Co to jest filozofia?

Fileo (umiłowanie) + logos (mądrość) à umiłowanie mądrości Filozofia narodziła się w starożytnej Grecji. Po raz pierwszy słowa „filozofia” użył najprawdopodobniej Pitagoras. Pierwotnie była pierwszą i jedyną nauką. Pierwsze pytania filozoficzne na temat powstania świata były zarazem pierwszymi pytaniami filozoficznymi. Punktem wyjścia w filozofii jest otaczający świat. Patrząc na świat, zadajemy sobie pytanie, jaki jest ten świat. Filozofia bada wszystko, wykracza poza rzeczywistość. Stawia najogólniejsze pytania na temat człowieka, świata. Nic nie wnosi do nauk szczegółowych, może co najwyżej je porządkować. Nauki szczegółowe badają jakiś wycinek rzeczywistości, posługują się metodami, które nie pozwalają naukom szczegółowym wyjść poza rzeczywistość doświadczalną. Wyjaśnia fakty empiryczne przy pomocy innych faktów empirycznych.

Wiedza naukowa: Intersubiektywnie komunikowalna – wyrażana przy pomocy języka, słów Zawsze wymaga uzasadnienia (dowód, eksperyment) Systematyczność – dedukcyjna (jedno wynika z drugiego) i przedmiotowa (dotyczy konkretnych przedmiotów) Metodyczność – wiedza zdobywana jest przy pomocy odpowiedniej metody (dowodzenie, wnioskowanie, procedura badawcza) Ogólność – im teoria naukowa ogólniejsza, tym jej szerszy zasięg Abstrakcyjność – twierdzenia naukowe nie odnoszą się bezpośrednio do rzeczywistości Zmienność wiedzy – wiedza z każdą godziną się zwiększa, ciągła weryfikacja i falsyfikacja wiedzy Wiedza potoczna – wiedza zdroworozsądkowa, potoczna obwarowana tradycją, przekazem pokoleniowym, narasta na popełnionych błędach, porażkach ale i sukcesach Wiedza artystyczno-literacka – można ją przedstawić przy pomocy obrazu lub metafory, związana z literaturą i sztuką Filozoficzna wiedza spekulatywna – zawarta w filozofii i religii. Jest: Zgodna z rozumem Intersubiektywnie komunikowalna Nie jest intersubiektywnie sprawdzalna Rozwija myślenie kreatywne Wiedza irracjonalna: Nie jest ani intersubiektywnie komunikowalna ani intersubiektywnie sprawdzalna Sprzeczna z rozumem Sytuuje się w obszarze mistyki, magii, metafizyki, paranauk (nie ma żadnych logicznych przesłanek choć jest głęboko zakorzeniona)

Metafizyka (ontologia, filozofia bytu) – zajmuje się tym, co istnieje i jak istnieje. Rozważa byt jako byt oraz jego istotne własności i ostateczne przyczyny. Teoria poznania (epistemologia, gnoseologia) - zajmuje się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością. Stara się odpowiedzieć na pytanie, co jest najważniejszym źródłem poznania: rozum czy zmysły. Rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie. Kosmologia (filozofia przyrody) - zajmuje się formułowaniem wniosków filozoficznych wynikających z dokonań nauk przyrodniczych. Dotyczy początków świata, przyrody, człowieka. Antropologia – bada naturę człowieka i wyjaśnia jego miejsce w przyrodzie i społeczeństwie. Aksjologia – nauka o wartościach. Estetyka – nauka o wartościach estetycznych (piękno). Etyka – nauka o wartościach moralnych. Logika - zajmuje się badaniem ogólnych praw, według których przebiegają wszelkie poprawne rozumowania, w szczególności wnioskowania. Logika zajmuje się językiem jako narzędziem poznania. Jest nauką o sposobach jasnego i ścisłego formułowania myśli, o regułach poprawnego rozumowania i uzasadniania twierdzeń Podział logiki Semiotyka Semantyka – bada relację między językiem a rzeczywistością, bada znaczenie (rozumienie) słów Syntaktyka - nauka o składni, o rodzajach znaków i regułach ich łączenia w wyrażenia złożone (zdania) Pragmatyka - dotyczy użytkowej strony języka i bada związki zachodzące między jego użytkownikami: nadawcą i odbiorcą wypowiedzi Metodologia nauk - bada procesy wiedzotwórcze pod kątem ich przebiegu i pod kątem uzyskiwanych rezultatów Logika formalna – nauka o formach poprawnego wnioskowania Wnioskowanie to proces myślowy polegający na tym, że z praw-dziwego zdania (przesłanki) dochodzi się do nowego nieuznanego zdania (wniosku) Wnioskowanie dedukcyjne – z prawdziwych przesłanek wynika prawdziwość wniosku; nie może być prawdziwej przesłanki i fałszywego wniosku. Schemat wnioskowania dedukcyjnego nazywamy niezawodnym (regułą wnioskowania). Każde wnioskowanie, którego schema-tem jest reguła wnioskowania, jest dedukcyjne Prawa logiki – są najogólniejszymi prawami naukowymi, są prawdziwe we wszystkich światach możliwych „Jan jest studentem lub nieprawda, że Jan jest studentem” – Zdanie o jest prawdziwe w sposób oczywisty, mimo że zdania składowe mają różne wartości logiczne Prawo logiki jest schematem zdań wyłącznie prawdziwych (zdanie logicznie prawdziwe) v Zmienne zdaniowe - p,q,r,…. v Spójniki zdaniowe Ø nieprawda, że (negacja: ~), Ø lub (alternatywa: Ú) Ø i (koniunkcja: Ù) Ø jeśli…,to… (implikacja: →) Ø wtedy i tylko wtedy, gdy (równoważność: º). „Jeśli jestem głodny (p), to (→) idę do knajpy (q) lub (Ú) gotuję sam obiad (r)” jest formuła: p→qÚr Przykładowo, następujący schemat nie jest prawem logiki: ~p→(pÚq, bo gdy p=0, q=0, to: ~0→0Ú0=1→0=0 v Natomiast jest prawem logiki formuła: p→ (pÚ~q), bo istnieją cztery możliwe układy wartości logicznych dla dwóch zdań: v p=0, q=0; 2. p=0, q=1; 3. p=1, q=0; 4. p=1, q=1; I przy każdej z nich cała formuła jest prawdziwa: Ø 0→ (0Ú~0)= 0→(0Ú1)= 0→0=1 Ø 0→ (0Ú~1)= 0→(0Ú0)= 0→0=1 Ø 1→ (1Ú~0)= 1→(1Ú1)= 1→1=1 Ø 1→ (1Ú~1)= 1→(1Ú0)= 1→1=1 19. Dziedziny filozofii: etyka i estetyka Moralność – zbiór zasad (norm), które określają co jest dobre a co złe Jest częścią ludzkiego dziedzictwa kulturowego Wywołuje negatywne lub pozytywne emocje innych jednostek Jest jednym ze społecznych systemów normatywnych (systemów norm społecznych, zasad) normy postępowania dopuszczone przez prawo normy moralne - nakładane przez dany system filozoficzny, religijny zasady moralne - przyjmują często formę zdań rozkazujących lub zakazujących, rzadziej oznajmujących ("nie zabijaj") nie ma moralności uniwersalnej. Jednak można wyróżnić pewien zbiór zasad, który obowiązuje w większości kultur i epok (zakaz dopuszczania się kłamstwa, zabójstwa czy kradzieży) Etyka – zajmuje się źródłami pochodzenia zasad moralnych i ich sensem Zasady etyczne - są ogólnymi, filozoficznymi twierdzeniami, wynikającymi z danego światopoglądu (również religijnego). Na ich bazie można tworzyć konkretne nakazy i zakazy moralne Konflikt między zasadą wolności a zasadą równości Zasada wolności - absolutna wolność prowadzi do powstania nierówności społecznych Zasada równości – narzucenie absolutnej równości prowadzi do totalitaryzmu, czyli przeciwieństwa wolności Potrzebne jest więc uporządkowanie zasad według hierarchii ważności Normy obyczajowe – odpowiadają na pytanie: „co wypada robić lub nie robić?”. Po złamaniu normy moralnej pojawia się poczucie wstydu Po złamaniu normy etycznej pojawia się poczucie winy Wartości i powinności etyczne Mogą być pozytywne (dobro) lub negatywne (zło) Wartości mentalne: wiedza i roztropność (intelektualne); odwaga, opanowanie i wytrwałość (wolicjonalne) Wartości publiczne: sprawiedliwość i prawdomówność; wolność i wpływowość Wartości naturalne: wartości witalne: życie, zdrowie, sprawność vs. śmierć, cho-roba, kalectwo wartości fizjologiczne: sytość vs. głód i pragnienie wartości hedonistyczne: przyjemność, zadowolenie, roz-kosz, radość vs. przykrość, niezadowolenie, cierpienie, smu-tek Cnoty – pozytywne wartości intelektualne, wolicjonalne i publicz-ne Przywary – negatywne wartości intelektualne, wolicjonalne i pu-bliczne Wartości mogą się różnić: Długością trwania (od chwilowych do długotrwałych) Natężeniem (od najsłabszych do najmocniejszych) Oceny - są to zdania, w których orzeka się wartości o pewnych przedmiotach (ludziach): ktoś jest dobry (forma klasyfikacyjna) ktoś jest lepszy od kogoś (forma porównawcza). Oceny należy od-różniać od nakazów i zakazów. Nakaz jest wyrażany słowem : „na-leży”, zakaz słowem „nie należy” Dwa poglądy na temat wartości obiektywizm traktuje wartości jako własności obiektywne redukcjonizm traktuje wartości jako niby-własności, jedynie przypisywane np. osobom Estetyka - dziedzina filozofii zajmująca się pięknem i innymi wartościami este-tycznymi W ramy sytuacji estetycznej wchodzą artysta (twórca), proces twórczy, dzieło sztuki, odbiorca, proces percepcji sztuki oraz wartości estetyczne Estetyka explicite – (jako dziedzina filozoficzna) systematycznie prowa-dzony namysł nad pięknem i sztuką Estetyka implicite Wszelkie poglądy na temat piękna i sztuki, które pojawiały się u fi-lozofów, artystów i twórców doktryn artystycznych przy okazji omawiania innych zagadnień Koncepcje powstające poza paradygmatem estetyki jako gałęzi filo-zofii świadomej swoich metod i celów poznawczych Wartości estetyczne Pozytywne (piękno, wdzięk) Negatywne (brzydota, szpetota) Rodzaje wartości estetycznych Formalne: harmonia, proporcjonalność, symetria, zwartość, integralność), vs. rozdźwięk, dysharmonia. Celowe: przydatność vs. jałowość. Warsztatowe: doskonałość, mistrzostwo vs. niezdarność, tande-tność, kiczowatość. Kreacyjne: nowość, oryginalność vs. przeciętność, banalność, schematyczność. Tematyczne: wzniosłość, wspaniałość, vs. pospolitość, sentymen-talność, ckliwość. Wzniosłość Komizm – ułomności nie przysparzają dużych cierpień Tragizm - początkiem jest jakiś dylemat moralny – np. rozbieżność norm lub rozbieżność obowiązków i beznadziejność działania – a końcem jakieś wielkie nieszczęście Dzieło sztuki – przysługuje im wartość estetyczna Fundament - pewien przedmiot (np. w przypadku malowidła i rzeźby) lub proces (np. kompozycje muzyczne, teatralne, filmowe, literackie). Dzieło sztuki jest tworem schematycznym, zawierającym miejsca niedookreślone Konkretyzacja - jest przedmiotem intencjonalnym nadbudowanym nad dziełem schematem przez odbiorcę w ten sposób, że wypełnia on przynajmniej niektóre miejsca niedookreślone Kopia, stylizacja - wzorowania się na czyimś dziele lub stylu Fałszerstwo - podawanie naśladownictwa cudzego dzieła lub stylu jako dzieła własnego lub w pełni cudzego Funkcje dzieła sztuki Mimetyczna – odtwarzanie świata realnego, w szczególności czyichś przeżyć. Ekspresyjna - świadome lub nieświadome wyrażanie wprost pewnych przeżyć twórcy. Ewokacyjna - wywoływanie pewnych przeżyć odbiorcy: katarktyczna (terapeutyczna) - polega na psychicznym „oczyszczeniu” odbiorcy. propagandowa - polega na nakłanianiu odbiorcy do tego, aby zaczął żywić określone przekonania. Estetyzm – dzieło sztuki powinno być oceniane wyłącznie pod względem jego wartości estetycznej.

Racjonalizm genetyczny – istnieją pojęcia, na które nie ma wpływy doświadczenie zmysłowe. Rodzimy się z tymi pojęciami (Platon, Kartezjusz, Leibniz) Aprioryzm – zasadniczą rolę w poznaniu ma poznanie rozumowe niezależne od doświadczenia Twierdzenia a priori – twierdzenia nieoparte na doświadczeniu, czyste myślenie, które jest źródłem wiedzy Aprioryzm skrajny – wiedza oparta na doświadczeniu jest pozorna i bezwartościowa. Prawdziwą rzeczywistość poznajemy dzięki poznaniu rozumowemu Zdania analityczne – wartość logiczna tych zdań nie zależy od doświadczenia (weryfikacja na podstawie praw logiki lub języka) „Szwagier to mąż mojej siostry”, „2+2=4” Umiarkowany aprioryzm – pewne twierdzenia a priori (takie które nie podlegają dowodzeniu), nie są zdaniami analitycznymi. Oprócz zdań opartych na doświadczeniu istnieją również zdania, które nie są oparte na nim. Wiedza rozumowa i wiedza oparta na doświadczeniu buduje prawdziwy obraz rzeczywistości Empiryzm genetyczny – umysł ludzki jest niezapisaną tablicą, na którym doświadczenie wypisuje swoje znaki (Locke, Hume), to co było w rozumie, już wcześniej było w zmysłach Empiryzm – doświadczenie zmysłowe ma zasadniczą rolę w poznaniu Empiryzm skrajny (aposterioryzm) – wiedza jest oparta tylko i wyłącznie na doświadczeniu (nawet twierdzenia logiki i matematyki ponieważ są uogólnieniami obserwacji zmysłowych) Zdania syntetyczne – wartość logiczna jest uzależniona od odwołania się do doświadczenia, bez doświadczenia nie możemy ustalić czy takie zdanie jest prawdziwe, „Pij mleko – będziesz wielki” Umiarkowany empiryzm – uznaje że są zdania, które nie są oparte na doświadczeniu. Tylko zdania analityczne są a priori (takimi, które nie podlegają dowodzeniu) Zdania syntetyczne a priori – zdania te nie są formułowane w oparciu o doświadczenie (a priori) jednak rozszerzają naszą wiedzę o świecie (zdania syntetyczne) Konwencjonalizm Potoczne znaczenie niektórych terminów (szczególnie geometrycznych) jest nieostre, by można było je rozstrzygnąć na drodze doświadczenia. Więc są nierozstrzygalne. Aby to rozstrzygnąć, trzeba zaostrzyć znaczenie zwrotu przez odpowiednią umowę (konwencję). W zależności od tego jaka była umowa, doświadczenie poda nam odpowiednie rozstrzygnięcie problemu Matematyka jest nauką empiryczną. Jeśli znaczenie terminów matema-tycznych uznamy, że jest takie samo jak w mowie potocznej, to o prawdziwości lub fałszywości tych zdań przekonamy się tylko na drodze do-świadczenia. O prawdziwości niektórych twierdzeń matematycznych możemy się przekonać dzięki doświadczeniu po odpowiednim zaostrzeniu potocznego sensu niektórych terminów matematycznych dokonanym w sposób konwencjonalny Racjonalizm Kult poznania racjonalnego Kult poznania zdobytego na drodze przyrodzonej Kult intelektu Wzorem są nauki matematyczne i przyrodnicze Intersubiektywność: Można innym przekazać swoją wiedzę w sposób dosłowny W każdym momencie i miejscu wiedzę tą można sprawdzić Jest schematyczne, abstrakcyjne i traci intymny kontakt z przedmiotem Irracjonalizm Sprzeciwienie się racjonalizmowi Poznanie czerpie ze źródeł nadprzyrodzonych Kult uczuć Poznanie opiera się o objawienie, przeczucia, jasnowidztwa, magiczne wróżby Dzięki przeżyciom uzyskują subiektywną pewność (pewność istnienia bóstwa). Pewność powoduję, że nie dają się przekonać żadnymi racjonalnymi argumentami, że bóstwo tak naprawdę nie istnieje Jest schematyczne, konkretne i posiada intymny kontakt z przedmiotem.

Dwa rozumienia epistemologicznego przedmiotu transcendentnego: 1) Jest to każdy przedmiot, który nie jest przedmiotem immanentnym. Przedmiotem transcendentnym nie są treści psychiczne człowieka Epistemologiczny realizm immanentny – podmiot wychodzi w aktach poznawczych poza sferę immanentną (psychiczną), może po-znać coś więcej niż tylko swoje własne przeżycia psychiczne Epistemologiczny idealizm immanentny – podmiot nie może wyjść poza swoją sferą poznawczą, poznaje tylko swoje przeżycia psychiczne 2) Jest to przedmiot, który realnie istnieje w rzeczywistości (nie tylko przedmioty materialne ale i psychiczne). Przedmiotem naszego poznania może być rzeczywistość albo tylko i wyłącznie nasz konstrukcje myślowe Epistemologiczny realizm immanentny – poznanie może dotrzeć do prawdziwej rzeczywistości, nie mam bezpośredniego dostępu do rzeczywistości Epistemologiczny idealizm immanentny – przedmiotem naszego poznania są jedynie nasze konstrukcje myślowe, mimo że ulegam złudzeniom, widzę rzeczywistość taką jaka jest Epistemologiczny idealizm immanentny: George Berkeley Jedynym przedmiotem spostrzeżenia zmysłowego są moje własne przeżycia psychiczne. To co spostrzegam, realnie istnieje; to czego nie spostrzegam – nie istnieje „Esse est percipi” – Bycie jest spostrzeganiem. Istnieje to, co spostrzegam Przedmiotem spostrzeżenia mogą być tylko treści świadomości David Hume: Dane są nam tylko nasze własne przeżycia psychiczne Nie mamy dostępu do naszej jaźni, duszy Świadomość ciągle się zmienia, jest tylko strumieniem zmieniających się przeżyć psychicznych Krytyka Hume’a i Berkeleya – jest coś takiego jak treść naszego przeżycia. Nasze myśli, alty poznawcze, przeżycia są intencjonalne (swoją treść odnoszą do konkretnego przedmiotu). Intencjonalność – skierowanie aktów świadomości na jakiś przedmiot Epistemologiczny idealizm transcendentalny: Przedmiotem naszego poznania są tylko nasze konstrukcje myślowe Nasz umysł nie jest w stanie poznać świata istniejącego od nas niezależnie (świata samego w sobie) Jesteśmy skazani na życie z naszymi konstruktami myślowymi Nasze akty świadomości są skierowane na przedmioty istniejące rzeczywiście i na przedmioty fikcyjne, które odróżniamy od siebie za pomocą doświadczenia Idealizm transcendentalny Kanta: Przy pomocy rozumu dochodzimy do pewnych twierdzeń, które nie potrzebują doświadczenia by je udowodniono; ale jesteśmy pewni, że doświadczenie zawsze będzie potwierdzało to twierdzenie Przykład: twierdzenia geometrii – aby stwierdzić, że suma dwóch boków trójkąta musi być dłuższa niż długość trzeciego boku nie trzeba odwoływać się do doświadczenia – wystarczy czysta wyobraźnia, ona także nigdy nie zaprzeczy tym twierdzeniom To co nam przedstawia doświadczenie, jest tylko konstruktem naszych myśli. Dlatego bez odwoływania się do doświadczenia można dojść do poznania ogólnych twierdzeń Realizm: Realne istnienie przedmiotów Istnienie to nie jest uzależnione od nas Potrafimy dojść do rzeczy samej w sobie (takiej, jaka jest naprawdę) Realizm empiryczny – otaczające nas przedmioty rzeczywiście istnieją, są niezależne od nas i naszych stanów psychicznych Pozytywizm a zagadnienia źródeł i granic poznania: Źródłem poznania rzeczywistości jest doświadczenia, przedmiotem poznania jest to, co jest nam dane w doświadczeniu (tak jak w pozytywizmie) Prawdziwą wiedzą jest ta wiedza, która jest nam dana dzięki naukom przyrodniczym. Zadaniem filozofii jest tylko porządkowanie wyników nauk przyrodniczych David Hume – przedmiotem spostrzeżenia zewnętrznego są treści naszych wrażeń; przedmiotem spostrzeżenia wewnętrznego są własne przeżycia psychiczne E. Mach – przedmioty są tylko układem barw, dźwięków; dusza jest wiązką wrażeń, myśli, wspomnień, uczuć Neopozytywizm – wszystkie twierdzenia, których nie można albo potwierdzić albo obalić, są bez sensu Fizykalizm – przedmiotem poznania są tylko przedmioty fizyczne, język nauki sprowadzony do języka fizykalnego. Tylko wtedy mamy do czynienia z naukowością. Wszelkie twierdzenia wykraczające poza język fizykalny są traktowane jako twierdzenia nienaukowe.

Spór o uniwersalia jest odbiciem sporu między apriorystami i empirystami o źródła poznania (zmysły czy rozum) Platon: Poznanie rozumowe doprowadzi nas do prawdziwej rzeczywistości, doświadczenie zmysłowe jest ułudą (metafora jaskini) Poznanie rozumowe dokonuje się przy pomocy pojęć. To, co możemy wyrazić przy pomocy pojęć jest uważane za prawdziwą rzeczywistość (idee) Idee to twory o których można jedynie pomyśleć, wyobrazić (dobro samo w sobie, miłość sama w sobie – nie są to poszczególne rzeczy, osoby, które można sobie wyobrazić). Są to przedmioty ogólne, które nazywamy uniwersaliami Formy idei – dla każdego przedmiotu istnieje forma (coś co sprawia że coś jest takie a nie inne – formą człowieka jest jego dusza, formą wazonu jest kształt wazonu) Formy są doskonałe – żadna konkretna rzecz piękna nie jest tak piękna jak piękno samo w sobie Formy są niewidzialne – nie są poznawalne zmysłowo Formy są bardziej rzeczywiste niż rzeczy – bez formy (wzorca) drzewa, żadne drzewo nie może istnieć Formy są wieczne i niezmienne - poszczególne drzewa mogą się pojawiać i znikać, ale ich forma pozostaje niezmienną Formy tworzą hierarchię – istnieje forma najwyższa, którą można utożsamiać z Bogiem Przykład przedmiotu ogólnego: „Każdy pies lubi kiełbasę” – jest tu mowa o poszczególnych psach a nie o psach w ogóle, więc to nie jest przedmiot ogólny „Pies jest najpopularniejszym zwierzęciem domowym” – to jest przedmiot ogólny, odnosi się do gatunku „pies” Od Platona powstał spór zwany sporem o uniwersalia( powszechniki, przedmioty ogólne) Poglądy Platona noszą nazwę skrajnego realizmu pojęciowego Arystoteles Uniwersalia nie są czymś odrębnym Istnieją przedmioty ogólne ale ich istnienie jest związane z istnieniem konkretnych rzeczy (człowieczeństwo człowieka nie jest czymś oderwanym ale jest nierozerwalnie z nim związane Jego poglądy noszą nazwę realizmu pojęciowego umiarkowanego Stoicy Zapoczątkowali nominalizm Przedmioty ogólne są jedynie wytworami mowy, nie mają odpowiednika w rzeczywistości Nie jest do pomyślenia „człowiek w ogóle”, a więc taki, który nie jest dookreślony co do wieku, płci, wzrostu, koloru włosów i innych cech przysługujących ludziom Konceptualizm – uniwersalia są czymś pomyślanym. Istnieją jedynie pojęcia, obrazy, które powstają w ludzkim umyśle Spór o uniwersalia w matematyce Platonizm – twory matematyczne (liczby, symbole, figury) istnieją samoistnie Konceptualizm – twory matematyczne są tylko naszym wytworem umysłowym Nominalizm – nie ma tworów matematycznych, jest tylko język matematyki.

Idealizm subiektywny George Berkeley, David Hume, Henri Bergson Świat, który doświadczamy, jest konstruktem umysłu. Świat jest powiązany z naszą świadomością, nie jest niezależny od naszej świadomości Człowiek myśli zawsze o jakich przedmiotach materialnych. Nie istnieje przedmiot materialny, o którym by człowiek nie myślał. Istnienie przedmiotów jest związane z tym, że ktoś je przeżywa, doznaje, jest ich świadom Przedmioty materialne są układami wrażeń zmysłowych człowieka • Idealizm obiektywny Platon, Tomasz z Akwinu, Georg Wilhelm Friedrich Hegel Świat to pojęcia, sądy, idee Przyroda składa się z przedmiotów (czysto) intencjonalnych Wypowiedzi przypisujące przedmiotom materialnym istnienie są przenośnią Jedynym obiektywnym bytem rzeczywistym jest idea, która istnieje niezależnie od materii i świadomości ludzkiej.

Zajmuje się badaniem struktury rzeczywistości, bytu, istoty i istnienia, przedmiotu i własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości Metafizyka – tradycja anglosaska Ontologia- tradycja niemiecka Podział metafizyki według Arystotelesa: Metafizyka ogólna – klasyczne ujęcie bytu jako bytu Metafizyka szczegółowa – zajmuje się sprawami Boga i duszy Korelacja między językiem a rzeczywistością: Zdania – wyrażenia złożone, orzekające, składające się z podmiotu i orzeczenia, w sensie logicznym będące albo prawdziwe albo fałszywe Zdania proste Zdania złożone (zawierają w sobie inne mniejsze zdania) Nazwy – każde wyrażenie, które jest podmiotem zdania (rzeczownik, zaimek, przymiotnik, liczebnik) Wyrażenie jest nazwą jeśli może występować na pozycji A lub B w zdaniu podmiotowo-orzecznikowym: „Jan (A) jest studentem (B)” Funktory – wyrażenia, które nie są ani nazwami ani zdaniami Kryterium przynależności wyrażeń do tej samej kategorii syntak-tycznej - dwa wyrażenia należą do tej samej kategorii syntaktycznej wtedy i tylko wtedy, gdy po zastąpieniu jednego z nich przez drugie w dowolnym zdaniu, otrzymujemy zdanieRodzaje funktorów: Funktory zdaniotwórcze od argumentów zdaniowych („z/zz”): najczęściej występują w postaci spójników: „i”, „a”, „lub”, „oraz” – łączą zdania proste Funktory zdaniotwórcze od argumentów nazwowych („z/nn”): najczęściej występuje jako określenie rzeczownika związane z działaniem – bez pachnie, Jan słucha Funktory nazwotwórcze od argumentów nazwowych („n/nn”): najczęściej występuje jako łącznik między dwoma nazwami, łącznikiem w wyrażeniu „wykład z logiki” jest litera „z” Z tych czterech kategorii obiektów „składa się” rzeczywistość Nie wszyscy filozofowie uznają wszystkie kategorie, które są podstawą rzeczywistości. Monizm ontologiczny - uznawano tylko jedną kategorię podstawową (najczęściej dotyczyło to kategorii przedmiotów) Pluralizm ontologiczny – uznawano wiele kategorii jako podstawowe Model formalny rzeczywistości: Kategoria przedmiotów Przedmioty są tym, o czym możemy orzekać coś innego (przedmiotem może być jakaś rzecz materialna lub pomyślana) Przedmioty posiadają własności Przedmioty pozostają do siebie w relacjach różnego typu (jednostronne, obustronne) Przedmioty są samoistne. Własności i relacje nie (własność czerwienie nie może istnieć sama, zawsze istnieje w powiązaniu z przedmiotem) Przedmioty dzielą się na szereg podkategorii Materialne Czasoprzestrzenne Abstrakcyjne Idealne Kategoria własności Przedmiot posiada własności, przedmiot jest własnością (częścią) pewnego zbioru Własność może przysługiwać wielu przedmiotom (wiele przedmiotów może być czerwonych) Własności mogą być Proste (Jan jest studentem) Złożone (Jan jest wysoki i silny) Relacyjne (Jan jest bliskim przyjacielem swojego sąsiada) Przygodne (takie których nie musi posiadać (Jan jest hydraulikiem) Konieczne (Jan jest człowiekiem) Kategorie ontologiczne i zależności między nimi Monizm ontologiczny może przybierać formę nominalizmu/reizmu (istnieją tylko nazwy/rzeczy) atrybutywizmu (istnieją tylko własności) sytuacjonizmu/faktualizmu (istnieją tylko sytuacje/fakty) Brzytwa Ockhama – „Nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę, zakładamy jak najmniej kategorii ontologicznych, w praktyce niedalekie jest od monizmu Monizm wiąże się z redukcją wszystkich kategorii do kategorii pierwotnej. Resztę kategorii nazywamy pochodnymi. Zależność ontologiczna – zależność jednej kategorii ontologicznej od innej Zależność własności od przedmiotów – własności utożsamiamy ze zbiorami przedmiotów. Zbiór nie może istnieć o ile nie istnieją jego przedmioty Pluralizm ontologiczny jest popularny w dzisiejszych systemach filozoficznych Pierwszeństwo przedmiotów i własności nad sytuacjami Pierwszeństwo przedmiotów i sytuacji nad własnościami.

Stanowiska w filozofii umysłu Interakcjonizm – zjawiska fizjologiczne i psychiczne wzajemnie na siebie oddziaływają Epifenomenalizm – tylko zjawiska fizjologiczne oddziaływają na zjawiska psychiczne ale nie na odwrót. Zjawiska psychiczne są produktem ubocznym zjawisk fizjologicznych Paralelizm – między zjawiskiem fizjologicznym a psychicznym nie zachodzą żadne oddziaływania; zjawiska te przebiegają obok siebie równolegle Koncepcja dwóch stron (monizm właściwy) – zjawiska fizjologiczne i psychiczne są dwoma produktami jednego zjawiska (monizm). To samo zjawisko może być doświadczane wewnętrznie i zewnętrznie Spirytualizm – istnieją tylko substancje duchowe Monadologia Leibniza – istnieją tylko substancje duchowe. Ciała material-ne są odmianą substancji duchowej. Podstawą struktury świata są monady – dusze. Niektóre mają świadome życie psychiczne (te są duszami), niektóre mają nieświadome życie psychiczne (te są ciałami) Teoria identyczności Spinozy – jest jeden rodzaj substancji, która posiada właściwości i cielesne i duchowe. Obie sfery się równoważą, żadna nie jest ani praw-dziwsza ani ważniejsza od drugiej Monizm immanentny dusze i ciała są układami pewnych elementów, które są treściami świadomości (tworami immanentnymi) lub mogą się takimi stać Problemy sztucznej inteligencji Inteligencja, która została sztucznie wytworzona przez człowieka. To także kolosalna moc obliczeniowa komputera, oparta na doskonałości sprzętu i programu. W słabszej wersji jest to także inteligentne zachowanie językowe (test Turinga) Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów przed którymi stajemy. Zależy ona od biologicznych możliwości mózgu oraz od sterującego umysłem systemu pojęć Psychologia kognitywna - nauka o przetwarzaniu informacji przy zachowaniu jej prawdziwości Dzisiaj psychologia umysłu na gruncie sztucznej inteligencji zadaje sobie pytanie czy umysł jest komputerem, czy powstaną komputery obdarzone świadomością Silna inteligencja - umysł to program dla maszyny cyfrowej, a gdy jest to program dostatecznie zaawansowany, to wytwarza świadomość (Alan Turing) Roger Penrose - wszechświat jest pewnym komputerem, a przed-mioty fizyczne są strukturami informatycznymi Alan Turing Prekursor badań nad sztuczną inteligencją Maszyny Turinga – komputer uniwersalny, podstawa działania wszystkich komputerów Test Turinga – rozstrzyga czy komputer posiada świadomość. Jeżeli komputer pomyślnie przechodzi test, znaczy to, że posiada świadomość Zastanów się, czy mógłbyś się zorientować, że Twój znajomy jest robotem, a nie człowiekiem, gdyby znajomy zachowywał się dokładnie tak, jak każdy inny człowiek. Czy masz absolutną pewność, że sam jesteś świadomą istotą, człowiekiem, a nie odpowiednio zaprogramowanym komputerem? Argument Lucasa – człowiek dociera do nowych prawd arytmetycznych liczb naturalnych. Komputer nie jest w stanie dotrzeć do wszystkich prawd.

Filozofia jako nauka. Poznanie filozoficzne jest poznaniem naukowym. Poznanie naukowe jest to każde poznanie racjonalne, systematycznie zaplanowane, kierowane celem poznawczym, którym jest wiedza o istocie jakiegoś gatunku lub rodzaju zjawisk bądź rzeczy. Elementy strukturalne nauki. Każdą naukę charakteryzują: - przedmiot materialny nauki, czyli to, co jest dane do zbadania. - przedmiot formalny nauki, czyli jej aspekt; to, pod jakim kątem badamy to, co jest dane do zbadania. - metoda naukowa, czyli sposób zdobywania wiedzy naukowej; zespół przepisów określających sposób badania tego, co jest dane do zbadania. - zadania nauki, czyli to czemu ma służyć poznanie naukowe. Podział nauk: Nauki dzielimy na: - empiryczne - formalne - humanistyczne - filozoficzne Nauki filozoficzne: Przedmiot materialny – byt, czyli wszystko to, co istnieje Przedmiot formalny – istnienie i istota bytu, tj. wszystko to, co sprawia, że ten byt istnieje, oraz to, co sprawia, że ten byt jest taki, jaki jest (czyli, że jest tym, a nie innym bytem). Metoda naukowa – obserwacja, czynności intelektualne takie jak dedukcja i indukcja (zależnie od kierunku filozoficznego i działu filozofii). Zadania nauki: zależnie od kierunku filozoficznego i działu filozofii. Działy filozofii: 1. Filozofia bytu: najogólniejsza teoria rzeczywistości zwana też metafizyką bądź ontologią. Filozofia bytu jest nauką filozoficzną zajmującą się każdą kategorią bytu („bytem jako bytem”). W jej skład wchodzą tzw. metafizyki szczegółowe, których przedmiotem materialnym są poszczególne kategorie bytu. a) Filozofia przyrody – przedmiotem jej jest byt materialny. Zajmuje się takimi problemami jak np. natura i geneza świata, życia, itp. b) Filozofia człowieka (antropologia filozoficzna): jest to filozofia o szczególnej kategorii bytu jakim jest człowiek. Antropologia filozoficzna zajmuje się np. związkami pomiędzy ciałem i duszą, zmysłami i rozumem, rozumem i wolą, rozważa problem celu istnienia człowieka, przeznaczenia itp. c) Filozofia Boga: według tradycji zajmuje się szczególną kategorią bytu jakim jest Absolut (czyli Bóg). W jej skład wchodzą np. argumenty wskazujące na konieczność istnienia Boga. 2. Filozofia poznania: a) Teoria poznania – bada ludzkie poznanie w aspekcie jego prawdziwości. Szuka ostatecznego uzasadnienia prawdziwości poznania. b) Filozofia nauki: refleksja nad językiem, metodą i podstawowymi wspólnymi założeniami różnych nauk. W jej skład wchodzą również takie dziedziny szczegółowe jak np. filozofia matematyki, filozofia fizyki, itp. 3. Filozofia wartości: a) Aksjologia – nauka filozoficzna, której przedmiotem są wartości. Aksjologia zajmuje się badaniem natury wartości, kryteriami wartości, rodzajem wartości, hierarchią wartości oraz sposobami poznawania wartości. b) Etyka – nauka filozoficzna, która zajmuje się ocenami i normami dotyczącymi postępowania ludzkiego. Jej zadaniem jest ostateczne wyjaśnienie faktu działania moralnego, sformułowanie zasadniczych norm moralnych. Ponadto, etyka wskazuje genezę zła moralnego i sposoby jego zwalczania. Nazwa Etyka bywa też używana na oznaczenie systemu moralnego. W języku potocznym zaś, oznacza zazwyczaj zespół ocen i norm moralnych, przyjętych w określonej społeczności. c) Estetyka – jest teorią wartości estetycznych, artystycznych, teorii sztuki, teorii percepcji artystycznej, teorii procesu twórczego. Estetyka podejmuje analizy definicji piękna, zagadnienie wartości piękna, wartościowania i oceny przedmiotów estetycznych, problem przeżycia estetycznego, itp. Wszystkie definicje zamieszczone powyżej wiążą się z tzw. klasycznym rozumieniem filozofii. Od tego klasycznego ujęcia problemu czym jest filozofia istnieje oczywiście wiele odstępstw. Rozumienie filozofii często zmieniało się na przestrzeni dziejów kultury i samej filozofii. Ponadto, do filozofii – zależnie od okoliczności – zalicza się bądź nie, oprócz filozofii kręgu kultury Zachodniej, również myśl, która ukształtowała się w starożytnych Chinach i starożytnych Indiach. Wartość klasycznego ujęcia tego, czym jest filozofia polega na tym, że trwa ono bez przerwy co najmniej od czasów Arystotelesa aż do dziś. Zagadnienie dziejów filozofii Dzieje filozofii Zachodu można przedstawić historycznie bądź tematycznie. Historyczny podział dziejów filozofii W pierwszym przypadku kryterium prezentacji są epoki przyjęte w historii powszechnej. Zgodnie z tym dzieje filozofii dzielimy na: a) filozofię starożytną, b) filozofię średniowieczną, c) filozofię nowożytną, d) filozofię współczesną. Oczywiście powyższy podział można przedstawić również bardziej szczegółowo. Tematyczny podział dziejów filozofii W przypadku gdy do prezentacji dziejów filozofii przyjmiemy kryterium tematyczne, mówimy o trzech zasadniczych epokach w filozofii: a) filozofia przedmiotu, b) filozofia podmiotu c) filozofia podmiotowości. W pewnym stopniu „epoki tematyczne” te pokrywają się z „epokami historycznymi” w dziejach filozofii. Filozofia przedmiotu rozwijała się zwłaszcza w ramach filozofii starożytnej i średniowiecznej. Filozofia podmiotu panowała głównie w nowożytności. Filozofia podmiotowości to z kolei przede wszystkim filozofia współczesna. Ad. a) W filozofii przedmiotu przedmiotem badanym jest świat rzeczy realnych, istniejących niezależnie od podmiotu (tzw. rzeczywistość przedmiotowa, transcendentna względem poznającego). Punktem wyjścia filozofii przedmiotu są dane doświadczenia zewnętrznego (człowiek jest tutaj wzięty jako część przyrody). Podmiot jest bierny w procesie poznania, niczego nie dodaje do rzeczywistości. Poznaje świat rzeczy bezpośrednio, jest w stanie odczytać jego istotne cechy. Filozofią pierwszą jest tu filozofia bytu, pozostałe działy filozofii są nadbudowane na filozofii bytu. Mówiąc krótko: w filozofii przedmiotu badanie rozpoczynamy od rzeczywistości przedmiotowej. Filozofia przedmiotu panowała głównie w starożytności i średniowieczu. Ad. b) Filozofia podmiotu to filozofia, która również z założenia ma się zajmować rzeczywistością przedmiotową (transcendentną, niezależną od podmiotu poznającego). Jej punktem wyjścia jest jednak nie sam świat rzeczy, ale treści świadomości poznającego (np. wrażenia). Racją takiego sposobu uprawiania filozofii jest pogląd mówiący, że podmiot jest aktywny w procesie poznania, więc może niejako konstruować przedmiot poznawany. Filozofią pierwszą jest tutaj filozofia poznania – dopiero na niej nadbudowuje się filozofię bytu i inne działy filozofii. Filozofia podmiotu to przede wszystkim filozofia nowożytna: najważniejsi jej przedstawiciele to: Kartezjusz, David Hume, Immanuel Kant, Edmund Husserl. Ad. c) Filozofia podmiotowości z kolei w punkcie wyjścia umieszcza człowieka jako niepowtarzalną jednostkę strukturalną świata. Racją ku temu jest przekonanie, że egzystencja człowieka (podmiotu poznającego) wraz z charakterystycznymi dla niej problemami (emocje, tęsknoty, fakt śmiertelności człowieka, momenty graniczne w życiu człowieka) silnie wpływa na sposób percepcji rzeczywistości. Filozofia podmiotowości nazywana jest filozofią egzystencjalistyczną, ponieważ w centrum swych zainteresowań umieszcza człowieka i jego egzystencję. Filozofia podmiotowości bywa też nazywana filozofią antropologiczną, gdyż antropologia jest tutaj filozofią pierwszą, poprzedzającą filozofię bytu i filozofię poznania. Filozofia podmiotowości to zwłaszcza filozofia współczesna.