Streszczenie ksia¬ki cz II

Europejski Bank Centralny

Jest to główne ogniwo Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), w skład którego wchodzą też centralne banki krajowe. Powstał na mocy Traktatu z Maastricht. Poprzednikiem EBC był Europejski instytut Walutowy (przekształcony w EBC w 1998r). Organ ten ma osobowość prawną, zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych w każdym państwie członkowskim. Może nabywać mienie ruchome i nieruchome, występować w sądzie. Ma siedzibę we Frankfurcie nad Menem. W relacjach między EBC i innymi podmiotami obowiązuje zasada niezależności (EBC nie przyjmuje instrukcji ani nie zwraca się o nie do instytucji czy organów UE, rządów państw członkowskich ani do jakiegokolwiek innego organu). Kapitałem EBC mogą rozporządzać i subskrybować tylko krajowe banki centralne.

Struktura wewnętrzna :

- Rada Prezesów

Składa się ona z członków Zarządu i prezesów krajowych banków centralnych należących do strefy euro. Organ niekadencyjny (skład zależy od tego, kto jest prezesem krajowego banku centralnego i kto zasiada w Zarządzie EBC). Kompetencje :

Rada stanowi zwykłą większością głosów członków mających prawo do głosowania (chyba że Statut przewiduje inaczej). Wymagane jest kworum 2/3 członków (jeśli nie uda się go osiągnąć Przewodniczący może zwołać nadzwyczajne posiedzenie, gdzie decyzje podejmowane są niezależnie od kworum). Czasami jednak głosy ważone są zgodnie z udziałami krajowych banków centralnych w subskrybowanym kapitale EBC. Decyzja wymagająca większości kwalifikowanej zostaje podjęta, jeżeli głosy za nią przemawiające reprezentują co najmniej 2/3 subskrybowanego kapitału EBC i przynajmniej połowę akcjonariuszy. Nowe zasady proceduralne mają być przyjęta jeśli liczba państw strefy euro zwiększy się do 18 (obecnie 15).

- Zarząd

Składa się z prezesa, wiceprezesa i 4 innych członków (wszyscy są mianowani przez Radę Europejską kwalifikowaną większością głosów, na zalecenie Rady i po konsultacji z PE oraz Radą Prezesów EBC spośród osób o uznanym autorytecie i doświadczeniu w dziedzinie bankowości lub pieniądza). Ich mandat trwa 8 lat i nie jest odnawialny.

Trybunał Sprawiedliwości może zdymisjonować członka na wniosek Rady Prezesów bądź Zarządu w razie poważnego uchybienia.

Zarząd realizuję politykę pieniężną zgodnie z wytycznymi Rady Prezesów (udziela instrukcji krajowym bankom centralnym). Zarząd stanowi zwykłą większością głosów (chyba że postanowi inaczej), każdy członek ma jeden głos, a w przypadku remisu decyduje głos prezesa.

-Rada Ogólna

Składa się z prezesa (przewodniczy Radzie) i wiceprezesa EBC, oraz prezesów krajowych banków centralnych (wszystkich). Oni mogą głosować, pozostali członkowie Zarządu mogą uczestniczyć w obradach ale bez prawa głosu. Rada wykonuje zadania przejściowe, w szczególności : pełni funkcję doradczą (szczególnie w przygotowaniach do zniesienia derogacji), wspiera gromadzenie danych statystycznych, bierze udział w sporządzaniu raportów rocznych EBC, bierze udział w ustalaniu zasad koniecznych do normalizacji procedur rachunkowych i sprawozdawczych stosowanych przez krajowe banki centralne, uczestniczy w podejmowaniu wszelkich działań związanych z określeniem klucza subskrypcji kapitału EBC innych niż te określone w Traktacie, bierze udział w ustalaniu warunków zatrudnienia personelu EBC.

Funkcje :

Głównym celem ESBC ( w tym EBC) jest utrzymanie stabilności cen i wsparcie ogólnych polityk gospodarczych UE.

- Funkcje podstawowe:

* definiowanie i urzeczywistnianie polityki pieniężnej UE

* przeprowadzanie operacji walutowych

* utrzymywanie i zarządzanie rezerwami walutowymi państw UE

* popieranie sprawnego funkcjonowania systemów płatniczych

- Funkcje doradcze (EBC może być konsultowany) :

* przy tworzeniu aktów UE podlegających jego kompetencji

* przez władze krajowe w sprawie każdego projektu aktu podlegającego kompetencji EBC

EBC może przedkładać opinie instytucjom i organom UE a także władzom krajowym w ramach swoich kompetencji. Gromadzi też dane statystyczne. EBC ma wyłączne prawo upoważniania do emisji w UE banknotów euro. EBC także uchwala rozporządzenia i podejmuje decyzje niezbędne do wykonania zadań powierzonych ESBC oraz wydaje zalecenia i opinie.

Komitet Ekonomiczno-Finansowy

Ma on wspierać koordynację polityk państw UE w zakresie niezbędnym do funkcjonowania rynku zewnętrznego. Ustanowiony w TFUE, działa na podstawie statutu.

Skład :

Państwa UE, Komisja i EBC mianują nie więcej niż po 2 członków Komitetu (a także po 2 zastępców członków) spośród ekspertów z dziedziny gospodarki i finansów. Członkowie mianowani przez państwa muszą być wybrani spośród wyższych urzędników administracji i krajowego banku centralnego.

Funkcje :

* wydawanie opinii dla Rady lub Komisji

* śledzenie sytuacji gospodarczej i finansowej państw UE i składanie Radzie i Komisji sprawozdań na ten temat

* wykonywanie zadań doradczych i przygotowawczych powierzonych przez Radę i przyczynianie się do przygotowania jej prac

* badanie (przynajmniej raz w roku) sytuacji w dziedzinie przepływów kapitału i swobody płatności wynikających ze stosowania Traktatów i środków przyjętych przez Radę.

Komitet śledzi sytuację finansową państw nieobjętych strefą euro, przygotowuje dla Rady przeglądy kursu walutowego euro, ułatwia komunikację między Radą i EBC w zakresie finansów.

Struktura :

Komitet wybiera przewodniczącego na 2 lata (większością głosów spośród wyższych urzędników krajowych administracji rządowych). Wiceprzewodniczącego wybiera się tak samo. Przewodniczący reprezentuje Komitet, odpowiada za kontakty Komitetu z PE oraz może być upoważniony przez Komitet do składania sprawozdań z dyskusji oraz wydawani opinii i komunikatów. Zwołuje także Komitet z inicjatywy własnej lub na wniosek Rady, Komisji bądź co najmniej 4 członków Komitetu. Komitet zbiera się w 2 konfiguracjach :’

Komitet wspomagany jest przez sekretariat nadzorowany przez Sekretarza (wyznaczany przez Komisję po konsultacjach z Komitetem.

Każdy członek komitetu ma 1 głos, opinie, zalecenia itp. przyjmowane są zwykłą większością głosów.

Europejski Bank Inwestycyjny

Jest to działający na podstawie TFUE, własnego statutu i regulaminu wewnętrznego bank międzypaństwowy (działa od 1958 r.).Ma siedzibę w Luksemburgu. Ma on w każdym państwie UE zdolność prawną, do czynności prawnych, może występować w sądzie, zbywać i nabywać mienie. Członkami Banku są państwa UE, największy udział w nim mają Niemcy, Francja, Włochy i Wlk. Brytania. Wielkość subskrybowanego kapitału ma wpływ na wagę głosu, jakim dysponują przedstawiciele danego państwa.

Struktura wewnętrzna:

- Rada Gubernatorów

Składa się z ministrów (zwykle finansów) wyznaczonych przez państwa UE. Organ niekadencyjny. Rada ustala ogólne wytyczne polityki kredytowej Banku i zapewnia ich wykonanie. Ponadto podejmuje decyzje w sprawie podwyższenia subskrybowanego kapitału, wykonuje uprawnienia w odniesieniu do specjalnych pożyczek, mianuje i dymisjonuje członków Rady Dyrektorów i Komitetu Zarządzającego, zatwierdza roczny bilans, sprawozdanie Rady Dyrektorów i regulamin wewnętrzny.

Decyzje podejmowane są większością głosów członków Rady (co najmniej 50 % subskrybowanego kapitału). Gdy wymagana jest większość kwalifikowana stosuje się postanowienia Traktatu dotyczące głosowania w Radzie UE.

- Rada Dyrektorów

Składa się z 28 dyrektorów (mianowanych na 5 lat przez Radę Gubernatorów – po 1 przez każde państwo UE i 1 nominowany przez Komisję) i 18 następców (mianowani przez Radę Gubernatorów na 5 lat). Dyrektor może zostać odwołany przez Radę Gubernatorów (większością kwalifikowaną) jeśli nie spełnia warunków do pełnienia funkcji. Każdy Dyrektor ma 1 głos w Radzie, decyzje są podejmowane co najmniej 1/3 głosów uprawnionych członków (reprezentujących co najmniej 50 % subskrybowanego kapitału). Większość kwalifikowana to 18 głosów i 68 % kapitału.

Rada ma wyłączne prawo decydowania o udzielaniu pożyczek, ustala oprocentowanie pożyczek i marże z tytułu gwarancji, nadzoruje właściwe zarządzanie Bankiem zgodnie z postanowieniami Traktatu, Statutu EBI i wytycznymi Rady Gubernatorów. Na koniec roku budżetowego Rada Dyrektorów składa sprawozdanie Radzie Gubernatorów. Jeśli nie zostanie ono przyjęte Rada Dyrektorów składa rezygnację. Rada ma też uprawnienia kontrolne.

- Komitet Zarządzający

Składa się z przewodniczącego i 8 wiceprzewodniczących, mianowanych na 6 lat przez Radę Gubernatorów na wniosek Rady Dyrektorów (mandat odnawialny). W ten sam sposób odbywa się odwołanie członka Komitetu (większością kwalifikowaną w Radzie Gubernatorów).

Komitet stanowi większością głosów, gdy opiniuje decyzje o udzieleniu pożyczki. Komitet jest odpowiedzialny za bieżące działania Banku, opracowuje decyzje Rady Dyrektorów i zapewnia ich wykonanie.

Do Europejskiego Banku Inwestycyjnego, jego członków, organów i pracowników stosuje się Protokół w sprawie przywilejów i immunitetów UE.

Funkcje :

Przyczynianie się do stałego rozwoju wspólnego rynku w interesie UE. W tym celu Bank udziela pożyczek i gwarancji (nie licząc za zysk) dla projektów :

W ramach swojego działania Bank udziela pożyczek państwom UE, oraz przedsiębiorstwom prywatnym i publicznym na realizację projektów inwestycyjnych na terytoriach państw UE.

Bank może także większością kwalifikowaną udzielić pożyczki na projekty inwestycyjne realizowane w całości lub części poza terytorium UE, jednak potrzebna jest odpowiednia gwarancja ze strony pożyczkobiorcy. Bank nie może finansować projektów, na których realizację nie zgadza się państwo członkowskie, na terenie którego projekt ma być realizowany.

Organy doradcze i agencje UE

Komitet Ekonomiczno-Społeczny

Istnieje od 1958, działa na podstawie traktatów (TFUE) oraz regulaminu, ma siedzibę w Brukseli. Wspomaga on PE, Radę i Komisję pełniąc funkcje doradcze. Składa się on z przedstawicieli podmiotów reprezentujących społeczeństwo obywatelskie (np. organizacji pracodawców, pracowników itp.) w szczególności z dziedzin społeczno-ekonomicznej, obywatelskiej, zawodowej i kultury.

Liczba członków komitetu nie przekracza 350 (obecnie 344). Na wniosek Komisji Rada jednomyślnie

przyjmuje decyzję określającą skład Komitetu. Członkowie są mianowani na 5 lat. Nie można być jednocześnie członkiem Komitetu i rządu, parlamentu, instytucji Unii, Komitetu Regionów, Rady Dyrektorów EBI, urzędnikiem lub innym pracownikiem UE w czynnym zatrudnieniu. Mandat wygasa pod koniec okresu 5-letniego określonego przez Radę w momencie odnowienia składu komitetu bądź w przypadku : rezygnacji, zwolnienia z funkcji, śmierci, siły wyższej, naruszenia zasady niełączenia urzędu lub jeśli członek nie pojawił się na kolejnych 3 sesjach plenarnych bez zastępstwa i ważnego powodu (przewodniczący może zwrócić się do Rady o zwolnienie takiego członka).Członkowie Komitetu są niezwiązani instrukcjami, działają dla dobra Unii.

Polscy członkowie wybierani są w sposób mało ciekawy, niezwykle zawiły i niemożliwy do zapamiętania więc pomijam opis tej procedury.

Struktura wewnętrzna i organizacja pracy:

- Zgromadzenie

Grupuje ono wszystkich członków Komitetu (organ deliberacyjny i uchwałodawczy). Członkowie wybierają spośród siebie przewodniczącego (spośród członków trzech Grup) i dwóch wice (spośród pozostałych 2 Grup) na okres 2 lat, bez możliwości reelekcji.

-Przewodniczący

Kieruje pracami Komitetu, reprezentuje go na zewnątrz, składa Komitetowi sprawozdanie z działań podjętych w jego imieniu między sesjami plenarnymi.

- Prezydium

Składa się z przewodniczącego, 2 wice, członków wybranych przez Zgromadzenie (po 1 z każdego państwa), trzech przewodniczących Grup oraz przewodniczącego sekcji specjalistycznych.

- Sekcje wyspecjalizowane

Cały Komitet podzielony jest na sekcje wyspecjalizowane w zakresie głównych dziedzin objętych Traktatem. Regulamin przewiduje 6 sekcji (choć Zgromadzenie na wniosek Prezydium może powołać inne sekcje) i są to :

Dodatkowo utworzono też Komisję Konsultacyjną do spraw przemian w przemyśle, Centrum monitorowania jednolitego rynku, Centrum monitorowania Zrównoważonego Rozwoju, Centrum Monitorowania Rynku Pracy, Centrum ds. strategii Lizbońskiej.

Każdy członek Komitetu (prócz przewodniczącego) musi być członkiem co najmniej 1, lecz nie więcej niż 2 sekcji. Członkowie sekcji mianowani są przez Komitet na okres 2 lat, który może być odnawialny. Zadaniem sekcji jest sporządzanie opinii lub raportów na temat skierowanych do nich zapytań.

- Trzy Grupy :

* Pracodawców – członkowie z prywatnych i publicznych średnich bądź małych przedsiębiorstw, przedstawiciele rolnictwa, transportu itp.

* Pracowników – zatrudnieni wszystkich kategorii (od pracowników fizycznych do kadr kierowniczych). Rekrutują się z krajowych organizacji związków zawodowych.

* Trzecia Grupa – reprezentanci różnorodnych grup interesów - ludzie wolnych zawodów, rzemieślnicy, organizacje pozarządowe, konsumenckie itp.

- Sekretariat pod kierownictwem Sekretarza Generalnego (mianuje go Prezydium). Zapewnia realizację decyzji podjętych przez Zgromadzenie.

Komitet zwoływany jest przez Przewodniczącego na prośbę Rady, Komisji bądź PE, lub z własnej inicjatywy przez Przewodniczącego na wniosek Prezydium i za zgodą większości członków w celu wydania opinii dotyczących wszystkich zadań powierzonych UE.

Przewodniczący wyznacza Sekcję Specjalistyczną odpowiednią do rozpatrzenia danej sprawy. Opinie Sekcji przekazywane są Komitetowi przez Prezydium. Opinie i raporty przyjmowane są na sesji plenarnej. Obrady są prawomocne jeśli ponad połowa członków jest obecna lub reprezentowana. Jeżeli kworum nie zostało osiągnięte przewodniczący zamyka posiedzenia. Decyzje Komitetu i jego organów są podejmowane większością głosów (jedynie zmiana regulaminu wymaga absolutnej większości głosów członków Komitetu).

Funkcje :

Komitet jest organem pomocniczym o charakterze doradczym. Konsultacja Komitetu może być obligatoryjna bądź fakultatywna. Opinie Komitetu nie są wiążące.

Komitet jest konsultowany obligatoryjnie przez PE, Radę lub Komisję w sprawach przewidzianych w Traktatach (brak konsultacji może skutkować unieważnieniem przez Trybunał Sprawiedliwości UE aktu przyjętego z pominięciem konsultacji). PE, Rada lub Komisja mogą wyznaczyć Komitetowi termin na dostarczenie opinii (nie krótszy niż miesiąc od daty skierowania do przewodniczącego zawiadomienia w tej sprawie. Bezskuteczny upływ terminu skutkuje możliwością prawomocnego podjęcia przez organ decyzji). Komitet może być też konsultowany fakultatywnie przez PE, Radę lub Komisję jeśli uznają to za stosowne, bądź może też wydawać opinie z własnej inicjatywy. Komitet na wniosek Prezydium może też przyrządzić raport informacyjny w celu analizy wszelkich kwestii dotyczących polityk UE.

Komitet Regionów

Komitet doradczy, ustanowiony na mocy Traktatu z Maastricht, wspomaga PE, Radę i Komisję. Działa na podstawie Traktatów i regulaminu wewnętrznego, ma siedzibę w Brukseli.

Składa się on z przedstawicieli wspólnot regionalnych i lokalnych. Liczba członków nie przekracza 350 (obecnie 344), a każdy ma jednego zastępcę. Rada na wniosek Komisji jednomyślnie przyjmuje decyzję określającą skład Komitetu. Członkowie i zastępcy są mianowani na okres 5 lat, mandat jest odnawialny. Członkowie Komitetu nie mogą być członkami PE. Kadencja członka Komitetu wygasa w wyniku rezygnacji, śmierci, wygaśnięcia mandatu. Członkowie są niezależni w wykonywaniu funkcji, przysługuje im immunitet. Co do kandydatów polskich to Rada Ministrów przedkłada Radzie UE wniosek zawierający listę 21 kandydatów na członków i 21 kandydatów na zastępców (ustawa z 6 maja 2005 o Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego). Kandydatów na członków i zastępców wyznacza się spośród radnych gminy, powiatu, województwa, wójtów itp., członków zarządu powiatu bądź województwa.

Struktura wewnętrzna i organizacja pracy :

- Zgromadzenie Plenarne – zatwierdza opinie, sprawozdania i rezolucje, wybiera inne organy Komitetu, tworzy komisje i zatwierdza oraz zmienia regulamin Komitetu.

- Prezydium

Wybierane na 2 lata, składa się z przewodniczącego, pierwszego wiceprzewodniczącego, wiceprzewodniczących (po 1 z każdego państwa), 27 innych członków oraz przewodniczący grup politycznych. Ma za zadanie np. ustanowienie programu politycznego na początku każdej kadencji i nadzorowanie jego wykonania, organizacja i koordynacja prac Zgromadzenia Plenarnego i komisji.

- Przewodniczący

Wybierany na 2 lata, kieruje pracami Komitetu i go reprezentuje. W razie nieobecności zastępuje go pierwszy wiceprzewodniczący, a w przypadku jego nieobecności jeden z pozostałych wice.

- Komisje

Są ustanawiane na początku każdej 5-letniej kadencji przez Zgromadzenie Plenarne. Mają za zadanie opracowywanie projektów opinii, sprawozdań i rezolucji, które zatwierdzane są przez Zgromadzenie.

Obecnie istnieją następujące komisje :

Skład komisji musi odzwierciedlać reprezentację państw członkowskich w Komitecie. Każdy członek musi należeć do co najmniej jednej, a maksymalnie do 2 komisji. Każda komisja wybiera spośród członków przewodniczącego, pierwszego wice i maksymalnie dwóch wice (prezydium).

Członkowie i zastępcy z jednego państwa tworzą delegację krajową, która musi mieć wewnętrzną organizację i przewodniczącego.

Członkowie i zastępcy mogą tworzyć grupy odzwierciedlające podobieństwo ich poglądów politycznych. Do utworzenia grupy potrzeba co najmniej 18 członków lub zastępców, reprezentujących co najmniej 1/5 państw UE i ponad połowę składu muszą stanowić członkowie. Można należeć tylko do 1 grupy politycznej.

- Sekretariat Generalny pod kierownictwem Sekretarza Generalnego (zatrudnianego przez Prezydium na 5 lat na podstawie decyzji większości 2/3 jego członków). Sekretarz odpowiada za wprowadzanie w życie decyzji podjętych przez Prezydium lub Przewodniczącego.

Komitet zbiera się na prośbę PE, Rady lub Komisji, bądź z własnej inicjatywy. Projekty uchwał przygotowane przez komisję są zatwierdzane przez Zgromadzenie Plenarne większością oddanych głosów. Przewodniczący zwołuje posiedzenie co najmniej raz na 3 miesiące, może ono trwać 1 lub kilka dni, wymagane jest kworum połowy członków Komitetu (jednak sprawdzane jest dopiero na wniosek 15 członków, jeśli wniosku nie ma decyzje zapadają bez względu na kworum).

Funkcje :

Komitet jest organem pomocniczym o charakterze doradczym. Konsultacja Komitetu może być obligatoryjna bądź fakultatywna. Opinie Komitetu nie są wiążące.

Komitet jest konsultowany przez PE, Radę lub Komisję w sprawach przewidzianych w traktatach, oraz w innych przypadkach, w szczególności gdy dotyczą współpracy transgranicznej. Także w przypadku konsultacji Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, jeśli sprawa dotyczy interesów regionalnych, Komitet Regionów może wydać opinię. Skutek niezasięgnięcia opinii Komitetu Regionów jest taki sam jak w przypadku Komitetu Społeczno-Ekonomicznego, termin na wydanie opinii i skutki jego niedotrzymania są również takie same. Komitet Regionów może też kierować skargi do Trybunału w sprawie aktów naruszających zasadę pomocniczości (o ile przyjęcie takich aktów wymaga konsultacji Komitetu).

Agencje Unii Europejskiej

Agencje – wyodrębnione strukturalnie ciała, niebędące formalnie częścią instytucji lub organów traktatowych, tworzone na podstawie aktu prawa pochodnego, mające osobowość prawną, dysponujące własną administracją i wyposażone we własne kompetencje oraz niezależne finansowo, którym powierza się wykonywanie pewnych zadań objętych kompetencją Unii.

Pierwsze agencje powstały już w latach 70-tych, jednak na większą skalę zaczęto je tworzyć w latach 90-tych i na początku XXI wieku. Przykłady istniejących agencji :

Funkcje Agencji :

Funkcje agencji zależą od ich charakteru ale jest kilka zadań ogólnych, leżących u podstaw ich działalności :

- agencje wnoszą element decentralizacji i rozproszenia geograficznego do działań Unii

- nadają wyższą rangę powierzonym zadaniom, przez utożsamianie ich z samą agencją

- niektóre agencje opracowują naukowy lub techniczny know-how (?) w określonych dziedzinach

- niektóre agencje integrują różne grupy interesów w celu ułatwienia im dialogu na szczeblu europejskim lub międzynarodowym

Agencje można podzielić na :

- agencje, które mają dostarczać informacji i zapewniać koordynację ich przepływu (większość agencji

- agencje, których usługi (informacje i ekspertyzy) są niezbędne do wydania decyzji, lecz same nie mają uprawnień decyzyjnych (np. Agencja do spraw Leków)

- agencje, które mają świadczyć określone usługi oraz mają uprawnienia decyzyjne w celu wdrażania polityk Unii (np. Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin).

Instytucje traktatowe delegując kompetencje muszą kierować się zasadą nemo plus iuris transferre….(orzeczenie ETS w sprawach Meroni). Poza tym ETS ustalił następujące warunki delegowania uprawnień innemu organowi :

- można delegować wyłącznie ściśle określone uprawnienie wykonawcze

- nie mogą być to uprawnienia dyskrecjonalne

- delegowanie nie może skutkować wyłączeniem wykonywanych uprawnień spod warunków i procedur jakim normalnie podlegałyby gdyby były wykonywane przez instytucję delegującą (muszą mieć podstawę prawną i podlegać kontroli sądowej)

- instytucja delegująca musi zachować prawo sprawowania nadzoru nad trybem wykonywania delegowanych uprawnień.

Delegowanie nie może naruszyć instytucjonalnej równowagi czyli nie może uszczuplać lub ograniczać uprawnień innych instytucji UE.

Struktura i sposób działania:

- sieć partnerów na terenie całej Unii

- Zarząd – jego skład określa rozporządzenie ustanawiające agencję. Jego członkami są przedstawiciele państw UE i jeden lub kilku przedstawicieli Komisji. Mogą być to też osoby mianowane przez PE lub przedstawiciele partnerów społecznych. Zarząd ustala ogólne wytyczne agencji, zatwierdza programy pracy agencji.

- Dyrektor wykonawczy – prawny przedstawiciel agencji. Rozdział kompetencji między zarządem a dyrektorem jest określony w regulaminie bądź w rozporządzeniu ustanawiającym agencję.

- jeden lub kilka komitetów technicznych lub naukowych. Sporządzają opinie, lub działają w charakterze przekaźnika informacji.

- w większości przypadków audyt wewnętrzny w agencji wykonywany jest przez kontrolera finansowego Komisji, bądź audytora wyznaczonego przez agencję (agencje są przedmiotem kontroli Trybunału Obrachunkowego).

Większość agencji finansowana jest z dotacji budżetowej z budżetu UE, lecz 5 finansuje się w całości lub części samodzielnie, niektóre mogą pobierać opłaty a inne wsparcie finansowe od klientów.

System instytucjonalny wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

Wspólnoty Europejskie miały być w założeniu projektem politycznym jednak wobec sprzeciwu francuskiego Zgromadzenia Narodowego w 1954 ograniczono projekt przede wszystkim do sfery ekonomicznej. Zagadnieniami z dziedziny polityki zagranicznej i bezpieczeństwa zajęło się NATO. Jednak wobec postępującej integracji konieczne było zacieśnienie współpracy w zakresie polityki zagranicznej. Przedkładane były różne plany (np. Plan Fouchet’a 1961-62). Współpraca ta była rozwijana stopniowo (od końca 1970r) w ramach Europejskiej Współpracy Politycznej (Dyrektorowie Polityczny MSZ państw członkowskich) oraz korespondentów europejskich (urzędnicy MSZ państw utrzymujący ze sobą bieżące kontakty). Stworzono sieć połączeń teleksowych (COREU), lecz najważniejsze było utworzenie w 1974 Rady Europejskiej (Szefowie państw lub rządów).

Bardzo ważny był Jednolity Akt Europejski (podpisany 1 986 wszedł w życie 1 lipca 1987), gdyż nadawał podstawę prawną współpracy w ramach EWP. Kolejnym ważnym etapem było wejście w życie Traktatu z Maastricht (1 listopada ’93), który ustanawiał trójfilarową strukturę UE (II filarem była Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa). Kolejne Traktaty (z Amsterdamu i Nicei) umacniały infrastrukturę instytucjonalną WPZiB. Wpływ na nią miała również wojna na Bałkanach. Stąd też na szczycie w Helsinkach (grudzień ’99) zapoczątkowano rozwój ważnego komponentu WPZiB – Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO). Warunkiem rozwoju WPBiO jest ścisła współpraca z NATO oraz określenie zasad korzystania przez UE z tzw. Zasobów Sojuszu. W czerwcu ’92 włączono do WPBiO tzw. Misje petersberskie (wojska UZE (Unii Zachodnioeuropejskiej) mogą być włączone także do misji humanitarnych i ratunkowych, utrzymania pokoju i zbrojnych, a także służących zarządzaniu kryzysowemu w tym przywracaniu pokoju). Powstał przez to pomost na linii UZE-UE-NATO, pozwalający budować WPBiO. Na szczycie NATO w Berlinie w ’96 roku w ramach Sojuszu zostały utworzone Połączone Siły Wielonarodowe Do Zadań Specjalnych (CJTF). Od 1 lipca 2002 misje petersburskie UZE zostały w pełni przyjęte przez UE, a operacje wojskowe UE odbywają się w ramach Europejskiego Celu Zasadniczego (EHG).

Od końca ’99r możliwy jest szybszy rozwój WPBiO dzięki spotkaniu Rady Europejskiej w Helsinkach. Podjęto na nim decyzje w sprawach współpracy UE z NATO (korzystanie przez UE z zasobów NATO –porozumienie „Berlin plus”)oraz państwami trzecimi , ustanowienia nowych organów i podniesienia zdolności militarnych państw UE do przeprowadzania operacji wojskowych. Ustanowiono także specjalny Komitet do spraw cywilnych aspektów zarządzania kryzysowego.

Po ataku USA na Irak w 2003r nastąpił kryzys polityczny (jedne państwa UE popierały atak a inne były zdecydowanie przeciwko), jednak został on przezwyciężony w drugiej połowie 2003r. Znalazło to wyraz np. w strategii bezpieczeństwa UE - „Bezpieczna Europa w lepszym świecie”, a solidne postanowienia instytucjonalne WPZiB zostały wprowadzone do tekstu Traktatu Konstytucyjnego. Propozycje te bez większych zmian przyjmuje Traktat z Lizbony, który przekształcił Unię w jednolitą organizację międzynarodową, lecz WPZiB zachowała swój specjalny status. Do najważniejszych reform instytucjonalnych w WPZiB należą :

Trybunał Sprawiedliwości UE nie ma jurysdykcji w dziedzinie WPZiB. Jednomyślność to podstawowa procedura podejmowania decyzji (jednak Rada Europejska może jednogłośnie zdecydować, że dana decyzja będzie podjęta większością kwalifikowaną). Wysoki Przedstawiciel ma inicjatywę legislacyjną.

Traktat z Lizbony wprowadził również pewne reformy merytoryczne np. rozszerzył zakres tzw. Misji petersburskich, ustanowił stałą współpracę strukturalną (która może zostać podjęta w ramach UE między grupą państw, mających większą wydolność obronną). Traktat z Lizbony, przejmując propozycje reformy WPZiB zawarte w Traktacie konstytucyjnym, stworzył dobry, instytucjonalny punkt wyjścia dla rozwoju tego ważnego obszaru procesu integracji europejskiej.

Instytucje, organy i agencje WPZiB

Pomimo uściślenia współpracy w ramach WPZiB, wszelkie kompetencje w dziedzinie polityki zagranicznej zostały jednoznacznie zastrzeżone dla państw członkowskich. Jednak w dziedzinie działań zewnętrznych obowiązuje zasada solidarności („państwa członkowskie powstrzymują się od wszelkich działań, sprzecznych z interesami UE lub mogących zaszkodzić jej skuteczności jako spójnej sile w stosunkach międzynarodowych” – art. 24 ust. 3 TUE).

Instytucje, które odgrywają wiodącą rolę w ramach WPZiB :

- Rada Europejska – na mocy Traktatu z Lizbony uzyskała status instytucji unijnej. W ramach WPZiB a także WPBiO Rada może wydawać wytyczne a także stosowne decyzje (czyli akty wiążące). Rada wybiera także Przewodniczącego Rady Europejskiej, który reprezentuje Unię na zewnątrz (jednak bez uszczerbku dla uprawnień Wysokiego Przedstawiciela). Może on zwoływać nadzwyczajne posiedzenia RE w celu „określenia strategicznych kierunków polityki UE w obliczu danej sytuacji”

- Rada UE – działa w ramach WPZiB jako Rada do Spraw Zagranicznych w składzie ministrów spraw zagranicznych państw UE pod przewodnictwem Wysokiego Przedstawiciela. Podejmuje decyzje na podstawie wytycznych określonych przez Radę Europejską. Wspólnie z Wysokim Przedstawicielem zapewnia „jednolitość, spójność i skuteczność” działań UE w ramach WPZiB.

- Wysoki Przedstawiciel – mianowany bezkadencyjnie przez Radę Europejską, stanowiącą większością kwalifikowaną (w tym samym trybie może być odwołany). Jest on jednocześnie jednym z wiceprzewodniczących Komisji Europejskiej. Ma on bardzo rozległe kompetencje :

* przewodniczy Radzie do Spraw Zagranicznych

* uczestniczy w spotkaniach Rady Europejskiej

* „prowadzi” WPZiB (w tym WPBiO), przyczyniając się do opracowania tej polityki i realizuje ją działając z upoważnienia Rady

* zapewnia wykonanie decyzji podjętych przez Radę Europejską i Radę w dziedzinie WPZiB

* jako członek Komisji czuwa nad spójnością działań zewnętrznych Unii oraz odpowiada w ramach Komisji za jej obowiązki w dziedzinie stosunków zewnętrznych i koordynację innych aspektów działań zewnętrznych Unii

* reprezentuje Unię w zakresie spraw dotyczących WPZiB

* prowadzi w imieniu Unii dialog polityczny ze stronami trzecimi

* wyraża stanowisko Unii w organizacjach i na konferencjach międzynarodowych

* podlega mu Europejska Służba Działań Zewnętrznych

- Europejska Służba Działań Zewnętrznych – liczy ona od 5 do 6 tysięcy urzędników rekrutujących się z Sekretariatu Generalnego Rady, z Komisji i co najmniej 1/3 ze służby zagranicznej państw UE. Jest to instytucja problematyczna ze względu na niejasności związane z jej samodzielnością, statusem pracowników itp.

Inne instytucje mające wpływ na WPZiB:

- Parlament Europejski – wywiera wpływ na WPZiB przez kontrolę budżetu, musi być konsultowany w szczególnych sytuacjach wymagających dodatkowych środków unijnych. Wysoki Przedstawiciel musi regularnie konsultować się z PE w sprawach dotyczących WPZiB, informować PE w tej mierze, czuwać nad tym aby poglądy PE były należycie uwzględnione. Ponadto PE może kierować pytania i zalecenie do Rady UE i Wysokiego Przedstawiciela, a 2 raz w roku w Parlamencie odbywa się debata na temat WPZiB.

- Komisja Europejska – jej rola została znacznie ograniczona, reprezentuje Unię w sprawach innych niż WPZiB, którą to zajmuje się Wysoki Przedstawiciel.

- Trybunał Sprawiedliwości UE – Trybunał nie ma jurysdykcji w zakresie WPZiB z wyjątkiem kontroli legalności decyzji przewidujących sankcje w stosunku do osób fizycznych i prawnych (wyrok w sprawach połączonych…. Kadi II).

Problem prezydencji rotacyjnej został rozwiązany po wejściu w życie Traktatu z Lizbony przez ustanowienie tzw. Prezydencji hybrydowej – ważne materie unijne powierzono stałym organom (w tym przypadku Wysokiemu Przedstawicielowi).

Unijne organy działające w ramach WPZiB:

- Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa – w jego ramach spotykają się urzędnicy państw UE w randze ambasadorów. Organ pomocniczy i opiniodawczy, jednak pełni wiodącą rolę w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz w odniesieniu do działań operacyjnych. Obradom (odbywają się zasadniczo 2 razy w tygodniu) przewodniczy przedstawiciel Wysokiego Przedstawiciela. W ramach Komitetu działają : Grupa do spraw Politycznych i Wojskowych (PMG), Komitet do spraw Cywilnych Aspektów Zarządzania Kryzysowego (CIVCOM), grupa Nicolaides (przygotowuje posiedzenia Komitetu) i Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER) – przygotowuje posiedzenia Rady UE.

Inne organy sui generis (powołane przez państwa UE specjalnie do działania w sferze WPZiB):

- jednostka planowania strategicznego i wczesnego ostrzegania – śledzenie, analiza i ocena praktycznego działania WPZiB, składa się z przedstawicieli Sekretariatu Generalnego Rady UE, państw UE, Komisji i UZE

- korespondenci europejscy – pracownicy MSZ państw członkowskich, odpowiedzialni za bieżącą wymianę informacji

- specjalni przedstawiciele – powoływani przez Radę UE na wniosek Wysokiego Przedstawiciela (jemu podlegają) dla konkretnych spraw politycznych

- Komitet Wojskowy – szefowie sztabów państw UE. Odpowiada za przygotowanie zaleceń dla Komitetu Politycznego w sprawach wojskowych, nadzór nad operacjami wojskowymi UE, przygotowanie zaleceń dla Sztabu Wojskowego

- Sztab Wojskowy – organ o charakterze eksperckim, działa pod kierownictwem Wysokiego Przedstawiciela

- Komitet do spraw cywilnych aspektów zarządzania kryzysowego – zarządzanie kryzysowe (przygotowanie i koordynacja misji policyjnych).

Agencje UE realizujące WPBiO:

- Europejska Agencja Obrony (EDA)– ma ona za zadanie (art. 45 ust.1 TUE) :

* przyczyniać się do określania celów zdolności wojskowych Państw UE i oceny wykonania zobowiązań w zakresie zdolności podjętych przez państwa UE

* wspierać harmonizację wymagań operacyjnych i ustanowienie skutecznych i spójnych metod dokonywania zamówień

* zgłaszać projekty dla osiągnięcia celów zdolności wojskowych oraz zapewniać koordynację programów realizowanych przez Państwa UE i zarządzanie programami współpracy

* wspierać badania nad technologiami obronnymi

- Centrum Satelitarne UE (EUSC) – siedziba w Torrejon – służy monitorowaniu kryzysów, współdziała przeciwko rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia i przy planowaniu interwencyjnym

- Instytut UE Studiów nad Bezpieczeństwem (EUISS) – siedziba w Paryżu – centrum wymiany naukowej związanej z bezpieczeństwem.

Inne struktury działające w ramach WPZiB :

- Centrum Operacyjne UE – działa w ramach Sztabu Wojskowego – planowanie i prowadzenie niezależnych operacji wojskowych.

- Athena – administruje środkami na pokrycie wspólnych kosztów mających implikacje militarne względnie obronne.

Procedura podejmowania decyzji:

WPZiB podlega szczególnym zasadom i procedurom (art. 24 ust.1 TUE) :

  1. Inicjatywa podjęcia decyzji należy do państw UE, Wysokiego Przedstawiciela lub Wysokiego Przedstawiciela przy wsparciu Komisji Europejskiej

  2. Zasady podejmowania decyzji (art. 31 TUE) :

  1. Wykluczone jest podejmowanie aktów ustawodawczych

  2. Rada Europejska lub Rada stanowią jednomyślnie

  3. Możliwe jest konstruktywne wstrzymanie się od głosu (nie wyklucza jednomyślności)

  4. Wyjątkowo Rada UE stanowi większością kwalifikowaną

  5. „hamulec bezpieczeństwa” w sprawach, kiedy można zastosować większość kwalifikowaną – państwo odwołując się do „istotnych względów polityki krajowej” może wymusić głosowanie jednomyślne

  6. „procedura kładki” – przejście w Radzie UE od jednomyślności do większości kwalifikowanej na mocy jednomyślnej decyzji Rady Europejskiej

  1. Specyfika procesu decyzyjnego w WPBiO:

  1. Inicjatywa należy do państwa członkowskiego lub Wysokiego Przedstawiciela

  2. Rada stanowi wyłącznie jednomyślnie (wyjątkiem jest większość kwalifikowana przy podejmowaniu decyzji ws. Statutu Europejskiej Agencji Obrony).

Podsumowanie

Traktat z Lizbony umocnił spójność Unii. Jednak pojawiają się pewne problemy : strukturalne (nie wiadomo czemu WPZiB jako jedyna polityka znalazła się w TUE a nie została umieszczona w TFUE). Niejasne są też granice kompetencji Wysokiego Przedstawiciela i Przewodniczącego Rady Europejskiej. Niejasna stała się w tej dziedzinie rola Prezydencji Rotacyjnej (prezydent lub premier państwa sprawującego prezydencję nie ma miejsca w Radzie Europejskiej).

Prawo Unii Europejskiej

Prawo pierwotne i prawo stanowione w UE

Traktat z Lizbony (podpisany 13 grudnia 2007, wszedł w życie 1 grudnia 2009) zmienia trzy traktaty podstawowe – Traktat o Unii Europejskiej, Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Atomowej. Wspólnotę Europejską zastępuje Unia Europejska wyposażona w osobowość prawną, znika struktura filarowa (Unia zostaje objęta jednolitym reżimem prawnym).

Prawo pierwotne UE to przede wszystkim traktaty założycielskie z załączonymi protokołami, aneksami itp., traktaty je zmieniające, traktaty akcesyjne oraz ogólne zasady prawa. Prawo wtórne (pochodne) to prawo stanowione przez instytucje Unii na podstawie kompetencji powierzonych Unii i umowy międzynarodowe. Prawo to czerpie swoje upoważnienie z Traktatów.

W całym zakresie kompetencji unii stosowana jest ta sama metoda zwana metodą unijną. Składają się na nią szczególne zasady działania prawa (TS mówi wręcz o autonomicznym charakterze unijnego porządku prawnego). Unia nie ma filarowej struktury, lecz jednolite zasady stosowania prawa w całym zakresie swoich kompetencji, z pewnymi odmiennościami dotyczącymi WPZiB oraz przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

Metoda unijna oznacza, że :

- inicjatywa prawodawcza należy do Komisji

- tryb przyjmowania aktów prawnych ustalają Traktaty założycielskie

- najważniejsze akty przyjmowane są wspólnie przez Radę i Parlament Europejski

- akty instytucji :

* tworzą część porządku wewnętrznego państw członkowskich, mogą być bezpośrednio stosowane i wywoływać skutek bezpośredni

* korzystają z pierwszeństwa stosowania w stosunku do prawa krajowego

* interpretuje je i kontroluje ich legalność TS UE

Zasady działania prawa Unii

Autonomia prawa Unii

Prawo UE stanowi część prawa krajowego i jest w nim stosowane bezpośrednio. Istnieją dwie koncepcje stosowania prawa międzynarodowego :

- monistyczna – wg niej prawo międzynarodowe i krajowe są częściami jednego systemu prawnego. Ratyfikowane umowy i traktaty mogą być źródłem praw i obowiązków jednostki, które mogą powoływać się na nie w sądzie krajowym. Normy te mają pierwszeństwo przed normami krajowymi, jednak pod warunkiem, że dana norma ma charakter samowykonywalny (sądy badają intencję stron subiektywną bądź obiektywną, sposób określenia prawa lub obowiązku – muszą one być jasno określone oraz kompletność normy – musi ona zawierać wszelkie niezbędne elementy do jej zastosowania)

- dualistyczna – wg niej prawo międzynarodowe i krajowe to dwa oddzielne systemy prawne. Umowy międzynarodowe muszą być transportowane do prawa krajowego (wykonane przez akty prawa krajowego), żeby mogły wywoływać skutki. Prawo międzynarodowe nie zawsze ma pierwszeństwo przed krajowym (stosowane są klasyczne reguły kolizyjne).

Pierwszy problem bezpośredniego stosowania Traktatów pojawił się w sprawie 26/62 van Gend i Loos przed sądem holenderskim (cła na dostawy formaldehydu). Trybunał Sprawiedliwości stwierdził wtedy, że jednostka może się powołać na ówczesny TWE przed sądem czyli, że TWE może być stosowany bezpośrednio.

Kolejnym krokiem było orzeczenie w sprawie 6/64 Costa przeciwko E.N.E.L. w 1962r. Problemem było zastosowanie przez Włochy (koncepcja dualistyczna) ustawy krajowej późniejszej, zamiast wcześniejszego prawa wspólnotowego. Trybunał orzekł, że poprzez ustanowienie Wspólnoty państwa członkowskie przekazały część swoich uprawnień Wspólnocie i ograniczyły swoje prawa suwerenne, przez co utworzyły korpus prawa, które jest wiążące dla ich obywateli i dla nich samych. Oznaczało to początek autonomii prawa wspólnotowego, z czym wiążą się zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed krajowym oraz bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego. Trybunał w wyroku Costa przeciwko ENEL podkreślił, że państwa członkowskie nie mogą postępować wbrew swoim zobowiązaniom, wbrew Traktatowi. W kwestiach prawa unijnego sądy najwyższe mają obowiązek zwracać się do TS UE a nie do sądów konstytucyjnych.

Kryteria bezpośredniego stosowania

Nie każda norma nadaje się do bezpośredniego zastosowania. Kryteria, które ona musi spełniać, określił TS w kilku wyrokach (np. sprawa 2/74 Reyners przeciwko Belgii (Holender nie mógł praktykować zawodu adwokata w Belgii), sprawa van Gend i Loos, sprawa 43/75 Defrenne przeciwko Sabenie) i są nimi :

- Norma prawa Unii musi być wystarczająco jasna i precyzyjna, aby nadawała się do stosowania przez sąd lub inny organ

- Norma musi być bezwarunkowa – jej stosowanie nie może być uzależnione od swobodnego uznania organu ją stosującego – Unii lub państwa UE

- Norma musi być zupełna/kompletna – jej wykonanie nie może zależeć od późniejszych środków wykonawczych przyjmowanych przez państwa członkowskie lub instytucje Unii.

Pozornie pominięte jest kryterium intencji stron umowy, jednak TS odnosił się do niego przy pierwszych sprawach.

Pojęcia „bezpośrednie stosowanie” (szersze) i „bezpośredni skutek” (węższe) mogą być stosowane zamiennie. Na ogół określenie „bezpośredni skutek” stosowane jest do określenia możliwości powołania normy przez jednostki.

Skutek bezpośredni wertykalny i horyzontalny

Norma może być powołana w stosunkach jednostka-państwo, które nazywamy wertykalnymi (gdyż zachodzi pewna nierówność podmiotów, podporządkowanie jednostki państwu). Przeciwieństwem takich stosunków są stosunki horyzontalne (powołane w sprawach między podmiotami prywatnymi jak np. w sprawie Defrenne).

Norma jest bezpośrednio skuteczna , jeśli przyznaje jednostce prawa, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym w stosunkach wertykalnych bądź horyzontalnych. Norma musi być częścią porządku krajowego oraz nadawać się do bezpośredniego stosowania (być jasna i precyzyjna, kompletna i bezwarunkowa).

Zasada pierwszeństwa prawa Unii

TS UE w orzeczeniu Costa przeciwko E.N.E.L. opowiedział się za monistyczną konstrukcją wspólnotowego porządku prawnego (normy prawa UE obowiązują bezpośrednio). Konsekwencją bezpośredniego obowiązywania prawa UE jest jego bezpośrednie stosowanie, co z kolei rodzi konieczność ustalenia co zrobić w przypadku kolizji norm prawa unijnego z krajowym. TS w tym samym orzeczeniu opowiedział się za pierwszeństwem prawa wspólnotowego przed krajowym, aby nie pozbawić norm unijnych ich wspólnotowego charakteru i nie podważać podstaw prawnych samej Wspólnoty. Kolejnym wielki krokiem było orzeczenie TS w sprawie 106/77 Simmenthal (sąd włoski zwraca się do TS z pytaniem prejudycjalnym czy zastosowanie normy wspólnotowej jest możliwe dopiero po uchyleniu sprzecznej z nią normy krajowej). TS orzekł, że bezpośrednio skuteczne normy prawa wspólnotowego (obecnie unijnego) muszą być w pełni i jednolicie stosowane we wszystkich państwach UE. Ponadto, że zasada pierwszeństwa zobowiązuje sądy do stosowania prawa wspólnotowego do prawa krajowego, oraz że każdy sąd ma obowiązek niezastosowania prawa krajowego, zarówno wcześniejszego jak i późniejszego, sprzecznego z prawem wspólnotowym bez czekania na jego uchylenie !

Zatem konsekwencją prymatu prawa UE nie jest nieważność sprzecznego z nim prawa krajowego, lecz obowiązek niestosowania normy krajowej (prymat prawa UE nie jest prymatem obowiązywania, lecz stosowania prawa Unii).

Zasada pierwszeństwa prawa Unii została po raz pierwszy wyrażona w traktacie konstytucyjnym (art. 1-6), lecz w Traktacie z Lizbony zrezygnowano z tego, a art. 1-6 zastąpiono deklaracją Konferencji nr 17, w której państwa UE potwierdziły, że prawo unijne przyjęte na podstawie traktatów ma pierwszeństwo przed prawem państw UE na warunkach ustanowionych przez utrwalone orzecznictwo TS UE.

Bezpośredni skutek rozporządzeń

TFUE tak jak poprzednio TUE wyraźnie wskazuje, że rozporządzenia muszą być bezpośrednio stosowane (art. 288 zd. 2 TFUE). Popiera to także TS, który wyjaśnia, że rozporządzenie wywołuje bezpośredni skutek z racji swojej szczególnej natury i miejsca w systemie źródeł prawa Unii.

Rozporządzenie :

  1. Jest środkiem ujednolicania prawa

  2. Działa natychmiastowo, stając się w momencie wejścia w życie częścią prawa krajowego

  3. Ustanawia prawo powszechnie obowiązujące

  4. Transpozycja rozporządzeń nie jest co do zasady dopuszczalna (ponieważ ukrywa wspólnotowy charakter prawa – rozporządzenie zamienione jest na ustawę). Podkreślił to TS w orzeczeniu w sprawie Fratelli Variola (włoska ustawa implementowała rozporządzenie jednocześnie zmieniając datę jego wejścia w życie).

  5. Wyjątkowo przepis rozporządzenia może wymagać wykonania przez akt krajowy (zwłaszcza gdy zezwala państwom członkowskim na rozszerzenie albo zawężenie zakresu przedmiotowego lub podmiotowego), wtedy przy braku normy implementującej jednostka nie może wywodzić swoich praw z orzeczenia (np. orzeczenie TS w sprawie Azienda Agricola Monte Arcosu Srl przeciwko Regione Autonoma Della Sardegna, Organismo Comprensoriale – chodziło o zdefiniowanie pojęcia „rolnik uprawiający rolę jako swoje główne zajęcie”. W tym przypadku przepis nie był bezwarunkowy i kompletny).

  6. Państwo może przyjąć przepisy określające sankcje, jakie grożą jednostce w razie naruszenia przepisów rozporządzenia, pod warunkiem, że nie ma w tym zakresie przepisów unijnych.

  7. Państwo może regulować kwestie nieobjęte rozporządzeniem, pod warunkiem że regulacje te nie zwalniają z zobowiązań wynikających z rozporządzenia. Stąd wynika, że jednostka może powołać się na przepis rozporządzenia przeciw innej jednostce bądź państwu, ale również na ogólny cel i funkcję rozporządzenia (jak np. w sprawie Amsterdam Bulb BV – Trybunał odmówił firmie eksportującej cebulki kwiatowe zwolnienia z cen minimalnych, gdyż nawet jeśli eksportowała ona gatunki nieobjęte rozporządzeniem, to ceny minimalne ustalone przez ustawę krajową miały taki sam cel jak rozporządzenie – stabilizację cen handlu z państwami trzecimi).

Bezpośredni skutek decyzji

Decyzje są na ogół aktami indywidualno-konkretnymi – skierowanymi do konkretnego podmiotu w określonej sprawie. Decyzja wiąże bezpośrednio swoich adresatów (mogą nimi być wszystkie, bądź konkretne państwa, lub też jednostki). Tezę tą poparł TS w orzeczeniu w sprawie Franz Grad (TS stwierdził, że decyzja może zostać powołana nie tylko przez instytucje wspólnotowe przeciwko jej adresatowi, ale przez tych wszystkich, którzy mają interes prawny w jej wykonaniu szczególnie wtedy, gdy adresatem decyzji jest państwo lub wszystkie państwa UE).

Skutek bezpośredni decyzji wynika z :

  1. Wiążącego charakteru decyzji (art. 288 ust. 3 TFUE)

  2. Zasady effet utile (dla zapewnienia jej efektywnego wykonania jednostka powinna móc powołać się na decyzję)

  3. Art. 177 TWE (obecnie art. 267 TFUE), z którego wynika, że pytania prejudycjalne kierowane przez sądy krajowe do TS mogą dotyczyć nie tylko rozporządzeń, ale ogólnie aktów UE.

  4. Decyzja musi ponadto spełniać kryteria bezpośredniej skuteczności

Bezpośredni skutek dyrektyw

Skutek wertykalny

Art. 288 TFUE : „dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie w odniesieniu do rezultatu, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków”. Państwo członkowskie musi zatem implementować treść dyrektywy do prawa krajowego (więc co do zasady nie ma być bezpośrednio stosowana). Problem pojawia się dopiero, kiedy brak jest transpozycji dyrektywy do prawa krajowego, bądź gdy jest ona zła. Dlatego kluczowe w tej kwestii jest orzeczenie TS UE w sprawie Van Duyn (Holenderka nie została wpuszczona do Wielkiej Brytanii na podstawie ustawy transponującej dyrektywę wspólnotową. Zarzucała ona złą transpozycję dyrektywy i stąd wywodziła swoje prawa bezpośrednio z dyrektywy. Trybunał stwierdził jednak, że transpozycja została dokonana poprawnie, niemniej jednak wyciągnął ogólne wnioski, które umożliwiają powoływanie się bezpośrednio na dyrektywę – argumenty uzasadniające bezpośredniość działania dyrektywy są identyczne jak w przypadku decyzji z wyjątkiem dodania zasady estoppel (wyrok w sprawie postępowania karnego przeciwko Ratti – firma etykietowała opakowania zgodnie z dyrektywą unijną, której czas na transpozycję jeszcze nie upłynął, lecz niezgodnie z obowiązującym prawem). Oznacza ona to, że państwo nie może czerpać korzyści z niewykonania obowiązku i jednostka może powoływać się na normy dyrektyw dopiero po upływie czasu, jaki państwo miało na jej transpozycję.

Postanowienie dyrektywy musi też być bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne aby były bezpośrednio stosowane (TS potwierdził to w sprawie 8/81 Ursula Becker).

Brak skutku horyzontalnego dyrektyw

Skoro dyrektywa nie wiąże jednostek, nie może być przeciwko nim powoływana. Po raz pierwszy TS stwierdził to w wyroku w sprawie 152/84 Marshall, która dotyczyła równego traktowania kobiet i mężczyzn w stosunkach pracy (została zwolniona z państwowego szpitala po ukończeniu 62 roku życia, pomimo że mężczyźni mogli pracować do 65 roku. Państwo, które kieruje szpitalem, występuje jednak w tym przypadku jako podmiot stosunków cywilnoprawnych a nie wykonuje władzy publicznej. Lecz nawet pomimo tego TS przyznał pani Marshall prawo do powołania się na dyrektywę przeciwko państwu, za co był wielokrotnie krytykowany, ponieważ wprowadzał nierówne traktowanie pracowników zatrudnionych u pracodawców prywatnych i u pracodawcy państwowego).

Pojęcie państwa

Skoro dyrektywa skutkuje bezpośrednio w stosunku do państwa, to należało zdefiniować pojęcie „państwo”. Uczynił to TS w różnych orzeczeniach np. w wyroku w sprawie Fratelli Constanzo SpA przeciwko Gmina Mediolan (TS wskazał, że obowiązek wynikający z dyrektywy wiąże wszystkie organy państwa, w tym wszystkie organy administracyjne, także organy administracji samorządowej), czy w sprawie Foster i inni przeciwko British Gas plc ( stan faktyczny podobny do sprawy Marshall. Tutaj TS stwierdził ,że precyzyjne postanowienia dyrektywy mogą być powoływane również przeciwko organizacjom lub ciałom podlegającym władzy bądź kontroli państwa, lub posiadającym specjalne kompetencje wychodzące poza zakres uprawnień wynikających ze zwykłych norm stosowanych między jednostkami. W tym przypadku członkowie brytyjskiej gazowni – czyli spółki prawa prywatnego – powoływani byli przez właściwego Sekretarza stanu, dlatego można było dzięki tej spółce zastosować normy dyrektywy).

Bezpośredni skutek umów zawartych przez Unię

Umowy międzynarodowe zawarte przez UE są częścią prawa Unii (zatem również wywołują bezpośrednie skutki) Stwierdził to TS w sprawie Kupferberg (dotyczyła umowy zawartej przez EWG z Portugalią). Kluczowym orzeczeniem w tej kwestii było orzeczenie TS w sprawie Haegeman (TS wskazał, że umowa międzynarodowa może być przedmiotem pytania prejudycjalnego, ponieważ jest aktem instytucji wspólnotowej). Natomiast kryteria bezpośredniej skuteczności umowy TS wskazał w orzeczeniu w sprawie Bresciani (są to klasyczne kryteria stosowane do umów międzynarodowych uwzględniające także intencję stron umowy obiektywnie wyrażoną w treści umowy, jej przedmiocie i celu, a poza tym postanowienie takiej umowy musi być jednoznaczne, precyzyjne i jego wykonanie nie może wymagać przyjmowania dodatkowych środków prawnych). Dlatego też wszelkie umowy międzynarodowe muszą być stosowane jednakowo na terenie całej UE, dlatego TS ma prawo do ich wykładni. Kompetencja TS rozciąga się także na tzw. umowy mieszane (np. takie, których stroną jest i UE i jej państwo członkowskie).

Zasada pośredniego stosowania (skutku pośredniego)

TS rozwinął nie tylko bezpośrednie stosowanie prawa Unii. Wskazał również, że prawo Unii (normy nienadające się lub niemogące być bezpośrednio stosowane w danym wypadku) może być stosowane pośrednio (jego wykonanie może zapewnić interpretacja prawa krajowego zgodna z prawem Unii – wykładnia lojalna). Kluczowe było orzeczenie w sprawie Von Colson i Kamman przeciwko Land Nordrhein-Westfalen (dwie strażniczki więzienne nie zostały zatrudnione pomimo lepszych kwalifikacji niż mężczyźni. Domagały się zatrudnienia i powoływały się na art.6 jakiejś dyrektywy. Jednak postanowienie prawa krajowego, wykonujące tę dyrektywę, przewidywało inną sankcję za to wykroczenie, dlatego też TS uznał, że przepis dyrektywy nie nadaje się do bezpośredniego stosowania, ponieważ zostawia zbyt dużą swobodę państwu członkowskiemu wyboru stosownych unormowań). Dlatego też do sądu krajowego należy interpretacja i stosowanie ustawodawstwa przyjętego w celu wykonania dyrektywy w zgodzie z wymogami prawa wspólnotowego, tak dalece jak pozostawiono mu swobodę do takiego działania w prawie krajowym.

Z kolejnych orzeczeń TS wynika, że obowiązek zgodnej wykładni :

  1. Dotyczy wszystkich krajowych przepisów prawnych (zarówno wcześniejszych jak i późniejszych w stosunku do rozpatrywanej dyrektywy)

  2. Jest nieodłączną cechą systemu traktatowego, który umożliwia sądom krajowym zapewnienie w ramach ich właściwości pełnej skuteczności prawa wspólnotowego przy rozstrzyganiu wniesionych przed nie sporów

  3. Jest ograniczony przez ogólne zasady prawa takie jak zasada pewności prawa i brak retroaktywności prawa i nie może służyć jako podstawa do dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem

  4. Wymaga, by sądy krajowe czyniły wszystko, co leży w zakresie ich kompetencji, uwzględniając wszystkie przepisy prawa krajowego i stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, by zapewnić pełną skuteczność rozpatrywanej dyrektywy i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią celami.

Reguły te zostały potwierdzone przez TS w 2006r. przy wyroku w sprawie Konstantinos Adenelr i inni przeciwko ELOG. TS wziął pod uwagę moment wejścia dyrektyw w życie i moment upływu terminu transpozycji :

  1. Jeśli dyrektywa została transponowana po terminie i nie może być bezpośrednio stosowana, sądy krajowe są zobowiązane z chwilą upływu terminu transpozycji do dokonywania wykładni prawa krajowego w świetle dyrektywy i realizowanego przez nią celu.

  2. Począwszy od wejścia w życie dyrektywy sądy państw UE są zobowiązane, tak dalece jak jest to możliwe, do powstrzymania się od dokonania wykładni prawa wewnętrznego w sposób, który poważnie zagrażałby – po upływie terminu transpozycji dyrektywy- osiągnięciu wskazanego w niej rezultatu.

Incydentalny horyzontalny skutek bezpośredni dyrektyw

Dyrektywy mogą wywoływać incydentalne skutki w stosunkach między jednostkami. Dyrektywa nie tworzy w takich sytuacjach ani praw, ani obowiązków dla jednostek. Prawo krajowe może nie móc być zastosowane, ponieważ państwo członkowskie nie spełniło wymogów proceduralnych dyrektywy – jednostka nie może naruszyć przepisów, które same są bezprawne. Jednostka może zatem powołać nieimplementowaną dyrektywę w stosunkach horyzontalnych. Nie powołuje dyrektywy, aby wywieść z niej konkretne prawo czy obowiązek innej jednostki, lecz po to aby zakwestionować skuteczność prawa, które miałoby być do niej zastosowane. Powołuje się przy tym na fakt naruszenia prawa przez państwo. W istocie ten fakt wywołuje incydentalne skutki w stosunkach horyzontalnych. Tego typu sytuacje TS nazwał trójkątnymi ( np. sprawa Security International SA przeciwko Signalson SA i Securitel SPRL, lub sprawa C-129/94 Ruiz Bernaldez).

Stosunki trójkątne mogą mieć jednak różny charakter (nie tylko wynikać z braku notyfikacji norm o charakterze technicznym) np. jednostka, powołując dyrektywę przeciwko państwu może pogorszyć sytuację innej jednostki (sprawa Delena Wells przeciwko Sekretarz Stanu do spraw Transportu – pani Wells zarzuciła władzom brytyjskim, że naruszyły dyrektywę dotycząca ochrony środowiska pozwalając na uruchomienie kamieniołomu, znajdującego się niedaleko jej domu. Jednak władze brytyjskie twierdziły, że uznanie przez TS racji pani Wells pogorszyłoby sytuację właściciela kamieniołomu).

Skutek obiektywny dyrektywy

W niektórych orzeczeniach TS sformułowany jest wymóg, aby sądy krajowe z urzędu uwzględniały prawo unijne, aby zapewnić mu pełną efektywność. Wymóg ten wiąże się z badaniem zgodności prawa krajowego z prawem unijnym czyli z dyrektywą. Sąd ma w pewnych przypadkach także obowiązek badać z urzędu, czy państwo właściwie implementowało dyrektywę, czy np. nie przekroczyło granic przyznanej mu swobody.

Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego za naruszenie prawa UE

Odpowiedzialność za brak transpozycji dyrektywy

Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego za naruszenie prawa Unii nie wynika z przepisów Traktatów lecz z orzecznictwa TS UE (jest efektem wykładni Traktatów przez TS). Kluczowym orzeczeniem w tej kwestii było orzeczenie w sprawach połączonych Francovich i inni (dotyczyło ono skutku dyrektyw – Francovich i inni wnieśli skargę przeciw Włochom za brak transpozycji dyrektywy w odpowiednim czasie). W takim przypadku TS stwierdził, że prawo wspólnotowe nakłada na państwa członkowskie obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej jednostkom wskutek braku transpozycji tej dyrektywy o ile zostaną spełnione następujące przesłanki:

- celem takiej dyrektywy musi być nadanie jednostkom uprawnień

- treść tych uprawnień musi wynikać z postanowień tej dyrektywy

- musi występować związek przyczynowo-skutkowy między naruszeniem ciążącego na państwie członkowskim zobowiązania a poniesioną szkodą

Są to tzw. Kryteria Francovich. Rozpatruje je sąd krajowy zgodnie z prawem krajowym dotyczącym odpowiedzialności odszkodowawczej.

Odpowiedzialność za akty prawodawcze

Kluczowe w tej kwestii było orzeczenie TS w sprawach połączonych Brasserie du pecheur oraz Factortame (przepisy krajowe były niezgodne z przepisami unijnymi i ograniczały swobodę handlu oraz prawo przedsiębiorczości). TS stwierdził, że :

  1. Bezpośrednie stosowanie „stanowi tylko gwarancję minimum”, a zasada odpowiedzialności państwa „nie może zostać wyłączona, jeżeli naruszenie dotyczy bezpośrednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego”

  2. Odpowiedzialność powstaje „we wszystkich przypadkach naruszenia prawa wspólnotowego bez względu na to, jaki organ państwowy pogwałcił normy wspólnotowe”

  3. Szczegółowe warunki odpowiedzialności odszkodowawczej zależą od charakteru naruszenia prawa unijnego

  4. W celu określenia tych warunków trzeba przede wszystkim mieć wzgląd na zasady wspólnotowego porządku prawnego stanowiące podstawy odpowiedzialności państwa czyli po pierwsze – pełną efektywność norm wspólnotowych i efektywną ochronę praw, które one nadają, oraz po drugie – zobowiązanie do współpracy nałożone na państwa członkowskie w ówczesnym art. 10 TWE (zasada lojalnej współpracy).

  5. Odpowiedzialność państw członkowskich, w braku szczególnego uzasadnienia, musi być poddana takiemu samemu reżimowi jak odpowiedzialność WE w podobnych sytuacjach

  6. Gdy naruszenie prawa wspólnotowego przez państwo członkowskie jest spowodowane przez władzę ustawodawczą działającą w takiej dziedzinie, w której dysponuje szerokim marginesem swobody decyzji odnośnie do podejmowania wyboru prawodawstwa, konieczne jest spełnienie trzech przesłanek (kryteria brasserie du pecheur oraz factortame – kryteria odpowiedzialności odszkodowawczej państwa UE, z tytułu bezprawności legislacyjnej) :

- norma na którą powołuje się skarżący musi mieć na celu nadanie jednostce uprawnienia

- naruszenie jest wystarczająco poważne (władze prawodawcze w sposób oczywisty i rażący przekroczyły granice swobody oceny)

- musi występować związek przyczynowo-skutkowy między naruszeniem ciążącego na państwie UE zobowiązania a poniesioną szkodą

Aby ustalić czy naruszenie jest wystarczająco poważne, sąd krajowy rozpatrując skargę odszkodowawczą musi wziąć pod uwagę zdaniem TS, kilka elementów :

  1. Stopień jasności i precyzyjności naruszonej normy

  2. Zakres swobody oceny pozostawionej przez naruszoną normę organom państwowym lub wspólnotowym

  3. Zamierzony lub niezamierzony charakter popełnionego czynu lub wyrządzonej szkody

  4. Dopuszczalny lub niedopuszczalny błąd co do prawa

  5. Możliwość ewentualnego przyczynienia się przez organy wspólnotowe do naruszenia

  6. Przyjęcie lub utrzymywanie przez władze państwowe praktyk sprzecznych z prawem UE

W każdym razie naruszenie prawa wspólnotowego jest oczywiste, jeżeli było utrzymywane pomimo orzeczenia TS, stwierdzającego takie naruszenie. Także brak wykonania dyrektywy sam w sobie stanowi wystarczająco poważne naruszenie.

Odpowiedzialność za akty administracyjne i inne naruszenia

Państwo odpowiada nie tylko za akty legislacyjne, ale także za akty o charakterze administracyjnym i to na tych samych zasadach (naruszone prawo jednostki, wystarczająco poważne naruszenie, związek przyczynowo skutkowy – kryteria Brasserie du pecheur i Factortame). Ważne było orzeczenie TS w sprawie Hedley Lomas (Hiszpania implementowała dyrektywę unijną w sprawie humanitarnego traktowania zwierząt przeznaczonych na rzeź, lecz nie przewidziała żadnej sankcji za naruszenie tych postanowień. Dlatego też władze Wielkiej Brytanii wydały decyzję administracyjną zakazującą importu i eksportu zwierząt i mięsa z i do Hiszpanii. Stąd irlandzka firma, której odmówiono licencji eksportowej wniosła skargę do TS). TS stwierdził, że jeśli państwo członkowskie, które dokonało naruszenia postanowień prawa unijnego przyznających prawa jednostkom, w czasie popełniania naruszenia nie miało prawnej możliwości lub miało ograniczone możliwości działania według swojego uznania lub nie miało ich wcale, to jakiekolwiek naruszenie prawa wspólnotowego może być wystarczające do uznania, iż miało miejsce wystarczająco poważne naruszenie, co jest przesłanką konieczną do powstania obowiązku naprawienia szkody jednostce.

Odpowiedzialność za orzeczenia sądowe

TS w wyroku Kobler przeciwko Austria potwierdził, że państwo ponosi odpowiedzialność na tych samych zasadach ogólnych za działania i zaniechania wszystkich swoich organów w tym sadów (oskarżyciel był profesorem akademickim i wg prawa Austriackiego należał mu się specjalny dodatek za przepracowanie 15 lat w szkołach austriackich. Lecz Kobler część tego czasu przepracował w innym państwie, dlatego sąd najwyższy Austrii stwierdził, że dodatek mu się nie należy. TS już kiedyś rozwiązywał taką sprawę więc sąd austriacki wycofał pytanie skierowane do TS, dlatego Kobler wniósł skargę odszkodowawczą do sądu austriackiego w sprawie naruszenia przez sąd najwyższy prawa wspólnotowego. Skarga ta miała charakter wyjątkowy bo przełamała zasadę res iudicata – wniesiono skargę na ostateczne orzeczenie sądu najwyższego). W tej sprawie TS stwierdził, że :

  1. Rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu naruszenia prawa wspólnotowego przez sąd ostatniej instancji należy do sądu krajowego wskazanego przez państwo członkowskie

  2. Aby stwierdzić, czy sąd wystarczająco poważnie naruszył prawo wspólnotowe, trzeba wziąć pod uwagę specyfikę funkcji wymiaru sprawiedliwości oraz to, czy naruszenie prawa jest oczywiste

  3. Naruszenie jest wystarczająco poważne w każdym wypadku, w którym decyzja sądu w sposób oczywiste nie respektuje orzecznictwa TS w danej dziedzinie (ta teza została potwierdzona w orzeczeniu w sprawie Traghetti del Mediterraneo SpA przeciwko republika Włoska).

Prawo UE zobowiązuje państwo członkowskie do zrekompensowania szkody wyrządzonej jednostce przez wystarczająco poważne naruszenie tego prawa dokonane przez organy państwa. Odpowiedzialność odszkodowawcza stanowi zasadę ogólną prawa Unii.

Dochodzenie roszczeń opartych na prawie UE przed sądami krajowymi

Naruszenie prawa UE przez państwo czy przez jednostkę powoduje powstanie roszczenia po stronie podmiotów dotkniętych tym naruszeniem. TS sformułował w tej dziedzinie pewne prawa jednostki, które wywiódł z systemu Traktatu np. :

  1. Prawo do zwrotu opłaty/cła/podatku pobranych niezgodnie z prawem UE (sprawa San Giorgio) – restytucja prawa

  2. Prawo do odszkodowania w przypadku szkody poniesionej w wyniku naruszenia prawa UE

  3. Prawo do tymczasowego środka zabezpieczającego powództwo (np. tymczasowe uchylenie stosowania normy krajowej do czasu wydania orzeczenia na podstawie odpowiedzi udzielonej przez TS)

Dochodzenie praw opartych na prawie UE odbywa się przede wszystkim przed sądami krajowymi (zgodnie z zasadą lojalnej współpracy – art. 4 ust.3 TUE). W braku proceduralnych uregulowań w przepisach UE obowiązuje zasada autonomii proceduralnej – swoboda państwa członkowskiego. TS w takim przypadku formułuje jedynie wskazówki ogólne dla sądów krajowych.

Obywatele UE mogą dochodzić roszczeń opartych na prawie Unii przed sądami krajowymi w trybie i na zasadach określonych w prawie krajowym. Prawo Unii jednak wymaga, by przepisy krajowe nie naruszały prawa do skutecznej ochrony sądowej i wskazuje, że na państwach członkowskich spoczywa obowiązek ustanowienia systemu środków prawnych i procedur zapewniających poszanowanie tego prawa. Zatem normy proceduralne (pomimo autonomii proceduralnej) pozostają pod kontrolą Trybunału. TS wskazuje nowszych orzeczeniach na zasadę skutecznej ochrony sądowej jako ogólną zasadę prawa UE. Przez to państwo członkowskie ma obowiązek zapewnienia skutecznej ochrony sądowej, a jednostka – prawo odpowiadające temu obowiązkowi. TS sformułował dwie przesłanki skutecznego wykonania powyższej zasady, ograniczające zasadę autonomii proceduralnej :

- przepisy krajowe odnoszące się do roszczeń unijnych nie mogą być mniej korzystne niż te, które regulują to samo prawo skargi w sprawie czysto wewnętrznej (zasada niedyskryminacji, równoważności lub ekwiwalencji).

- normy krajowe nie mogą ponadto uniemożliwiać lub nadmiernie utrudniać wykonywania uprawnień, uzyskanych przez jednostki na mocy prawa UE (zasada skuteczności)

TS rozwinął również, na podstawie zasady skutecznej ochrony sądowej, wymogi dotyczące sankcji nakładanych przez państwa UE za naruszenie prawa wspólnotowego (sankcja musi działać odstraszająco, być proporcjonalna do charakteru naruszenia, adekwatna i efektywna.

Jednostka może także wnieść skargę odszkodowawczą przeciwko innej jednostce do sądu krajowego na podstawie rozporządzenia unijnego, nawet gdy rozporządzenie tego wyraźnie nie przewiduje (orzeczenie TS w sprawie Courge Ltd. Przeciwko Bernard Crehan oraz w sprawie Munoz przeciwko Frumar).

Podsumowując: dochodzenie praw jednostki, w tym roszczeń odszkodowawczych, opartych na prawie UE odbywa się przed sądami krajowymi. Istnienie środka ochrony prawnej jest konsekwencją prawa przyznanego przez prawo UE. Kryteria przyznawania środka ochrony prawnej są takie same jak odpowiadającego mu prawa. Konstytutywne warunki przyznawania ochrony muszą być jednolite na całym terenie UE, stąd muszą być regulowane przez prawo Unii. Normy wykonawcze, proceduralne mogą być stanowione na poziomie krajowym. Przepisy krajowe nie mogą naruszać prawa do skutecznej ochrony sądowej.

Sprawy wnoszone do TS UE – krótki przegląd

Prawo Unii podlega właściwości TS UE, który obejmuje obecnie trzy sądy : Trybunał Sprawiedliwości (rozpatruje najważniejsze kategorie spraw), Sąd (rozpatruje np. skargi wnoszone przez jednostki i niektóre skargi wnoszone przez instytucje) oraz Sąd ds. Służby publicznej (rozpatruje skargi na pracowników UE). Państwa członkowskie nie mogą wnosić sporów wynikających ze stosowania i interpretacji prawa UE do innych sądów międzynarodowych (art. 344 TFUE). TS może rozpatrywać zgodnie z zasadą przyznania kompetencji, tylko te rodzaje spraw, które zostały wyraźnie przewidziane w Traktatach. Jurysdykcja TSUE może mieć charakter sporny (skargi) lub niesporny (orzeczenia prejudycjalne, opinie). Kompetencje i zadania TS UE określa art. 19 TUE (TS zapewnie poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów. Państwa członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii. W skład TS wchodzi jeden sędzia z każdego państwa UE. TS jest wspomagany przez rzeczników generalnych. Sędziowie i rzecznicy generalni mianowani są za wspólnym porozumieniem przez rządy państw UE na okres 6 lat z możliwością reelekcji. TS UE orzeka zgodnie z traktatami : w zakresie skarg wniesionych przez państwa UE, instytucje, osoby fizyczne lub prawne ; w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów państw UE w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje; w innych sprawach przewidzianych w Traktatach).

Podstawowe skargi wnoszone do TS UE

Skarga na niewywiązywanie się państwa członkowskiego z zobowiązań (art. 258 i 259 TFUE)

Skargę wnosi Komisja (art. 258) lub inne państwo UE (art. 259) przeciwko państwu UE, które nie wykonuje swych zobowiązań wynikających z prawa Unii. Jeśli TS orzeknie, że zobowiązanie nie zostało wykonane, państwo musi je niezwłocznie wypełnić. Jeżeli państwo nie dostosuje się do orzeczenia TS może nałożyć na nie ryczałt lub karę pieniężną. Po Traktacie z Lizbony Komisja uzyskała dodatkowe uprawnienie. Jeśli stwierdzi że dane państwo UE nie poinformowało o środkach podjętych w celach transpozycji dyrektywy wnosi skargę do TS zgodnie z art. 258 TFUE i może już na tym etapie wskazać kwotę ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej jaką uzna za odpowiednią do okoliczności. Jeżeli państwo zamierza wnieść sprawę do TS, najpierw powinno wnieść ją do Komisji w celu wydania przez nią opinii, po umożliwieniu zainteresowanym państwom przedstawienia na zasadzie spornej uwag pisemnych i ustnych. Jeśli wydanie opinii nie nastąpi w ciągu 3 miesięcy, brak opinii nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do TS.

Skarga o stwierdzenie nieważności aktu Unii (art. 263 TFUE)

Jej celem jest sprawdzenie legalności aktów organów UE, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich. Podstawą skargi może być :

- brak kompetencji

- naruszenie istotnej wymogu proceduralnego

- naruszenie Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem

- nadużycie władzy

Ze skargą mogą wystąpić :

- państwo członkowskie, Rada, Komisja, PE (podmioty uprzywilejowane)

- Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet regionów w celu ochrony ich uprawnień

- osoba fizyczna lub prawna przeciwko aktom, których jest adresatem, lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych

Skargi wnosi się w terminie 2 miesięcy (od wydania lub notyfikownia skarżącemu). Akt zostaje uznany za nieważny od chwili wydania. W szczególnych przypadkach TS/Sąd może uznać skutki nieważnego aktu za pozostające w mocy.

Skarga na bezczynność (art. 265 TFUE)

Jej celem jest sprawdzenie legalności bezczynności instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE. Orzeczenie stwierdza czy zaniechania działania było zgodne z prawem. Skarga może być wnoszona przez państwa UE, instytucje oraz jednostki. Skarga jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie 2 miesięcy od tego wezwania instytucja nie zajęła stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych 2 miesięcy.

Skarga odszkodowawcza (art. 268 i 340 TFUE)

Wnosi ją do TS jednostka(do Sądu) lub państwo członkowskie (do TS). Obejmuje ona odpowiedzialność deliktową Unii (szkody spowodowane przez instytucje bądź funkcjonariuszy UE podczas wykonywania ich obowiązków). Skarga może także dotyczyć bezprawności aktu, który spowodował szkodę (odbywa się kontrola legalności aktu). Unia ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za bezprawne akty prawodawcze oraz innego typu działania lub zaniechania na tych samych zasadach jak państwo członkowskie. W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

Postępowanie niesporne

Postępowanie w związku z pytaniami prejudycjalnymi (art. 267 TFUE)

Celem postępowania jest zapewnienie jednolitej wykładni i stosowania prawa Unii. Jeśli w sprawie przed sądem krajowym zajdzie wątpliwość dotycząca interpretacji Traktatów lub aktu instytucji, organu lub jednostki organizacyjnej Unii lub ważności/legalności aktu instytucji, organu lub jednostki organizacyjnej Unii, a jej rozstrzygnięcie jest potrzebne do wydania orzeczenia, sąd krajowy może (a jeśli jest sądem, od którego orzeczenia nie przysługuje odwołanie, ma obowiązek) zawiesić postępowanie i wystąpić z pytaniem prejudycjalnym do TS. TS nie rozpatruje sporu, lecz na podstawie stanu faktycznego interpretuje normę prawa UE, lub stwierdza jej nieważność. Sąd krajowy jest związany orzeczeniem prejudycjalnym TS i na jego podstawie rozstrzyga spór. TS jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym o wykładni Traktatów oraz o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy bądź jednostki organizacyjne UE.

Badanie zgodności umowy międzynarodowej z Traktatami (art. 218 ust. 11 TFUE)

Celem tego postępowania jest kontrola prewencyjna zgodności umowy, jaką zamierza podpisać Unia z postanowieniami TUE i TFUE. Z wnioskiem o opinie występują : państwo członkowskie, Rada, Komisja lub PE. W przypadku negatywnej opinii TS, przewidziana umowa nie może wejść w życie, chyba że nastąpi jej zmiana lub rewizja Traktatów.

Odmienności WPZiB oraz przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

Środki przyjęte po wejściu w życie Traktatu z Lizbony

Po wejściu w życie Traktatu z Lizbony w dawnym III filarze przyjmowane są rozporządzenia, dyrektywy itp., które stosowane są na ogólnych zasadach. W ramach WPZiB najczęściej wydawane są decyzje. Obecnie TS UE, co do zasady, nadal nie jest właściwy w zakresie WPZiB i aktów wydawanych w jej ramach. Jego kompetencje jest ograniczona do dwóch sytuacji :

  1. Kontroli procedur i kompetencji instytucji w celu zagwarantowania, aby realizacja WPZiB nie naruszała procedur i kompetencji przewidzianych w TFUE, i odwrotnie, aby realizacja polityk określonych w art. 3-6 TFUE nie naruszała procedur i kompetencji przewidzianych dla WPZiB.

  2. Kontroli legalności decyzji przewidujących środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych przyjętych przez Radę na podstawie postanowień szczególnych dotyczących WPZiB. Chodzi np. o sankcje stosowane wobec jednostek w celu wykonania rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ (np. zamrożenie kont bankowych).

Jeśli chodzi zaś o przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, TS ma kompetencję na ogólnych zasadach (z wyjątkiem określonym w art. 276 TFUE). TS nie może orzekać w sprawach:

  1. Ważności lub proporcjonalności działań policyjnych lub innych organów ścigania w państwie członkowskim

  2. Wykonywania przez państwa UE obowiązków dotyczących utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego

Środki przyjęte przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony

Zgodnie z art. 9 protokołu nr 36 w sprawie postanowień przejściowych, skutki prawne aktów instytucji UE przyjętych na podstawie TUE przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony zostają utrzymane do czasu uchylenia, unieważnienia lub zmiany tych aktów w zastosowaniu Traktatów. Akty II i III będą nadal stosowane zgodnie ze starymi zasadami. W każdym przypadku środek przejściowy z III filaru przestaje obowiązywać 1 grudnia 2014r. Do środków przyjmowanych po 1 grudnia 2010 stosują się nowe zasady.

Akty przyjęte w filarach II i III podlegały tzw. reżimowi międzyrządowemu, czyli nie działały bezpośrednio, lecz wymagały wprowadzenia prawa międzynarodowego do prawa krajowego.

Metoda międzyrządowa w filarach II i III oznaczała, że :

  1. Inicjatywa prawodawcza należała do państw członkowskich i Komisji

  2. Tryb przyjmowania aktów przez Radę lub Radę Europejską ustalał TUE

  3. Akty przyjmowane były na ogół jednomyślnie, a jedynie środki wykonawcze do tych aktów mogły być przyjmowane większością kwalifikowaną

  4. Akty instytucji :

  1. Nie tworzyły automatycznie porządku prawnego państw członkowskich

  2. Adresowane były do państw członkowskich, niektóre z nich wręcz nie mogły być bezpośrednio stosowane (decyzje ramowe i decyzje w III filarze UE). Inne akty w niektórych państwach mogły być bezpośrednio stosowane, zależało to jednak od prawa krajowego, a nie od prawa Unii

  3. Nie korzystały z wynikającego z prawa UE pierwszeństwa stosowania w stosunku do prawa krajowego

  4. W II filarze nie podlegały kompetencji TS, w III filarze – kompetencja TS była ograniczona

Źródła prawa UE

Pojęcie źródeł prawa

Możemy wyróżnić materialne źródła prawa UE (przyczyny, które wpłynęły na treść norm prawnych) np. wyrażona w preambule TUE chęć zapewnienia pokoju, bądź też źródła formalne (formy, w jakich prawo występuje). Traktat z Lizbony zamiast ułatwić systematykę źródeł prawa, jeszcze bardziej ją skomplikował (np. podział na akty ustawodawcze i nieustawodawcze).

Źródła prawa Unii :

  1. Prawo pierwotne(Traktaty, akty o charakterze konstytucyjnym, ogólne zasady prawa)

  2. Umowy międzynarodowe Unii

  3. Prawo wtórne :

  1. Akty ustawodawcze (rozporządzenia, dyrektywy decyzje)

  2. Akty nieustawodawcze (rozporządzenia, dyrektywy decyzje)

- akty delegowane

- akty wykonawcze

c) Inne akty (zalecenia, opinie, programy działania, uchwały, deklaracje itp.)

4) Akty wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

W prawie UE nie ma formalnej hierarchii norm prawnych, jedynie podstawowe jej elementy można wyprowadzić z logiki systemu. Na szczycie znajdują się akty prawa pierwotnego. Prawo wtórne musi być zgodne z umowami międzynarodowymi UE. Akty WPZiB nie stoją jednak niżej od aktów prawa pochodnego. Wzajemne relacje między tymi aktami są bardziej skomplikowane.

W ramach prawa wtórnego można mówić o pewnej hierarchii między aktami ustawodawczymi i nieustawodawczymi. Akt wykonawczy podporządkowany jest aktowi, który wykonuje, podobnie wygląda relacja akt delegujący kompetencje – akt delegowany. W innych przypadkach rozporządzenia, dyrektywy i decyzje mogą być równorzędnymi źródłami. Ewentualne kolizje między normami tych aktów, np. normą dyrektywy i normą rozporządzenia mogą być rozstrzygane przy pomocy klasycznych reguł kolizyjnych.

Prawo pierwotne

Prawo pierwotne UE zawarte jest głównie w traktatach założycielskich, w traktatach je zmieniających, traktatach akcesyjnych a także dołączonych do nich protokołach, aneksach itp. Na prawo pierwotne składają się np. Traktaty Rzymskie, JAE, Traktat z Maastricht, z Amsterdamu, z Nicei, z Lizbony (Traktaty założycielskie). Najważniejszymi źródłami prawa pierwotnego są TUE i TFUE.

Prawo pierwotne określa cele oraz główne zasady funkcjonowania UE (ma charakter konstytucyjny). Jest ono stanowione przez państwa członkowskie i oparte na ich wzajemnej zgodzie. Jest ono hierarchicznie wyższe w stosunku do prawa stanowionego przez instytucje Unii (określa kompetencje organów, podział kompetencji między UE i państwa UE, wskazuje w jaki sposób UE ma wykonać swoje kompetencje i w jakim trybie.” Akt instytucji może być unieważniony z powodu naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem” – art. 263 TFUE) Prawo pierwotne ma nie tylko pierwszeństwo w stosunku do prawa wtórnego, lecz także w stosunku do prawa krajowego państw UE. Normy prawa pierwotnego wywołują tzw. skutek bezpośredni. Prawo pierwotne UE to Traktaty, akty Rady lub Rady Europejskiej o charakterze konstytucyjnym oraz ogólne zasady prawa. Prawo pierwotne :

  1. Oparte jest na wspólnej zgodzie państw UE

  2. Może być zmienione przez państwa UE

  3. Stanowi podstawę prawną działań instytucji UE

  4. Ma pierwszeństwo w stosunku do prawa wtórnego i krajowego

  5. Może określać prawa i obowiązki jednostek (mieć skutek bezpośredni)

  6. Interpretuje je TS UE, ale nie może kontrolować jego legalności

Traktaty

Obecnie najważniejsze są TUE i TFUE. Pojęcie traktatu obejmuje też wszelkie załączniki do niego dołączone (także np. deklaracje konferencji międzyrządowej, deklaracje państw członkowskich. Są to akty niewiążące prawnie, ale powinny być brane pod uwagę przy interpretacji Traktatów). Traktaty mogą być bezpośrednio stosowane przez organy państwa itp. Postanowienia rodzące prawa dla jednostek są bezpośrednio skuteczne zarówno w stosunkach wertykalnych jak i horyzontalnych. Sądy krajowe mogą zadawać TS pytania prejudycjalne dotyczące interpretacji Traktatów (art. 267 TFUE). Tylko TS może je interpretować.

Akty konstytucyjne Rady lub Rady Europejskiej

Rada Europejska lub Rada przyjmuje akt (niekiedy przy udziale PE), a następnie zaleca jego przyjęcie państwom członkowskim zgodnie z ich własnymi wymogami konstytucyjnymi (takim wymogiem może być np. ratyfikacja). Procedura taka nosi nazwę procedury organicznej (uchwalony akt jest prawem pierwotnym, ponieważ w rezultacie pochodzi od państw UE). W tym trybie przyjmowane są akty Rady w celu uzupełnienia praw obywateli Unii, decyzja Rady dotycząca bezpośrednich wyborów do PE, decyzja Rady o „zasobach własnych”, decyzja Rady dotycząca związania umową o przystąpieniu Unii do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W tym trybie decyzje może podejmować także Rada Europejska np. decyzja Rady Europejskiej o stworzeniu wspólnej obrony.

Akty te mają taką samą moc jak Traktaty i stosuje się do nich te same zasady stosowania prawa co do Traktatów.

Ogólne zasady prawa

Jest to źródło szczególne, ponieważ służy ono do wypełniania luk w prawie UE i zapewniania sprawiedliwej interpretacji przepisom prawa unijnego. Są to zarówno zasady zapisane w Traktatach (np. zasada proporcjonalności) jak i niepisane, wywiedzione przez TS z sytemu Traktatów, a także ogólne zasady prawa uznane przez TS za zasady ogólne prawa UE. TS włączył je do prawa Unii na podstawie swojej kompetencji do „zapewniania poszanowania prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów”. Przykładami takich zasad mogą być zasada pewności prawa, zasada nieretroaktywnego działania prawa, zasada niedyskryminacji, prawa podstawowe. Źródłami zasad ogólnych są Traktaty, prawo wewnętrzne państw członkowskich, prawo międzynarodowe. Ogólne zasady prawa :

  1. Stanowią prawo pierwotne

  2. Stosowane są do interpretacji i oceny legalności

  1. Aktów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii

  2. Aktów państw członkowskich, które wykonują prawo Unii

Umowy międzynarodowe Unii

Kompetencje do zawarcia umowy międzynarodowej

Umowy takie są aktami zarówno prawa międzynarodowego jak i prawa pochodzącego od instytucji (aktem łączącym umowę jako akt prawa międzynarodowej z prawem Unii jest decyzja Rady wyrażająca zgodę na związanie Unii umową).

Umowy międzynarodowe Unii wiążą Unię na płaszczyźnie międzynarodowej, a także na płaszczyźnie wewnętrznej na podstawie art. 216 ust. 2 TFUE („Umowy zawarte przez UE wiążą instytucje Unii i Państwa Członkowskie” – wynika z tego, że prawo wtórne powinno być co do zasady zgodne z umowami międzynarodowymi Unii).

Traktaty przewidują wyraźne kompetencje Unii do zawierania umów międzynarodowych.

Art. 216 TFUE stwierdza że Unia może zawierać umowy jeżeli :

  1. Jest to niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk Unii jednego z celów, o których mowa w Traktatach

  2. Przewidują to Traktaty lub prawnie wiążący akt Unii (kompetencje wyraźne)

  3. Zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia w ramach polityk Unii, jednego z celów, o których mowa w Traktatach (kompetencje dorozumiane).

  4. Może mieć to wpływ na wspólne zasady lub zmienić ich zakres (kompetencje dorozumiane). Np. w orzeczeniu w sprawie 22/70 ERTA TS stwierdził, że państwa członkowskie nie mogą zawierać umów, które miałyby wpływ na wspólne zasady lub zmieniały ich zakres, takie umowy należą do kompetencji wspólnoty.

Zgodnie z art. 3 TFUE, Unia ma wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych w pewnych dziedzinach, jeżeli ich zawarcie :

  1. Zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii

  2. Jest niezbędne do umożliwienia UE wykonywania jej wewnętrznych kompetencji

  3. Może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres (kompetencja wyłączna jest ograniczona do tego zakresu)

Kompetencjami tymi są :

  1. Unia celna

  2. Ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego

  3. Polityka pieniężna w odniesieniu do państw UE, których walutą jest euro

  4. Zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa

  5. Wspólna polityka handlowa

W zakresie kompetencji dzielonych (UE ma kompetencje do zawarcia umowy dzielone z państwem członkowskim) obowiązuje zasada pre-empcji (art. 2 ust. 2 TFUE – zasada pierwszeństwa). Polega ona na tym, że Unia i państwa członkowskie mogą zawierać umowy międzynarodowe, jednak państwa UE wykonują swoją kompetencję tylko w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji w danej dziedzinie. Jeśli przyjęła jakiekolwiek akty prawne w danej dziedzinie, państwa nie mogą zawierać umów międzynarodowych w zakresie uregulowanym tymi aktami.

Unia może zawierać umowy także w dziedzinach, w których zgodnie z art. 6 TFUE prowadzić może jedynie działania wspierające, koordynujące lub uzupełniające działania państw UE. W tych dziedzinach działania Unii nie zastępują kompetencji państw członkowskich.

Skutki prawne zawartych umów

Aby umowa międzynarodowa mogła wywoływać skutki w prawie Unii musi wejść w Zycie lub być stosowana tymczasowo zgodnie z prawem międzynarodowym. Od momentu wejścia w życie, umowa zawarta przez Unię wiąże instytucje Unii oraz państwa UE. Łącznikiem umowy z prawem Unii jest decyzja Rady o związaniu Unii umową, wydawana w procedurze zawierania umowy. Umowy podlegają kontroli TS. Umowa może być stosowana bezpośrednio, jeśli jej norma spełnia kryteria bezpośredniej skuteczności (przedmiot i cel umowy, jasność i precyzyjność normy, bezwarunkowość normy i jej zupełność).

Umowy mieszane

Są to umowy zawierane z państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi, w których stronami oprócz UE są także państwa członkowskie (wszystkie bądź niektóre). Są to np. umowa z 1994r o utworzeniu Światowej Organizacji Handlu, czy Układ Europejski z 1991r ustanawiający stowarzyszenie między RP z jednej strony a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej strony, a także Konwencja Prawa Morza z 1982r.

Umowy mieszane zawierane są gdy ich przedmiot obejmuje materia wchodzące w zakres kompetencji zarówno Unii, jak i państw UE (np. Konwencja Prawa Morza – reguluje ochronę zasobów żywych (wyłączna kompetencja WE), jak i ustanawianie strefy mórz terytorialnych (kompetencja państw)). TS uznał, że państwa członkowskie mogą uczestniczyć w umowie, której finansowanie należy do nich, lub gdy państwo członkowskie reprezentuje terytoria zależne, co do których nie ma zastosowania prawo UE.

Umowy mieszane są źródłami prawa Unii i mogą być bezpośrednio stosowane. Unia związana jest całą umową mieszaną, chyba że wynika z niej szczegółowy podział kompetencji między państwa członkowskie i Unię.

Podsumowując, umowy międzynarodowe Unii :

  1. Zawierany są w całym zakresie jej kompetencji wewnętrznych

  2. Zawierane są zgodnie z procedurą określoną w art. 218 TFUE

  3. Podlegają kontroli prewencyjnej oraz następczej (np. w trybie skargi o stwierdzenie nieważności decyzji Rady wyrażającej zgodę na związanie Unii umową, lub w trybie pytania prejudycjalnego)

  4. Są aktami prawa międzynarodowego oraz aktami instytucji

  5. Wiążą państwa członkowskie jako część prawa Unii

  6. Ich normy skutkują bezpośrednio, jeśli spełniają odpowiednie kryteria

Umowy mieszane :

  1. Stronami są zarówno UE, jak i państwa członkowskie

  2. . Unia związana jest całą umową mieszaną, chyba że wynika z niej szczegółowy podział kompetencji między państwa członkowskie i Unię.

Prawo wtórne

Akty o charakterze ustawodawczym, delegowanym i wykonawczym

Akty ustawodawcze to rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje (wiążące akty prawne), określające istotne elementy danej dziedziny, przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej (zwykłej lub specjalnej). Akty ustawodawcze przyjmowane są z inicjatywy Komisji (bądź w drodze wyjątku z inicjatywy grupy państw członkowskich lub PE, na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego, lub na wniosek TS lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego).

Posiedzenia Rady SA jawne, kiedy Rada obraduje i głosuje nad projektem aktu ustawodawczego (posiedzenia Rady składa się z dwóch części : poświęconej obradom nad aktami ustawodawczymi i działaniom o charakterze nieustawodawczym).

Zwykła procedura ustawodawcza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez PE i Radę na wniosek Komisji. W szczególnych przypadkach przewidziana jest szczególna procedura ustawodawcza (przyjęcie aktu przez PE z udziałem Rady bądź przez Radę z udziałem PE). Akty prawne przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej stanowią akty ustawodawcze. (art. 289 TFUE).

Akty ustawodawcze :

  1. Wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub, w jego braku, dwudziestego dnia po publikacji

  2. Podlegają kontroli parlamentów narodowych co do zgodności z zasadą pomocniczości

  3. Wymagają :

  1. Uzasadnienia i odnoszą się do propozycji, inicjatyw, zaleceń, wniosków lub opinii przewidzianych w Traktatach

  2. Ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym UE

Akty nieustawodawcze to rozporządzenia, dyrektywy i decyzje, o których mowa w art. 288 TFUE, które nie są przyjmowane w drodze zwykłej lub specjalnej procedury ustawodawczej, oraz decyzje Rady przyjęte na podstawie art. 24 i 26 TUE (wiążące prawnie akty Komisji lub Rady o charakterze delegowanym lub wykonawczym).

Akty delegowane to :

  1. Akty Komisji wydawane na podstawie kompetencji delegowanych jej przez Radę lub PE, pochodne w stosunku do aktu delegującego kompetencje. Aktem delegującym może być tylko akt ustawodawczy.

  2. Akty nieustawodawcze o zasięgu ogólnym

  3. Akty uzupełniające lub zmieniające niektóre, inne niż istotne elementy aktu ustawodawczego

Akt delegujący kompetencje (art. 290 TFUE):

  1. Jest aktem ustawodawczym

  2. Wyraźnie określa warunki przekazania uprawnień, które mogą być następujące :

  1. PE lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień

  2. Akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy PE lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy

Akt wykonawczy Unii (art. 291 TFUE) :

  1. Wydawany jest, gdy konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii

  2. Jest aktem Komisji lub Rady

  3. Wymaga upoważnienia w akcie, który wykonuje

Akty nieustawodawcze przyjęte w formie rozporządzeń, dyrektyw i decyzji wymagają :

  1. Uzasadnienia i odnoszą się do propozycji, inicjatyw, zaleceń, wniosków lub opinii przewidzianych w Traktatach

  2. Ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym UE i wchodzą w życie tak jak akty ustawodawcze, dotyczy to :

- rozporządzeń

- dyrektyw, które są skierowane do wszystkich państw członkowskich

- decyzji, które nie wskazują adresata

c) notyfikacji adresatowi (stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją) dotyczy to:

- dyrektyw, które wskazują adresata

- decyzji, które wskazują adresata

Akty nieustawodawcze to wiążące akty prawne, które nie podlegają kontroli pomocniczości przez parlamenty narodowe, proces ich uchwalania w Radzie nie musi być jawny. W zakresie WPZiB Traktat wyodrębnia jedynie akty nieustawodawcze o charakterze wykonawczym (decyzje Rady).

Podstawowe formy aktów instytucji

Art. 288 dzieli instrumenty prawne na wiążące (rozporządzenia, dyrektywy decyzje) oraz niewiążące (zalecenia, opinie). Jednak nie jest to pełny katalog form prawnych.

Rozporządzenie – instrument ujednolicania prawa Unii

Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Może dotyczyć zarówno działania instytucji i organów UE, organów państw UE, jak i osób fizycznych i prawnych. Może tworzyć zarówno prawa, jak i obowiązki dla jednostek. Rozporządzenie ma charakter abstrakcyjny (jak np. ustawa w prawie krajowym). Może być aktem ustawodawczym lub nieustawodawczym. Wymaga dla skuteczności uzasadnienia i publikacji w Dzienniku Urzędowym UE w językach narodowych wszystkich państw UE (nie można jednak wywodzić obowiązków jednostki z rozporządzenia, którego oficjalna wersja językowa nie została jeszcze ogłoszona w Dzienniku Urzędowym UE, nawet jeżeli ukazały się już dzienniki w innych językach i jest dostępna nieformalna wersja elektroniczna w danym języku np. sprawa C-161/06 Skoma Lux). Rozporządzenie wchodzi w życie w określonym w nim terminie lub 20 dnia od dnia publikacji. Od wejścia w życie stanowi część prawa krajowego i jest stosowane bezpośrednio. Wyjątkowo rozporządzenie może wymagać wykonania w prawie krajowym, zwłaszcza gdy zezwala państwom członkowskim na rozszerzenie albo zawężenie zakresu podmiotowego lub przedmiotowego. Jeśli w danej dziedzinie wydano rozporządzenie, państwa członkowskie tracą uprawnienia do stanowienia prawa w tym obszarze.

Państwa członkowskie mają obowiązek zapewnienia pełnej efektywności rozporządzeniom (zasada lojalnej współpracy) – muszą uchylić prawo sprzeczne z rozporządzeniem, i nie mogą przyjmować takiego prawa, nawet w kwestiach nieuregulowanych w rozporządzeniu.

Rozporządzenie :

  1. Nie może być przez państwo zmienione ani uzupełnione, zastępuje prawo krajowe

  2. Wprowadza jednolite prawo we wszystkich państwach UE

  3. Tworzy prawa i obowiązki dla jednostek – jest stosowane bezpośrednio

Dyrektywa – instrument harmonizacji prawa

Co do zasady dyrektywa ustanawia prawa i obowiązki tylko dla państw członkowskich.

Państwa UE mają obowiązek wykonania dyrektywy w odpowiednim czasie, muszą transponować ją do prawa krajowego. Dyrektywa wiąże co do skutku, który państwo ma osiągnąć (może szczegółowo określać kompetencje organów państwa czy prawa lub obowiązki jednostek, ale może również pozostawiać państwom znaczną swobodę wyboru form i środków). Z uwagi na tę elastyczność dyrektywa jest środkiem harmonizacji prawa. Doktryna wyróżnia ze względu na treść dyrektywy :

  1. Harmonizację zupełną

  2. Harmonizację częściową :

  1. Częściową sensu stricto – dyrektywa tylko częściowo normuje daną dziedzinę

  2. Opcjonalną – norma dyrektywy pozostawia państwu wybór stosownego środka

  3. Alternatywną – dyrektywa wyraźnie wskazuje opcje, które mogą być wybrane alternatywnie

  4. Minimalną – norma określa jedynie standard minimalny

Państwo członkowskie ma obowiązek notyfikować Komisji o podjętych środkach implementacyjnych, a w krajowym akcie powinno zostać zamieszczone odesłanie do dyrektywy. Jeśli jakieś państwo nie poinformowało Komisji o transpozycji dyrektywy Komisja może wnieść skargę do TS i w pierwszej fazie postępowania wskazać kwotę ryczałtu, lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane państwo. Jeśli Trybunał stwierdzi winę państwa to może podjąć takie same kroki.

Dyrektywy wymagają uzasadnienia. Mogą mieć charakter ustawodawczy bądź nieustawodawczy. Ustawodawcze i skierowane do wszystkich państw UE wymagają publikacji w Dzienniku Urzędowym UE. Wchodzą w życie tak jak inne akty. Pozostałe dyrektywy są notyfikowane adresatom i wchodzą w życie wraz z notyfikacją.

Państwo ma obowiązek wykonania dyrektywy do końca okresu transpozycji (po wykonaniu dyrektywy organy państwa stosują prawo krajowe implementujące dyrektywę, a nie dyrektywę).

Jeśli jednak dyrektywa została implementowana nieprawidłowo bądź w ogóle, jednostka może powołać dyrektywę bezpośrednio przeciw państwu lub złożyć do sądu krajowego skargę odszkodowawczą przeciw państwu. Organy administracyjne i sądy mają w pewnych przypadkach obowiązek sprawdzenia czy implementacja została dokonana prawidłowo i w razie potrzeby bezpośredniego zastosowania dyrektywy. Wykładni prawa wewnętrznego należy dokonywać w świetle brzmienia dyrektywy i realizowanego przez nią celu.

Obowiązkiem państwa w okresie transpozycji jest powstrzymywanie się od podejmowania działań, które mogłyby poważnie narazić na szwank przewidziane rezultaty dyrektywy.

Implementacja musi być : dokonana w odpowiednim czasie, zupełna (sprawy 239/85 Komisja przeciwko Belgia, 235/82 Komisja przeciwko Włochy), efektywna (sprawa 14/83 von Colson).

Środki w przypadku braku implementacji lub wadliwej implementacji :

  1. Skarga przeciwko państwu do TSUE – wnosi ją komisja lub państwo członkowskie

  2. Wyegzekwowanie przez jednostki odnoszące korzyść z dyrektywy(skarga do sądu krajowego):

  1. Skutek bezpośredni

  2. Skutek pośredni (wymóg zgodnej wykładni)

  3. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa

Norma prawna zawarta w dyrektywie może być bezpośrednio stosowana jeśli :

  1. Spełnia kryteria bezpośredniej skuteczności

  2. Okres transpozycji upłynął

  3. Brak jest transpozycji lub nastąpiła zła transpozycji

Skutek pośredni dyrektywy oznacza obowiązek interpretowania prawa krajowego zgodnie z postanowieniami dyrektywy.

Decyzja

Decyzja ma co do zasady charakter indywidualno-konkretny. Adresatami decyzji mogą być instytucje Unii, państwa UE, przedsiębiorstwa bądź jednostki. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów. Decyzja może jednak nie wskazywać konkretnego adresata (np. decyzja PE ustanawiająca Europejski Komitet Doradczy ds. statystyki). Decyzje niewskazujące adresata mają zasięg ogólny oraz wymagają ogłoszenia (tak jak decyzje przyjęte w zwykłej bądź szczególnej procedurze ustawodawczej). Z orzecznictwa TS wynika, że decyzja może nałożyć bezpośrednio skuteczne obowiązki na adresata, jej adresat nie ma swobody co do sposobu jej wykonania. Jeśli jest skierowana do państwa członkowskiego może być powołana przez jednostkę przeciw państwu, lecz nie może wywoływać skutków horyzontalnych. Decyzja, która nie wskazuje adresata wywołuje skutki w stosunku do wszystkich, których potencjalnie może dotyczyć.

Inne akty

Zalecenia

Po raz pierwszy w Traktatach zawarto ogólne przepisy proceduralne dotyczące zaleceń. Trzy instytucje przyjmują zalecenia : Rada, Komisja oraz EBC (art. 292 TFUE). Zalecenia nie wiążą prawnie, lecz wywołują pewne skutki prawne (np. sądy krajowe są zobowiązane wziąć pod uwagę zalecenia w celu rozstrzygnięcia sporów im przedstawionych).

Opinie

Także nie wiążą prawnie, jednak są z nimi związane skutki prawne. Np. Rada potrzebuje opinii PE przed podjęciem decyzji choć nie musi jej uwzględniać. Lecz brak opinii to naruszenie proceduralne i może skutkować nieważnością aktu.

Porozumienia międzyinstytucjonalne

Po wejściu w życie Traktatu z Lizbony porozumienia międzyinstytucjonalne stanowią formalne akty, którymi posługują się instytucje. Np. art. 295 TFUE mówi, że PE, Rada i Komisja konsultują się wzajemnie oraz za wspólnym porozumieniem ustalają warunki współpracy. Nie wszystkie porozumienia są prawnie wiążące (o tym decyduje jego treść).

Instrumenty nieformalne

Do tej kategorii należą np. deklaracje, uchwały, wytyczne, komunikaty, zawiadomienia itp. Jednak niektóre z tych aktów mogą okazać się prawnie wiążące. Skutek każdego takiego aktu musi być oceniany indywidualnie z uwzględnieniem jego treści, przedmiotu i celu oraz kompetencji instytucji do jego wydania. Akty te mogą być kontrolowane przez TS.

Akty niewiążące prawnie wraz z zaleceniami i opiniami należą do tzw. miękkiego prawa (soft law). Są mniej sformalizowane, łatwiej je zmienić bądź uchylić. Mogą rodzić po stronie jednostek uprawnione oczekiwanie (mogą wywoływać skutki prawne – zasada zaufania). Instytucja musi mieć ponadto kompetencje do ich przyjęcia.

Akty powiązane z prawem Unii

Umowy zawarte między państwami członkowskimi

Istnieją pewne sfery, w których państwa członkowskie mogą zawierać między sobą umowy międzynarodowe, bez udziału UE lub przy pomocy np. Komisji (np. ochrona osób, zniesienie podwójnego opodatkowania wewnątrz Wspólnoty). Obszary te wskazywał art. 293 TWE, który został uchylony przez Traktat z Lizbony. Pozostały jednak umowy zawarte przez państwa członkowskie (np. konwencja brukselska o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych z 1968r). Umowy zawarte na podstawie dawnego art. 293 TWE :

  1. Wiążą państwa członkowskie

  2. Nie wiążą automatycznie nowego państwa członkowskiego

  3. Nie są prawem Unii, ale są z nim silnie powiązane

  4. Stanowią formę harmonizacji prawa krajowego

  5. Mogą wychodzić poza ramy Traktatów, ale muszą być z nim zgodne

  6. Nie mogą zmieniać istniejącego prawa Unii

Akty przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie

Czasami gdy Rada widzi potrzebę pewnego działania, a nie ma w tym zakresie niezbędnych kompetencji, państwa UE uciekają się do formuły „decyzji Rady i przedstawicieli państw członkowskich zebranych w Radzie”. Akty te mogą być uważane za umowy międzynarodowe państw członkowskich zawierane w sposób uproszczony (można je wtedy uznać za akty powiązane z prawem Unii). Przykładem takiej decyzji jest Decyzja przedstawicieli rządów państw UE z 8 lipca 2010 r. w sprawie mianowania sędziów Sądu. Akty przedstawicieli rządów państw UE zebranych w Radzie : nie są prawem Unii, lecz są z nim powiązane ; o ich skutkach rozstrzyga prawo międzynarodowe ; państwo członkowskie decyduje o procedurze krajowej.

Akty wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

Kompetencje Unii w zakresie WPZiB unormowane są w tytule V TUE. Unia określa i prowadzi wspólne polityki i działania zewnętrzne, a w swoich działaniach zewnętrznych dąży do osiągnięcia swoich celów z poszanowaniem zasad, na jakich jest oparta. Nad spójnością jej działań zewnętrznych czuwa Rada i Komisja wspomagane przez Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Art. 21 TUE : działania Unii oparte są na zasadach, które leżą u podstaw jej utworzenia, oraz które zamierza wspierać na świecie :demokracji, państwa prawnego, powszechności i niepodzielności praw człowieka i podstawowych wolności, poszanowania zasad Karty Narodów Zjednoczonych oraz prawa międzynarodowego. Unia określa i prowadzi polityki w dziedzinie stosunków międzynarodowych w celu : ochrony swoich wartości, interesów, bezpieczeństwa, niezależności i integralności, umacniania i wspierania demokracji, utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom, wspierania trwałego rozwoju gospodarczego, zachęcania wszystkich krajów do integracji, zrównoważonego zarządzania światowymi zasobami naturalnymi, niesienia pomocy regionom dotkniętym katastrofami lub klęskami żywiołowymi oraz wspierania systemu międzynarodowego opartego na silniejszej współpracy wielostronnej i na dobrych rządach na poziomie światowym.

Rada Europejska określa jednomyślnie strategiczne cele i interesy Unii (przyjmują one formę decyzji). Decyzje Rady Europejskiej :

  1. Określają strategiczne cele i interesy Unii w oparciu o zasady określone w art. 21 TUE

  2. Dotyczą WPZiB i wszelkich innych działań zewnętrznych

  3. Określają ich czas trwania oraz środki, które mają zostać udostępnione przez UE i państwa UE

  4. Podejmowane są jednomyślnie na zalecenie Rady przyjmowane przez nią na warunkach przewidzianych dla każdej dziedziny

  5. Wymagają wykonania (nie skutkują bezpośrednio, nie dają praw jednostce)

  6. Wykonywane są środkami przywidzianymi w Traktatach dla konkretnych dziedzin

  7. Mogą dotyczyć :

  1. Stosunków Unii z określonym krajem lub regionem

  2. Określonego tematu

WPZiB :

  1. Jest określana i realizowana przez Radę Europejską i Radę stanowiące jednomyślnie (chyba że Traktaty stanowią inaczej)

  2. Wyklucza się przyjmowanie aktów ustawodawczych

  3. Wykonuje ją wysoki przedstawiciel Unii oraz państwa członkowskie

  4. TS UE nie ma jurysdykcji z wyjątkiem kontroli :

  1. Przestrzegania art. 40 TUE

  2. Legalności decyzji przewidujących środki ograniczające wobec osób fizycznych (art. 275 TFUE)

Państwa członkowskie popierają, aktywnie i bez zastrzeżeń WPZiB w duchu lojalności i wzajemnej solidarności (zasada lojalnej współpracy). Unia prowadzi WPZiB poprzez :

  1. Określanie ogólnych wytycznych

  2. Przyjmowanie decyzji określających

  1. działania, które powinny być prowadzone przez Unię

  2. stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię

  3. zasady wykonania ww. decyzji

  4. umacnianie współpracy między państwami UE w prowadzeniu ich polityki

Rada opracowuje WPZiB oraz podejmuje decyzje niezbędne do realizacji tej polityki na podstawie ogólnych wytycznych i strategicznych kierunków określonych przez Radę Europejską oraz podejmuje w tym celu niezbędne decyzje. Adresatami decyzji Rady są państwa UE oraz instytucje UE.

Rodzaje decyzji podejmowanych przez Radę w ramach WPZiB :

  1. decyzje określające działania operacyjne Unii:

  1. przyjmowane, gdy sytuacja międzynarodowa wymaga działań operacyjnych Unii

  2. określają ich zasięg, cele, środki, jakie mają być oddane do dyspozycji Unii, warunki wprowadzania ich w życie oraz czas ich trwania

  3. mogą być zmienione, jeżeli okoliczności tego wymagają

  4. wiążą państwa UE w odniesieniu do zajmowanych przez nie stanowisk i prowadzonych działań. Państwo członkowskie :

- ma obowiązek poinformowania Rady o zajęciu krajowego stanowiska lub podjęciu jakiegokolwiek krajowego działania w zastosowaniu decyzji itp.

- może zastosować samodzielne pilne środki

- w przypadku poważnych trudności w wykonaniu decyzji, powiadamia Radę, która poszukuje właściwych rozwiązań

2) decyzje określające stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię (dawne wspólne stanowiska). Określają one podejście Unii do danego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym

Państwa UE zapewniają zgodność swych polityk krajowych ze stanowiskami Unii (np. w formie wspólnego stanowiska przyjmowana była decyzja w sprawie zastosowania przez UE sankcji ekonomicznych w stosunku do państw trzecich – do wykonania tego rodzaju decyzji stosowane SA kompetencje określone w art. 215 TFUE – środki ograniczające wobec osób fizycznych – Rada stanowi większością kwalifikowaną na wspólny wniosek Komisji oraz wysokiego przedstawiciela).

  1. Decyzje określające zasady wykonania ww. decyzji, są to decyzje wykonawcze w stosunku do decyzji operacyjnych i decyzji określających stanowisko Unii, wiążą instytucje Unii i państwa członkowskie

  2. Decyzje samoistne – decyzje podejmowane na podstawie szczegółowych przepisów TUE (np. decyzja na podstawie art. 33 TUE dotycząca mianowania specjalnego przedstawiciela.

Ważnym instrumentem WPZiB są umowy międzynarodowe (Unia może zawierać umowy w zakresie WPZiB z jednym lub większą ilością państw lub z organizacjami międzynarodowymi). Stroną w nich jest Unia. Wiążą instytucje Unii i państwa członkowskie.

W zakresie WPZiB mogą być stosowane także środki nieformalne np. zalecenia Rady itp. Skutek prawny tych aktów powinien być oceniany z uwzględnieniem ich treści, przedmiotu i celu oraz szczególnych okoliczności konkretnego przypadku. Nie mają one na ogół charakteru wiążącego prawnie ale stwarzają zobowiązania polityczne.

Akty prawne WPZiB :

  1. Decyzje Rady Europejskiej

  2. Decyzje Rady

  3. Zalecenia

  4. Umowy międzynarodowe UE

Akty przyjęte przed 1 grudnia 2009 w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych

Akty prawne dawnego III Filaru :

  1. Wspólne stanowiska – ustalają sposób postępowania UE w danej sprawie

  2. Decyzje ramowe – środek harmonizacji prawa krajowego państw UE

  3. Decyzje

  4. Umowy międzynarodowe państw członkowskich

  5. Umowy międzynarodowe UE

Wspólne stanowiska :

  1. Ustalają sposób postępowania UE w danej sprawie

  2. Wiążą państwa członkowskie

  3. Same w sobie nie wywierają skutków prawnych wobec osób trzecich

  4. Nie mogą być przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności ani pytania prejudycjalnego, chyba że dotyczy to przypadku wspólnego stanowiska, którego zasięg, z uwagi na jego treść, przekracza zasięg przewidziany w traktacie UE dla tego rodzaju aktu

O tych zasadach TS orzekł w sprawie P Gestoras Pro Amnistia i inni przeciwko Rada

Decyzje ramowe :

  1. Służą zbliżaniu prawa krajowego państw UE

  2. Wiążą państwa członkowskie w odniesieniu do rezultatu, pozostawiają jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków – wymagają, tak jak dyrektywy w I filarze, transpozycji

  3. Nie wywołują skutku bezpośredniego

  4. Zezwalają jednostkom na powołanie się na nie przed sądami krajowymi celem doprowadzenia do wykładni prawa krajowego zgodnej z decyzjami ramowymi (np. sprawa C-105/03 Maria Pupino).

  5. Mogą być np. przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności oraz pytania prejudycjalnego (TS może orzekać w trybie prejudycjalnym, tylko jeśli państwo członkowskie uznało jego jurysdykcję przez złożenie jednostronnej deklaracji).

Decyzje :

  1. Uchwalane były przez Radę dla osiągnięcia jakichkolwiek innych rezultatów zgodnych z celami III filaru, z wyłączeniem zbliżania przepisów ustawodawczych i wykonawczych państw UE

  2. Wiążą państwa UE

  3. Nie wywołują skutku bezpośredniego

  4. Mogą być przedmiotem np. skargi o stwierdzenie nieważności lub pytania prejudycjalnego

W ramach III filaru zawierane były umowy międzynarodowe (zarówno umowy Unii, jak i państw członkowskich – tzw. konwencje, które podlegają jurysdykcji TS). W III filarze stosowane były też środki nieformalne (uchwały, deklaracje, zalecenia itp.).

Art. 10 protokołu nr 36 w sprawie postanowień przejściowych potwierdza, że jako środek przejściowy w odniesieniu do aktów prawnych Unii w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, przyjętych przed 1 grudnia 2009, w dniu wejścia w życie Traktatu z Lizbony instytucje dysponują następującymi uprawnieniami :

  1. Uprawnienia przyznane Komisji na mocy artykułu 258 TFUE nie mają zastosowania (nie ma zastosowania skarga na niewywiązanie się państwa członkowskiego z zobowiązań)

  2. Uprawnienia przyznane TS UE na mocy tytułu VI TUE pozostają niezmienione (?)

Z dotychczasowego orzecznictwa TS w odniesieniu do aktów dawnego III filaru wynika, że :

  1. Zasada bezpośredniego skutku jako zasada prawa Unii nie ma zastosowania np. do decyzji i decyzji ramowych, a także wspólnych stanowisk

  2. Zasada lojalnej współpracy ma zastosowanie

  3. Zasada wykładni zgodnej (skutek pośredni) podlega ograniczeniom wynikającym z ogólnych zasad prawa (zasada pewności prawa, zakaz działania prawa wstecz itp.)

  4. Środki przyjęte w tym filarze muszą być zgodne z prawami podstawowymi

Środki przejściowe – akty III filaru przyjęte przed 1 grudnia 2009 :

  1. Nie ma skargi Komisji o niewywiązanie się ze zobowiązań

  2. Uprawnienia TS tak jak przed TL

  3. Zmiana aktu prawnego – nowy akt – stosowanie uprawnień instytucji zgodnie z Traktatami

  4. W każdym przypadku akt przestaje obowiązywać 1 grudnia 2014 r.

Procedury stanowienia prawa UE

Wstęp

Wejście w życie Traktatu z Lizbony wprowadziło istotne zmiany w dziedzinie stanowienia prawa UE. W zakresie prawa pierwotnego ograniczają się one do uzupełnienia procedury rewizji traktatów oraz umacniają tzw. procedurę kładki. Jednak co do prawa pochodnego zmiany są bardziej istotne, gdyż zlikwidowano filarową strukturę Unii.

Traktaty stanowiące Unię

Składają się one z trzech grup umów międzynarodowych :

  1. Traktaty ustanawiające podstawę Unii(po wejściu w życie Traktatu z Lizbony są to TUE i TFUE)

  2. Traktaty rewizyjne – mają na celu zmianę traktatów stanowiących podstawę Unii

  3. Traktaty akcesyjne – dokonują zmiany w traktatach stanowiących podstawę Unii poprzez ustanowienie nowego państwa członkowskiego

Procedura zwierania Traktatów stanowiących podstawę Unii

Traktaty Rzymskie podobnie jak EWWiS zostały przyjęte zgodnie z zasadami dotyczącymi międzynarodowych umów wielostronnych. Teksty tych traktatów były wielokrotnie rewidowane, a ostatni traktat rewizyjny (z Lizbony) dokonał zmian w TUE i TWE (zmienił nazwę na TFUE) oraz ujednolicił Unię strukturalnie.

Procedura przyjęcia traktatów rewizyjnych

Procedurę te zmienił istotnie Traktat z Lizbony, wyróżniamy bowiem :

  1. Zwykłą procedurę zmiany

  2. Uproszczone procedury zmiany (tzw. procedury kładki).

Zwykła procedura zmiany Traktatów stanowiący podstawę UE :

  1. Propozycję zmiany Traktatów może przedłożyć do Rady UE rząd każdego państwa UE, PE lub Komisja

  2. Propozycja zostaje notyfikowana przez Radę UE Radzie Europejskiej i parlamentom państw UE

  3. Rada Europejska, po konsultacji z PE i Komisją (a czasami też z EBC) opowiada się zwykłą większością głosów za rozpatrzeniem proponowanych zmian

  4. Przewodniczący Rady Europejskiej zwołuje Konwent (złożony z przedstawicieli parlamentów, szefów państw lub rządów państw UE, przedstawicieli PE i Komisji); Konwent przyjmuje zalecenia dla Konferencji Międzyrządowej

  5. Rada Europejska może zwykłą większością głosów, po uzyskaniu zgody PE, podjąć decyzję o niezwoływaniu Konwentu

  6. Przewodniczący Rady UE (przedstawiciel prezydencji rotacyjnej) zwołuje Konferencję przedstawicieli państw UE (Konferencję Międzyrządową), celem uchwalenia za wspólnym porozumieniem zmian, jakie mają zostać dokonane w Traktatach; ostatnim etapem jest zaakceptowanie propozycji na najwyższym szczeblu politycznym – przez szefów państw lub rządów

  7. W końcowym etapie projekt zmian staje się przedmiotem pracy służb prawnych Rady w celu przygotowania ostatecznego projektu traktatu rewizyjnego. Jest on następnie podpisywany przez przedstawicieli państw UE i wchodzi w życie po dokonaniu ratyfikacji przez wszystkie państwa zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi

  8. Jeżeli traktat rewizyjny nie został ratyfikowany w ciągu 2 lat od jego podpisania, ale ratyfikowało go co najmniej 4/5 państw, sprawą zajmuje się Rada Europejska.

Procedury kładki (służą do dokonania modyfikacji Traktatów przez Radę UE lub Radę Europejską). Obecnie są dwie odmiany :

  1. Procedura kładki sensu stricto – zmiana postanowień traktatu wyłącznie na mocy decyzji RE)

  2. Procedura kładki zaopatrzona zastrzeżeniem ratyfikacji – decyzja RE o zmianie traktatu wymaga ratyfikacji przez państwa UE

Traktat z Lizbony ustanowił „Uproszczone procedury zmiany” nadając procedurze kładki charakter strukturalny.

Zmiany postanowień części III TFUE „Polityki i działania wewnętrzne UE”:

  1. Wniosek państwa, PE, Komisji

  2. Rada Europejska (decyzja jednomyślna po konsultacji z PE, Komisją, czasami EBC)

  3. Ratyfikacja przez państwa członkowskie

  4. Nie można zwiększać kompetencji UE przyznanej w traktatach

Zmiana zwykłej procedury ustawodawczej na specjalną i odwrotnie :

  1. O zamiarze podjęcia decyzji informowane są parlamenty państw UE

  2. Jeśli choć jeden parlament notyfikuje sprzeciw (w ciągu sześciu miesięcy od przekazania informacji o zamiarze), decyzja nie może być podjęta

  3. W przypadku braku sprzeciwu, decyzję podejmuje Rada Europejska

  4. Rada Europejska stanowi jednomyślnie

  5. Musi uzyskać uprzednio zgodę PE podjętą przez większość członków wchodzących w jego skład

W postanowieniach TUE i TFUE można znaleźć kilkanaście procedur kładek odnoszących się do konkretnych postanowień Traktatów.

Procedura zawierania traktatów akcesyjnych :

  1. Wniosek o członkostwo w UE państwo kieruje do Rady

  2. O wniosku informowany jest PE i parlamenty narodowe państw członkowskich

  3. Rada decyduje na najważniejszych etapach procedury jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji i uzyskaniu zgody PE, udzielonej większością głosów jego członków

  4. Brane są pod uwagę „kryteria kwalifikacji” uzgodnione przez Radę Europejską

  5. Rada decyduje o wszczęciu procedury

  6. Rada zwraca się uprzednio o opinię wstępną KE

  7. Rada decyduje o wszczęciu negocjacji akcesyjnych

  8. Po zakończeniu negocjacji ich wyniki ujmowane są przez komitet draftingowy (redakcyjny) w formę traktatu akcesyjnego

  9. Tekst traktatu przedkładany jest do PE, który musi wyrazić na traktat zgodę

  10. Komisja zajmuje stanowisko, którym Rada nie jest formalnie związana

  11. Rada decyduje jednomyślnie o przyjęciu projektu traktatu

  12. Podpisanie traktatu akcesyjnego przez przedstawicieli państw UE i państw kandydujących

  13. Ratyfikacja przez wszystkie umawiające się państwa zgodnie z ich wymaganiami konstytucyjnymi

Rada działa w najważniejszych etapach w składzie szefów państw i rządów państw UE.

Zawieranie umów międzynarodowych przez UE z państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi

Przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony we Wspólnotach istniały różne procedury zawierania umów międzynarodowych. Jednak od 1 grudnia 2009 zaczęła obowiązywać jednolita procedura zawierania umów przez UE (określona w art. 218 TFUE). Orzecznictwo ETS odnoszące się uprzednio do umów międzynarodowych zawieranych przez Wspólnotę obecnie dotyczy umów zawieranych przez Unię.

Procedura określona w art. 218 TFUE :

  1. Komisja Europejska lub Wysoki przedstawiciel przedstawiają zalecenia Radzie UE

  2. Rada UE podejmuje decyzję w sprawie

  1. Podjęcia rokowań

  2. Mianowania negocjatora lub przewodniczącego zespołu negocjatorów

  1. Rada UE :

  1. Może skierować wytyczne do negocjatora

  2. Może wyznaczyć specjalny komitet, w konsultacji z którym należy prowadzić rokowania

  1. Rada UE :

  1. Na wniosek negocjatora podejmuje decyzje upoważniającą do podpisania umowy

  2. W stosownych przypadkach decyduje o tymczasowym stosowaniu umowy do czasu jej wejścia w życie

  1. Rada UE :

  1. Na wniosek negocjatora przyjmuje decyzje o zawarciu umowy

  1. Zakres udziału PE :

  1. Decyzja Rady UE w sprawie zawarcia umowy wymaga uzyskania zgody PE w odniesieniu do :

- układów stowarzyszeniowych

- umów o przystąpieniach UE do EKPCz

- Umów tworzących „specyficzne ramy instytucjonalne”

- umów mających istotne skutki budżetowe dla UE

- umów dotyczących dziedzin objętych zwykłą procedurą ustawodawczą lub specjalną procedurą ustawodawczą, w ramach której wymagana jest zgoda PE

b) decyzja Rady UE w sprawie zawarcia umowy wymaga w pozostałych przypadkach konsultacji z PE

c) PE jest „natychmiast i w pełni” informowany o przebiegu wszystkich etapów procedury

d) PE nie uczestniczy w zawieraniu umów dotyczących wyłącznie WPZiB

7) formuła podejmowania przez Radę UE decyzji :

a) w toku całej procedury Rada UE decyduje większością kwalifikowaną

b)Rada UE decyduje jednak jednomyślnie w stosunku do :

- umów obejmujących dziedziny, w których dla przyjęcia aktu UE wymagana jest jednomyślność

- układów stowarzyszeniowych

- umów w dziedzinie współpracy gospodarczej, finansowanej i technicznej zawieranych z kandydatami do członkowstwa w UE

- umowy o przystąpienia Unii do EKPCz

8) odrębne postanowienia dotyczą podjęcia decyzji przez Radę UE w ramach „uproszczonej zmiany” umów międzynarodowych, decyzji Rady UE w sprawie zatwierdzenia stosowania umowy międzynarodowej oraz ustalenia stanowiska Unii w ramach organu ustanowionego na mocy umowy

9 ) opinia ETS w sprawie zgodności przewidywanej umowy z Traktatami :

  1. Podmioty uprawnione do wystąpienia o opinię : państwa członkowskie, PE, Rada UE lub Komisja

  2. W przypadku opinii negatywnej umowa nie może wejść w życie, chyba że nastąpi jej zmiana lub rewizja Traktatów

Odrębności proceduralne przy zawieraniu umów międzynarodowych przez UE w dwóch dziedzinach :

  1. W dziedzinie Wspólnej Polityki Handlowej – szczególne wymogi proceduralne dotyczą następujących kwestii :

  1. Zalecenie Radzie UE w sprawie podjęcia rokowań przedstawia Komisja

  2. Rokowania prowadzi Komisja

  3. Komisja prowadzi rokowania w konsultacji ze specjalnym komitetem (Komitet Artykułu 207)

  4. Rada UE może skierować wytyczne do Komisji

  5. Komisja składa regularne sprawozdania Komitetowi oraz PE

  6. Rada UE stanowi w toku procedury większością kwalifikowaną

  7. Rada UE stanowi jednomyślnie w odniesieniu do

- umów w dziedzinie handlu usługami i w dziedzinie handlowych aspektów własności intelektualnej oraz bezpośrednich inwestycji zagranicznych, jeżeli zawierają one przepisy wymagające jednomyślności do przyjęcia przepisów wewnętrznych

- umów w dziedzinie handlu usługami w dziedzinie kultury i usługami audiowizualnymi jeżeli umowy te mogłyby zagrozić różnorodności językowej i kulturowej Unii

- umów w dziedzinie handlu usługami społecznymi oraz w zakresie edukacji i zdrowia, jeżeli umowy te mogłyby w znacznym stopniu zakłócać działanie krajowego systemu tych usług i wywierać negatywny wpływ na odpowiedzialność państw UE za ich zapewnienie

2)w dziedzinie dotyczącej ustalania kursów wymiany euro w stosunku do walu państw trzecich :

a) zalecenie Radzie UE w sprawie podjęcia rokowań przedstawia EBC albo Komisja po konsultacji z EBC

b) Rada UE stanowi w toku tej procedury jednomyślnie po konsultacji z PE

c) Rada UE decyduje o ustaleniach dotyczących rokowań oraz o zawarciu umowy na zalecenie Komisji i po konsultacji EBC

d) Komisja jest w pełni włączana do rokowań

Stanowienie unijnego prawa pochodnego

Uwagi wstępne

Na mocy Traktatu z Lizbony wprowadzono co do aktów ustawodawczych zwykłą procedurę ustawodawczą oraz specjalną procedurę ustawodawczą. W odniesieniu do aktów nieustawodawczych procedurę opisuje art. 290 TFUE. Umocniła się także pozycja Komisji w inicjowaniu unijnych aktów prawnych (ma ona wyłączne prawo inicjatywy jeśli chodzi o akty ustawodawcze, chyba ze Traktaty stanowią inaczej). W odniesieniu do pozostałych aktów na drodze wyjątku inicjatywę mogą mieć też PE, EBC, TS UE, EBI i Wysoki Przedstawiciel. Traktat z Lizbony wprowadza też inicjatywę obywatelską (milion mieszkańców ze znacznej liczby państw członkowskich – mogą zwrócić się do Komisji).

Stanowienie aktów ustawodawczych

Zwykła procedura ustawodawcza :

  1. Inicjatywa legislacyjna : wyłącznie KE – przedstawia projekt PE i Radzie UE

  2. Pierwsze czytanie :

  1. PE uchwala stanowisko i przekazuje je Radzie

  2. Rada UE :

- zatwierdza stanowisko PE, projekt zostaje przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku PE

- Nie zatwierdza stanowiska PE : Rada przyjmuje własne stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je PE

* Rada informuje PE o powodach przyjęcia ww. stanowiska

* Komisja informuje PE o swoim stanowisku

3) drugie czytanie :

a) jeżeli PE w ciągu 3 miesięcy ( PE działa większością głosów jego członków)

- zatwierdzi stanowisko Rady lub nie wypowie się – dany akt uważa się za przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku rady

- odrzuci stanowisko Rady – proponowany akt uważa się za nieprzyjęty

- zaproponuje poprawki do stanowiska Rady – zmieniony tekst jest przekazywany Radzie i Komisji, która wydaje opinię w przedmiocie tych poprawek

b) w trzecim przypadku – Rada w ciągu trzech miesięcy od otrzymania poprawek PE :

- przyjmie wszystkie te poprawki – dany akt uważa się za przyjęty

- nie przyjmie wszystkich poprawek – przewodniczący Rady w porozumieniu z przewodniczącym PE zwołuje komitet pojednawczy (w terminie 6 tygodni)

* Rada stanowi QMV (?)

* Rada stanowi jednomyślnie w sprawie poprawek, które stały się przedmiotem negatywnej opinii Komisji

4) Procedura pojednawcza :

a) Komitet pojednawczy – członkowie Rady i PE w równej liczbie

b) zadanie – doprowadzić do porozumienia w sprawie wspólnego projektu działając QMV

c) termin – 6 tygodni od zwołania

d) podstawa – stanowiska PE i Rady w drugim czytaniu

e) Komisja : uczestniczy w pracach i działa na rzecz zbliżenia stanowisk PE i Rady

f) jeżeli w terminie 6 tygodni od jego zwołania komitet pojednawczy nie zatwierdzi wspólnego projektu - proponowany akt uważa się za nieprzyjęty

5) trzecie czytanie : komitet pojednawczy zatwierdza wspólny projekt :

a) PE i Rada mają 6 tygodni od zatwierdzenia na przyjęcie danego aktu zgodnie z tym projektem :

- PE stanowi większością oddanych głosów

- Rada stanowi QMV

b) w przeciwnym razie proponowany akt uważa się za nieprzyjęty

6) terminy 3 miesięcy i 6 tygodni :

a) mogą być przedłużane najwyżej, odpowiednio, o miesiąc i o 2 tygodnie z inicjatywy PE lub Rady

Specjalna procedura ustawodawcza :

  1. Inicjatywa legislacyjna : państwa UE, PE, EBC, ETS, EBI

  2. Środki prawne : rozporządzenia, dyrektywy, decyzje

  3. Instytucje uchwalające :

  1. PE z udziałem Rady

  2. Rada z udziałem PE

- zastępuje uprzednią procedurę zgody i konsultacji (ze strony PE), likwidacji uległa poprzednia procedura współpracy

Po wejściu w życie Traktatu z Lizbony ważnym mechanizmem stało się nadzorowanie przez parlamenty narodowe państw UE przestrzegania zasady proporcjonalności. Mechanizm ten działa wówczas, gdy akt ustawodawczy nie jest objęty kompetencją wyłączną UE.

Stanowienie aktów nieustawodawczych

Jeśli chodzi o stanowienie aktów delegowanych (wydawanych przez Komisję na podstawie aktu ustawodawczego) to postanowienia art. 290 TFUE zawierają zarówno zastrzeżenia :

  1. Merytoryczne, mające wpływ na procedurę przyjęcia stosownego aktu delegowanego : PE lub Rada może bowiem zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień

  2. Proceduralne – akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy PE lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy

Jeżeli chodzi o akty wykonawcze (precyzujące jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii – art. 291 TFUE) to stosowne uprawnienia mogą być powierzone na mocy tych aktów Radzie lub Komisji. Rada może wydawać akty wykonawcze też w zakresie WPZiB. W pozostałym zakresie uprawnienia Rady i Komisji do wydawania aktów wykonawczych pokrywają się z uprzednią procedurą ko mitologiczną.

Podpisywanie aktów prawa pochodnego UE (art. 297 TFUE)

  1. Akty ustawodawcze przyjęte zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą są podpisywane przez przewodniczącego PE i przewodniczącego Rady UE

  2. Akty ustawodawcze przyjęte zgodnie ze specjalną procedurą są podpisywane przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła

  3. Akty nieustawodawcze przyjęte w formie rozporządzeń, dyrektyw oraz decyzji, w przypadku gdy te ostatnie nie wskazują adresata, są podpisywane przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła.

Publikacja aktów prawa pochodnego UE

Organem promulgacyjnym Unii jest Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej. Publikacji podlegają :

  1. Akty ustawodawcze

  2. Rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, które skierowane są do wszystkich państw członkowskich, jak również decyzje, które nie wskazują adresata

Wejście w życie aktów :

  1. Akty ustawodawcze wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub w jego braku, 20-tego dnia po ich publikacji

  2. Akty nieustawodawcze i akty „bez przymiotnika” przyjęte w formie rozporządzenia, dyrektywy, które są skierowane do wszystkich państw UE, jak również decyzje, które nie wskazują adresata, wchodzą one w życie z dniem w nich określonym lub w jego braku 20-tego dnia po ich publikacji w Dzienniku Urzędowym UE

  3. Inne dyrektywy, jak również decyzje, które wskazują adresata, są notyfikowane adresatom i stają się skuteczne wraz z notyfikacją

Formuła podejmowania w Radzie decyzji większością kwalifikowaną

Do wejścia w życie Traktatu z Nicei decyzje były podejmowane tzw. głosami ważonymi (czasami poza odpowiednią wagą głosów należało zebrać 2/3 liczby państw członkowskich). Procedury były skomplikowane i nie warte omówienia tutaj. Zmiany wprowadził Traktat z Nicei :

Podjęcie decyzji w Radzie UE większością kwalifikowaną wymaga :

  1. Zebrania odpowiedniej liczby tzw. głosów ważonych :

  1. Przy 27 państwach członkowskich – 255 na łączną sumę 345 głosów

  2. Dla stworzenia tzw. mniejszości blokującej należy zebrać 91 głosów ważonych

  1. Zebrania większości państw :

  1. Gdy projekt aktu pochodzi od Komisji – więcej niż połowy państw

  2. W innych przypadkach – co najmniej 2/3 państw

  1. Państwa opowiadające się za podjęciem decyzji muszą dysponować co najmniej 62% populacji UE(test fakultatywny, przeprowadzany na żądanie jednego z państw członkowskich)

Formuła większości kwalifikowanej wg Traktatu z Lizbony :

  1. Do 1 listopada 2014 obowiązuje formuła nicejska

  2. Od 1 listopada 2014 zaczyna obowiązywać formuła oparta na tzw. podwójnej większości – aby podjąć decyzję w Radzie należy :

  1. Zebrać większość 55 % plus jedno państw członkowskich

  2. Państwa opowiadające się za podjęciem decyzji muszą dysponować co najmniej 65 % populacji UE

  1. Formuła ta została sprecyzowana w dwóch istotnych obszarach :

  1. Sprecyzowano tzw. mniejszość blokującą – grupa państw blokująca podjęcie decyzji musi nie tylko dysponować co najmniej 35 % populacji UE i liczyć co najmniej 4 państwa

  2. W niektórych istotnych dziedzinach (WPZiB, polityki gospodarczej i pieniężnej itp.) dla podjęcia decyzji konieczne będzie zgromadzenie co najmniej 72 % liczby państw UE

W okresie przejściowym (od 1 listopada 2014 do 31 marca 2017) każde państw będzie mogło zażądać powrotu do systemu nicejskiego i przeprowadzenia głosowania według starej formuły. Będzie można ponadto odwołać się do tzw. formuły z Janiny (Ustalona w Traktacie Konstytucyjnym. Polega na tym, że jeżeli państwa nie zgadzające się na podjęcie decyzji zgromadzą ¾ jednego z testów mniejszości blokującej czyli 34 % liczby państw UE lub 26 % populacji UE, Rada ponownie zajmuje się sprawą i poszukuje satysfakcjonującego rozwiązania w rozsądnym czasie).

Od 1 kwietnia 2017 zacznie obowiązywać formuła lizbońska, jednak będzie można wciąż odwołać się do Formuły z Janiny.

Zapewnienie efektywności prawu UE w Polsce

Podstawy prawne

Polska jest częścią UE od 1 maja 2004 na mocy Traktatu Akcesyjnego z 16 kwietnia 2003. Warunki przyjęcia i wynikające z niego dostosowania w Traktatach założycielskich są przedmiotem Aktu dotyczącego warunków przystąpienia oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę UE. Akt jest integralną częścią Traktatu akcesyjnego. Art. 2 Aktu stwierdza, że Polska związana jest nie tylko Traktatami założycielskimi, ale także aktami instytucji unijnych przyjętymi przed dniem przystąpienia. Traktat akcesyjny i jego integralne części stanowią z punktu widzenia prawa polskiego ratyfikowaną umowę międzynarodową. Polska jest także związana umowami zmieniającymi Traktaty założycielskie (np. Traktatem o przystąpieniu Bułgarii i Rumunii do UE, czy Traktatem z Lizbony, które zostały przyjęte za zgodą wyrażoną w ustawie w trybie art. 90 Konstytucji RP – 2/3 większości głosów w sejmie i senacie). Umowa przekazująca kompetencje władzy państwowej organizacji międzynarodowej jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa. Może być bezpośrednio stosowana jeśli została ogłoszona w Dzienniku Ustaw i nie wymaga przepisów wykonawczych. Umowa taka ma pierwszeństwo w stosunku do ustawy.

Normy Traktatów mogą być bezpośrednio stosowane jeśli spełniają wymogi bezpośredniości (są jasne, bezwarunkowe, zupełne). Z prawa Unii wynika prymat stosowania zarówno prawa pierwotnego jak i prawa pochodzącego od instytucji Unii w stosunku do wszelkich norm prawa krajowego, w tym także do Konstytucji. Kwestia prymatu nie jest więc w pełni uregulowana w Konstytucji (jest to kwestia sporna, w końcu jednak wyłączono z tej zasady Konstytucję, lecz pominięto Traktat ratyfikowany za zgodą wyrażoną w referendum ogólnokrajowym).

Wątpliwości jednak nie budzi pierwszeństwo prawa pierwotnego w stosunku do ustawy. Potwierdza to orzeczenie TK z 11 maja 2005 w sprawie Traktatu o przystąpieniu do UE.

Orzeczenie TK z 19 grudnia 2006 w sprawie podatku akcyzowego na samochody używane

Mimo rozwiązań konstytucyjnych, bezpośrednia skuteczność umów międzynarodowych (w tym prawa unijnego) stwarzała pewne problemy. Sprawa polegała na tym, że zgodnie z ustawą o podatku akcyzowym, należało płacić podatek za auta sprowadzane z innych państw członkowskich co było sprzeczne z ówczesnym art. 90 TWE (obecnie art. 110 TFUE). Sądy administracyjne twierdziły, że ustawę należy stosować dopóki nie zostanie ona uchylona przez ustawodawcę lub TK. Była także sprawa przed TS UE (C-313/05 Brzeziński – TS orzekł, że nakładanie podatku jest sprzeczne z art. 90 TWE). Trybunał Konstytucyjny natomiast potwierdził :

  1. Obowiązek sądu bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego

  2. Brak konieczności zwracania się do TK z pytaniami prawnymi dotyczącymi zgodności prawa krajowego z prawem unijnym czy czekania na uchylenie bądź zmianę ustawy przez ustawodawcę

  3. Prymat prawa wspólnotowego w stosunku do ustawy

Innymi słowy, zgodnie z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP w przypadku kolizji normy międzynarodowej (w tym unijnej) i normy krajowej – sąd ma obowiązek niestosowania normy prawa krajowego (bez potrzeby jej uchylania) a zastosowania normy prawa międzynarodowego. Sąd samodzielnie stwierdza istnienie takiej kolizji, a jeśli ma wątpliwości co do treści normy wspólnotowej zwraca się do TS UE, a nie do TK. Jeśli nie jest możliwe bezpośrednie zastosowanie normy prawa wspólnotowego – sąd powinien szukać wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym.

Bezpośrednie stosowanie i prymat prawa pochodnego UE

Prawo pochodzące od instytucji unijnych stosowane jest w Polsce bezpośrednio na podstawie art. 91 ust. 3 Konstytucji („jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”). Obecnie odnosi się ten przepis do Traktatu z Lizbony (ściślej do TUE i TFUE – traktaty konstytuujące Unię) oraz do Traktatu akcesyjnego (ponieważ dotyczy on członkostwa Polski w organizacji międzynarodowej. Bezpośrednie stosowanie prawa pochodnego wynika z wykładni Traktatu, zgodnie z interpretacją TS.

Akceptacja prymatu w stosunku konstytucji przez inne państwa UE – na przykładzie Niemiec

Z orzecznictwa TS wynika prymat obecnego prawa Unii w stosunku do całego prawa krajowego, oparty na zasadzie efektywności i lojalnej współpracy. TS w sprawie Costa przeciwko ENEL orzekł, że ze względu na specyficzny charakter prawa stanowionego przez Traktat i wypływającego z niezależnego źródła, żadne normy prawa wewnętrznego nie mogą mieć przed nim pierwszeństwa…

Potwierdza to orzeczenie w sprawie Tanja Kreil, z którego wynikało, że norma konstytucji zezwalająca na zatrudnianie kobiet w armii tylko na stanowiskach niezwiązanych z obsługą broni jest sprzeczne z dyrektywą EWG o niedyskryminacji kobiet i mężczyzn. Po tym orzeczeniu norma konstytucji została zmieniona.

Sądy konstytucyjne państw UE nie przyjmują prymatu prawa UE bezwarunkowo i szukają dla niego uzasadnienia w krajowej konstytucji. Słynne są orzeczenia Federalnego Sądu Konstytucyjnego Niemiec w sprawie Solange I (akty prawa wspólnotowego miały podlegać kontroli FSK co do ich zgodności z prawami podstawowymi, tak długo jak Wspólnota nie wypracuje własnych gwarancji ochrony praw podstawowych). W 1986 zapadło orzeczenie w sprawie Solange II (FSK uznał wspólnotowy system ochrony praw podstawowych za odpowiadający standardom niemieckiej konstytucji).

Postanowienia FSK w sprawie Traktatu z Maastricht (sprawa Brunner i inni przeciwko TUE) :

  1. Państwa członkowskie są „panami Traktatu” ( a nie instytucje. Dlatego też FSK może kontrolować czy instytucje nie przekroczyły kompetencji)

  2. Akty instytucji WE lub orzeczenia TS wykraczające poza kompetencje WE nie będą miały w RFN mocy wiążącej

  3. TS nie jest w tych sprawach samodzielnie sądem „ostatniego słowa”

Kolejnym ważnym orzeczeniem było orzeczenie z 2000 r. dotyczące regulacji rynku bananów. FSK stwierdził w nim, że skarga dotycząca naruszenia praw podstawowych przez wspólnotowe prawo pochodne jest niedopuszczalna, jeśli w jej uzasadnieniu nie wykaże się, że prawo WE łącznie z orzecznictwem TS znalazło się poniżej wymaganego standardu, określonego w orzeczeniu Solange I.

Stąd wynika, że FSK i inne sądy niemieckie akceptują prymat norm prawa WE :

  1. Nie na podstawie prawa wspólnotowego lecz art. 24 (obecnie 25) konstytucji

  2. Jeśli nie są one sprzeczne z niemiecką konstytucją (prawami podstawowymi) i jeśli instytucje, przyjmując te normy, nie przekroczyły granic swoich kompetencji

Jednak ostatnie orzecznictwo pokazuje, że sądy będą korzystały z tej kompetencji tylko w wyjątkowych wypadkach (oczywiste naruszenia).

W orzeczeniu w sprawie ratyfikacji Traktatu z Lizbony z 30 czerwca 2009 FSK stwierdził, że nie stanowi on zagrożenia dla niemieckiej państwowości (państwa dalej są „panami Traktatu” – Unia sama nie może rozszerzyć swoich kompetencji). Wyrok podkreśla wymóg zachowania proporcji między kompetencjami unijnymi i państwowymi, mimo postępów integracji państwa UE muszą zachować możliwość politycznego kształtowania stosunków gospodarczych, kulturalnych i społecznych na własnym terytorium. Niedopuszczalne byłoby takie przekształcenie organizacji władzy państwowej, które prowadziłoby do pozbawienia Bundestagu zadań o istotnym znaczeniu politycznym. Dotyczy to dziedzin kształtujących warunki życia obywateli (np. obywatelstwo, prawko karne, budżet itp.).

Wyrok podkreśla też, że Niemcy nie uznają absolutnego pierwszeństwa stosowania prawa Unii, lecz jedynie potwierdzają sytuację, jaka wynikła z interpretacji dokonanej poprzednio przez FSK. Prymat prawa Unii jest skuteczny w zakresie kompetencji Unii. O tym jednak, która norma przeważa może orzekać nie tylko TS ale i FSK (jest to konsekwencją tego, że Unia nie jest federacją, oraz że prymat w płaszczyźnie prawa krajowego wynika z upoważnienia konstytucyjnego – ratyfikacji Traktatu).

Sędziowie zastrzegli zatem prawo FSK do kontroli aktów prawnych Unii w skrajnych niejako sytuacjach : w zakresie przestrzegania podziału kompetencji i zasady pomocniczości, oraz zachowania „nienaruszalnego rdzenia niemieckiej tożsamości konstytucyjnej”.

Pluralizm konstytucyjny

Relacja między prawem unijnym a prawem państw członkowskich opisywana jest nie tylko na zasadzie monistycznej czy dualistycznej. Np. N. MacCormick charakteryzuje ją jako „pluralizm prawny podporządkowany prawu międzynarodowemu”, do którego zastosowanie ma premia pacta sunt servanda. TS ma natomiast monistyczną wizję relacji między prawem Unii a prawem krajowym. Niektóre sądy krajowe i doktryna postrzegają ją w kategoriach pluralizmu konstytucyjnego.

Orzeczenie polskiego TK z 11 maja 2005r w sprawie Traktatu akcesyjnego

TK stwierdził, że Konstytucja w następstwie regulacji zawartych w art. 9, art. 87 ust.1 oraz w art. 90-91 uznaje wieloskładnikową strukturę unormowań obowiązujących na terytorium RP. „Na terenie Polski współobowiązują więc podsystemy regulacji prawnych, pochodzące z różnych centrów prawodawczych. Winny one koegzystować na zasadzie obopólnie przyjaznej wykładni i kooperatywnego współstosowania”. Nie wyklucza to jednak kolizji między normami Konstytucji a prawem Unijnym. W takim przypadku art. 8 ust.1 Konstytucji jednoznacznie gwarantuje postanowieniom Konstytucji status „najwyższego prawa RP”. TK stwierdza też (podobnie jak FSK), że uznaje prymat prawa wspólnotowego, dotyczącego regulacji, które nie kolidują z normą konstytucyjną, oraz wydane zostały w granicach przyznanych instytucjom kompetencji.

Orzeczenie z 27 kwietnia 2005 w sprawie Europejskiego Nakazu Aresztowania

Wizję wieloskładnikowego systemu prawnego opartego na prymacie Konstytucji RP dopełniają tezy orzeczenia TK w sprawie implementacji ENA. TK stwierdził, że przepis implementujący ENA jest sprzeczny z zakazem ekstradycji obywatela polskiego ujętym w art. 55 ust. 1 Konstytucji RP. Jednak wyeliminowanie niekonstytucyjnego przepisu naruszałoby zobowiązania międzynarodowe RP, więc TK utrzymał kontrowersyjny przepis w mocy przez 18 miesięcy. Instytucja odroczenia jest „czasowo określonym wyjątkiem od zasady hierarchicznej zgodności systemu prawnego i zasady nadrzędności Konstytucji, wyraźnie dopuszczonym przez samego ustrojodawcę. O wystąpieniu takich wyjątków decyduje TK, określając w odniesieniu do poszczególnych przepisów objętych kontrolą termin utraty mocy obowiązującej. Każde tego rodzaju postanowienie musi być poprzedzone wyważeniem wartości, których naruszenie stanowić będzie dające się przewidzieć następstwo przedłużonego stosowania niekonstytucyjnych przepisów, w stosunku do wartości chronionych odroczeniem wejścia w życie skutków wyroku. Nie ulega wątpliwości że TK winien kierować się zwłaszcza dbałością o zabezpieczenie konstytucyjnych praw i wolności jednostek” (pkt.5.1 uzasadnienia)

Zaistniała sytuacja spowodowała zmianę Konstytucji (przed upływem 18 miesięcy). Dodano do art. 55 nowe ust. 2 i 3 (zezwalają one w pewnych przypadkach na ekstradycję obywatela polskiego).

Podsumowanie

Polski TK zajął bardziej radykalne stanowisko niżeli FSK, uznając w zasadzie bezwzględny prymat Konstytucji RP wobec prawa Unii (na podstawie art. 8 Konstytucji) i odrzucając w przypadku kolizji możliwość niezastosowania normy Konstytucji. Jednakże orzeczenie w sprawie ENA pokazuje przychylność sądu wobec prawa UE i chęć zapewnienia efektywności zobowiązaniom wynikającym z tego prawa przez zastosowanie instytucji odroczenia uchylenia niekonstytucyjnej normy krajowej implementującej normę unijną.

W świetle cytowanych wyżej orzeczeń sądem „ostatniego słowa” jest polski TK a nie TS UE.

Rosnąca rola parlamentów narodowych

Rosnąca rola parlamentów narodowych w ramach „kompleksowej współzależności integracyjnej”

Kompleksowa współzależność integracyjna – nowa relacja między procesem integracji europejskiej a suwerennością państwową. Rola państwa w Unii zależy w decydującym stopniu od wydolności struktur państwowych. Traktat z Lizbony wprowadził potrzebę dostosowania ustroju państw członkowskich UE, nakierowanego na podniesienie ich efektywności w ramach kompleksowej współzależności integracyjnej. Szczególne miejsce w tych reformach zajmuje umocnienie roli parlamentów narodowych (kontrolują one proces decyzyjny w najważniejszych sprawach i kreują stanowiska danego państwa członkowskiego w sprawach UE)

Kształtowanie się roli parlamentów narodowych do wejścia w życie Traktatu z Lizbony

Na początku integracji można było odczuć, że integracja pogłębia się kosztem kompetencji parlamentów narodowych. Państwo przystępując do Unii traci ok. 60 % a w materii prawa gospodarczego nawet 80 % kompetencji ustawodawczej, która według krajowych konstytucji należy do parlamentu. Jednak w ramach Unii ważną rolę w procesie stanowienia prawa odgrywa Rada, a więc przedstawiciele rządów państw UE. Przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony wytworzyły się następujące formy włączania parlamentów narodowych w sprawy Wspólnot :

  1. W początkowej fazie integracji Zgromadzenie Parlamentarne (a następnie PE) składało się z delegowanych posłów parlamentów narodowych (1979 – pierwsze bezpośrednie wybory)

  2. Parlamenty stopniowo umacniały swoją role w stosunku do rządu w krajowym procesie decyzyjnym w sprawach integracyjnych

  3. 1989 – rozpoczęła działalność Konferencja komisji do spraw europejskich (COSAC). W jej ramach, 2 razy do roku, spotykają się na zaproszenie parlamentu państwa sprawującego prezydencję w Radzie UE, przedstawiciele komisji do spraw europejskich parlamentów narodowych (po 6 z każdego państwa), 6 przedstawicieli PE i po trzech obserwatorów (członków parlamentów) z każdego państwa kandydującego do członkostwa w UE. Chodzi tu głównie o nieformalną wymianę informacji

  4. Jednorazową, choć ważną inicjatywą, była Konferencja Parlamentów (Rzym 1990). Uczestniczyło ponad 300 delegatów (2/3 członkowie parlamentów i 1/3 członkowie PE). Przeprowadzili oni dyskusję nad przyszłością wspólnot.

  5. Wytworzyły się też różne formy współpracy między parlamentami a PE (tendencja do umocnienia udziału deputowanych do PE w pracach parlamentu narodowego). PE musi też regularnie informować parlamenty narodowe o swojej działalności.

  6. Deklaracja nr 13 dołączona do TUE – podkreślono potrzebę zwiększenia wymiany informacji między PE a parlamentami narodowymi poprzez np. „regularne spotkania parlamentarzystów zainteresowanych tymi samymi zagadnieniami”. Rządy państw UE zobowiązały się do przekazywania parlamentom projektów aktów prawa wspólnotowego w terminie „umożliwiającym zapoznanie się z nimi lub ich analizę”.

  7. Protokół w sprawie roli parlamentów narodowych UE dołączony na mocy Traktatu z Amsterdamu do TUE i traktatów ustanawiających wspólnoty – precyzował on warunki ułatwiające parlamentom narodowym śledzenie procesu legislacyjnego na szczeblu wspólnotowym. Wszelkie projekty Komisji musiały być na tyle wcześnie przekazywane państwom członkowskim, aby odpowiedni czas na zapoznanie się z nimi miały parlamenty narodowe. Protokół wzmocnił też rolę COSAC – może on przedkładać swoje uwagi instytucjom UE (w szczególności do PE, Rady i Komisji uwagi w odniesieniu do stosowania zasady pomocniczości).

  8. Konwent – nowa formuła udziału parlamentów narodowych w sprawach unijnych (np. konwent przy opracowywaniu Karty Praw Podstawowych UE). W konwentach przewiduje się udział przedstawicieli parlamentów narodowych państw UE.

  9. Parlamenty mają znaczny udział w procesie stanowienia i wykonywania prawa UE (ratyfikowanie traktatów, implementacja prawa Unii do praw krajowych).

Umocnienie roli parlamentów narodowych na mocy traktatu z Lizbony

Rola parlamentów narodowych w debacie nad reformą ustrojową UE

Debata rozpoczęła się podczas Konferencji Międzyrządowej 2000 (jej efektem był Traktat z Nicei). Ustalono na niej, że jedną z najważniejszych rzeczy, jaką powinna zająć się przyszła Konferencja międzyrządowa powinna być „rola parlamentów narodowych w europejskiej architekturze”. Problem ten poruszała także deklaracja z Laeken, Konwent (luty 2002 – czerwiec 2003), który pracował nad Traktatem konstytucyjnym (wydzielono grupy robocze, które zajmowały się rolą parlamentów narodowych. Uwagi zawarte w ich raportach końcowych włączono do Traktatu konstytucyjnego). Jednak dopiero Traktat z Lizbony przyniósł ważniejsze zmiany w tej dziedzinie (rola parlamentów została znacznie umocniona). Zasadniczą rolę odgrywają art. 12 TUE oraz Protokół nr 1 w sprawie roli parlamentów narodowych w UE oraz Protokół nr 2 w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

Art. 12 TUE wylicza poszczególne elementy kompetencji parlamentów narodowych w sprawach UE. Zgodnie z tym artykułem parlamenty aktywnie przyczyniają się do prawidłowego funkcjonowania Unii :

  1. Otrzymując od instytucji Unii informacje oraz projekty aktów Unii zgodnie z Protokołem nr 1

  2. Czuwając nad poszanowaniem zasady pomocniczości zgodnie z Protokołem nr 2

  3. Uczestnicząc, w ramach Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości, w mechanizmach oceniających wykonanie polityk Unii w tej dziedzinie, zgodnie z art. 70 TFUE, oraz włączając się w polityczną kontrolę Europolu i ocenę działalności Eurojustu

  4. Uczestnicząc w procedurach zmiany Traktatów (art. 48 TUE)

  5. Otrzymując informacje na temat wniosków o przystąpienie do Unii (art. 49 TUE)

  6. Uczestnicząc we współpracy międzyparlamentarnej między parlamentami narodowymi i PE, zgodnie z Protokołem nr 1

Protokół nr 1 modyfikuje uprzednio obowiązujące regulacje. Modyfikacje te obejmują następujące obszary :

  1. Rozszerzony i zmieniony zostaje mechanizm informowania parlamentów narodowych (tytuł I Protokołu). Zarówno dokumenty konsultacyjne Komisji (zielone, białe księgi i komunikaty) jak i projekty aktów prawnych muszą być przekazywane bezpośrednio do parlamentów. Rozszerzony jest zakres dokumentów konsultowanych. Trybunał Obrachunkowy musi przesyłać sprawozdania parlamentom. Zwiększono z 6 do 8 tygodni okres, jaki musi upłynąć między przekazaniem przez Komisję projektu aktu prawnego a umieszczeniem go w porządku dziennym Rady.

  2. Ustalono system monitorowania przestrzegania zasady pomocniczości przy formułowaniu projektów aktów ustawodawczych

  3. Ustanowiono kontrolę korzystania z tzw. procedury kładki

  4. Rozszerzono mechanizmy współpracy międzyparlamentarnej. PE i parlamenty wspólnie określają jak skutecznie i systematycznie rozwijać współpracę parlamentarną w UE. Zwiększone są kompetencje COSAC – może przedkładać Komisji, PE i Radzie projekty aktów w sprawach, które uzna za właściwie. W podobnym zakresie może zgłaszać uwagi nawiązujące do przestrzegania zasady pomocniczości. COSAC ma też wspierać wymianę informacji między PE a parlamentami w tym w ramach komisji wyspecjalizowanych i organizowania konferencji parlamentarnych.

Mechanizm nadzorowania zasady pomocniczości

Zasada pomocniczości zawarta jest w art. 5 ust.3 TUE. Zmiany wprowadzone w stosunku do poprzedniego stanu prawnego obejmują dwie zasadnicze grupy :

Po pierwsze – postanowienia TUE precyzują treść zasady pomocniczości, włączając wyraźnie w zakres działania tej zasady poziom regionalny i lokalny w państwach UE. Komisja musi konsultować wymiar regionalny i lokalny przygotowywanego aktu ustawodawczego. Postanowienia Protokołu nr2 zobowiązują także do zwracania uwagi na celowość konsultowania przez parlamenty narodowe przygotowywanej uzasadnionej opinii z parlamentami regionalnymi mającymi kompetencje ustawodawcze. Zasada pomocniczości stanowi ważny test w badaniu legalności aktów ustawodawczych Unii oraz przyznaje Komitetowi Regionów prawno wnoszenia skargi przeciwko aktom, które muszą być przez Komitet konsultowane. Również same parlamenty narodowe uzyskały prawo do inicjowania skarg do TS UE o zbadanie legalności aktu ustawodawczego w zakresie jego zgodności z zasadą pomocniczości.

Po drugie – Protokół nr 2 w ustanawia mechanizm nadzorowania przez parlamenty narodowe przestrzegania zasady pomocniczości. Mechanizm ten zawiera następujące elementy :

  1. Komisja przekazuje projekty aktów ustawodawczych parlamentom narodowym równocześnie z ich przekazaniem „prawodawcy Unii” (obowiązek taki dotyczy PE, Rady, grupy państw członkowskich podejmujących inicjatywę ustawodawczą, TS, EBC lub EBI)

  2. Projekty tych aktów prawnych muszą zawierać uzasadnienie co do przestrzegania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Protokół określa zasadnicze elementy takiego uzasadnienia (ocena skutków finansowych, ocena w świetle wskaźników jakościowych i „w miarę możliwości” ilościowych, minimalizowanie obciążeń finansowych lub administracyjnych nakładanych na Unię, rządy krajowe, władze regionalne lub lokalne, podmioty gospodarcze i obywateli)

  3. W ciągu 8 tygodni od daty przekazania projektu aktu prawnego, parlamenty narodowe mogą przyjąć uzasadnioną opinię stwierdzającą brak zgodności projektu z zasadą pomocniczości. Tego rodzaju opinie mają dwojaki charakter, w zależności od liczby głosów parlamentów narodowych, wskazujących na sprzeczność projektu z zasadą pomocniczości (każdy parlament narodowy ma w ramach tej procedury dwa głosy, które rozkładają się w przypadku parlamentu dwuizbowego na obie izby lub też dzielone są w zależności od narodowego systemu parlamentarnego) :

  1. Jeżeli liczba uzasadnionych opinii stanowi co najmniej 1/3 liczby głosów przyznanych parlamentom (a 1/4 w odniesieniu do projektów PWBiS), to projekt zostaje poddany przez Komisję jedynie ponownej analizie, a następnie może być podtrzymany, zmieniony lub wycofany (niezbędne jest uzasadnienie stosownej decyzji); można jednak zakładać, iż również takie zastrzeżenie będzie traktowane poważnie, bowiem parlamenty narodowe mogą oddziaływać na stanowisko przedstawiciela własnego państwa (rządu) w Radzie w ramach krajowego systemu współdziałania,

  2. Jeżeli natomiast liczba uzasadnionych opinii o sprzeczności projektu aktu z zasadą pomocniczości stanowi co najmniej zwykłą większość głosów przyznanych parlamentom, to Komisja może w tym wypadku również postanowić o podtrzymaniu, zmianie lub wycofaniu projektu, ale jeśli podtrzyma projekt, musi przedstawić uzasadnioną opinię; uruchamiane są również dalsze elementy procedury : uzasadniona opinia Komisji wraz z uzasadnionymi opiniami parlamentów są przekazywane PE i Radzie, które mają je uwzględnić w toku zwykłej procedury ustawodawczej

  1. Dalszą konsekwencją jest to, że jeżeli przed zakończeniem pierwszego czytania w ramach zwykłej procedury ustawodawczej większością głosów w Radzie (wynoszącą 55 % liczby jej członków) lub większością głosów oddanych w PE stwierdzonoby, że projekt aktu ustawodawczego nie jest zgodny z zasadą proporcjonalności, projekt taki nie jest dalej rozpatrywany.

Inne postanowienia Traktatu z Lizbony odnoszące się do parlamentów narodowych

Wzmocnione zostały również inne kompetencje parlamentów narodowych :

  1. Kontrola tzw. procedury kładki : polega ona na tym, że Rada Europejska może na mocy jednomyślnej decyzji zmienić postanowienia Traktatów w ściśle określonych dziedzinach. Lecz parlamenty narodowe muszą ratyfikować decyzję Rady Europejskiej. Rada Europejska może także mocą jednomyślnej decyzji zmienić sposób podejmowania decyzji w Radzie (przejście od jednomyślności do większości kwalifikowanej lub od zwykłej do specjalnej procedury ustawodawczej bądź na odwrót). O zamyśle podjęcia przez Radę Europejską tego rodzaju decyzji muszą być poinformowane parlamenty wszystkich państw UE. Jeżeli w ciągu 6 miesięcy od daty przekazania informacji nawet 1 parlament narodowy wyrazi sprzeciw wobec takiego zamiaru, decyzja nie może być podjęta.

  2. Umocniono kontrolę zastosowania tzw. procedury kładki w odniesieniu do prawa rodzinnego (przejście od specjalnej do zwykłej procedury ustawodawczej przy podejmowaniu decyzji w określonych dziedzinach prawa rodzinnego – parlamenty muszą być poinformowane i mogą się sprzeciwić w ciągu 6 miesięcy).

  3. Traktat z Lizbony umacnia również kontrolę stosowania tzw. klauzuli elastyczności (zwracanie uwagi parlamentów narodowych na propozycje podjęcia decyzji w ramach klauzuli elastyczność odbywa się w ramach procedury kontroli stosowania zasady pomocniczości ) (?)

  4. Szerokie kompetencje parlamentów narodowych w odniesieniu do PWBiS (kontrola przestrzegania zasady pomocniczości, uczestnictwo w ocenie działalności Europolu i Eurojust, informowanie parlamentów o ocenie wprowadzania w życie przez państwa członkowskie polityki Unii w dziedzinie PWBiS itp.)

  5. Parlamenty narodowe muszą być informowane o inicjatywie wszczęcia zwykłej procedury zmiany traktatów stanowiących Unię

  6. Parlamentom narodowym musi być również notyfikowany wniosek państwa o przyjęcie do UE.

Parlamenty nie mają jednak kompetencji w dziedzinie monitorowania działań w ramach WPZiB. Jednak wykorzystanie kompetencji przyznanych przez Traktat z Lizbony zależy w pierwszym rzędzie od efektywności działania samych parlamentów narodowych.

Krajowy mechanizm współdziałania parlamentu i rządu w sprawach UE

Różnorodność dotychczasowych rozwiązań

Aż do Traktatu z Lizbony kwestia włączenia parlamentów narodowych do procesu decyzyjnego w sprawach Wspólnot pozostawała wyłącznie w kwestii państwa członkowskiego, jego uregulowań konstytucyjnych i woli politycznej. Przez to w państwach członkowskich rozwinęły się bardzo różne mechanizmy współdziałania parlamentu z rządem w sprawach integracyjnych. Jednak parlament narodowy zasadniczo uczestniczył jedynie na jednym szczeblu w procesie decyzyjnym prowadzącym do przyjęcia unijnego aktu prawnego, a mianowicie na szczeblu krajowym, współdziałając z rządem w zakresie podyktowanym praktyką i konstytucją danego państwa z rządem (one-level-scrutiny).

Zasadnicza zmiana wprowadzona na mocy Traktatu z Lizbony

Na mocy tego traktatu „parlamenty narodowe mają przyczyniać się aktywnie do prawidłowego funkcjonowania Unii. Dlatego też w postanowienia TUE, TFUE i obu Protokołów określono konkretne kompetencje parlamentów narodowych w sprawach UE. Traktat z Lizbony umacnia rolę drugich izb w państwach, gdzie parlament jest dwuizbowy, traktując je – w zakresie uprawnień przyznanych Traktatami – jak parlament narodowy (np. co do prawa zgłaszania sprzeciwu wobec sięgnięcia do procedury kładki, czy inicjowania skargi do TS UE).

Szczegółowe określenie kompetencji parlamentów w Traktacie z Lizbony musi oddziaływać na krajowe mechanizmy współdziałania parlamentów z rządami w sprawach UE (państwa muszą umocnić współdziałanie parlamentów i rządów – np. wyrok FSK, dzięki któremu zmieniono mechanizm krajowy – nakazuje on związanie stanowiska rządu stanowiskiem parlamentu, w najważniejszych sprawach wyrażonego w formie ustawy. W tym kierunku ewoluują również mechanizmy krajowe innych państw UE).

W Polsce taki mechanizm określony był w ustawie o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem RP w UE. Nowy projekt ustawy wzmacnia pozycję parlamentu zakładając, że w szczególnie istotnych dziedzinach podstawą stanowiska rządu powinna być ustawa.

Aneks

  1. Ustawa z 8 października 2010r o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej

  2. Ustawa z 6 maja 2005r o Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego oraz o przedstawicielach Rzeczypospolitej Polskiej w Komitecie Regionów Unii Europejskiej

  3. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2005r. K.18/2004


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
granice tolerancji cz.II, B.W, kryminologia, opracowania i streszczenia
Dziady cz II streszczenie szczegłowe
socjologia cz II
BADANIA DODATKOWE CZ II
Wykład 5 An wsk cz II
AUTOPREZENTACJA cz II Jak w
Podstawy Pedagogiki Specjalnej cz II oligo B
J Poreda Ewangelia zdrowia, cz II
mmgg, Studia PŁ, Ochrona Środowiska, Chemia, fizyczna, laborki, wszy, chemia fizyczna cz II sprawka
!Spis, ☆☆♠ Nauka dla Wszystkich Prawdziwych ∑ ξ ζ ω ∏ √¼½¾haslo nauka, hacking, Hack war, cz II
UE szczepienia i racjonalne stosowanie antybiotyków, Zdrowie publiczne, W. Leśnikowska - Ścigalska -
Dziady cz. II jako dramat, j.polski - gimnazjum
MIKROEKONOMIA cz.II
wskaźniki - zadania1, FIR UE Katowice, SEMESTR V, Analiza finansowa, Analiza finansowa1, Analiza fin
Dziady cz II wersja skrócona

więcej podobnych podstron