Część pierwsza – Teoria integracji, struktura i charakter Unii Europejskiej oraz zasady jej działania.

Rozdział I – problem modelu prawnego procesu integracji europejskiej i zarządzania w ramach Unii Europejskiej.

1. Traktat z Lizbony.

Podpisany 13 grudnia 2007, wszedł w życie 1 grudnia 2009r. Traktat z Lizbony zastąpił odrzucony traktat konstytucyjny i przekształcił Unię Europejską w spójną organizację międzynarodową kończąc debatę nad jej reformą, przyczynił się bez wątpienia do umocnienia spójności Unii.

2. Pojęcie organizacji międzynarodowej.

2.1. Po wejściu w życie traktatu z Lizbony Unia przyjęła formę organizacji międzynarodowej, należy odróżnić dwa typy takich organizacji:
- organizacje międzypaństwowe (inaczej organizacje międzyrządowe – GO) – które zrzeszają państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego. Zasadniczymi cechami są: fakt działania na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez państwa członkowskie i posiadanie osobowości prawnej. Umowa taka nazywana jest statutem, konstytucją, traktatem konstytucyjnym, układem podstawowym. Określa ona kompetencje organizacji, jej instytucje oraz relacje z innymi państwami.
- organizacje pozarządowe – zrzeszają podmioty prawa krajowego (stowarzyszenia, fundacje) i osoby fizyczne z różnych państw. Statut takiej organizacji może być określony w dokumencie o różnych charakterze, nie będącym jednak umową międzynarodową.

Model integracji europejskiej musi być mierzony kryteriami organizacji międzynarodowej typu międzypaństwowego, bowiem podstawą działania Unii europejskiej są umowy międzynarodowe zawarte między państwami członkowskimi, także Wspólnoty Europejskie działały na podstawie umów międzynarodowych. Organizacje międzypaństwowe mają określoną strukturę, zakres kompetencji oraz podmiotowość w rozumieniu prawa międzynarodowego (czyli wynikające z tego systemu prawa i obowiązki). Zakres podmiotowości prawnej organizacji międzynarodowej określony jest w umowie międzynarodowej ustanawiającej daną organizacje. Organizacje międzynarodowe mają również podmiotowość prawną w rozumieniu prawa krajowego.

2.2. Charakter prawny UE.

Wspólnoty Europejskie były organizacjami międzynarodowymi typu międzypaństwowego, przedmiotem dyskusji był jednak charakter prawny UE, która ustanowiona na mocy traktatu o Unii Europejskiej (tr. z Maastricht) stanowiła strukturę złożoną, obejmującą Filar I (wspólnoty), Filar II ( wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa) i Filar III (współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych). W ówczesnym TUE nie nadano expressis verbis podmiotowości prawnej. Kompetencje w I filarze były wykorzystywane przez wspólnoty europejskie, w II i III filarze wyłącznie na mocy postanowień TUE. Kompetencja do zawierania umów międzynarodowych w filarach międzyrządowych również nie była jasna, unia działała jedynie symbolicznie w imieniu państw członkowskich. Powstało twierdzenie, że Unia Europejska była wówczas specyficzną strukturą międzynarodową o charakterze siu Genesis (szczególnym), nieposiadająca podmiotowości prawnej, działająca na podstawie Traktatu o UE i znajdująca się w rozwoju (In statu nascendi). Jednak od czasu wejścia w życie traktatu z Amsterdamu (01.05.1999) w ramach II i III filaru ustanowiono wiele tzw. organów sui generis, dzięki czemu zwiększyły spójność unii jako całości. Stopień rozwoju Unii skłaniał więc do przyznania przez przedstawicieli nie tylko ułomną podmiotowość prawna ale także uznać ją za organizacje międzynarodową. Jednak w myśl nowego TUE (art. 47) Unia ma osobowość prawną, oznacza to przekształcenie jej w organizacje międzynarodową i tym samym rezygnacje z uprzedniej struktury filarowej na rzecz spójnej org. międzynarodowej.

Unia ma podmiotowość prawno międzynarodową w szczególności prawo do zawierania umów międzynarodowych (ius tractatum), prawo legacji (ius legationis - czyli prawo wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych państw trzecich), prawo przystępowania do org. międzynarodowych oraz zdolność procesową. Unia ma także podmiotowość prawną w rozumieniu prawa krajowego państw członkowskich, ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych o najszerszym zakresie przyznawaną przez ustawodawstwo krajowe osobom prawnym. Unia może także nabywać i zbywać mienie ruchome i nieruchome oraz stawać przed sądem. W tym celu reprezentowana jest głownie przez komisje europejską oraz inne instytucje unijne w ramach ich autonomii administracyjnej. Samodzielność jako organizacja międzynarodowa zachowuje dalej Euroatom.

3. Próby klasyfikacji UE w kategoriach państwa.

3.1. Uwarunkowania polityczne i prawne.

W czasie debaty nad przyszłością pojawiły się tendencje do klasyfikowania UE w kategoriach państwowych. Pojawiły się dwa kierunki, zwolenników procesu integracji widzący model rozwoju jako federacyjny, oraz sceptycy co do procesu integracji podający model związku państw (konfederacyjny). Obydwa omawiane kierunki klasyfikacji UE nie mają uzasadnienia prawnego i są zdominowane „życzeniowym podejściem politycznym”
Ramy prawne rozważań o charakterze modelu prawnego unii, oraz określenie relacji pomiędzy państwami członkowskimi a Unią wyznaczają trzy założenia:
- suwerenne państwo pozostaje kreatorem procesu integracji (a jego udział w tym procesie nie jest ograniczeniem a jedynie wykonaniem kompetencji wynikających z suwerenności)
- modelem procesu integracji europejskiej pozostaje organizacja międzynarodowa
- coraz mocniejsze przenikanie się obydwu sfer: państwowej i integracyjnej (unijnej) (jest to nowe zjawisko towarzyszące procesowi integracji, z jednej strony państwo zyskuje nowe możliwości realizowania swoich narodowych interesów, z drugiej aktywność i sprawność powoduje wymierne korzyści związane z udziałem w strukturach integracyjnych)

3.2.1 Unia Europejska a pojęcie konfederacji.

Konfederacja powstaje na mocy umowy międzynarodowej, państwa (części składowe) pozostają suwerennymi państwami a ich wzajemne relacje w dalszym ciągu rządzą się prawem międzynarodowym. Związek obejmuje określone dziedziny wykonywane wspólnie, oraz dysponuje określonymi organami. Sam związek nie staje się państwem choć może mieć ograniczoną podmiotowość w rozumieniu prawa międzynarodowego. W ramach tego związku nie występuje przymus. Związek nie stanowi węzła prawnego z obywatelami państw wchodzących w jego skład. Do niedawna istniała pokusa klasyfikowania UE jako związku państw, co uzasadniało by niejednorodny charakter prawny Unii (obejmującym dwie organizacje międzynarodowe z I filaru – Wspólnota Europejska i Euroatom, jak i pozostałe filary o charakterze międzyrządowym). Przekształcenie UE w organizacje międzynarodową kładzie kres tego rodzaju koncepcjom. Próby klasyfikowania procesu integracji w kategoriach konfederacji mają jedynie podłoże polityczne.

3.2.2. Unia Europejska a pojęcie państwa federalnego.

Państwo federalne opiera się na konstytucji państwowej a nie na umowie międzynarodowej. Konstytucja określa stopień decentralizacji władzy pomiędzy federacją a częściami składowymi państwa federalnego(landami, kantonami itp. w rozumieniu prawa międzynarodowego państwem pozostaje jedynie całość a nie części składowe nawet jeśli maja pewne kompetencje w sferze prawa międzynarodowego nadane im przez konstytucje. Większość kompetencji przyznawana jest w praktyce federacji, co ustala konstytucja. Prawo federalne ma prymat nad prawem części składowych. Również pojawia się pokusa zakwalifikowania UE do modelu federacyjnego, jednak obecna Unia nie spełnia żądnego z podstawowych kryteriów federacji:
- w państwie federalnym całość jest suwerennym państwem w rozumieniu prawa międzynarodowego. Obecna Unia nie spełnia kryterium państwa, jej podmiotowość międzynarodowo prawna miała i ma charakter pochodny.
- w państwie federalnym podstawą prawną struktury i decentralizacji kompetencji jest konstytucja, podstawą działania w przeszłości Wspólnot i obecnie UE są umowy międzynarodowe.
- części składowe państwa federalnego nie są państwami w rozumieniu pr. Międzynarodowego, częściami składowymi Unii są suwerenne państwa.
Dodatkowo jeśli przywoła się trzy zasadnicze kryteria służące określeniu istnienia państwa tj terytorium, naród, władza zwierzchnia to łatwo stwierdzić że w przeszłości Wspólnoty Europejskie i obecnie Unia Europejska nie spełnia wymogów państwa.

Kompetencja Wspólnot Europejskich a obecnie UE pochodzi od państw członkowskich, ma więc charakter pochodny, ograniczony przedmiotowo (do zakresu działania UE oraz podmiotowo (bezpośrednio do kręgu państw członkowskich). Mimo procesu paralelizacji nie utraciło ono jednak swojego zasadniczego przymiotu jako prawa traktatowego, stąd też kompetencje unii nie oderwały się od umów międzynarodowych ją stanowiących.

Unia szanuje równość państw członkowskich i ich tożsamość narodową, z drugiej strony istnienie obywatelstwa unii przyczynia się do umocnienia wspólnej europejskiej świadomości ale nie stanowi o istnieniu narodu europejskiego, który mógłby legitymizować suwerenną władzę europejską.

4. Znaczenie idei federalizmu dla procesu integracji europejskiej.

Kryterium państwa federalnego nie powinno być mylone z pojęciem federalizmu jako generalnej idei, w ramach której rozwiązanie znajduje relacja między jednością i wielością. Procesu ewolucji nie można w żadnym razie utożsamiać z przemienianiem się Unii w państwo federalne, choć w ramach unii występuje wiele zasad funkcjonujących również w państwie federalnym. Są one jednak stosowane w innym obszarze prawnym – organizacji międzynarodowej. Można wskazać wiele zasad wywodzących się z idei federalizmu a znajdujących zastosowanie również w organizacji międzynarodowej np. podziału kompetencji, pomocniczości (subsydiarności), proporcjonalności, lojalności oraz pierwszeństwa prawa organizacji międzynarodowej.

5. Traktat z Lizbony: organizacja międzynarodowa jako finalny model prawny integracji.

Po wejściu w życie traktatu z Lizbony Unię europejską kwalifikuje się także do organizacji ponadnarodowych, która stała się następca prawnym Wspólnot Europejskich, nie zmienia to jednak istoty prawnej jako organizacji międzynarodowej. Do szczególnych cech organizacji ponadnarodowych można zaliczyć:
- szczególną koncentrację kompetencji
- uzyskanie znaczącej autonomii własnego porządku prawnego (znajduje to znaczący wyraz w wywieraniu skutku bezpośredniego)
- szczególny proces decyzyjny, odnoszący się do stanowienia aktów prawa pochodnego
- zapewnienie jednolitości stosowania prawa organizacji międzynarodowej przez własne organy sądowe oraz wykonywanie nadzoru nad zagwarantowaniem efektywności tego prawa w sferze wewnętrznej
- rozwój specyficznej, głębokiej i obejmującej wszystkie dziedziny działania współzależności między organizacją a państwami członkowskimi (tzw. Fenomen kompleksowej współzależności integracyjnej)

Model organizacji międzynarodowej typu ponadnarodowego jest modelem finalnym rozwoju integracji europejskiej. Zakłada on główną rolę suwerennych państw.

6. Unia europejska a państwa członkowskie: zarządzanie wspólnymi sprawami

6.1. Szczególna współzależność

Zakres kompetencji przekazywany przez państwa członkowskie na rzecz Unii Europejskiej jest znaczący. Równocześnie pogłębianiu procesu integracji europejskiej towarzyszy przenikanie się obydwu sfer – państwowej i unijnej (ponadnarodowej). Państwo zyskuje nowe możliwości realizowania swoich interesów narodowych poprzez swoją aktywność i sprawność. Przekazanie kompetencji przez państwo na rzecz organizacji międzynarodowej (Unii) musi mieć stosowną legitymizacje w konstytucji, przy tym państwo zachowuje metakompetencje (kompetencje-kompetencji), które są uważane za rdzeń suwerenności. Podmiot otrzymujący kompetencje ma ich coraz więcej, oraz dysponuje efektywnymi środkami prawnymi działającymi w sferze wewnętrznej państw członkowskich. Państwa przekazujące kompetencje nie tracą ich całkowicie lecz uczestniczą w szczególnym procesie współzależności z organizacją międzynarodową, pozwalającym jej oddziaływać na to co się dzieje w obszarze integracji europejskiej w skali nieznanej klasycznym organizacjom międzynarodowym.

6.2. modele współzależności.

Rosnąca współzależność międzynarodowa nie prowadzi do zaniku suwerenności państw członkowskich a jedynie czyni bardziej złożonym wykonywanie funkcji państwowych. Dziś wskazać można następujące koncepcje nad ujęciem współzależności pomiędzy sferą ponadnarodową i państwową:
- koncepcja stopienia/połączenia – integracja nie prowadzi do likwidacji państwa narodowego lecz do jego umocnienia w zmieniających się warunkach. W procesie integracji dochodzi do stopienia się państwowości na szczeblach narodowym i europejskim, co jest uwarunkowane narodowym interesem zachowania państwowej wydolności działania. Nie zachodzi tutaj likwidacja państwa narodowego.
- koncepcja systemu wielopoziomowego – wg niej występują różne rodzaje polityk i systemy uzgodnieniowe o charakterze wertykalnym(odnoszące się do określonego terytorium), jak również horyzontalne(mają charakter funkcjonalny). Typowe dla tego systemu jest występowanie różnorodnych powiązań: procesy decyzyjne nie są przeważnie ograniczone do jednego poziomu, lecz występują w nich różnorakie powiązania na różnych szczeblach oraz różne podmioty. Ten system zakładał trzy szczeble terytorialnego działania: regiony, państwa (narody), UE(należy podkreślić głębokie powiązania w ramach unii. Także brak hierarchicznego podporządkowania poszczególnych poziomów działania, asymetria w posiadanych kompetencjach, szczególna dynamika wynikająca z otwartości projektu integracji europejskiej.
- koncepcja zarządzania wielopoziomowego – jest pewnym uszczegółowieniem koncepcji systemu wielopoziomowego i wywodzi się z teorii polityki wewnętrznej. Miała by się charakteryzować trzema zasadniczymi cechami: rządy państw nie mają monopolu na decyzje (są one podejmowane na wielu szczeblach), decyzje pojmowane SA wspólnie (rządy tracą więc kontrole nad procesem decyzyjnym), zatarciu ulega tradycyjny podział na sferę zewnętrzną i wewnętrzną
- koncepcja multicentryczności systemu prawa – punktem wyjścia dla tej koncepcji jest stwierdzenie współistnienia kilku centrów (władzy), a więc a więc że możliwe jest dokonanie delimitacji sfer wpływów, a w konsekwencji funkcjonowanie wielu ocen i podziałów władzy, prowadzącej do ich wyrażania, w postaci stanowienia, interpretacji i stosowania prawa.
- koncepcja ponadnarodowości deliberatywnej – jako punkt wyjścia przyjmuje ona pojęcie procesu integracji jako „systemu wielopoziomowego”, konkludując ogólnie, iż polityczny proces decyzyjny w takim systemie powinien być ujęty w formie sieci, w ramach której zasoby i polityczne działania ulokowane są na różnych i relatywnie autonomicznych szczeblach.

6.3. Koncepcja kompleksowej współzależności integracyjnej.

Koncepcja kompleksowej współzależności integracyjnej wskazuje na proces rozwoju i dostosowań w ramach integracji europejskiej po stronie państw członkowskich:
- podnoszenie sprawności zarządzania sprawami UE na szczeblu rządowym
-umacnianie roli parlamentów narodowych w sprawach UE
- umocnienie roli samorządowych struktur regionalnych i lokalnych
- podniesienie efektywności parlamentu narodowego i agend rządowych do wymogów procesu decyzyjnego po stronie unijnej
- polepszenie warunków do pełnego korzystania przez jednostki ze swobód gwarantowanych na szczeblu unijnym
po stronie UE:
- umacnianie legitymacji demokratycznej
- identyfikacja i rozbudowa katalogu wspólnych wartości
- umacnianie ochrony praw podstawowych
- umacnianie tzw. Reżimu Unijnego
w dziedzinie bezpośredniej współzależności:
- rozwój zasady pierwszeństwa prawa unijnego prze zagwarantowaniu obopólnego przyjaznego nastawienia
- rozbudowa infrastruktury instytucjonalnej zapewniająca wzajemne przenikanie się obu sfer
- umacnianie systemu monitorowania procesu decyzyjnego w Unii przez parlamenty narodowe

Zjawisko kompleksowej współzależności integracyjnej oddaje nie tylko dynamikę i specyficzny charakter procesu integracji europejskiej ale również staje się głównym czynnikiem wyróżniającym organizacje ponadnarodowe spośród organizacji międzynarodowych.

7. Wymóg sprawnego państwa w procesie integracji europejskiej.

Od pewnego czasu pogłębienie procesu integracji europejskiej zakłada coraz bardziej efektywne działanie państw członkowskich, a zakres jego uczestnictwa będzie zależeć od jego efektywności. Państwo alby skuteczne wykonywać swoje funkcje oraz utrzymać niezależność zmuszone jest włączać się w jak największym zakresie w powiązania międzypaństwowe i uczestniczyć w procesie globalizacji. Biorąc pod uwagę powyższe rozważania można sformułować następujące tezy co do roli państwa w procesie integracji europejskiej:

1. Proces integracji nie prowadzi do zaniku czy upadku państwa narodowego.

2. W toku udziału w procesie integracji zmienia się w zakresie wykonywanych przez państwo, wynikających z jego suwerennych kompetencji bowiem część z nich państwo przekazuje organizacji międzynarodowej. Decyzja o tym podejmowana jest suwerennie przez samo państwo.

3. Udział państwa w procesie integracji europejskiej stwarza nowe możliwości realizacji własnych interesów narodowych. Udział w tym procesie nie jest ograniczeniem suwerenności państwa a wyrazem wykonywania prawa wynikającego z suwerenności.

4. Udział państwa w organizacji międzynarodowej stwarza szczególne możliwości oddziaływania na proces integracji.

5. W procesie integracji zmienia się zakres kompetencji państwa wynikający z suwerenności jednocześnie wzrastają oczekiwania co do efektywności i wydolności państwa.

6. Wymóg państwa sprawnego odnosi się do całej struktury państwa – władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej.

7. Udział państwa w procesie integracji europejskiej nie sprowadza się wcale do osłabienia czy demontażu państwa, wręcz przeciwnie. Jednak warunkiem tego jest stałe podnoszenie efektywności państwa – istnienie państwa sprawnego. Tylko sprawne państwa członkowskie mogą stanowić przesłankę do zbudowania wydolnej organizacji integracyjnej.

Rozdział II – rozwój strukturalny procesu integracji europejskiej

1. Od wspólnot do Unii Europejskiej

Tworzenie formalnych struktur Unii Europejskiej rozpoczęło się wraz z ustanowieniem EWWiS (podpisano traktat o EWWiS w Paryżu 18 kwietnia 1951, a wszedł w życie 23 lipca 1952r), a następnie ustanowieniem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom). Traktaty Ustanawiające dwie ostatnie organizacje zostały podpisane w Rzymie 25 marca1957r i weszły w życie 1 stycznia 1958. Sformułowane na początku lat pięćdziesiątych XX wieku plany rozszerzenia procesu integracji na dziedziny polityczną i obronną nie powiodły się. Traktaty ustanawiające trzy Wspólnoty były następnie wielokrotnie zmieniane na mocy tzw. traktatów rewizyjnych, najistotniejsze z nich to:

1. Traktat o fuzji (podpisany w Brukseli 8 kwietnia 1965r, wszedł w życie 1 lipca 1967r) – był istotnym krokiem na drodze do unifikacji trzech wspólnot (formalnie odrębnych organizacji), poprzez ustanowienie wspólnych instytucji (Rady i Komisji).

2. Jednolity Akt Europejski (podpisany 17 i 28 lutego 1986, wszedł w życie 1 lipca 1987) – spełnił istotną rolę w ustanowieniu rynku wewnętrznego, przyspieszył pracę nad ustanowieniem UGiW oraz WPZiB.

3. Traktat o Unii Europejskiej (traktat z Maastricht, podpisany 7 lutego 1992, wszedł w życie 1 listopada 1993) – ustanowił Unię Europejską i dokonał ważnych zmian w TEWG, zamieniając nazwę EWG na Wspólnotę Europejską oraz ustanawiając etapy tworzenia UGiW.

4. Traktat z Amsterdamu (podpisany 2 października 1997, wszedł w życie 1 maja 1999) – dokonał ważnych zmian w TUE i TWE min dokonał uwspólnotowienia (przeniesienia z III filaru do I) istotnych dziedzin III filara UE.

5. Traktat z Nicei ( podpisany 26 lutego 2001, wszedł w życie 1 lutego 2003) – jego głównym zadaniem było przygotowanie UE do przyjęcia dużych grup nowych państw członkowskich (łącznie 12), także zakończenie działalności EWWiS, której kompetencje przejęła Wspólnota Europejska.

6. Traktat Ustanawiający konstytucje dla Europy (tzw. traktat konstytucyjny, podpisany 19 października 2004 ale ostatecznie nie wszedł w życie za sprawą zablokowania go we Francji i Niderlandach przez referenda) - miał dokonać radykalnej reformy ustrojowej Unii przez zastąpienie dotychczasowych traktatów oraz przekształcenie Unii w jednolitą organizacje międzynarodową.

7. Traktat z Lizbony (podpisany 13 grudnia 2007, wszedł w życie 1 grudnia 2009) – dokonuje on rewizji TUE i TWE (zmiana nazwy na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) oraz TEWEA. Przejął on cześć reform z odrzuconego traktatu konstytucyjnego.

Nam mocy Tr. Lizbońskiego przeprowadzono gruntowną reformę ustrojową Unii przede wszystkim:
- likwidacja filarów i przekształcenie Unii w jednolitą organizacje międzynarodową.
- ujednolicenie mechanizmu decyzyjnego i katalogu źródeł prawa UE.
- sprecyzowano zasady podziału kompetencji między UE a państwa członkowskie
- reforma instytucji w tym wprowadzenie nowej formuły podejmowania decyzji w radzie UE większością kwalifikowaną.
- umocnienie ochrony praw podstawowych w UE poprzez nadanie Karcie Praw Podstawowych charakteru prawnego i przystąpienie Unii do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności.
- umacnianie roli parlamentów państw członkowskich w sprawach UE

2. Ustanowienie Unii Europejskiej

Unia Europejska została ustanowiona na mocy Traktatu o Unii Europejskiej. pierwotnie więc struktura Unii była złożona pod względem strukturalnym i prawnym. Pierwotna struktura UE obejmowała dwa obszary o różnych charakterze prawnym podzielone na trzy filary. Strukturę Unii określano wówczas jako filarową albo strukturę świątyni:
- Dwie wspólnoty Europejskie – Wspólnota Europejska (dawną EWG) oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) stanowiły I filar UE (trzecia Wspólnota – EWWiS przestała istnieć 23 lipca 2002). Wspólnota Europejska odgrywała zasadniczą rolę ze względu na zakres kompetencji, jej podstawowym zadaniem było ustanowienie rynku wewnętrznego poprzez liberalizację w ramach czterech swobód: przepływu towarów, przepływu pracowników i przedsiębiorców, świadczenia usług i przepływu kapitału oraz prowadzenie wspólnych polityk. W ramach WE była także realizowana Unia Gospodarcza i Walutowa oraz Europejska Agencja Energii Atomowej (Euratom, który nadal istnieje po wejściu w życie traktatu z Lizbony). Wspólnoty spełniały specyficzne kryteria pozwalające je zakwalifikować do organizacji ponadnarodowych.
-polityki i inne formy współpracy – przewidziane w TUE obejmowały dalsze dwa filary: chodziło o tzw. obszary międzyrządowe tj. Wspólną Politykę Zagraniczną Bezpieczeństwa (II filar UE) oraz o Współpracę Policyjną i Sądową w Sprawach Karnych (III filar UE). Zasadniczym zadaniem WPZiB było umocnienie tożsamości UE w stosunkach międzynarodowych, w tym również w dziedzinie polityki bezpieczeństwa i obrony.

Podstawową różnicą pomiędzy tymi dwoma obszarami Unii Europejskiej polegała na tym, że Wspólnoty działające w ramach I filaru UE były organizacjami międzynarodowymi, rządzonymi tzw. reżimem wspólnotowym. W obszarach UE obejmujących „polityki i inne formy współpracy” państwa członkowski współpracowały natomiast na mocy prawa międzynarodowego – Traktatu o Unii Europejskiej.

3. Struktura Unii Europejskiej

Unia ustanowiona na mocy traktatu z Lizbony jest spójną organizacją międzynarodową. Oznacza to, że wraz ze zlikwidowaniem struktury filarowej w Unii wprowadzony został jednolity reżim prawny (unijny) tożsamy z uprzednim reżimem wspólnotowym. Po wejściu w życie Traktatu z Lizbony podstawę prawną Unii tworzą dwa traktaty: Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Podział materii między oba traktaty nie jest całkowicie jednoznaczny choć TUE zawiera głównie postanowienia dotyczące zasad ustrojowych Unii, natomiast TFUE – postanowienia dotyczące działania dziedzin objętych jej kompetencją.

TUE zawiera więc przepisy odnoszące się do ustanowienia Unii, katalogu jej wartości, określenia celów Unii, głównych zasad podziału kompetencji między Unię a jej państwa członkowskie, ochrony praw podstawowych, zasad demokratycznych przestrzeganych w Unii, zawiera postanowienia odnoszące się do zasad działania instytucji unijnych, wzmocnionej współpracy, rewizji traktatów stanowiących podstawę unii, akcesji do Unii i dobrowolnego z niej wystąpienia. TUE reguluje również jedną z polityk – wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa.

TFUE natomiast również postanowienia horyzontalne – dotyczące zasad działania UE, zwłaszcza jej kompetencji (cz. pierwsza), obywatelstwa unii (cz. druga), oraz instytucji i finansowania (część szósta). Przede wszystkim reguluje jednak dziedziny objęte kompetencją UE które dotyczą dwóch zasadniczych obszarów:
-polityki i działań wewnętrznych Unii: rynku wewnętrznego wraz ze swobodami unijnymi (przepływu towarów, usług, osób i kapitału), polityk obejmujące polityki wspólne oraz inne polityki unijne ustanawiane wraz z rozwojem procesu integracji.
- działań zewnętrznych Unii: Wspólnej Polityki Handlowej, współpracy z państwami trzecimi, środków restrykcyjnych, zawierania umów międzynarodowych, stosunków z państwami trzecimi i klauzuli solidarności.

Traktat z Lizbony nie wprowadził co prawda jednoznacznej spójności między obu traktatami niemniej jednak nadał zakresowi regulacyjnemu UE stosunkowo przejrzysty charakter.

4. Wspólne wartości i cele Unii Europejskiej.

Katalog wspólnych wartości na których jest budowana UE formułuje art. 2 TUE. Należy podkreślić, że traktat z Lizbony – określając katalog wspólnych wartości na których budowana jest Unia nakazuje ukierunkowanie polityk i działań Unii w sposób uwzględniający jej wymiar społeczny. Istotne znaczenie w omawianym kontekście ma nadanie charakteru prawnego Karcie Praw Podstawowych oraz przystąpienie Unii do Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wartości. W ramach Tytułu I (Postanowienia wspólne) art3. TUE precyzuje cele Unii Europejskiej, należą do nich:
- wspieranie pokoju, wartości Unii i dobrobytu jej narodów
- zapewnienie obywatelom Unii Przestrzeni, Wolności, Bezpieczeństwa, Sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób.
- ustanowienie rynku wewnętrznego, przy czym Unia działa na rzecz trwałego rozwoju Europy.
- zwalczanie wyłączenia społecznego i dyskryminacji oraz wspieranie sprawiedliwości społecznej i ochrony socjalnej, równości kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochrony praw dziecka.
- wspieranie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej oraz solidarności między państwami członkowskimi.
- szanowanie swojej bogatej różnorodności kulturowej i językowej, oraz czuwanie nad dziedzictwem kulturowym Europy.

Powyższe cele Unia realizuje także w stosunkach z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi.

5. Członkostwo w Unii Europejskiej

5.1. Proces zrzeszenia

Państwami założycielskimi wspólnoty były: Belgia, Niderlandy, Luksemburg, RFN, Francja i Włochy. Do wspólnoty przyjęto:
1 stycznia 1973 : Wielką Brytanie, Danie i Irlandie
1 stycznia 1981 : Grecje
1 stycznia 1986 : Hiszpanie i Portugalię
1 stycznia 1995 (już do UE) : Austrię, Szwecje i Finlandie
1 maja 2004 : Polska, Czechy, Słowacja, Cypr, Malta, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowenia, Węgry
1 stycznia 2007 : Bułgaria, Rumunia.

Traktat o UE określa jednolite warunki i procedurę przyjęcia nowego państwa członkowskiego. Uprzednio była inna procedura do przyjęcia do EWWiS i inna do EWG i Euratom. Obecnie podstawą uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej jest traktat akcesyjny.

5.2. Wystąpienie z Unii Europejskiej.

Uprzednie traktaty nie przewidywały wyraźnie możliwości wystąpienia ze Wspólnoty. Nie istniała w tej mierze praktyka ( z wyjątkiem przypadku ograniczenia obowiązywania traktatu tzw. kazus Grenlandii). Możliwość wystąpienia istniała jednak na podstawie ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów. Przede wszystkim możliwe było wystąpienie jednego z państw członkowskich w drodze uzgodnienia warunków wystąpienia z pozostałymi członkami. Dyskusyjna była natomiast możliwość jednostronnego wystąpienia z Unii Europejskiej z powołaniem się na klauzulę zasadniczej zmiany okoliczności (rebus sic stantibus – Zirku! :D). Również wtedy musiało by najprawdopodobniej dojść do porozumienia między pozostałymi członkami a państwem wychodzącym w dziedzinach politycznej i ekonomicznej. Trudno sobie wyobrazić samowolne wystąpienie z Unii. Pociągnęło by to za sobą daleko idące konsekwencje polityczne, ekonomiczne i finansowe nie mówiąc już o popełnieniu deliktu międzynarodowego. Na mocy Lizbony wprowadzono klauzulę dobrowolnego wystąpienia z Unii. Każde z państw członkowskich może podjąć decyzję o wystąpieniu z Unii. Podstawą wystąpienia jest umowa międzynarodowa określająca warunki wystąpienia i ramy przyszłych stosunków z Unią. Gdyby takie państwo zdecydowało się ponownie wstąpić do Unii obowiązywać będzie normalna procedura akcesu. Określenie w TUE procedury dobrowolnego wystąpienia z Unii oznacza, że inne możliwości wynikające z powszechnego prawa międzynarodowego zostały wyczerpane.

5.3. Wykluczenie z UE.

Również w stosunku do wykluczenia traktaty nie zawierały i nie zawierają żadnych postanowień. Wykluczenie jednego z członków zasadniczo nie jest możliwe. W skrajnym przypadku można się jednak odwołać do powszechnego prawa międzynarodowego.

5.4. Zawieszenie w prawach państwa członkowskiego.

Na mocy traktatu z Amsterdamu wprowadzono do TUE postanowienia w których możliwe było zawieszenie praw państwa członkowskiego w przypadku jeśli naruszałoby w sposób poważny i trwały zasady wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. Traktat z Nicei rozszerzył środki jakie można zastosować do takiego państwa (zalecania, badanie sytuacji przez specjalnych wysłanników). Na mocy traktatu z Lizbony przyjęto te postanowienia z niewielkimi modyfikacjami do TUE. Zastosowanie omawianych sankcji przebiega w nast. etapach:
- punktem odniesienia jest katalog wartości
- na uzasadniony wniosek 1/3 państw członkowskich, PE lub KE, Rada stanowiąc większością 4/5 swych członków po uzyskaniu zgody PE może stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia powyższych wartości.
- przed dokonaniem stwierdzenia Rada wysłuchuje dane państwo i może skierować do niego zalecenia (z tą samą procedurą), przy czym regularnie bada czy powody takiego stwierdzenia są aktualne
- Rada stanowiąc jednomyślnie na wniosek 1/3 państw członkowskich lub KE i po uzyskaniu zgody PE może stwierdzić (po wezwaniu państwa członkowskiego do przedstawienia swoich uwag) poważne i stałe naruszenie przez to państwo wartości.
- w przypadku dokonania takiego stwierdzenia Rada stanowiąc większością kwalifikowaną, może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw wynikających ze stosowania traktatów dla tego państwa członkowskiego, łącznie z prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego państwa w Radzie.
- rada powinna przy tym uwzględnić możliwe skutki takiego zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych.
- rada może następnie, stanowiąc większością kwalifikowaną, zdecydować o zmianie lub uchyleniu podjętych środków, w przypadku zmiany sytuacji.

Postanowienia tego artykułu nie zostały dotychczas zastosowane. Samo wymienienie jednak tego artykułu stanowi poważny sygnał ostrzegawczy i środek nacisku.

5.5. Czy Unię można rozwiązać?

W kategoriach politycznych i gospodarczych ocenia się z reguły, że rozwój Unii osiągnął już taki etap, ż którego nie ma powrotu, z prawnego punktu widzenia wyłania się szereg istotnych kwestii.

Dotychczas wszystkie traktaty (także Lizboński) zawarte były na czas nieokreślony (z wyjątkiem TEWWiS, zawarty na 50 lat, wygasł 22 lipca 2002r). Nie oznacza to jednak, że członkowie nie mogą doprowadzić do ich wygaśnięcia. Same traktaty nie zawierają stosownych postanowień, w grę wchodziło by zasady powszechnego prawa międzynarodowego (na mocy zgody wszystkich państw stron można ustalić ich wygaśnięcie).

6. Terytorialny zakres obowiązywania traktatów stanowiących podstawę Unii Europejskiej.

Zakres ten określony jest zasadami prawa międzynarodowego, a więc umowa międzynarodowa jest stosowana na całym terytorium (lądowym , powietrznym, morskim) państwa strony umowy, chyba ze sama umowa stanowi coś innego. Od tej zasady traktaty stanowiące Unie stosują wiele wyjątków. Terytorialnie zakres obowiązywania Unii może się zmienić w przypadku zmiany terytorium jednego z państw członkowskich (np. przyłączenie NRD do RFN, zmniejszenie terytorium Francji poprzez odłączenie się Algierii w 1962 czy przypadek Grenlandii). Zakres obowiązywania zwiększa się też naturalnie przez akces nowego państwa do Unii Europejskiej (chyba że traktat akcesyjny stanowi w tej mierze wyjątki).

Rozdział III – zasady działania UE

1. Uwagi ogólne

Część zasad działania UE jest wyraźnie zawartych w traktatach część wyinterpretowana z traktatów przez Trybunał Sprawiedliwości UE. Najważniejsze z tych zasad wskazują obecnie początkowe przepisy TUE. Artykuł 2 TUE stwierdza, że państwa członkowskie ustanowiły pomiędzy sobą unię, której przyznały kompetencje do osiągania wspólnych celów, art. 3 wskazuje na owe cele dla których państwo członkowskie ustanowiły unie:

1. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów.

2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa, i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych.

3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny, działa na rzecz trwałego rozwoju Europy którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy, stabilność cen itp.

4. Ustanawia Unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro.

5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli.

6. Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do kompetencji przyznanych w traktatach.

Traktat z Lizbony nie pozostawia wątpliwości że Unia nie jest państwem. W odróżnieniu od państwa nie ma kompetencji do decydowania o swoich uprawnieniach ani do przyznawania sobie nowych kompetencji (tzw. metakompetencji, kompetencji-kompetencji). Ma tylko te kompetencje, które zostały jej powierzone przez państwa założycielskie. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznawania kompetencji. Wykonanie kompetencji podlega zaś zasadom pomocniczości i proporcjonalności. Wszelkie kompetencje nie przyznane Unii w traktatach należą dalej do państw członkowskich. Wykonując swoje kompetencje Unia musi zapewnić poszanowanie równości państw wobec traktatów i ich tożsamości narodowej. Z drugiej zaś strony zgodnie z zasadami lojalnej współpracy Unia i Państwa członkowskie muszą wzajemnie się szanować i udzielać sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z traktatów.

Najważniejsze zasady działania Unii:

1. Zasada przynależności kompetencji

2. Zasada pomocniczości

3. Zasada proporcjonalności

4. Zasada poszanowania równości i tożsamości narodowej państw członkowskich

5. Zasad lojalnej współpracy

6. Zasada równowagi instytucjonalnej

7. Zasada demokracji

8. Zasada państwa prawnego

9. Zasada niedyskryminacji

10. Zasada poszanowania praw podstawowych.

2. Zasada przyznawania kompetencji

2.1 uwagi ogólne.

Podstawą kompetencji Unii jest, jak stwierdził TS w słynnym orzeczeniu Van Gend i Loos w latach 60tych, przeniesienie suwerennych kompetencji państw członkowskich na organizacje. Trybunał podkreślał wielokrotnie, że organizacja WE/UE – działa tylko w granicach swoich kompetencji. Stąd prymat prawa Unii w stosunku do prawa krajowego jest skuteczny tylko w zakresie kompetencji Unii. Art. 13 ust. 2 TUE stanowi, że „każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy traktatów zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych. Instytucje lojalnie ze sobą współpracują. Z kolei art. 7 TFUE stwierdza, że „Unia zapewnia spójność swoich poszczególnych polityk i działań uwzględniając wszystkie swoje cele i zgodnie z zasadą przyznawania kompetencji”.

2.2 Wybór właściwej podstawy prawnej.

Konsekwencją zasady przyznawania kompetencji jest konieczność opierania aktów prawnych Unii na właściwej podstawie prawnej. Każdy akt prawa Unii musi wywodzić się z odpowiedniej normy kompetencyjnej, upoważniającej Unię do wydania aktów w danej dziedzinie. Podstawę prawną określa:

1. Podział kompetencji pomiędzy Unie i państwa członkowskie (wertykalny podział kompetencji), kompetencje Unii ratione materiale.

2. Sposób w jaki Unia ma wykonywać swoje kompetencje ratione materiale, instytucje, instrument (np. instrukcja, dyrektywa) i procedurę w jakiej ma być przyjęty. (czynniki te determinują tzw. horyzontalny podział kompetencji między instytucjami Unii.

Traktat z Lizbony wykazał ponadto, że w sytuacji gdy traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego aktu, instytucje dokonują wyboru jakiego rodzaju akt ma w danym przypadku zostać przyjęty, w poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności. Ponadto rozpatrując projekt aktu ustawowego, PE i RE muszą powstrzymać się od przyjmowania aktów nieprzewidzianych przez procedurę ustawodawczą obowiązującą w danej dziedzinie.

Kompetencje Unii można podzielić na:

1. Kompetencje wyraźne – wyraźnie wskazane w traktatach np. cytowany art. 19 TFUE.

2. Kompetencje domniemane/dorozumiane – domniemane z funkcji lub celów organizacji

Istnienie danego celu lub funkcji implikuje istnienie wszelkich kompetencji w sposób rozsądny koniecznych do jego osiągnięcia (kompetencje dorozumiane/ogólne).

1. Kompetencje ogólne – przewidziane w art. 114 TFUE oraz 115 TFUE – służą do stanowienia prawa w celu ustanowienia i funkcjonowania rynku wewnętrznego, mogą być jednak użyte jeśli brakuje szczegółowego przepisu, który mógłby być podstawą działania Unii.

2. Kompetencje dodatkowe – przewidziane w art. 352 TFUE, który może być zastosowany, gdy żaden inny przepis nie upoważnia do przyjęcia aktu, w tym art. 114 i 115 TFUE. Art. 352 TFUE nie może jednak być podstawą środków prowadzących do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich, jeżeli traktaty wykluczają taką harmonizację oraz nie ma zastosowania do wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Nowością jest również rozciąganie kontroli parlamentów krajowych nad stosowaniem kompetencji dodatkowych. Rozszerzanie zakresu kompetencji dodatkowych budziło obawy niektórych państw członkowskich, dlatego do Traktatu z Lizbony zostały dołączone dwie deklaracje, które wskazują granice korzystania z kompetencji dodatkowych:
   - nie ma możliwości przyjmowania aktów ustawowych w dziedzinie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

- Art. 352 TFUE nie może służyć jako podstawa rozszerzenia zakresu kompetencji Unii poza ogólne ramy wynikające z całości postanowień Traktatów, w szczególności poza postanowienia określające zadania i działania Unii. Artykuł ten nie może być w żadnym przypadku wykorzystywany jako podstawa przyjęcia przepisów, które w istocie skutkowałyby zmianą traktatów z pominięciem przewidzianej w nich procedury.

W każdym przypadku powinna być wybrana najbardziej właściwa podstawa prawna ze względu na cel i treść środka.

2.3 Zasady podziału kompetencji

2.3.1 Kompetencje wyłączne Unii

Poszerzenie kompetencji WE/UE w kolejnych Traktatach zmieniających doprowadziło do bardziej szczegółowego określenia zasad podziału kompetencji miedzy WE/UE a państwa członkowskie. Z jednej strony pojawiły się w traktatach zasady dotyczące tego podziału tj. zasady pomocniczości, proporcjonalności czy zachowania tożsamości narodowej państw członkowskich. Z drugiej strony – orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, wyraźnie budowało podział kompetencji i zasady rządzące wykonywaniem różnych rodzajów kompetencji. Pewne kompetencje mogą być wykonywane wyłącznie na poziomie Unii, pewne wyłącznie na krajowym. Inne na poziomie unijnym i krajowym (kompetencje konkurencyjne/dzielone). Obecnie art. 2 ust. 1 TFUE stwierdza, że w zakresie kompetencji wyłącznych „jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawne wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii.” Art. 3 TFUE mówi, że Unia ma wyłączne kompetencje w następujących dziedzinach:

1. Unia celna

2. Ustanowienie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego.

3. Polityka pieniężna w odniesieniu do państw członkowskich, których walutą jest euro

4. Zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa

5. Wspólna polityka handlowa.

Unia ma także wyłączną kompetencje do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.

2.3.2. Kompetencje dzielone.

Art. 4 ust. 2 TFUE wymienia kompetencje dzielone:

1. Rynek wewnętrzny

2. Polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym traktacie

3. Spójność gospodarcza, społeczna, terytorialna

4. Rolnictwo i rybołówstwo

5. Środowisko naturalne

6. Ochrona konsumentów

7. Transport

8. Sieci transeuropejskie

9. Energia

10. Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

11. Wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym traktacie.

Ustępy 3. I 4. Mają dwa ograniczenia: Unia ma kompetencje do prowadzenia badań w dziedzinach rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej oraz w dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej.

Sposób wykonywania kompetencji dzielonych określa natomiast art. 2. Ust.2 TFUE. Jeżeli zatem Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencje dzieloną z państwami członkowskimi, Unia i Państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawne wiążące w tej dziedzinie. Państwa członkowskie wykonują swoje kompetencje jednak tylko w zakresie w jakim Unia nie wykonała swoich kompetencji. Ponadto po raz pierwszy traktat wskazuje, iż państwa mogą „odzyskiwać” swoje kompetencje jeśli Unia zaprzestała je wykonywać.

2.3.3. kompetencje wspierające, koordynujące i uzupełniające.

Unia ma kompetencje w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań państw członkowskich w niektórych dziedzinach i na warunkach przewidzianych w traktatach. Art. 6 TFUE mówi, iż „Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw Członkowskich” Do tych dziedzin należą:

• Ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego

• Przemysł

• Kultura

• Turystyka

• Edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież, sport

• Ochrona ludności

• Współpraca administracyjna.

2.4. Zasada pierwszeństwa prawa Unii a podział kompetencji.

Podstawową zasadą chroniąca kompetencje Unii jest zasada pierwszeństwa prawa Unii, która zapewnia, że w razie konfliktu między prawem Unii a prawem państwa przeważa pierwsze. Dlatego jeśli prawo Unii reguluje całkowicie jakąś kompetencje regulacja krajowa jest niedopuszczalna (tylko w zakresie w jakim Unia nie wykonała swoich kompetencji).

2.5. Ograniczenie kompetencji Unii.

Ograniczenie kompetencji Unii może ulec poszerzeniu poprzez zmianę Traktatów założycielskich, może nastąpić również metodami nieformalnymi przede wszystkim na drodze rozszerzającej interpretacji kompetencyjnych postanowień Traktatu, stosowanie kompetencji dorozumianych, kompetencji ogólnych lub dodatkowych (jakie gówno!).

Możliwość poszerzenia tych kompetencji spowodowało wprowadzenie przez państwa członkowskie do traktatów różnego typu postanowień i mechanizmów zabezpieczających. W traktatach znajdują się np. specjalne przepisy wskazujące dziedziny w których państwa członkowskie zachowują własną kompetencje, czy przepisy ograniczające działanie Unii tj, zasada pomocniczości, zasada proporcjonalności, zasad poszanowania tożsamości narodowej.

2.5.1. Zasada pomocniczości

Podstawowym mechanizmem ograniczającym kompetencje Unii, służącym do kontroli wykonywania kompetencji innych niż kompetencje wyłączne jest zasada pomocniczości (subsydiarności). Wprowadził ją po raz pierwszy jednolity akt europejski z 1986r, ale tylko w odniesieniu do środowiska naturalnego. Strukturalną zasadą cegło prawa Unii uczynił ją traktat z Maastricht wprowadzając do art. 2 TUE oraz art. 5 TWE. Obecnie do zasady pomocniczości odsyła preambuła TUE. Podkreśla konstytucyjny charakter zasady. Zgodnie z zasadą pomocniczości w dziedzinach które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa członkowski, zarówno na poziomie centralnym oraz lokalnym, i jeśli za względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest ich lepsze osiągniecie na poziomie Unii. Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty Narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w protokole.

Protokół podkreśla, że Unia przyjmując akty ustawodawcze w zakresie kompetencji innych niż wyłączne musi je w należyty sposób uzasadnić zgodnie z zasadą pomocniczości i proporcjonalności poprzez odpowiedź na 2 pytania:

1. Czy cele Unii nie mogą być w wystarczający sposób osiągnięte przez państwa członkowskie

2. Czy cele te, ze względu na skalę lub skutek proponowanego środka mogą być osiągnięte lepiej przez Unię (test porównywania efektywności/komparatywny test skuteczność)

Przestrzeganie zasady pomocniczości podlega kontroli Trybunału Sprawiedliwości UE. Akt ustawodawczy niezgodny z zasadą pomocniczości może być uznany za nieważny. Traktat z Lizbony wyposaża parlamenty narodowe w zakresie kontroli przestrzegania zasady pomocniczości tj, prawo wniesienia skargi, za pośrednictwem państwa członkowskiego do TS.

2.5.2. Zasada proporcjonalności.

Od zasady pomocniczości należy odróżnić zasadę proporcjonalności, która służy do kontroli konkretnego środka. Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykracza poza to co jest koniecznie do osiągnięcia celów traktatów. Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

Zasada proporcjonalności:

1. Stosuje się do wszystkich sfer kompetencji Unii

2. Nie odnosi się do rozgraniczenia kompetencji UE i państw członkowskich, lecz do konkretnego środka – wymaga aby środek przyjęty przez Unię nie nakładał niepotrzebnych ciężarów na państwo członkowskie lub jednostki.

TS UE bada czy środek prawny jest:

-odpowiedni i konieczny do osiągnięcia określonego celu

-współmierny – proporcjonalny w stosunku do nakładanych ograniczeń

1. Swoboda działania jednostek nie może być ograniczana ponad to, co jest konieczne w interesie publicznym.

2. W przypadku szerokich uprawnień dyskrecjonalnych WE/UE środek musi być w oczywisty sposób niewłaściwy w stosunku do celu

3. Ma kilka aspektów np. wymaga by sankcje były proporcjonalne do powagi naruszenia.

4. Stosowane jest zgodnie z protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

5. Służy do oceny zarówno środków unijnych jak i środków przyjmowanych przez państwa członkowskie w zakresie stosowania prawa Unii. Dotyczy to dwóch głównych typów sytuacji kontroli środków krajowych przyjmowanych:

- w celu wykonania prawa Unii

- w ramach dopuszczalnych derogacji

8) powinna być uwzględniana także przy interpretacji środków krajowych ( jeśli normy dopuszczają różną interpretację należy wybrać tę, która jest najmniej uciążliwa dla jednostki)

3. Zasada poszanowania równości i tożsamości narodowej państw członkowskich.

Zasada poszanowania równości i tożsamości narodowej państw członkowskich wyrażona została po raz pierwszy w art. 6 ust. 3 TUE. Zasada ta służy ograniczeniu kompetencji Unii, akcentuje równość wobec Traktatów, autonomię, odrębność państw członkowskich i konieczność poszanowania ich kompetencji (odrębności) w poszczególnych dziedzinach. Unia nie jest państwem , składa się z państw, które zachowują swoje zasadnicze odrębności. Wyrazem poszanowania omawianej zasady są np. derogacje do swobodnego przepływu towarów, w celu ochrony niektórych aspektów tożsamości narodowej (własnej kultury, obyczajów), dopuszczanie pomocy państwa do kultury, ochrona moralności publicznej. Niedopuszczalne jest przekształcenie władzy państwowej do takiej postaci, by pozbawiona została realizowania istotnych zadań o charakterze politycznym. Dotyczy to dziedzin kształtujących warunki życia obywateli, a także rozstrzygnięć politycznych w szczególny sposób uwarunkowanych kulturalnie, historycznie czy językowo.

4. Sprawy należące do wyłącznych kompetencji państw członkowskich.

Traktaty wyraźnie wskazują pewne kompetencje jakie należą do państw członkowskich:

1. Wprowadzenie niektórych ograniczeń w swobodnym przepływie kapitału

2. Określanie podstawowych zasad systemów zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego

3. Określenie treści nauczania i organizacja systemów edukacyjnych oraz zapewnienie ich różnorodności kulturalnej i językowej

4. Określanie zasad prawa własności

5. Stosowanie środków do utrzymania prawa i porządku oraz zabezpieczenie bezpieczeństwa wewnętrznego w sferach : wiz, azylu, imigracji, polityk związanych ze swobodnym przepływem osób.

6. Ochrona podstawowych interesów bezpieczeństwa państwa.

Kompetencje wyłączne państw członkowskich muszą być wykonywane z poszanowaniem prawa Unii, zwłaszcza zasad niedyskryminacji, proporcjonalności czy poszanowania swobód rynku wewnętrznego.

5. Zasada lojalnej współpracy.

Fundamentalną zasadą, na której opiera się Unia jest zasada lojalnej współpracy (zwana niekiedy zasadą lojalności, solidarności itp.) wyrażona obecnie w art4. Ust.3 TUE. Zgodnie z tą zasadą Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z traktatów. Państwa podejmują wszelkie środki ogólne i szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z traktatów lub aktów instytucji Unii. Państwa członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii. Zasada lojalnej współpracy nie jest identyczna z zasadą dobrej wiary w prawie międzynarodowym, odzwierciedla raczej zasadę federalną dobrej wiary (ma na celu zapewnić wzajemne poszanowanie kompetencji organów prawodawczych, wykonawczych i sądowych na różnych poziomach zarządzania w ramach systemu federalnego i gotowość do współpracy).

6. Zasada efektywności

Polega na konieczności osiągnięcia zakładanego rezultatu w określony sposób. Dla niektórych jest to samoistna zasada, inni uważają ją za jedno z następstw prawnych zasady określonej obecnie w art.4 ust.3 TUE. Zasada efektywności była jedną z podstaw uznania przez Trybunał wielu podstawowych konstrukcji prawa Unii.

7. Zasada równowagi instytucjonalnej.

Unia działa w oparciu o swoje organu (najważniejsze organy nazywane są w traktatach Instytucjami, stosuje się do nich szczególne zasady). W filarowej strukturze Unii obowiązywała zasada jednolitych ram instytucjonalnych. Zgodnie z tą zasadą we wszystkich filarach działały takie same instytucje, aczkolwiek miały inny zakres kompetencji i wykonywały na podstawie TUE TWE. Unia nie ma obecnie struktury filarowej a jednolitą i specjalne wyróżnienie zasady jednolitych ram instytucjonalnych nie wydaje się potrzebne. Nie utraciła natomiast znaczenia zasada równowagi instytucjonalnej wywiedziona z traktatów przez Trybunał Sprawiedliwości. Zastępuje ona w Unii charakterystyczną dla demokratycznych porządków prawnych zasadę trójpodziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Orzecznictwo TS sformułowało natomiast zasadę na którą składa się wiele postulatów. Trybunał nałożył na poszczególne instytucje również obowiązek współpracy w celu realizacji celów wynikających z traktatów (zasada lojalnej współpracy – każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznawanych jej na mocy traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych. Instytucjo lojalnie ze sobą współpracują – art.13 ust.2 TUE)

8. Zasada poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego oraz poszanowania praw człowieka.

8.1 Tożsamość europejska

Zasada poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego oraz poszanowania praw człowieka wyraża art.2 TFUE. Zasada ta składa się w istocie z kilku zasad, określa fundament aksjologiczny Unii(tożsamość europejską), a jednocześnie wskazuje spoiwo państw członkowskich – wartości wspólnie uznawane. Stanowi ona podstawę konstrukcyjną Unii, niemniej znaczące elementy tej zasady przeniknęły do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE np. zasada państwa prawnego/zasada rządów prawa. W 1973r. na szczycie w Kopenhadze przyjęto Deklaracje o tożsamości Europejskiej. Określiła ona wspólne dla uczestników współpracy wartości, które nazywano tożsamością europejską. Tożsamość europejska została uznana za koncepcje dynamiczną, była ona pogłębiana w miarę postępu Integracji. Zasadnicze wartości wskazane są w art.2 TUE, niektóre ze wskazanych wartości są elementami innych zasad.

8.2. Zasada poszanowania godności osoby ludzkiej.

Zasadę poszanowania godności osoby ludzkiej wskazuje wyraźnie wśród zasad określających tożsamość europejską dopiero traktat z Lizbony. Zasada ta wymieniona jest także w karcie Praw Podstawowych UE, jest bowiem nie tylko zasadą ustrojową Unii ale również źródłem wszelkich wolności i praw człowieka.

8.3. Zasada poszanowania wolności.

Wolność jest wspólną autonomiczną wartością dla wszystkich państw członkowskich i zasadą na której zbudowano UE. Stanowi przedmiot ochrony np. w ramach zapewnienia wolnego przepływu towarów, osób, swobody konkurencji itp. lub prawo podmiotowe np. prawo przedsiębiorczości. Wolność nie jest jednak wartością bezwzględnie chronioną, mogą istnieć ograniczenia w korzystaniu z wolności, w szczególności w ważnym interesie publicznym.

8.4. Zasada demokracji.

Znaczenie demokracji dla Unii podkreśla już deklaracja w prawie demokracji z 1978r. Zasada demokracji znalazła jednak formalnie swój wyraz prany dopiero w Traktacie z Maastricht, odnosiła się jednak tylko do państw członkowskich, a nie do Unii. Dopiero od traktatu Amsterdamskiego zasada demokracji odnosi się wprost do UE. Trybunał sprawiedliwości odwoływał się kilkakrotnie do zasady demokracji. Obecny art. 2 TUE wskazuje na demokracje jako ważną wartość i zasadę ustrojową Unii. Warto w tym miejscu wyjaśnić jedno pojęcie związane z UE – deficytu demokratycznego. Porównanie WE/UE do państwa siłą rzeczy spowodowało krytykę, wskazało min na dominację władzy wykonawczej, biurokrację itp. pojawiła się zatem teza o unijnym deficycie demokracji i niedostatecznej legitymizacji. Krytyka ta stała się motorem przemian demokratycznych w Unii. Kolejne traktaty wzmacniały demokratyczny charakter Unii i wzmacniały jej legitymację. Problem deficytu leży w dużym stopniu na tle porównania z państwem. Demokracja i legitymizacja wiążą się z dwoma relacjami: państwo członkowskie – Unia (państwa są bowiem stronami traktatów założycielskich), obywatel – instytucje (obywatele są głównymi adresatami praw Unii). Traktat z Lizbony wzmocnił charakter demokratyczny Unii na wiele różnych sposobów, kluczowe znaczenie ma nowy tytuł II TUE: postanowienia o zasadach demokratycznych i kluczowa konstrukcja prawna wprowadzona Traktatem z Maastricht – obywatelstwa Unii. Obecny art.9 TUE mówi, że obywatelem Unii jest każda osoba mająca obywatelstwo państwa członkowskiego oraz ze obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go. Dalsze przepisy wskazują, że podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska, która wyraża się w tym, że obywatele reprezentowani są bezpośrednio na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim, natomiast państwa członkowskie reprezentowane są przez osoby, które odpowiadają demokratycznie prze parlamentami narodowymi albo przed swoimi obywatelami.

8.5. Zasada poszanowania państwa prawnego/zasada rządów prawa.

8.5.1. Zasada pewności prawa.

Zgodnie z zasadą pewności prawa normy prawne powinny być jasne i przewidywalne dla wszystkich zainteresowanych podmiotów, stąd np.:

1. Aby akt wywierał skutki prawne, musi być oparty na odpowiedniej podstawie prawnej

2. Akt prawny musi zawierać uzasadnienie i zostać notyfikowany wszystkim zainteresowanym podmiotom.

3. Nulla poena sine lege – przepis karny musi jasno określać zarówno przestępstwo jaki karę

4. Prawno nie może działać wstecz – prawo retroaktywne jest możliwe tylko w wyjątkowych wypadkach, gdy w grę wchodzi interes publiczny i chronione jest uprawnione oczekiwanie podmiotów.

Zasada pewności prawa jest także częścią szerszej koncepcji prawa do dobrej administracji:

1. Każdy ma prawo do bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia swojej sprawy w rozsądnym terminie

2. Prawo to obejmuje: prawo każdego do bycia wysłuchanym, zanim zostaną podjęte jakiekolwiek środki; prawo każdego do dostępu do akt jego sprawy; obowiązek administracji do uzasadniania swoich decyzji.

3. Każdy ma prawo domagania się od Unii naprawienia zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla Państw członkowskich, szkody wyrządzonej przez instytucje, lub ich pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

4. Każdy może się zwrócić pisemnie do instytucji Unii w jednym z języków traktatów i musi otrzymać odpowiedź pisemnie w tym samym języku.

8.5.2. Zasada nieretroakcji.

Zasada nieretroakcji (lex retro non agit) oznacza, że nowo wprowadzone przepisy nie mają zastosowania do zdarzeń czy sytuacji, które zakończyły się zanim te przepisy zaczęły obowiązywać. Akty prawne Unii nie powinny zatem obowiązywać zanim nie zostaną oficjalnie ogłoszone, czyli zanim jednostki nie otrzymają okazji poznania ich treści.

Akt prawny Unii może skutkować retroaktywnie pod warunkiem, że:

1. Jego retroaktywny charakter jasno i wyraźnie wynika z jego treści lub z celów ogólnego systemu, którego jest częścią

2. Jest to uzasadnione istnieniem ważnego interesu unii.

3. W należyty sposób chronione zostało uprawnione oczekiwanie podmiotów, które dotyczy.

8.5.3. Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania (ochrony zaufania)

Korzenie zasady ochrony uprawnionego oczekiwania wywodzą się z prawa niemieckiego – z zasady ochrony zaufania. Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania oznacza, że środki podejmowane przez Unię nie mogą naruszać uprawnionego oczekiwania danego podmiotu jeśli nie jest to uzasadnione względami nadrzędnego interesu publicznego.

Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania może bycz stosowana:

1. Jako reguła interpretacji przepisów

2. Dla unieważnienia aktu prawnego

3. Jako podstawa skargi o odszkodowania w ramach odpowiedzialności pozaumownej Unii

Aby powołać się na zasadę, podmiot powinien wykazać:

1. Istnienie uprawnionego oczekiwania

2. Poniósł stratę lub znalazł się w niekorzystnej dla siebie sytuacji, ponieważ na tym oczekiwaniu polegał

Nie stanowi zatem naruszenie uprawnionego oczekiwania zmiana przepisów na niekorzyść podmiotu:

1. Przewidywalna

2. Mieszcząca się w granicach zwykłego ryzyka gospodarczego

3. Mająca na celu ukrócenie spekulacji, poprawienie obowiązującej regulacji itp.

8.6. Zasada niedyskryminacji

Zasada ta odgrywa szczególną rolę w prawie Unii, została wyrażona w kilku postanowieniach traktatów. Trybunał w 1980r w orzeczeniu Hochstrass uznał zasadę niedyskryminacji za ogólną zasadę prawa unii, stwierdzając, że postanowienia traktatowe odnoszą się jedynie do niektórych szczególnych jej aspektów.

Treścią zasady niedyskryminacji jest zakaz zróżnicowanego traktowania podmiotów znajdujących się w takiej samej (czy podobnej) sytuacji, jeśli to zróżnicowanie jest arbitralne i nieuzasadnione. Zatem nie będzie miała zastosowania w przypadkach, gdy różne (dyskryminujące) traktowanie jest uzasadnione ze względu na obiektywne kryteria (zakaz dyskryminacji dotyczy zarówno dyskryminacji jawnej oraz ukrytej)

Zasada niedyskryminacji:

1. Oznacza, że podobne sytuacje muszą być traktowane podobnie, chyba że jest to nieuzasadnione; odmienne sytuacje muszą być odmiennie traktowane, chyba że jest to nieuzasadnione

2. Jest naruszona przez różnicę w traktowaniu podobnych sytuacji, niektóre jej aspekty są określone w traktatach

3. Dyskryminacja może być:

- bezpośrednia – jawna – wynika z przepisów, z treści aktu prawnego

- pośrednia – ukryta – przepisy stosują z pozoru obiektywne, neutralne kryteria, w rzeczywistości powoduje to dyskryminacje

- odwrotna – gdy państwa członkowskie przyznają swoimi obywatelom mniej korzystne traktowanie

1. Zakazane podstawy dyskryminacji to np.:

- przynależność państwowa

- religia

- płeć

- orientacja seksualna

- wiek

8.7. Zasada poszanowania praw podstawowych

8.7.1. Uwagi ogólne

Zasada poszanowania praw podstawowych wynika z długiej tradycji ewolucji orzecznictwa trybunału sprawiedliwości. Trybunał w oparciu o kompetencje do zapewniania przestrzegania prawa rozwinął pewne podstawowe gwarancje ochrony jednostki w formie niepisanych ogólnych zasad prawa. Prawa podstawowe są przestrzegane jako ogólne zasady prawa, stanowią prawo pierwotne Unii (art. 19 TUE). W hierarchii norm prawa Unii ich ranga jest równa randze Traktatów. Ich szczegółową treść aktualizuje się w każdym konkretnym przypadku. Zasadę poszanowania praw podstawowych wprowadził do Traktatu Traktat z Maastricht. Ważnym krokiem w ochronie praw podstawowych było przyjęcie w Nicei (7grudnia 2000) katalogu praw podstawowych – Karty praw podstawowych UE. Traktat z Lizbony w art.6 ust. 3 TUE potwierdził, że prawa podstawowe zawarte w EKPC oraz wynikające z konstytucyjnych tradycji wspólnych państwom członkowskim, są przestrzegane w Unii jako prawa ogólne. Ponadto traktat ten wzmocnił ochronę praw podstawowych przez zmianę statusu Karty Praw Podstawowych oraz zobowiązania Unii do przystąpienia do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Zasada poszanowania praw podstawowych:

1. Jest zasadą wypracowaną przez TS, traktat z Maastricht wprowadził ją do TUE, obecnie określa ją art. 6 TUE.

2. TS czerpie inspiracje co do treści chronionych praw

-z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich

-z umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka.

1. Obejmuje np. prawo do godności, prawo do prywatności, własności, nieretroakcji prawa, prawo do załatwienia sprawy w rozsądnym czasie przez niezawisły sąd, niedyskryminacje.

2. TS w zakresie swojej kompetencji interpretuje i kontroluje zgodność z prawami podstawowymi aktów:

-instytucji, organów i jednostek administracyjnych

-państw członkowskich.

Trybunał nie kontroluje całego prawa wewnętrznego, lecz tylko tę jego część która wchodzi w zakres prawa Unii, ma w zakresie swoich kompetencji jedynie interpretacje i kontrolę zgodności z prawami podstawowymi aktów państw członkowskich:

1. Gdy wykonują prawo Unii

2. Gdy wprowadzają dozwolone derogacje od swobód rynku

Orzecznictwo wskazuje, że prawa podstawowe wymienione w karcie stosuje się do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE, przy poszanowaniu zasad pomocniczości, oraz do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii.

Europejska konwencja praw człowieka:

1. Jest niezależnym od prawa Unii instrumentem prawnym przyjętym w ramach Rady Europy, organizacji międzynarodowej różnej od WE/UE powstałej w 1949r.

2. Wiąże 47 państw w tym 27 państw Unii, nie wiąże jednak Unii

3. Wraz z protokołami dodatkowymi zawiera ograniczony katalog praw jednostki

4. Ustanowiła sąd – ETPC

- różny od TS

- skargę z tytułu naruszenia EKPC przez państwo stronę wnosi jednostka lub inne państwo

- wyroki są wiążące, egzekwowane są jednak innymi metodami (presja polityczna wywierana przez Radę Europy)

Trybunał Sprawiedliwości ocenia czy ingerencja władzy publicznej w prawa podstawowe:

1. Była określona przez prawo i zgodna z prawem

2. Jej cel był uprawniony

3. Była niezbędna w społeczeństwie demokratycznym do realizacji tego celu (test proporcjonalności)

8.7.2. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej.

Podstawowym katalogiem praw podstawowych chronionych w prawie Unii jest obecnie Karta praw podstawowych UE przyjęta przez trzy instytucje Wspólnoty/Unię Europejską – Parlament, Komisje i Radę – w Nicei 7 grudnia 2000r. traktat z Lizbony zmienił jej status prawny. Nowy art.6 TUE postanawia że Karta ma taką samą moc jak traktaty. Została w tym celu jeszcze raz uroczyście proklamowana 12 grudnia 2007r. Karta uczyniła prawa podstawowe bardziej widocznymi, zwłaszcza że obejmuje zakres szerszy niż dotychczasowe, ustalone orzecznictwo TS. Źródłem praw wskazanych w Karcie są min.:

1. Postanowienia Traktatów założycielskich (prawa, których podstawą są te traktaty wykonywane są na warunkach i w granicach określonych w tych traktatach)

2. EKPC (prawa zawarte w Karcie, które odpowiadają prawom zagwarantowanym przez EKPC i jej protokoły dodatkowe, mają takie samo znaczenie i ten sam zakres jak te ustanowione przez konwencje. Poziom ochrony zapewniony w karcie nie może być zatem niższy niż poziom zagwarantowany w EKPC)

3. Konstytucyjne tradycje państw członkowskich

4. Umowy międzynarodowe dotyczące praw człowieka (niekoniecznie muszą one wiązać wszystkie państwa członkowskie)

5. Orzecznictwo trybunały Sprawiedliwości I ETPC w Strasburgu (źródłem praw wskazanych w karcie mogą być także orzeczenia TS czy ETPC)

Karta jest obecnie dokumentem wiążącym prawnie. Większość praw w niej zawartych nie przysługuje jednak tylko na mocy samej Karty, prawa te bowiem już istnieją, gdyż stanowią ogólne zasady prawa. Karta je tylko potwierdza. Prawa wymienione w karcie stosuje się do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE, przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do państw członkowskich wyłącznie w zakresie w jakim stosują one prawo Unii. Karta praw podstawowych nie zmienia ani nie ustanawia żadnego nowego uprawnienia ani zadania dla Unii, nie nadaje Unii zatem żadnych nowych kompetencji.

Deklaracje w sprawie Karty praw podstawowych UE.
Karta praw podstawowych UE, która jest prawnie wiążąca potwierdza prawa podstawowe gwarantowane przez europejską konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich. Karta nie rozszerza zakresu stosowania prawa Unii na dziedziny leżące poza kompetencjami Unii, nie ustanawia nowych uprawnień ani zadań Unii, ani też nie zmienia uprawnień i zadań określonych w traktatach.

Ponadto karta potwierdza, że prawa podstawowe nie mają charakteru bezwzględnego. Możliwe są ograniczenia praw podstawowych. Muszą one jednak spełniać podstawowe warunki określone w art. 52 ust. 1 Karty:

1. Muszą być przewidziane przez prawo i szanować istotę tych praw.

2. Muszą być konieczne i odpowiadać istotnie celom interesu ogólnego lub potrzebą ochrony praw i wolności innych osób.

3. Muszą wypełniać kryteria proporcjonalności.

Dodatkowo zgodnie z protokołem nr. 30 dołączonym do tr z Lizbony na kartę nie można się skutecznie powołać wobec Zjednoczonego królestwa i Polski, korzystając z odstępstwa z którego wynika że karta nie rozszerza zdolności TS ani żadnego sądu tych dwóch państw do uznania, że przepisy prawne lub działania administracyjne w tych państwach są niezgodne z prawami lub zasadami, które są w niej potwierdzone. W praktyce oznacza to, że obywatele Zjednoczonego Królestwa i Polski mogą powoływać się przed sądami krajowymi na prawa podstawowe jako ogólne zasady prawa a nie bezpośrednio na kartę praw podstawowych(wobec UK i Polski karta zachowała swój „nicejski” status).

8.7.3. Przystąpienie Unii do Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

8.7.3.1. Skargi przeciwko państwom członkowskim.

W systemie EKPC możliwe jest wniesienie skargi z tytułu naruszenia praw człowieka Wdo Europejskiego trybunału praw człowieka w Strasburgu. Skargę taką może wnieść przeciwko państwu stronie jednostka (osoba fizyczna lub prawna) lub inne państwo strona konwencji. Wyroki ETPC są wiążące dla państwa, egzekwowane są jednak innymi metodami niż wyroki TS (presja polityczna wywierana przez Radę Europy). Do ETPC mogą zostać także wniesione także skargi dotyczące niezgodności prawa Unii z Konwencją. Istnieje zatem sąd inny niż TS, który może orzekać o tym czy norma prawna Unii lub prawa krajowego wykonującego normę unijną jest zgodna np. z prawem do prywatności, z wolnością zgromadzeń. Naruszenia te mogą zostać przypisane państwom członkowskim jako stronom Konwencji. Trybunał w Strasburgu przyjął, że państwa członkowskie Unii jako strony EKPC ponoszą odpowiedzialność za własne zobowiązania międzynarodowe (a więc np. za TUE TFUE) oraz za działania stworzonej przez siebie organizacji międzynarodowej, o ile ta organizacja nie zapewnia ekwiwalentnej ochrony praw człowieka.

Kryterium ekwiwalentnej ochrony.
Państwa członkowskie nie ponoszą odpowiedzialności za działania organizacji międzynarodowej, tak długo jak odnośna organizacja uważana jest za chroniącą prawa podstawowe, zarówno w odniesieniu do oferowanych gwarancji materialnych jak i mechanizmów kontrolujących ich przestrzeganie w sposób który może być uważany przynajmniej za zrównoważony w stosunku do oferowanych przez EKPC.

Domniemanie równoważności ochrony jest jednak wzruszalne, gdy w szczególnych okolicznościach konkretnego przypadku, okaże się, że ochrona praw gwarantowanych Konwencją jest w oczywisty sposób niedostateczna.

8.7.3.2. Skargi przeciwko Unii.

W obecnym systemie jednostka nie może bezpośrednio skarżyć aktów organów Unii przed trybunałem w Strasburgu. Rośnie jednak liczba skarg kierowanych do Strasburga przeciwko państwom członkowskim w związku z aktami instytucji i organów Unii. Przystąpienie miało by tą zaletę, że umożliwiłoby instytucjom uczestniczenie w postępowaniu przed trybunałem i obronę własnych racji. Jeszcze w 1979r. KE złożyła propozycję przystąpienia WE do EKPC. W 1990r. ponowiła wniosek a Rada zwróciła się przed podjęciem decyzji o opinię do TS. Stwierdził jednak zę WE nie ma odpowiednich kompetencji do przystąpienia do EKPC, odpowiedni przepis kompetencyjny wprowadzono dopiero do Traktatu konstytucyjnego. Przystąpienie wymaga również dostosowania samej konwencji. Obecnie trwają pracę nad szczegółowymi rozwiązaniami dotyczącymi przystąpienia Unii do Konwencji.

Część Druga – Instytucje i Organy

Rozdział IV – Rada Europejska, PE, Rada, Komisja i Trybunał obrachunkowy

1. Uwagi ogólne.

W strukturze UE wyróżnia się instytucje oraz organy. Instytucje są szczególnym rodzajem organów.

Art. 13 ust. 1 TUE formułuje jednolity i pełny katalog instytucji obejmujący (lista instytucji jest zamknięta, pozostałe organy są elementem struktury instytucjonalnej Unii, nie mają jednak formalnie statusu instytucji):

1. Parlament Europejski

2. Rade Europejską

3. Radę

4. Komisję Europejską

5. Trybunał sprawiedliwości Unii Europejskiej

6. Europejski bank centralny

7. Trybunał obrachunkowy

Podział na instytucje i organy determinuje zakresy ich uprawnień i obowiązków oraz obowiązki i prawa innych podmiotów wobec nich. Spośród organów, które nie mają statusu instytucji, najważniejszą rolę odgrywają: RPO, komitet stałych przedstawicieli (COREPER), Europejski komitet Ekonomiczno-społeczny, komitet regionów, Europejski bank inwestycyjny oraz agencje unijne. O ile instytucje nie posiadają osobowości prawnej, działają w imieniu i na rzecz Unii, o tyle zarówno oba wymienione wyżej banki jak i utworzone na mocy aktów prawa pochodnego agencje i urzędy zostały wyposażone w odrębną od UE zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

2. Rada Europejska.

Był to nieformalny organ, zbierający się nieregularnie od lat 60tych, od 1974r pod nazwą Rady Europejskiej. Uzyskał on traktatową podstawę w Jednolity Akcie Europejskim z 1986r. Obecny skład RE i jej kompetencje reguluje art. 15 TUE

2.1. Skład.

Art. 15 ust. 2 TUE stanowi że w skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw, lub rządów państw członkowskich, jak również jej przewodniczący oraz przewodniczący komisji. W jej pracach uczestniczy wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych, polityki i bezpieczeństwa (ponadto członkowie mogą podjąć decyzję aby każdemu z nich towarzyszył minister a w przypadku przewodniczącego komisji – członek komisji). Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa nie jest członkiem rady (nie głosuje) a jedynie uczestniczy w jej pracach. Tak określony skład Rady Europejskiej pozwala na odróżnienie jej od Rady (zwanej niekiedy Radą Unii Europejskiej). Rada Europejska nie jest oczywiście Radą Europy. We wszystkich innych przypadkach gdy jest mowa o Radzie, chodzi o Radę Unii Europejskiej a nie o Radę Europejską. Systemy konstytucyjne i praktyka państw członkowskich decydują czy dane państwo reprezentuje Prezydent (Francja) czy szef rządu (reszta państw, w przypadku Austrii i Niemiec Kanclerz). W przypadku Finlandii lub Polski w praktyce w spotkaniach uczestniczą zarówno prezydent jak i premier.

Radzie Europejskiej przewodzi Przewodniczący wybierany większością kwalifikowaną Przez Radę Europejską na 2,5roku. Jego mandat nie może być jednokrotnie odnowiony. Przewodniczący Rady Europejskiej nie może sprawować „krajowej funkcji publicznej” (obecnie jest to Herman Van Rompura). Kompetencje przewodniczącego Rady Europejskiej Obejmują: przewodniczenie Radzie Europejskiej i prowadzenie jej prac, zapewnienie przygotowania i ciągłości prac Rady Europejskiej, wspomaganie osiągania spójności i konsensusu w Radzie Europejskiej i przedstawianie PE sprawozdania z każdego posiedzenia Rady Europejskiej, zapewnia reprezentację Unii („w zakresie swoich właściwości”) na zewnątrz w sprawach dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa bez uszczerbku dla uprawnień wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Do przewodniczącego RE należy również zwołanie konwentu złożonego z przedstawicieli parlamentów narodowych, szefów państw lub rządów państw członkowskich, Parlamentu Europejskiego i Komisji, gdy Rada Europejska opowie się za przeprowadzeniem zmian w Traktatach. W sytuacji gdy przewodniczący nie może sprawować funkcji zastępuje go do czasu wyboru jego następcy członek RE, reprezentujący państwo które posiada aktualnie prezydencję.

Nie jest to organ formalnie powoływany, nie ma mechanizmu odwoływania jego członków, zatem nie jest kadencyjny(z wyjątkiem przewodniczącego). Skład zależy od tego kto aktualnie zajmuje stanowisko szefa państwa.

2.2. Organizacja Rady

Zgodnie z Traktatem o Unii Europejskiej Rada Europejska zbiera się 2 razy w ciągu półrocza, a jeżeli „sytuacja tego wymaga” jej przewodniczący może wezwać posiedzenie nadzwyczajne. Traktat z Nicei wprowadził zasadę, że szczyt odbywa się w Brukseli. Regulamin Rady Europejskiej przewiduje, że nie później niż rok przed rozpoczęciem danego półrocza i w ścisłej współpracy z państwem, które będzie sprawowało prezydencję w danym półroczu, przewodniczący podaje do wiadomości terminy posiedzeń Rady. Rada do spraw ogólnych przygotowuje posiedzenie Rady Europejskiej i zapewnia ich ciągłość, w powiązaniu z przewodniczącym Rady Europejskiej i Komisją. Każde zwykłe posiedzenie Rady Europejskiej trwa maksymalnie 2 dni, chyba że Rada Europejska lub rada do Spraw Ogólnych postanowi inaczej z inicjatywy przewodniczącego. Decyzje podpisywane są przez jej przewodniczącego oraz sekretarza generalnego, jeżeli nie wskazano w nich adresata decyzje te publikuje się w dzienniku urzędowym UE, jeśli jest adresat są one notyfikowane adresatowi przez sekretarza generalnego Rady. Radę Europejską i jej przewodniczącego wspomaga Sekretariat Generalny Rady pod kierownictwem sekretarza generalnego. O ile traktaty nie stanowią inaczej Rada Europejska podejmuje decyzje w drodze konsensusu. Gdy na mocy traktatów rada przyjmuje decyzje i przystępuje do głosowania, odbywa się ono z inicjatywy jej przewodniczącego. Ponadto przewodniczący jest zobowiązany rozpocząć głosowanie z inicjatywy członka RE, pod warunkiem że postanowi tak większość członków. Aby Rada mogła przystąpić do głosowania potrzebna jest 2/3 członków, w momencie głosowania przewodniczący sprawdza czy osiągnięto kworum. Przewodniczącego RE i przewodniczącego Komisji nie uwzględnia się w głosowaniu. W przypadku głosowania każdy członek Rady Europejskiej może otrzymać pełnomocnictwo tylko od jednego z pozostałych członków. Gdy rada wypowiada się w drodze głosowania jej przewodniczący oraz przewodniczący komisji nie biorą udziału w głosowaniu. Na radzie Europejskiej ciąży obowiązek sprawozdawczy – przewodniczący musi złożyć Parlamentowi sprawozdanie z każdego posiedzenia RE.

2.3. Funkcje.

Według art. 15 ust. 1 TUE Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa ogólne kierunki i priorytety polityczne.

Rada podejmuje decyzje o strategicznym znaczeniu, dotyczących kluczowych kwestii. Decyduje o ustanowieniu rynku wewnętrznego, wprowadzaniu wspólnego pieniądza (i innych kwestiach związanych z unią walutową), o rozszerzaniu Unii o nowe państwa, zmianie w układzie kompetencji między instytucjami. Te polityczne decyzje (zwykle o charakterze konkluzji), nie mają charakteru wiążącego, odgrywają jedynie rolę inicjującą co potem przekłada się na konkretne działania o charakterze normatywnym i faktycznym. Traktat formułuje jednak, że Rada nie pełni Funkcji prawodawczych. Z konkretnych uprawnień Rady Europejskiej wymienić należy:

1. W ramach procedury przestrzegania poszanowania wartości, na których opiera się Unia: stanowiąc jednomyślnie na wniosek 1/3 Państw Członkowskich lub Komisji Europejskiej i po uzyskaniu zgody PE, rada Europejska może stwierdzić poważne i stałe naruszenie przez państwo członkowskie tych wartości (art. 7 TUE).

2. W dziedzinie działań zewnętrznych Unii i wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa:

-stanowiąc większością kwalifikowaną, za zgodą przewodniczącego komisji mianuje wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i Polityki bezpieczeństwa (może przy takiej samej procedurze zakończyć jego kadencje)

-określa strategiczne interesy i cele Unii (np. ds. WPZiB oraz innych dziedzin zewnętrznych). Podejmując te decyzje Rada Europejska stanowi jednomyślnie na zalecenie Rady.

- określa główne wytyczne WPZiB łącznie ze sprawami mającymi wpływ na kwestie polityczno-obronne

-może pełnić funkcję arbitra, gdy decyzje, jakie Rada UE ma podjąć w zakresie WPZiB napotykają sprzeciw państwa powołującego się na istotne względy polityki krajowej

-może decydować jednomyślnie o stworzeniu wspólnej obrony (wtedy zaleca państwom członkowskim przyjęcie stosownej decyzji)

1. W dziedzinie zmiany traktatów i procedur decyzyjnych określonych w traktatach

-w przypadku gdy propozycje zmian traktatów mają na celu rozszerzenie lub ograniczenie kompetencji przyznawanych Unii, RE po konsultacji z PE i Komisją podejmuje zwykłą większością decyzję na podstawie której jej przewodniczący zwołuje konwent złożony z przedstawicieli parlamentów narodowych, szefów państw, PE i Komisji celem rozparzenia zmian. Może także podjąć zwykłą większością głosów decyzję o niezwoływaniu konwentu

-Rada Europejska może przejąć jednomyślnie decyzję zmieniającą wszystkie lub część postanowień części trzeciej Traktatu o Funkcjonowaniu UE dotyczących wewnętrznych polityk i działań UE.

-gdy traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej lub tytuł V traktatu o Unii europejskiej przewidują, że rada stanowi jednomyślnie w danej dziedzinie lub w danym przypadku, Rada Europejska może przyjąć decyzję upoważniającą radę do stanowienia większością kwalifikowaną.

1. W dziedzinie swobodnego przepływu osób: jeżeli członek rady uzna, że projekt proponowanego aktu ustawodawczego dotyczącego zabezpieczenia społecznego mógłby naruszać istotne aspekty jego systemu zabezpieczenia społecznego może zażądać przedłożenia tej kwestii radzie Europejskiej. W takim przypadku zwykła procedura zastaje zawieszona. <tutaj powinienem ją opisać ale pierdole>

2. W dziedzinie współpracy wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych: jeżeli członek rady uzna, że projekt proponowanej dyrektywy mógłby naruszać podstawowe aspekty jego systemu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, może zażądać przedłożenia tej kwestii Radzie Europejskiej. W takim przypadku zwykła procedura zastaje zawieszona. <pierdole ją ponownie ze zdwojoną siłą>

3. W dziedzinie współpracy policyjnej: w przypadku braku jednomyślności grupa co najmniej 9 państw członkowskich może wystąpić z wnioskiem o przekazanie projektu środków Radzie Europejskiej, w takim przypadku procedura w radzie zostaje zawieszona. Po przeprowadzeniu dyskusji i w przypadku konsensusu Rada Europejska, w terminie 4 miesięcy od takiego zawieszenia odsyła projekt radzie do przyjęcia.

4. W dziedzinie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości: Rada Europejska określa strategiczne wytyczne planowania prawodawczego i operacyjnego

5. W dziedzinie polityki gospodarczej

- na podstawie sprawozdania Rady debatuje nad konkluzją w sprawie ogólnych kierunków polityk gospodarczych Państw Członkowskich i Unii

-bada co roku sytuację zatrudnienia w Unii i przyjmuje konkluzję w tym przedmiocie

1. Rada Europejska pełni funkcje:

-powołuje swojego przewodniczącego

-stanowiąc większością kwalifikowaną, przedstawia parlamentowi europejskiemu kandydata na funkcję przewodniczącego komisji

-mianuje Komisje

-może stanowiąc jednomyślnie podjąć decyzję o zmianie liczby członków komisji, która w przeciwnym razie od 1 listopada 2014 roku odpowiadać ma 2/3 liczby państw.

-powołuje prezesa, wiceprezesa i pozostałych członków zarządu EBC

1. Ma prawo podjęcia z inicjatywy zainteresowanego Państwa członkowskiego decyzji zmieniającej status wobec Unii duńskiego, francuskiego lub niderlandzkiego terytorium lub kraju

3. Parlament Europejski.

Skład, zasady wyboru, organizacje wewnętrzną, kompetencje i zasady funkcjonowania PE i status członków określa kilka aktów prawnych (min. Art. 14 TUE i art. 223-234 TFUE). W Polsce zasady przeprowadzania wyborów do parlamentu europejskiego określa ustawa z 23 stycznia 2004r – ordynacja wyborcza do parlamentu europejskiego. Parlament Europejski istnieje od czasu utworzenia EWWiS, początkowo pod nazwą wspólnego zgromadzenia, potem od 1958r. na mocy Konwencji jako jedno zgromadzenie dla trzech wspólnot. Oficjalnie instytucja ta otrzymała nazwę parlamentu Europejskiego na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego z 1986r. Parlament Europejski ma siedzibę w Strasburgu, gdzie odbywa się w trakcie rocznej sesji 12 posiedzeń plenarnych, w tym posiedzenie budżetowe. Dodatkowe posiedzenia plenarne odbywają się w Brukseli. Komisje Parlamentarne obradują w Brukseli, a Sekretariat Generalny Parlamentu Europejskiego i jego służby znajdują się w Luksemburgu.

3.1. Skład i status członków.

Pierwotnie w jego skład wchodzili delegaci z parlamentów krajowych. Na podstawie aktu z 1976r. członkowie są wybierani w powszechnych, bezpośrednich wyborach. Pierwsze wybory odbyły się w 1979r. zgodnie z traktatem z Lizbony liczba członków parlamentu nie przekracza 750 nie licząc przewodniczącego. Reprezentacja obywateli ma charakter degresywnie proporcjonalny, z minimalnym progiem sześciu członków na państwo. Żadnemu państwu członkowskiemu nie może przypadać więcej niż 96 miejsc (jednak parlament 2009-2014 był wybierany wg traktatu z Nicei i liczy 736 euro deputowanych). Ustalono jednak że parlament zostanie powiększony o dodatkowych 18 posłów (w ten sposób Polska ma 51 posłów). Warto zwrócić uwagę, że liczba mandatów przypadających na poszczególne państwa nie musi być równa liczbie obywateli danego państwa posiadających mandat. Traktat wyraźnie wskazuje, że podane liczby odnoszą się do posłów „wybieranych” w danym państwie a nie „mających obywatelstwo” danego państwa. Obywatele UE mogą kandydować w państwie swojego zamieszkania, innym niż państwo obywatelstwa. Innymi słowy np. wybierany we Francji zamieszkały tam obywatel Niemiec jest wybierany z puli mandatów przypadających na Francje. Kadencja Parlamentu wynosi 5 lat. Mandat posła może wygasnąć w wyniku rezygnacji lub śmierci, bądź wskutek jego utraty. Prawo UE nie określa przesłanek utraty mandatu, jeśli jednak prawo kraju członkowskiego określa kiedy wygasa mandat europosła wygasa on zgodnie z tym prawem i kraj musi poinformować o tym Parlament. Parlament europejski został uprawniony do opracowania projektu jednolitej procedury wyborczej we wszystkich państwach członkowskich lub zasad wspólnych dla wszystkich państw członkowskich. Póki co jedynie decyzja Rady z 2002r. wypracowała pewne wspólne zasady. W każdym państwie członkowie PE mają być wybierani na zasadzie proporcjonalnej. Państwa członkowski mogą przyjąć swoją procedurę na głosowania na podstawie systemu list preferencyjnych. Wybór dokonywany jest w bezpośrednich wyborach powszechnych, wolnych i tajnych. Akt o wyborach ustala także reguły niełączenia mandatu euoposła z inna funkcją:

1. Członka rządu państwa członkowskiego

2. Członka Komisji

3. Sędziego, rzecznika generalnego lub sekretarza TS

4. Członka Trybunału Obrachunkowego

5. Członka zarządu Europejskiego Banku Centralnego

6. Rzecznika Praw Obywatelskich

7. Członka Komitetu Ekonomicznego-Społecznego

8. Członka gremiów kierowniczych Europejskiego Banku Inwestycyjnego

9. Czynnego urzędnika lub pracownika instytucji UE lub wyspecjalizowanych organów przy niej ustanowionych lub EBC

Ponadto mandatu posła nie można łączyć z członkostwem w parlamencie krajowym.

Członkowie PE sprawują mandat w sposób niezależny, przysługują im przywileje oraz immunitety. Ich celem jest zagwarantowanie niezależności posłów w sprawowaniu ich funkcji. Immunitet może być przez parlament uchylony. We wrześniu 2005r parlament uchwalił min. nowe zasady wynagradzania posłów. Zakłada się, ze wynagrodzenie posłów pochodzi z budżetu UE i wynosi 38,5% poborów podstawowych sędziego ETS. Statut wszedł w życie z początkiem kadencji parlamentu z 2009r.

3.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy

3.2.1. Prezydium.

Na czele parlamentu stoi przewodniczący wraz z prezydium, w skład którego wchodzi, poza przewodniczącym, 14 wiceprzewodniczących, 6 kwestorów z głosem doradczym. Wszyscy są wybierani na okres 2,5roku. Przewodniczący kieruje całością prac Parlamentu i jego organów, oraz ma pełnie uprawnień do prowadzenia obrad i zapewnienia sprawności ich przebiegu. Także reprezentuje Parlament na zewnątrz. W razie nieobecności przewodniczącego lub niemożności wykonywania przez niego obowiązków zastępuje go jeden z wiceprzewodniczących. Regulamin stanowi, że podczas wyboru przewodniczącego, wiceprzewodniczącego i kwestorów powinno się zachować sprawiedliwą reprezentacje państw członkowskich.

Prezydium kieruje wewnętrznym funkcjonowaniem Parlamentu i odpowiada za preliminarz PE, organizacje administracyjną, finansową, sekretariat i jego sekcje. Kwestorzy są odpowiedzialni za sprawy administracyjne i finansowe bezpośrednio dotyczące posłów, w zależności od zarządzeń prezydium.

3.2.2. konferencja przewodniczących.

Konferencje Przewodniczących tworzą przewodniczący PE i przewodniczący grup politycznych. Określa organizacje prac parlamentu i harmonogram prac legislacyjnych, kalendarz i porządek dzienny posiedzeń, skład komisji, delegacji i podział kompetencji między nimi. Odgrywa także ważną rolę w stosunkach PE z innymi instytucjami UE, państwami trzecimi i org. międzynarodowymi.

3.2.3. konferencja przewodniczących komisji.

Konferencja przewodniczących komisji składa się z przewodniczących wszystkich komisji stałych oraz tymczasowych. Konferencja wybiera swojego przewodniczącego. Konferencja przewodniczących komisji może przekazać swoje zalecenia dotyczące prac komisji oraz ustalania porządku dziennego sesji miesięcznych konferencji przewodniczących. Konferencja przewodniczących może przekazać niektóre zadania Konferencji przewodniczących komisji.

3.2.4. grupy polityczne.

Posłowie mogą się łączyć w grupy polityczne według kryteriów podobieństwa poglądów. Każda grupa polityczna składa się z posłów wybranych z co najmniej ¼ państw członkowskich. Minimalna liczba posłów potrzebna do utworzenia grupy politycznej wynosi 25. Poseł może należeć tylko do 1 grupy politycznej. Grupy polityczne należy odróżnić od partii politycznych na poziomie europejskim. Partia polityczna na poziomie europejskim jest stowarzyszenie obywateli, które ma cele polityczne i które jest uznane lub ustanowione zgodnie z porządkiem prawnym przynajmniej jednym państwie członkowskim. Ponadto partia polityczna na poziomie europejskim musi spełniać następujące warunki:

1. Musi mieć osobowość prawną w państwie członkowskim, w którym ma siedzibę

2. Musi być reprezentowana w co najmniej ¼ państw członkowskich przez członków PE, bądź w parlamentach narodowych lub regionalnych, lub musi zebrać w co najmniej ¼ państw członkowskich co najmniej 30% oddanych głosów w każdym z tych państw członkowskich podczas ostatnich wyborów do parlamentu Europejskiego.

3. Musi przestrzegać zasad, na których opiera się UE

4. Musi uczestniczyć w wyborach do PE

5. Nie może przyjmować darowizn pochodzących z budżetów grup politycznych w PE, co odróżnia je od grup politycznych w PE.

3.2.5. Komisje parlamentarne.

Prace w parlamencie toczą się w komisjach parlamentarnych. Posłowie są przydzieleni do stałych komisji specjalizujących się w różnych dziedzinach. Skład polityczny komisji odzwierciedla skład parlamentu. Wybór członków komisji następuje podczas pierwszej sesji nowo wybranego parlamentu oraz ponownie po upływie 2,5roku. Komisje parlamentarne odbywają posiedzenia w Brukseli raz lub dwa na miesiąc a ich obrady są jawne. W komisjach posłowie opracowują projekty uchwał i sprawozdania z własnej inicjatywy, wprowadzają poprawki i głosują nad nimi. Analizują propozycje komisji lub rady oraz w razie potrzeby sporządzają sprawozdania które są przedstawiane na posiedzeniach plenarnych. Na początku kadencji 2009-2014 powołano następujące komisje stałe:

1. Sprawy zagraniczne

2. Rozwój

3. Handel międzynarodowy

4. Budżet

5. Kontrola budżetowa

6. Sprawy gospodarcze i monetarne

7. Zatrudnienie i sprawy socjalne

8. Ochrona środowiska naturalnego, zdrowie publiczne i bezpieczeństwo żywności

9. Przemysł, badania naukowe, energia

10. Rynek wewnętrzny i ochrona konsumentów

11. Transport i turystyka

12. Rozwój regionalny

13. Rolnictwo i rozwój wsi

14. Rybołówstwo

15. Kultura i edukacja

16. Prawo

17. Wolności obywatelskie, Sprawiedliwość i Sprawy Wewnętrzne

18. Sprawy Konstytucyjne

19. Prawa kobiet i równouprawnienie

20. Petycje.

PE może na żądanie ¼ członków ustanowić tymczasowe komisje śledcze do zbadania zarzutów naruszenia lub niewłaściwego administrowania w stosowaniu prawa UE (chyba że sąd się tym zajmuje). Komisja śledcza kończy swoje prace wraz z przedłożeniem sprawozdania w terminie nie dłuższym niż 12 miesięcy. Parlament może dwukrotnie zdecydować o przedłużeniu terminu prac o kolejne 3 miesiące. Pierwszą komisję śledczą powołano w czasie kryzysu związanego z chorobą „wściekłych krów”. Na podstawie propozycji Konferencji przewodniczących Parlament może też powołać komisje specjalne, których kompetencje, skład i okres funkcjonowania są ustalane równocześnie z decyzją o ich powołaniu(nie dłużej niż 12 miesięcy, chyba że parlament pod koniec ich pracy zdecyduje się przedłużyć termin).

3.2.6. Sekretariat generalny

Pe jest wspomagany przez Sekretariat Generalny, na jego czele stoi Sekretarz generalny.

3.2.7. Organizacja Pracy

Parlament Europejski odbywa sesje roczną, zbiera się on z mocy prawa w drugi wtorek marca. Może się zebrać na sesji nadzwyczajnej na zadanie większości członków lub Rady bądź Komisji. Co do zasady Parlament stanowi większością oddanych głosów, w niektórych przypadkach wymagana jest większość kwalifikowana (np. uchwalenie wotum nieufności wobec komisji potrzebne są 2/3 oddanych głosów, reprezentujące większość członków PE).

3.2. Funkcje.

Początkowo PE był instytucją deliberacyjną i kontrolną, jednak jego uprawnienia rosły. Art. 14 TUE stanowi, że pełni on funkcje: prawodawczą, budżetową, kontroli politycznej i konsultacyjne zgodnie z warunkami przewidzianymi w traktatach. Wybiera przewodniczącego komisji. Jego uprawnienia można zatem podzielić na: legislacyjne, budżetowe, kreacyjne, kontrolne. Dodatkowo wyróżnia się Funkcje międzynarodowe.

3.3.1. Funkcje prawodawcze.

Parlament Europejski dzieli uprawnienia prawodawcze z Radą Unii Europejskiej, nie jest zatem samorządnym prawodawcą. Poza aktami wydawanymi pro foro interno (np. regulaminem wewnętrznym) Parlament nie może samodzielnie uchwalać aktów prawnie wiążących (może wydawać akt nie mające mocy wiążącej – opinie, zalecenia). W zakresie w jakim przewiduje to traktat, PE uczestniczy w procesie prowadzącym do przyjęcia aktów prawa UE przez wykonywanie uprawnień w ramach zwykłej oraz specjalnej procedury ustawodawczej. Zwykła procedura ustawodawcza – parlament razem z Radą wydaje akt, jest jego formalnym współautorem, może projekt aktu modyfikować a akt niespełniający oczekiwań odrzucić. W większości przypadków traktat przewiduje zwykłą procedurę ustawodawczą. W niektórych jednak przypadkach traktat przewiduje przyjęcie aktu w specjalnej procedurze ustawodawczej. Wówczas udział parlamentu może polegać na wydaniu opinii w procedurze konsultacji.

ORGANY DO DOKOŃCZENIA ALBO DOCZYTANIA W KSIĄŻCE