EPIDEMIOLOGIA – w nowoczesnym ujęciu epidemiologia jest nauką o częstości i rozpowszechnieniu chorób, zgonów, inwalidztwa lub innych zjawisk zdrowotnych oraz o czynnikach wpływających na ich rozmieszczenie lub warunkujących ich występowanie
Dwa podstawowe założenia
Choroby wśród ludzi nie pojawiają się w sposób losowy
Choroby u ludzi mają czynniki ryzyka które mogą być identyfikowane w badaniach epidemiologicznych
Cele epidemiologii
Identyfikacja przyczyn i czynników ryzyka występowania chorób
Określenia rozprzestrzeniania się choroby w społeczeństwie
Badanie naturalnej historii choroby i prognozy jej skutków
Opracowywanie programów zapobiegawczych i naprawczych
Edukacja społeczeństwa
KORZENIE WSPÓŁCZESNEJ EPIDEMIOLOGII
Medycyna (zdrowie publiczne, medycyna kliniczna, patofizjologia, mikrobiologia)
Statystyka
Nauki społeczne
Nauki informatyczne
Zarządzanie
Genomika
Nauki o środowisku
HISTORIA
Odkrycie przez Leeuwenhoek’a bakterii
W 1796 roku w Europie pojawiła się pierwsza szczepionka
W 1892 niemiecki bakteriolog Robert Koch przedstawił zestaw postulatów, zwanych postulatami Kocha
Krokiem milowym okazały się prace Louisa Pasteura
Obalenie samorództwa
Pasteryzacja
Szczepionka przeciw wściekliźnie i inne
Największe jednak, pole walki z chorobami zakaźnymi powsało po odkryciu prze Fleminga pierwszego na świecie antybiotyku
PODSTAWOWE POJĘCIA
Biologiczny czynnik chorobotwórczy – posiadające zdolność wywoływania objawów chorobowych drobnoustroje komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty, zewnętrzne i wewnętrzne pasożyty człowieka lub wytwarzane przez nie produkt, cząstki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty
Choroby zakaźne – choroby, które zostały wywołane przez biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia się stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego
CHOROBA ZAKAŹNA – choroba infekcyjna szerząca się z osobnika na osobnika różnych gatunków
CHOROBA ZARAŹLIWA – choroba zakaźna szerząca się z osobnika na osobnika tego samego gatunku
ZAKAŻENIE – wniknięcie do organizmu i rozwój w nim biologicznego czynnika chorobotwórczego
ZAKAŻENIE BEZOBJAWOWE – zakażenie, w którym nie dochodzi do wystąpienia objawów chorobowych (tj. ekspresji klinicznej) a jego następstwem jest wytworzenie odporności lub stanu nosicielstwa
NEGATYWNE MIERNIKI ZDROWIA
ZAPADALNOŚĆ: liczba nowych zachorowań na daną, chorobę w stosunku do liczby ludności narażonej na zachorowanie, w określonym przedziale czasu
CHOROBOWOŚĆ: liczba chorych na daną chorobę w stosunku do liczby ludności narażonej na tę chorobę w określonym przedziale czasu
UMIERALNOŚĆ : liczba zgonów (wszystkich, niezależnie od przyczyny = umieralność ogólna; na daną chorobę umieralność szczegółowa; w określonych grupach wiekowych np. umieralność niemowląt) w stosunku do liczby ludności narażonej na zgon w określonym przedziale czasu
ŚMIERTELNOŚĆ : liczba zgonów w stosunku do liczby chorych na daną chorobę ( odsetek zgonów spośród chorych na daną chorobę)
EPIDEMIA
Wystąpienie na danym obszarze zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż w poprzedzającym okresie lub nagłe wystąpienie choroby zakaźnej wcześniej nie występującej (w skrócie: nadmierna zapadalność)
Przebieg epidemii (fazy):
Narastanie
Szczyt
rzuty
Zanikanie (ogon epidemii)
Zasięg czasowy epidemii:
Epidemia sezonowa
Epidemia Okresowa
Epidemia Punktowa
Zasięg terytorialny epidemii:
Epidemia lokalna (jednostka administracyjna, miasto, dzielnica, wieś, osiedle, zakład, instytucja, przedsiębiorstwo, posesja)
Epidemia (ogólno)krajowa (na większym obszarze danego kraju)
Pandemia (występowanie w określonym czasie epidemii wywoływanej przez ten sam zarazek na terenie wielu krajów a nawet kontynentów)
ENDEMIA
Występowanie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na danym terenie w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie (niewielkimi wahaniami rocznymi)
Okresowość endemii : naprzemienny wzrost i spadek zapadalności w poszczególnych latach
Sezonowość zachorowań: wzrost zapadalności w określonej porze roku
PROCES EPIDEMICZNY
Proces epidemiczny w chorobach zakaźnych i zakażeniach jest to szerzenie się zakażenia ze źródła zakażenia, drogami zakażenia, na osobniki wrażliwe na zakażenie
źródło zakażenia drogi zakażenia osobnik populacja wrażliwy na zakażenie
ZWALCZANIE CHORÓB ZAKAŹNYCH
Likwidacja źródeł przecinanie dróg podnoszenie odporności
Eliminacja źródeł zakażenia następuje przez IZOLACJE.
KWARANTANNE przechodzi osoba zdrowa mająca kontakt z osobą chorą, kwarantanna trwa tak długo jak okres rozwoju (inkubacji) choroby
ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA
Źródło zakażenia – człowiek zwierzę roślina materia nieożywiona z której czynniki chorobotwórcze zostają przeniesione do organizmu, np.
Człowiek chory
Człowiek zakażony w końcowym okresie inkubacji (przed wystąpieniem objawów)
NOSICIEL – osobnik w którego organizmie bytuje i rozmnaża się zarazek nie wywołując u niego objawów chorobowych
Chore zwierzę
Żywność, gleba
DROGI PRZENOSZENIA ZAKAŻEŃ
Drogi zakażenia ( przenoszenia, szerzenia się zarazka) sposób i mechanizmy przenoszenia zarazków ze źródła zakażenia na osobniki wrażliwe za pośrednictwem nośnika zarazków
Kontakt bezpośredni (nie ma nośnika):
Kontakt seksualny
Droga wertykalna (z matki na płód)
Kontakt pośredni:
INOKULACJA (ekspozycja na zakażoną krew lub inny materiał zakaźny poprzez naruszenie ciągłości tkanek; nośnikiem jest przedmiot powodujący naruszenie ciągłości tkanek)
Celowe naruszenie ciągłości tkanek z zaniedbaniem zasad sterylności np. medyczne zabiegi inwazyjne (przetoczenie zakażonej krwi, iniekcje, operacje), nie miedyczne techniki inwazyjne z zaniedbaniem zasad sterylności; paramedyczne (akupunktura) kosmetyczne (przekłuwanie uszu) tatuaż zażywanie narkotyków dożylnie
Przypadkowe naruszenie ciągłości tkanek niesterylnym przedmiotem np. wypadkowe w czasie nie inwazyjnego zabiegu medycznego w czasie nieinwazyjnego zabiegu kosmetycznego, poprzez wspólne używanie przyborów toaletowych kaleczących skórę czy błonę śluzowa
Przeniesienie rękoma materiału zakaźnego z przedmiotów codziennego użytku, lub rzadziej, publicznego użytku, na powierzchnię błony śluzowej lub uszkodzenej skóry
ZASADA: wszystko co ma kontakt z błoną śluzową lub uszkodzoną skórą musi być sterylne!
UWAGA: „brudne” ręce są najczęstszym nośnikiem zakażenia drogą kontaktu pośredniego!
DROGA KROPELKOWA
Materiałem zakaźnym jest śluz z dróg oddechowych i jamy ustnej rozpylony w powietrzu w postaci drobnych kropelek - tj.aerozolu
DROGA KROPELKOWO-POWIETRZNA (nośnikiem jest powietrze)
DROGA KROPELKOWO-PYŁOWA (nośnikiem jest kolejno powietrze, pył, powietrze)
DROGA POKARMOWA
Nośnikiem jest spożyty pokarm lub wypita woda.
Produkty spożywcze, napoje i potrawy mogą zostać zakażone w czasie pozyskiwania, przetwarzania, przechowywania, dystrybucji, przygotowywania potraw (tj. obróbki kulinarnej) czy ich podawania (np. za pośrednictwem brudnych naczyń kuchennych czy stołowych, brudnych rąk)
WEKTORY = ŻYWI PRZENOSICIELE
STAWONOGI : wszy, pchły, komary, kleszcze, muchy, itp.
GRYZONIE (wektory i często rezerwuary zarazków): szczurki <3, myszki <3 i inne drobne gryzonie
TRANSFORMACJA EPIDEMIOLOGICZNA
Transformacja demograficzna – utożsamiana jest z przedużąniem się przeciętnego trwania życia społeczeństwa
Transformacja epidemiologiczna jest to nieprzerwany proces zmian sytuacji zdrowotnej ludności świata.
Fazy transformacji epidemiologicznej:
Choroby zakaźne
Choroby cywilizacyjne
Nowe zagrożenia (powstawanie nieznanych patrogenów, narastanie lekoodporności drobnoustrojów, zakażenia szpitalne, choroby psychiczne)
CHOROBY ZAKAŹNE
Wydawało się ze dzięki rozwojowi cywilizacji i postępowi medycyny (epidemiologia, wakcynologia, antybiotykochemioterapia, aseptyka i antyseptyka) świat będzie wolny od chorób zakaźnych…
Już w 1976r dr W.H.Steward – naczelny lekarz USA ogłaszał zwycięzstwo w walce z chorobami zakaźnymi…
…1981r. w Stanach Zjednoczonych zaobserwowano liczne przypadki rzadkich chorób (mięsak Kaposiego) przebiegających z upośledzeniem odporności (początek światowej pandemii: AIDS)
CDC sygnały ostrzegawcze
Niezwykłe choroby w populacji
Nagły wzrost zachorowań i wzrost umieralności na znane choroby
Nieskuteczność rutynowego leczenia znanych chorób
Egzotyczne choroby u nie wyjeżdzających
Zachorowania w nietypowym sezonie i terenie
Liczne nietypowe objawy chorobowe dla znanego czynnika
Podobne genetycznie typy z różnych źródeł w czasie i terenie
Atypowy czynnik genetycznie zmodyfikowany
Niewyjaśniony wzrost zachorowań endemicznych
Jednoczasowe zachorowania w różnych niepowiązanych ogniskach
CHOROBY ZAKAŹNE
Nowo pojawiające się (emerging) – nowo zidentyfikowane, poprzednio nieznane zakażenia w których w wyniku powstawały lokalne lub międzynarodowe problemy zdrowia publicznego:
Wzw typu C i E
AIDS
Choroby prionowe
Gorączki krwotoczne
Legionelloza
Borelioza
Hemolityczny zespół nerkowy
Choroby nawracające (re-emerging) – choroby które po okresie zacisza epidemicznego, kiedy przestały być problemem zdrowia publicznego, uwidoczniły się ponownie:
Gruźlica
Cholera
Błonica
Dżuma
Żółta gorączka
Meningokokowe zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Podłoże zakaźne chorób niezakaźnych
Pewność lub wysokie prawdopodobieństwo etiologii zakaźnej
Raka żołądka, MALT lymphoma (helicobacter pylori)
Rak szyjki macicy (HPV)
Mięsak Kaposiego (HHV-8)
Choroby Hodgkina (EBV)
Miażdżyca (chlamydia pneumoniae) – być może xd
Przyczyny pojawiania się i nawracania chorób zakaźnych
Wzrost liczby ludności na ziemi
Zwiększenie częstości podróży międzynarodowych szybkimi środkami lokomocji
Niekorzystne zmiany w pozyskiwaniu, produkcji i wymianie dużych ilości żywności
Wzrost ekspozycji ludzi n a przenosicieli i naturalne rezerwuary zarazków
Ruchy migracyjne – efekt ubóstwa o niestabilności polityczno-społecznej
Kataklizmy pogodowe – masowe zachorowania na choroby zakaźne