METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

Wykłady – dr Kabziński K.

Wykład 1, 17- 02-2010

Metody badań pedagogicznych:

1. Metodologia jako nauka o nauce:

• Pojęcie i cechy poznania naukowego

• Podstawowe pojęcia, terminy i procedury badawcze

1. Modele badawcze w naukach społecznych:

• Fazy i rodzaje podejścia badawczego

• Problem jakości i ilości w badaniach pedagogicznych

1. Projektowanie i etapy badania naukowego:

• Fazy i etapy tworzenia koncepcji badań:

• Zasady zbierania i analizy danych źródłowych

1. Metody i schematy badawcze:

• Metoda monograficzna

• Metoda sondażu diagnostycznego

• Studium przypadku

1. Zasady pisarstwa naukowego:

• Zasady konstruowania tekstu pracy dyplomowej – naukowej

• Przypisy w pracach naukowych

• Bibliografia – zasady zastosowania

1. Etyczne problemy badań naukowych:

Bibliografia:

• Babbie E. , Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2004.

• Dudkiewicz J. , Podstawy metodologii badań, Kielce 2000.

• Konarzewski K. , Jak uprawiać badania oświatowe, Warszawa 2002

• Łobocki M. , Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2006

• Palka S. , Metodologia badań. Praktyka pedagogiczne. Gdańsk 2006

• Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001.

• Rubacha K. , Metodologia badań nad edukacją. Warszawa 2008

• Siverman S., Interpretacja danych jakościowych, Warszawa 2000

MEDOTOLOGIA jako nauka o nauce

1. Pojęcie i cechy poznania naukowego. Pojęcie nauki :

• NAUKA – autonomiczna część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym żyje człowiek.

• Zarówno ta wiedza jak i sposoby jej gromadzenia określane są razem jako nauka.

• Nauka jest terminem wieloznacznym, jednak zawierają się w nim co najmniej dwa elementy:

  • Proces badania określonych działań

  • Rezultat działań badawczych

• Nauka jest budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metod naukowych nazywanych też paradygmatami nauki.

• Poprzez działalność badawczą prowadzi do publikowania wyników naukowych dociekań.

• Proces publikowania i wielokrotne powtarzanie badań w celu weryfikacji ich wyników, prowadzą do powstania wiedzy naukowej dostępnej dla całej ludzkości.

1. ROZUMIENIE POJĘCIA NAUKA

Naukę można rozumieć w znaczeniu:

1. Instytucjonalnym – to np. określona dyscyplina uprawiana w szkole wyższej lub placówce badawczej (prawo, historia, medycyna, pedagogika itp.)

2. Dydaktycznym - nauka szkolna, czynności nauczania i uczenia się, różne odmiany nauczania itp.

3. Teoretyczno – badawczym (ujęcie treściowe) –

• Kompletny system uzasadnionych twierdzeń i hipotez, oddających wiernie obraz danego obszaru rzeczywistości (przyrodniczej, społecznej, technicznej)

• Sposoby poznawania rzeczywistości i praktycznego jej przekształcania

1. Teoretyczno – badawczym (ujęcie historyczno - socjologiczne) –

• Całokształt historycznie rozwijającej się wyspecjalizowanej działalności poznawczej (uprawianej przez uczonych).

• Baza materialna niezbędna do jej uruchomienia.

• Wytwory tej działalności (systemy wiedzy), służące do organizowania ludzkiego działania

• Upowszechnianie i wdrażanie do praktyki osiągnięć poznania naukowego.

1. Nauka w sensie funkcjonalnym to:

• To ogół działań, metod, czynności zapewniających obiektywne, zgodne z przyjętymi zasadami i uporządkowane poznanie określonej dziedziny rzeczywistości.

PODZIAŁ NAUKI

1. CECHY POZNANIA NAUKOWEGO

1. Usystematyzowane – wszystko musi być ułożone w odpowiedni sposób

2. Obiektywne – kwestia własnego zdania, to jak widzimy daną sytuację

3. Weryfikowalne – tematy do sprawdzenia

4. Utylitarne – ma sens praktyczny, wynikają korzyści

5. Twórcze – próba wyodrębnienia czegoś nowego

6. Podważająco – negujące – badania, które negują inne badania

1. WŁAŚCIWOŚCI POZNANIA NAUKOWEGO

1. Postępowanie badawcze zgodne z przyjętymi rygorami i zasadami.(zasady zorganizowania badań)

2. Ścisły i jednoznaczny język.

3. Twierdzenia dostatecznie uzasadnione. (można przyjąć że są prawdziwe, różnego typu wyniki uzasadniające daną tezę)

4. Twierdzenia wewnętrznie niesprzeczne.(brak wewnętrznej sprzeczności twierdzeń, - nie wykluczają się)

5. Krytycyzm (wobec badanej rzeczywistości)

6. Twórczy charakter (wyników poznania) – sensowna wiedza, sensowny wynik

1. CECHY BADACZA

1. Intelektualna dociekliwość

2. Śmiałość i inwencyjność myślenia

3. Krytycyzm i ostrożność

4. Systematyczność, ścisłość i precyzja

5. Wszechstronność i bezstronność

6. Rozległa, merytoryczna wiedza

1. ZASADY I EFEKTY POZNANIA NAUKOWEGO

1. Cele badań naukowych:

• Cele eksploracyjne - polegają na:

• Dążeniu do rozpoznania podstawowych faktów, kwestii, problemów dotyczących przedmiotu badania.

• Tworzeniu ogólnych, intelektualnych obrazów badanych uwarunkowań.

• Formułowaniu problemów przyszłych badań i koncentrowaniu się na nich.

• Generowaniu, tworzeniu nowych hipotez, przypuszczeń, idei.

• Określaniu możliwości wykonania projektowanych badań.

• Rozwijaniu technik pomiaru, opisu i analizy przyszłych danych.

• Cele opisowe - polegają na:

• Sporządzaniu szczegółowych, bardzo dokładnych opisów.

• Kojarzeniu, odnoszeniu nowych danych do informacji znanych już wcześniej.

• Tworzeniu zbioru kategorii i klasyfikacji typów danych.

• Ustalaniu logicznej, przejrzystej kolejności etapów badań.

• Dokumentowaniu przyczyn procesów i zjawisk oraz ich mechanizmów

• Opisywaniu podstaw kontekstu sytuacyjnego badań.

• Cele wyjaśniające - polegają na:

• Testowaniu przesłanek i założeń teorii przyjętej za podstawę badań.

• Wypracowywaniu i wzbogacaniu zakresu uzasadnień i wyjaśnień teoretycznych.

• Poszerzaniu dotychczasowej teorii o nowe kwestie i problemy.

• Weryfikowaniu (potwierdzanie lub odrzucanie) poszczególnych przesłanek.

• Znajdowaniu powiązań między poszczególnymi tematami i kwestiami z ogólnymi
  zasadami (istniejącymi w nauce).

• Wybieraniu najlepszych (najsensowniejszych) wyjaśnień danego problemu.

2. Prawa naukowe (to należycie uzasadnione i w wystarczającym stopniu zweryfikowane twierdzenia naukowe). Podział praw naukowych:

• Prawa ogólne [uniwersalne] (określające takie związki między zjawiskami, które

zachodzą obiektywnie i bez wyjątków - np. prawo Archimedesa, ciążenia itp. W naukach humanistycznych mogą to być np. prawa rozwoju społecznego (w pewnym przybliżeniu)

• Prawa empiryczne (budowane na doświadczeniu ludzkim - np. prawo popytu i podaży, doskonalenie zawodowe człowieka wynikające z rosnącego stażu)

• Prawa statystyczne [sprawozdawcze] (ilościowy wyraz występujących zjawisk, faktów, relacji itp. Dowodzą stałości ich występowania czy też istnienia)

• Prawa formalne (o istocie zależności między zjawiskami decyduje nie np.

doświadczenie, ale np. logika - logiczne rozumowanie - np. jeśli Jan jest wyższy od

Piotra, to Piotr jest niższy od Jana [w naukach społecznych brak istnienia tych

Praw])

• Prawa historyczne [generalizacje historyczne] (ustalenie prawidłowości na podstawie wykrycia określonej cechy, zasady, liczby przypadków itp. występujących w większych przedziałach czasowych i przestrzennych – w przeszłości)

3. Teoria naukowa (System powiązanych ze sobą w logiczny i rzeczowy sposób zdań, mających spełnić określoną rolą praktyczną) Cechy teorii naukowej:

• Zasady logiczne:

1. Uporządkowana

2. Koherentna (brak wewnętrznej sprzeczności)

3. Elastyczna (uwzględniająca zmienność świata)

• Wymagania praktyczne:

1. Empirycznie udowodniona (obiektywna)

2. Zrozumiała

3. Możliwa do zweryfikowania

4. Porządkująca rzeczywistość

• Funkcja diagnostyczna (umiejętność rzeczywistej oceny procesów i zjawisk

warunkujących ludzką aktywność)

• Rola prognostyczna (wytyczenie kierunków rozwoju)

• Funkcja psychologiczna (akceptacja rzeczywistości przez człowieka i sterowanie

jej rozwojem dla realizacji jego celów)

• Funkcja kulturowa (poznanie i zrozumienie otaczającego nas świata,

uwzględniające jego pochodzenie, zasady rozwoju itp.)

4. Rodzaje naukowego wyjaśniania

• Wyjaśnianie genetyczne (poszukujące genezy, przyczyny)

1. Podstawowe pytania: „Dlaczego coś zaistniało?"; „Jakie (jaka) przyczyny to
   spowodował ?" itp.

2. Istota: Daje obraz przemian, okoliczności warunkujących stopień wpływu i
   nasilenia czynników powodujących zmiany.

3. Zastosowanie:

• Do badań historycznych

• Do badań nad instytucjami społecznymi (rodzina, różne placówki, organizacje itp.)

• Wyjaśnianie funkcjonalne (poszukiwanie zależności warunkujących zjawiska)

1. Podstawowe pytania:"Jaki jest?"; „Jaki wpływ wywiera zjawisko A na
   zjawisko B?" itp.

2. Istota: Poszukujemy zależności (sprzężeń) wielokierunkowych, istniejących z wysokim stopniem prawdopodobieństwa, następnie selekcjonujemy i wybieramy zjawiska zasadnicze, czyli takie, które określają stopień ich wzajemnego uzależnienia (uwarunkowania).

3. Zastosowanie: Do badania takich zjawisk, relacji społecznych, w których
   chcemy określić wewnętrzne, wielokierunkowe łańcuchy zależności. Np.
   Rozmaite skutki pracy zawodowej kobiet (wzrost liczby przedszkoli i żłobków, braki w opiece nad dziećmi, przestępczość dzieci, narkomania, zaburzenie funkcji rodziny itp.)

• Wyjaśnianie teleologiczno - funkcjonalne (celowościowo - warunkujące)

1. Podstawowe pytania: „Po co?"; „Jaki cel miało zdarzenie A?"; „Jakie zadania
   ma spełnić instytucja X?"

2. Istota: Poszukujemy „przyszłych, mających być" okoliczności dla
   uzasadnienia faktów, zdarzeń, sensu istnienia (np. danej instytucji) itp.

3. Zastosowanie: Badając np. grupy i zjawiska społeczne można określić ich istotę i sens dopiero wówczas, gdy wyjaśnimy rzeczywiste cele (realizowane w przyszłości), dla których zostały powołane do życia. Np. rodzina nie jest grupą społeczną pozytywna z definicji. O tym czy jest dobra, świadczą dopiero skutki jej działania (przyszłe). Jest dobra wtedy, gdy dzieci będą zadbane, kochane, wykształcone itd.

• Wyjaśnianie logiczne (związki i zależności wynikające z zasad logicznego myślenia)

1. Podstawowe pytania: „Jaki związek występuje między danymi elementami?"

2. Istota: Opieramy rozumowanie o formalne schematy logicznego wnioskowania (prawa logiczne, sylogizmy, schematy zdaniowe itp.), których prawdziwość zagwarantowana jest wewnętrzną budową lub oczywistością Np. Jeżeli występuje zależność między A i B oraz między B i C, to z pewnością jest związek między A

3. Zastosowanie- Do wyjaśniania związków między problemami, kwestiami,
   zdarzeniami itp. Np. studenci nie rozumieją tematu, bo nie uważali z powodu
   wykładowcy, który niewystarczająco skupił ich uwagę.