Kl. 3 gimnazjum
Temat: Pisownia nazw mieszkańców oraz dwuwyrazowych nazw geograficznych
Czas trwania lekcji: 45 min
Cele:
Główne:
- przypomnienie zasad pisowni nazw mieszkańców i dwuwyrazowych nazw geograficznych
- ćwiczenie umiejętności stosowania zasad ortograficznych
Operacyjne:
- uczeń zna zasady pisowni nazw mieszkańców oraz nazw geograficznych
- uczeń rozwiązuje ćwiczenia z karty pracy
- uczeń poprawnie zapisuje nazwy mieszkańców oraz dwuwyrazowe nazwy geograficzne
- uczeń tworzy nazwy mieszkańców
- uczeń tworzy przymiotniki od nazw geograficznych
Nieoperacyjne:
- poznaje numerację reguł ortograficznych i poszerza swoją znajomość słownika ortograficznego
Metody: heureza, praca z kartą ćwiczeń
Formy pracy: zbiorowa, jednostkowa, indywidualna
Środki dydaktyczne: karty pracy, ćwiczeniówki, Słownik zawierający reguły ortograficzne (ew. dostęp do Internetu)
Przebieg lekcji:
Podanie tematu lekcji
Przypomnienie zasad pisowni nazw mieszkańców (można podać do zeszytu numery reguł ortograficznych, aby zaciekawić uczniów systemem ortograficznym)
- dzielimy uczniów na dwie grupy:
- jedna grupa ma za zadanie odnaleźć w słowniku reguły ortograficzne dotyczące pisowni nazw mieszkańców
- drugą grupę prosimy o odnalezienie w słowniku reguł po ich numerach (wskazać miejsce w słowniku, gdzie znajdują się reguły ortograficzne)
- krótkie podsumowanie pracy: której grupie sprawniej poszło wyszukiwanie? Czy numerowanie reguł jest przydatne?
Zasada nr:
18.6. Nazwy mieszkańców części świata:
Afrykanin, Amerykanka, Australijczyk, Azjata, Europejczyk.
18.7. Nazwy hipotetycznych mieszkańców planet:
Marsjanin, Wenusjanin.
18.8. Nazwy mieszkańców krajów:
Argentyńczyk, Babilończyk (= mieszkaniec Babilonii), Boliwijka, Czeszka, Greczynka (= obywatelka Grecji), Meksykanin (= obywatel państwa Meksyk), Polka (= obywatelka Polski), Rosjanin, Rzymianin (= obywatel starożytnego państwa rzymskiego), Słowak, Szwajcar (= obywatel Szwajcarii),
ale: babilończyk (= mieszkaniec miasta Babilon), greczynka (= suknia), meksykanin (= mieszkaniec miasta Meksyk), polka (= taniec), rzymianin (= mieszkaniec miasta), szwajcar (= odźwierny).
18.9. Nazwy członków narodów, ras i szczepów:
Żyd (= członek narodu), Murzyn (= człowiek rasy czarnej), Papuas, Metys (= Indianin z domieszką krwi białej), Słowianin, Kreol (= urodzony w Ameryce Łacińskiej i na południu USA biały potomek kolonizatorów i emigrantów europejskich), Masaj,
ale: żyd (= wyznawca judaizmu), murzyn (= ktoś bardzo opalony; ktoś wykonujący za kogoś jakąś pracę), metys (= zwierzę — mieszaniec).
18.10. Nazwy mieszkańców terenów geograficznych, np. regionów, krain, prowincji:
Bawarczyk, Kaszub (a. Kaszuba), Katalonka, Kociewianka (a. Kociewiaczka), Krakowianka (= mieszkanka Krakowskiego), Kurp, Łowiczanin (= mieszkaniec Łowickiego), Pomorzanin, Ślązaczka.
18.11. Nazwy dynastii:
Burbonowie, Hohenzollernowie, Jagiellonowie, Piastowie, Romanowowie.
20.25. Nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi:
moskwianin, paryżanka, warszawianka, wrocławianin, kleparzanin, żoliborzanin, chochołowianin, zalipianka.
Ćwiczenia utrwalające i sprawdzające posiadaną wiedzę (karta pracy + ćwiczenia)
Przypomnienie zasad pisowni dwuwyrazowych nazw geograficznych
- przypomnienie posiadanych przez uczniów wiadomości
- ewentualne uzupełnienie ich o reguły (uczniowie mają wyszukać reguł po numerach, jeśli ich wiedza nie jest pełna)
18.24. Wielowyrazowe nazwy geograficzne i miejscowe, np.
Bory Tucholskie, Dolny Śląsk, Górny Śląsk, Jelenia Góra, Mała Panew, Morskie Oko, Nowa Zelandia, Rzeka Świętego Wawrzyńca, Stary Sącz, Wielki Kaukaz, Wielki Kocioł Śnieżny, Wielki Staw.
18.24.1. Jeśli nazwa własna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w mianowniku nieodmieniającym się, wtedy człon pierwszy (wyraz pospolity): góra, nizina, półwysep, cieśnina, tama, kanał, morze, jezioro, wyspa, pustynia, wyżyna itp. piszemy małą literą, natomiast człon drugi — wielką, np.
morze Marmara, półwysep Hel, pustynia Gobi, wyspa Uznam.
18.24.2. Jeśli nazwa własna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w dopełniaczu lub przymiotnikiem w mianowniku, oba człony pisze się wielką literą, np.
Cieśnina Beringa, Góra Kościuszki, Morze Barentsa, Hala Gąsienicowa, Kanał Panamski, Przełęcz Dukielska, Puszcza Niepołomicka, Wyżyna Małopolska.
18.24.3. Przymiotniki: południowy, północny, wschodni, zachodni pisze się wielką literą, jeśli są integralną częścią nazw geograficznych, nazw państw oraz innych jednostek terytorialnych lub administracyjnych, np.
Beskidy Wschodnie, Europa Zachodnia, Morze Północne, Przylądek Północny, Republika Południowej Afryki, Tatry Zachodnie, Wyspa Południowa, Zachodni Brzeg Jordanu, Ziemia Północna,
ale: Zwiedziłem zachodnią Europę (= zachodnią część Europy). Nad Polskę północną przesuwa się niż znad Skandynawii. Przymiotniki zachodni, północny oznaczają tutaj część terytorium, toteż piszemy je małą literą.
18.24.4. Przyimki występujące wewnątrz tych nazw piszemy małą literą, np.
Gródek nad Dunajcem, Nakło nad Notecią, Świder koło Warszawy
albo: Gródek n. Dunajcem, Nakło n. Notecią, Świder k. Warszawy.
Ćwiczenia utrwalające i sprawdzające posiadaną wiedzę (karta pracy + ćwiczenia)
Podsumowanie lekcji – szybkie powtórzenie zasad
- można spytać o słowniki regulujące pisownię, jakie znają
- refleksja nad przydatnością numeracji reguł (np. ułatwienie ich wyszukania; posługiwanie się nimi w języku fachowym/naukowych; stosowanie w pismach naukowych, urzędowych, regulujących itp.)
Uzupełnij
Mieszkaniec Grajewa to …………………………
Mieszkaniec Ełku to …………………………….
Mieszkaniec Łomży to ……………………………
Mieszkaniec Kaszub to …………………………..
Do podanych nazw dopisz utworzone od nich nazwy mieszkańców i przymiotniki.
| Mieszkaniec | Przymiotnik | |
|---|---|---|
| Wenus | ||
| Ziemia | ||
| Azja | ||
| Włochy | ||
| Nowa Zelandia | ||
| Bośnia | ||
| Podlasie | ||
| Podhale | ||
| Praga | ||
| Poznań | ||
| Śląsk | ||
| Białobrzegi | ||
| Syria | ||
| Norwegia | ||
| Babilonia | ||
| Afryka | ||
| Kair | ||
| Nowy Jork | ||
| Brazylia | ||
| Litwa | ||
| Chorwacja | ||
| Węgry | ||
| Łódź | ||
| Zakopane |
Wstaw wielką lub małą literę. Wyjaśnij zasadę pisowni tych nazw:
Ś/ślązak,P/ pomorzanin, M/marsjanin, P/polak, M/murzyn, I/indianin, S/słowianin,
E/europejczyk, A/arab, W/warszawianin, P/prażanin
………………………………………………………………………….………………………………………………..…………………………………………………………………........................................................................................................................................……………………………………………………………………………………………………………………………….................................................................................................................................................................................................................
Wstaw wielką lub małą literę w dwuczłonowych nazwach geograficznych
…orze …zarne …ustynia …łędowska
…jezioro …niardwy …ustynia …ahara
…cean …tlantycki …yspa …odos
…óra …nieżka …zeka …isła
…anał …ugustowski …zioro …opło
…cean …acyfik …anał …a …anche
…orze …driatyckie …ierzeja …iślana
…orze …driatyk …alew …zczeciński