŚWIAT | POLSKA |
| 1991 | |
| 17.01 - 28.02 – operacja „Pustynna Burza“ kończy się klęską Iraku i wyzwoleniem Kuwejtu 12.05 – prezydentem Rosji zostaje Borys Jelcyn 25.06 – początek wojny domowej w Jugosławii 1.07 – rozwiązanie Układu Warszawskiego |
4.01 – powstaje rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego (Kongres Liberalno-Demokratyczny) 2.07 – w dawnym gmachu KC PZPR zostaje otwarta Giełda Papierów Wartościowych 26.10 – Polska i ZSRR zawierają umowę o wycofaniu wojsk radzieckich z naszego kraju 27.10 – pierwsze wolne wybory parlamentarne 6.12 – utworzony zostaje rząd Jana Olszewskiego (Porozumienie Centrum) |
| 1992 | |
| 7.02 – w Maastricht podpisany zostaje traktat o powstaniu Unii Europejskiej | 4/5.05 – kryzys lustracyjny przyczyną odwołania rządu Olszewskiego 11.07 – powołanie rządu Hanny Suchockiej (Unia Demokratyczna) 17.10 – uchwalenie „małej konstytucji“ |
| 1993 | |
| 1.01 – w wyniku rozpadu Czechosłowacji powstają osobne państwa – Czechy i Słowacja | 28.05 – Sejm uchwala wotum nieufności dla rządu Suchockiej, w efekcie czego prezydent rozwiązuje parlament 19.09 – przedterminowe wybory parlamentarne kończą się sukcesem SdRP 18.10 – powstaje rząd Waldemara Pawlaka (PSL) |
| 1994 | |
| 4.05 – Izrael i Organizacja Wyzwolenia Palestyny zawierają porozumienie o utworzeniu Autonomii Palestyńskiej 11.12 – interwencja wojsk rosyjskich daje początek wojnie w Czeczenii |
8.04 – Polska składa wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej |
| 1995 | |
| 21.11 – traktat w Dayton kończy wojnę w Bośni | 1.03 – po dymisji Pawlaka na czele rządu stanął¸ Józef Oleksy (SdRP) 5.11, 19.11 – dwie tury wyborów prezydenckich kończą się zwycięstwem lidera lewicy Aleksandra Kwaśniewskiego 21.12 – premier Oleksy zostaje oskarżony o współpracę z wywiadem rosyjskim |
| 1996 | |
| 1.09 – podpisanie porozumienia o zakończeniu walk w Czeczenii | 25.01 – po dymisji Oleksego nowy rząd tworzy Włodzimierz Cimoszewicz (1.02) 22.04 – „sprawa Oleksego“ zostaje umorzona przez prokuraturę 8.06 – powstaje Akcja Wyborcza Solidarność (AWS), koalicja ugrupowań prawicowych wokół przywódcy NSZZ „Solidarność“ Mariana Krzaklewskiego |
| 1997 | |
| 1.07 – Hongkong przechodzi spod administracji Wielkiej Brytanii pod zwierzchnictwo Chin | 2.04 – Zgromadzenie Narodowe uchwala konstytucję, która została następnie zatwierdzona w referendum 25.05 16.09 – Polska prowadzi negocjacje w sprawie wejścia do NATO 19.09 – w wyborach parlamentarnych zwycięża AWS 17.10 – powołany zostaje rząd Jerzego Buzka (AWS) |
| 1998 | |
| luty – marzec – początek starć między Albańczykami i Serbami w Kosowie 10.04 – podpisanie układu pokojowego w sprawie Ulsteru 1.05 – zaaprobowanie przez senat USA decyzji o rozszerzeniu NATO o Polskę, Czechy i Węgry 15.10 – początek negocjacji izraelsko-palestyńskich w USA |
16.07 – podział państwa na 16 województw 16.10 – powołanie rzecznika interesu publicznego (B. Nizińskiego) |
| 1999 | |
| 24.03 – NATO interweniuje w serbsko-albańskim konflikcie w Kosowie | wchodzą w życie cztery reformy przygotowane przez rząd:
12.03 – Polska stała się członkiem NATO |
| 2000 | |
| 26.03 – po ustąpieniu Borysa Jelcyna nowym prezydentem Rosji został Władimir Putin | 17.06 – rozpad koalicji rządzącej AWS – Unia Wolności, gabinet Buzka staje się rządem mniejszościowym 08.10 – wybory prezydenckie wygrywa powtórnie Aleksander Kwaśniewski |
| ŚWIAT | POLSKA |
| 2001 | |
| 11.09 – atak terrorystyczny na World Trade Center | 23.09 – wybory parlamentarne kończą się zwycięstwem koalicji Sojuszu Lewicy Demokratycznej i Unii Pracy. Na czele nowego rządu SLD, Unii Pracy i PSL staje Leszek Miller (SLD) |
| 2002 | |
| 7.10 – wojska amerykańskie rozpoczynają operację militarną w Afganistanie | 27.12 – w tekście opublikowanym w „Gazecie Wyborczej“ zostaje ujawniona korupcyjna oferta złożona przez Lwa Rywina wydawcy „GW“ – Agorze |
| 2003 | |
| 20.03 – skupiona wokół Stanów Zjednoczonych koalicja rozpoczyna wojnę z Irakiem, której celem jest usunięcie reżimu Saddama Husajna | 10.01 – Sejm powołał komisję śledczą do zbadania afery Rywina i nieprawidłowości w pracach nad ustawą medialną 1.03 – rozpad koalicji SLD-UP-PSL. Rząd Millera staje się rządem mniejszościowym, popieranym jedynie przez SLD i UP 7 - 8.06 – Polacy w ogólnonarodowym referendum opowiedzieli się za traktatem o wejściu Polski do Unii Europejskiej |
| 2004 | |
| 1.05 – rozszerzenie UE – dziesięć nowych krajów staje się członkami Unii | 1.05 – Polska stała się członkiem Unii Europejskiej 2.05 – Premier Leszek Miller podał się wraz ze swym rządem do dymisji. Prezydent powołał Marka Belkę na nowego prezesa Rady Ministrów |
| 2005 | |
23.01 - w wyniku pomarańczowej rewolucji nowym prezydentem Ukrainy został Wiktor Juszczenko
Po ratyfikowaniu Traktatu Konstytucyjnego UE przez 10 państw członkowskich, w referendach we Francji (29.05) i Holandii (1.06) zwyciężają przeciwnicy konstytucji - w efekcie dal¬szy proces ratyfikacji zostaje zamrożony
2.04 – śmierć Jana Pawła II. Nowym papieżem wybrano kardynała Josepha Ratzingera, który przyjął imię Benedykt XVI
|
25.09 – w wyborach parlamentarnych zwyciężył o Prawo i Sprawiedliwość przed Platformą Obywatelską i Samoobroną 23.10 – nowym prezydentem wybrany został Lech Kaczyński. W II turze wyborów pokonał Donalda Tuska 31.10 – na czele nowego, mniejszościowego rządu PiS stanął Kazimierz Marcinkiewicz |
| 2006 | |
3.06 – Czarnogóra proklamowała niepodległość
10.12 – w wieku 91 lat zmarł Augusto Pinochet, polityk chilijski (ur. 1915) |
5.05 – zawiązała się koalicja rządowa PiS, Samoobrony i LPR 14.07 – Kazimierza Marcinkiewicza na czele rządu zastąpił Jarosław Kaczyński, dotychczasowy przewodniczący PiS 12.11 – w wyborach samorządowych zwyciężyła PO przed PiS |
| 2007 | |
1.01 – szóste rozszerzenie Unii Europejskiej – Rumunia i Bułgaria stają się członkami Unii; w Słowenii zostaje wprowadzone euro
13.12 – podpisanie traktatu w Lizbonie przez przywódców państw UE
|
21.10 – Poważne zarzuty korupcyjne i obyczajowe pod adresem wicepremiera Andrzeja Lepera doprowadziły do rozpadu koalicji rządowej. Nie widząc szansy na wyjście z politycznego kryzysu Sejm podjął decyzję o samorozwiązaniu. W październikowych wyborach triumfowała PO (41,5%) przed PiS (32%). Do Sejmu weszły ponadto PiS, PSL oraz Lewica i Demokraci 16.11 – Władzę przejął rząd premiera Donalda Tuska, wspierany przez koalicję PO – PSL |
| 2008 | |
2.03 – w wyborach prezydenckich w Rosji zwyciężył Dymitrij Miediediew. Swój urząd objął 7.05
9-12.06 – w referendum w Irlandii mieszkańcy tego kraju odrzucili traktat lizboński
7-16.08 – w wyniku konfliktu zbrojnego między Gruzją i Rosją wspierającą separatystów z Osetii Południowej i Abchazji, prowincje te odzyskały niepodległość (26 sierpnia Rosja uznała niepodległość tych prowincji)
15.09 – upadek amerykańskiego banku Lehman Brothers zapoczątkował światowy kryzys gospodarczy
|
20.08 – w Warszawie podpisano polsko-amerykańską umowę dotyczącą rozmieszczenia na terytorium Polski antybalistycznych obronnych rakiet przechwytujących |
| 2009 | |
20.01 – Barack Obama, triumfator w wyborach w listopadzie 2008 został zaprzysiężony na nowego prezydenta Stanów Zjednoczonych
14.07 – Jerzy Buzek został wybrany na stanowisko przewodniczącego Parlamentu Europejskiego (otrzymał 555 głosów z 713 oddanych) |
7.06 – w wyborach do Parlamentu Europejskiego zwyciężyło PO (25 mandatów), przed PiS (15 manadatów), SLD-UP (7 mandatów) i PSL (3 mandaty) |
| 2010 | |
| 10.04 – w katastrofie samolotu pod Smoleńskiem giną Prezydent RP Lech Kaczyński z małżonką, wysocy urzędnicy państwowi, parlamentarzyści, dowódcy wojskowi, duchowni, członkowie rodzin oficerów zamordowanych przez władze sowieckie w Katyniu w 1940 r. oraz załoga samolotu. Wśród ofiar katastrofy jest Tomasz Merta – współautor podręczników Centrum Edukacji Obywatelskiej, wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. |
Zimna wojna w pigułce
Zimna wojna, (od angielskiego Cold War), umowne określenie stosunków pomiędzy państwami zachodnimi a ZSRR i grupą państw socjalistycznych po II wojnie światowej. Za początek zimnej wojny przyjmuje się przemówienie W.L.S. Churchilla wygłoszone w Fulton 5 marca 1946, w którym zaatakował ekspansjonizm ZSRR i wezwał Zachód do zjednoczenia sił przeciwko rozprzestrzenianiu się komunizmu.
Do końca lat 40. narastało napięcie w stosunkach międzynarodowych, m.in. zlikwidowana została demokracja w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, na co odpowiedzią ze strony Zachodu była doktryna Trumana i utworzenie NATO (1949) oraz lokalnych sojuszy wojskowych w Azji i strefie Oceanu Spokojnego.
Szczytowym okresem zimnej wojny były lata 1950–1953, kiedy nastąpiła pierwsza zbrojna konfrontacja (wojna koreańska), na obszarze peryferyjnym, między blokiem radzieckim a Zachodem (oddziały amerykańskie pod flagą ONZ wystąpiły przeciwko "ochotnikom" z Chińskiej Republiki Ludowej), gwałtownie wzrosły zbrojenia i apogeum osiągnęła wojna psychologiczna (m.in. utworzenie Radia Wolna Europa).
Po śmierci J.W. Stalina (1953), XX zjeździe KPZR i przemówieniu N.S. Chruszczowa w 1956 nastąpił długoletni okres zmiennego napięcia w stosunkach Wschód-Zachód. Początkowo wystąpiły tendencje odprężeniowe (rozejm w Korei, powstanie ruchu państw niezaangażowanych), ale jednocześnie 1955 powołano Układ Warszawski, 1956 miała miejsce radziecka interwencja na Węgrzech (rewolucja węgierska 1956), 1959 - rewolucja na Kubie.
W latach 60. sytuacja międzynarodowa ponownie się zaostrzyła (m.in. 1961 budowa muru berlińskiego, 1962 kryzys kubański - świat stanął w obliczu wojny jądrowej, 1965-1973 wojna w Wietnamie, 1968 interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji).
W latach 70. nastąpiło odprężenie, odbyła się Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zakończona 1975 podpisaniem Aktu Końcowego w Helsinkach, podpisano Układy SALT I i SALT II (rozbrojeniowe układy), Chiny weszły do ONZ. Mimo to nasilała się ekspansja radziecka w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej.
Następny okres zimnej wojny rozpoczął się wraz z interwencją ZSRR w Afganistanie (1979) i trwał do połowy lat 80. (m.in. kryzys 1980-1981 w Polsce, 1983 rozmieszczenie rakiet w europejskich krajach NATO). Konsekwentnie realizowany przez R. Reagana program wyścigu zbrojeń doprowadził do ekonomicznego i politycznego osłabienia ZSRR. 1989 zaczął się upadek rządów komunistycznych w Europie, do 1990 nastąpiło zjednoczenie Niemiec, 1991 rozwiązanie Układu Warszawskiego oraz samego ZSRR, co jest uznawane za koniec zimnej wojny.