Rana – to przerwanie ciągłości powłok i tk. głębiej położonych w tym narządów wew.(zewnątrzpochodne (mechaniczne, termiczne, chemiczne, energią elektryczną, promienistą, drobnoustrojami) wewnątrzpochodne (nowotwór , cukrzyca).

POSTĘPOWANIE -1)bezpieczeństwo własne i innych 2)ocena sytuacji 3)ocena ABC 4)przy podejrzeniu uszkodzenia kręgosłupa – stabilizacja tego odcinka 5) szybkie badanie urazowe(90s- 2 min)6)zabezpieczenie krwotoków i masywnych krwawień 7)ewentualne podjęcie decyzji ładuj i jedz 8)gdy uraz dotyczy tylko określonej części ciała i nie ma zagrożenia życia , możemy np. zabezpieczyć złamania lub opatrzyć rany. 9)gdy mamy krwawienie zew. I udaje się go nam zatamować podłanczamy0,9% NaCL lub Ringera 20 ml/kg mc. 10)gdy krwawienie wew. Toczymy płyny pod kontrolą ciśnienia (90 – 100mmHg)

KRWOTOK – jest to wylanie się krwi z naczynia krwionośnego.

OBJAWY – bladość, przyspieszone tętno, spadek ciśnienia, szum w uszach, zimny pot, niepokój mroczki, utrata przytomności która poprzedza zgon.

KRWOTOK TĘTNICZY –jest wynikiem ran od noża, kuli czy wypadków. Oznacza utratę krwi tęt. niezatamowany prowadzi do śmierci.

KRWOTOK ŻYLNY – pourazowy nie ma pulsacyjnego wypływu jak w tętniczym.

RODZAJE KRWOTOKÓW – 1)do jamy czaszkowej2)z płuc do oskrzeli3)do żołądka4)do jamy ptrzewnej5)śródtkankowe.

Postępowanie w zewnętrznym– 1)ułożyć w pozycji leżącej z podniesionymi nogami(do 90stopni)2) ucisk doraźny na ranę lub tętnicę doprowadzającą krew do rany2) jałowy opatrunek uciskowy(krążenie odbywa się dalej przez mniejsza poboczne naczynia)3)jeżeli nadal krwawi dokładamy wate, gaze i uciskamy silniej4)w przypadku zmiażdżenia zakładamy opaskę esmarcha(tylko na udo lub ramię ,czas 2h 50/50)5) kontrola tętna na kończynie, poniżej rany6)sprawdzamy ppż7)komfort (folia zycia ,koc)

WSTRZĄS – jest to zespół objawów klinicznych o różnej etiologii. Jest wynikiem dysproporcji między przepływem krwi przez tkanki a zapotrzebowaniem ustroju.

OBJAWY WSTRZĄSU– początkowo niepokój pózniej apatia, skóra blada i chłodna , pot zimny i lepki, szybki oddech, niskie ciśnienie(poniżej 80 – 90mmHg , czyli brak tętna na obwodowej)

RODZAJE WSTRZĄSU – hipowolemiczny(spowodowany nagłą utratą dużej ilości krwi- krwotok) , normowolemiczny (spadek ciśnienia spowodowany toksynami, anafilaktyczny, pourazowy, neurogenny, z niedotlenienia, hemolityczny)

ETAPY – wyrównany, centralizacja, zmiany metaboliczne, faza nieodwracalna.

PRZYCZYNY – krwotoki(wrzód żołądka, żylaki żołądka, pęknięcie naczyń, atonia macicy)utrata osocza i innych płynów(oparzenia, zmiażdżenia tkanek)utrata wody i elektrolitów(wymioty, biegunka, nieżyt jelit)WSKAZNIK WSTRĄSOWY – ALLGOWERA

POSTĘPOWANIE we Wstrząsach – 1)zapewnienie drożności dróg oddechowych 2)odpowiednia wentylacja 3)podanie tlenu 4)tamowanie krwotoków 5)podstawowe leczenie to nawadnianie dożylne6)2 wkłucia dożylne 7)podanie krystaloidów(0,95 NaCL, płyn wieloelektrolitowy, glukoza lub płyn ringera)8)badanie biochemiczne i podanie koloidów(dextran, hes, voluven)9)w masywnym krwotoku krew .

OBJAWY PRZY KRWAWIENIU , KRWOTOKU Z ŻOŁĄDKA –krwiste , fusowate wymioty, smołowate stolce . POSTĘPOWANIE PRZY KRWAWIENIU Z ŻOŁĄDKA – 1)wstępna ocena ABC2)unieruchomienie na leżąco(ruch powoduje lepsze krążenie) 3)wywiad4)tlenoterapia(3-4 l /min z krwotokiwem6-8l/min)5)2 wkłucia6)płynoterapia pod kontrolą ciśnienia6)komfort7)monitorowanie ppż8)transport na leżąco z głową pochyloną na bok i podkurczonymi nogami9)pobieramy krew na gazometrię, grupę i czynnik RH 10)jeżeli pacjent z żylakami przełyku zakładamy sondę SANGSTACEMO-BLACKEMORA. Przy innych krwawieniach sonda do żołądka która odciąga treść a w zamian zimny roztwór soli która obkurcza naczynia.

URAZ – jest to zadziałanie czynnika mechanicznego, termicznego, chemicznego, elektrycznego i świetlnego które uszkadza tkanki i narządy.

KWALIFIKACJA DO SZYBKIEGO TRANSPORTU – zaburzenia oddychania, uraz kl. Piersiowej, tamponada osierdzia, podejrzenie krwotoku wew , złamanie kości miednicy lub 2 kości udowych, wstrząs, uraz u ciężarnej, uraz z udziałem dużych energii(wyrzucenie z samochodu, upadek z wysokości)

POSTĘPOWANIE PRZY URAZACH KOSTNO STAWOWYCH – 1)bezpieczeństwo własne i innych2)szybkie badanie urazowe, odsłonięcie miejsca badania3)jeżeli pacjent ma krwotok lub nzk to wykonujemy stosowne czynności 4)jeżeli nie to zabezpieczamy kręgosłup szyjny jeśli to konieczne5)przed założeniem unieruchomienia opatrujemy ranę(jeżeli złamanie otwarte jałowy opatrunek i zabezpieczenie wystających odłamów), kontrolujemy czucie na obwodzie i zwracamy uwagę na zasinienia.6)oceniamy ppż 7)unieruchomienie w pozycji zastanej lub powodującej najmniejszy ból8)2 wkłucia 8)podajemy leki p/bólowe 1-3mg morfiny, 100mg trama lu, 100mg ketonalu9)folia NRC i komfort psychiczny.

OBJAWY USZKODZENIA KRĘGOSŁUPA – BRADYKARDIA, GORĄCA I SUCHA SKÓRA, DRĘTWIENIE LUB BRAK CZUCIATUŁOWIA I KOŃCZYN, wiotkość kończyn,brzuszny tor oddychania, priapizm (erekcja prącia), obżęk deformacja w przebiegu kręgosłupa, porażenie mięśni zwieraczy.

POSTĘPOWANIE PRZY KRĘGOSŁUPIE – 1)podchodzimy od nóg 2)unieruchomienie głowy/stabilizacja kręgosłupa przypięcie do stabilizatorów3) udrożnienie dróg oddechowych4)podanie tlenu 100%5)intubacja 6)zastosowanie KEDA(kamizelki tylko gdy stabilny)7)zastosowanie deski ortopedycznej i stabilizacja głowy8)2 wkłucia9)bolus krystaloidów 20ml/kg mc/h10)oszczędzający transport – zasada jednych noszy11) monitorowanie EKG, CTK, tętno, saturacje12)leczenie p/obrzękowe(Solumedrol)

POSTĘPOWANIE W URAZIE GŁOWY 1)ABC, tlenoterapia2) BTLS(sprawdzenie calej struktury kostnej przez dotyk)3) zakładamy jałowy opatrunek osłaniający lub chłonny(aby nie chamować wypływu krwi z czaszki) i zabezpieczenie go opaską lub codofixem4)ciała obce znajdujące się w czasce lub w ranie(fragmenty tkanki mózgowej)pozostawiamy w ranie i zabezpieczamy5) kontrolujemy ppż w tym stan świadomości, zwracamy uwagę na objawy sugerujące wzrost ciśnienia śródczaszkowego lub neurologicznych.6) zabezpieczenie kręgosłupa szyjnego7) wywiad(utrata przytomności, niepamięci, okoliczności, objawy8)jeżeli krwotok to postępujemy zgodnie z zasadą 9)transport i monitorowanie ppż , na leżąco w pełnym unieruchomieniu z lekko uniesioną głową(30 stopni)

OBJAWY URAZU GŁOWY – zaburzenia świadomości, wymioty lub nudności, jasny płyn wyciekający z nosa lub uszu, silny narastający bol głowy, drętwienia , zaburzenia czucia zwykle jednostronne ,trudności w wykonaniu ruchu i równowagi, zaburzenia pamięci.

OBJAWY CIASNOTY ŚRÓDCZASZKOWEJ – narastający ból głowy, spowolnienie psycho – ruchowe, zaburzenia świadomości aż do jej utraty, objawy neurowegetatywne (nudności ,wymioty, zaburzenia temp. Ciała),objawy Cushinga(wzrost ciśnienia tętniczego przy spadku akcji serca), anizokoria(nierówność żrenic)Przyczyny podwyższonego ciśnienia śródczaszkowego – krwiak, ogniskowy obżęk mózgu związany ze stłuczeniem lub krwiakiem, rozlany obżęk związany z niedokrwieniem, rozlane obrzmienie mózgu, zatkanie dróg przepływu płynu mózgowo – rdzeniowego.

POSTĘPOWANIE PRZY PODWYŻSZONYM CIŚNIENIU ŚRÓDCZASZKOWYM (przywrócenie drożności dróg oddechowych ,unieruchomienie szyii, stabilizacja krążenia i oddechu, ocena stanu świadomości ,żrenice i ich reakcję na światło, ppż, ruchy kończynami)– 1)ułożenie na wznak z podniesioną głową o 30 – 45stopni(ulatwia odpływ krwi żylnej z mózgu2) intubacja dotchawicza przy GCS poniżej 8, oddech kontrolowany3) hipotermia głowy (chłodny okład na głowę)4)hiperwentylacja 12-15l/min przez max 24-48h(w innych urazach czaszkowo -mózgowych unikamy hiperwentylacji)5) podajemy elektrolity , sól fizjologiczną lub HES(nie glukoze)6)jeżeli po zastosowaniu leków p/bólowych ciśnienie skórczowe przekracza 180mmHg musimy zastosować b- blok ery (captoprit pod język), jeżeli stan neurologiczny pogarsza się podajemy 20% mannitol iv 10g/kg mc(krótkie20-30min wlewy 4-6 razy na dobę)- powoduje odciąganie wody z komórek nerwowych7) furosemid iv 1mg/kg mc – zmniejsza ilość płynów8) p/padaczkowo clonazepam lub fenobarbital9) pomiar ocż(norma poniżej 15mmHg najlepiej 10mmHg)10) transport do szpitala.

URAZY KL. PIERSIOWEJ –

1)odma zamknięta(oznacza obecność pewnej ilości powietrza w opłucnej które wniknęło podczas urazu arana tworząca wejście zamknęła się.

Objawy:brak szmeru nad polem płucnym jednej strony, odgłos bębenkowy.

2)odma otwarta(powstaje w skutek uszkodzenia miąższu płuca,drzewa tchawiczo – oskrzelowego, przełyku lub ściany kl. Piersiowej. Powietrze porusza się w obie strony, dużo wchodzi – mało wychodzi. Zamykamy ją opatrunkiem uszczelniającym lub zastawkowym i z dala od rany zakładamy drenaż opłucnowy(szpital)

3)odma prężna(jest następstwem rozerwania płuca lub dróg oddechowych. Powietrze przepływa tu w jednym kierunku, dochodzi do ciągłego gromadzenia powietrza w jamie opłucnej ,zapadnięcia płuca, oraz hipoksji(niedotlenienie), drugie płuco też nie jest w pełni wydolne ponieważ dochodzi do przesunięcia śródpiersia i ucisku. Pogorszenie powrotu krwi żylnej prowadzi do spadku rzutu serca.

Objawy: ból i dusznośc, wdechowe ustawienie chorej połowy, ruchy opaczne, odgłos bębenkowy rozszerzenie zastoinowe żył szyjnych, duszność, sinica, wstrząs , przemieszczenie tchawicy na stronę przeciwległą, brak szmerów oddechowych.

Postępowanie (prężna)- wprowadzenie igły do 2 przestrzeni międzyżebrowej w linii środkowo obojczykowej i potwierdzenie rozpoznania oraz tymczasowe odbarczenie odmy. Następnie wprowadzamy dren opłucnowy w 4-5 przestrzeni międzyżebrowej)

.4)Krwiak opłucnej( występuje gdy utrata krwi wynosi ponad 1500ml do kl. Piersiowej. Objawy: wstrząsu hipowolemicznego,odgłos stłumiony, brak szmerów po stronie krwiaka, żyły szyjne zapadnięte jeżeli wstrząs lub wypełnione jeżeli odma lub tamponada serca. Dren wykonujemy w dolnej części płuca.Nie należy masywnie przetaczać płynów bo może dojść do wzrostu ciśnienia.)

5)Stłuczenie mięśnia sercowego( powodem jest uderzenie w kl. Piersiową które pogarsza kurczliwość serca i podatność komór powodując spadek rzutu serca a w rezultacie niewydolność całego serca. Postępowanie to zapewnienie drożności dróg oddechowych, podanie tlenu 100% 15 l/min przez maskę.

RESUSCYTACJA HIPOTENSYJNA – JEST TO PODAWANIE PŁYNÓW JEDYNIE DO PUNKTU W KTÓRYM NASTĘPUJE MINIMALNA , ALE JUŻ WYSTARCZAJĄCA DLA ŻYCIA PERFUZJA NARZĄDÓW OBWODOWYCH. OPARZENIA – to uszkodzenie skóry i głębiej położonej tkanki i narządów. Wielkośc jest proporcjonalna do siły i czasu działania. Mamy oparzenia powierzchniowe(1st i 2a st )i głębokie(2b st i 3 st)Oparzenie 2 b st – kolor perłowo biały, blizna przeprze rostowa, duży obżęk, liczne tk. martwe. Oparzenie 3 st – uszkodzona pełna głębokość skóry i tkanki oraz narządy głębiej położone , cechą jest całkowity brak bólu. POSTĘPOWANIE OPARZENIA – 1)ewakuacja od cZynnika2) ugaszenie odzieży3)zabezpieczenie drożności dróg oddechowych 4)zimna woda 20 min5) oparzenia chemiczne, spłukać wodą 15 min (opatrunki hydrożelowe) 6) zdiąć biżuterię i krawat(obrzęk)7) jałowy opatrunek8) pozycja p/ wstrząsowa9)schładzanie wilgotnymi chustami oparzeń o dużej powierzchni (nie polewać wodą)9) gdy duży ból podajemy iv morfinę 2mg w dawkach frakcjonowanych 10) można podać wodę do picia gdy rozległość jest mniejsza niż 15% a stopień nie większy niż 2a 11) 2 wklucia i podajemy płyn ringera w oba wkłucia.

ODMROŻENIA – mamy 4 stopnie. 2stopien- to pęcherze z płynem surowiczym. 3 stopień – martwica powierzchniowa skóry(pęcherze z krwistym wysiękiem). 4 stopień – martwica głęboka której ulegają palce,uszy, nos. Moze dojść do samoistnej amputacji.