System utrzymywania zwierząt- całokształt warunków środowiskowych w których zwierzęta przebywają i produkują (np. wyposażenie budynku, warunki mikroklimatyczne)

• System uwięziowy i wolnostanowiskowy

• System ściołowy i bezściołowy

Według warunków mikroklimatycznych: alkierzowy (tradycyjny), otwarty, system pastwiskowy

• Zwierzęta powinny mieć łatwy dostęp do pożywienia, paszy, wody, odpowiednie oświetlenie.

• Stanowiska dla zwierząt powinny stwarzać dobre warunki bytowania zwierząt.

• Krowa potrzebuje ok. 300cm przestrzeni, aby móc wstawać i kłaść się w naturalny sposób i 150cm szerokości.

• Ważna jest obsada zwierząt, zwierzęta powinny mieć możliwość samo pielęgnacji.

System wolnowybiegowy (wolnostanowiskowy)- preferowany w gospodarstwach ekologicznych (zwykle w większych),

Dopuszczalne jest trzymanie zwierząt na uwięzi- uwięziowy- można trzymać zwierzęta na uwięzi w gospodarstwie ekologicznym jeśli powstało przed sierpniem 2005roku, ściółkowe środowisko, 2razy w tygodniu muszą korzystać z wybiegu.

Trzy typy stanowisk uwięzieniowych:

• długie 2m 30cm- 2m 50cm

• średnie 2m- 2m 30cm

• krótkie 1m 75cm- 1m 95cm

Bardziej popularne stanowiska długie, jednak na długich stanowiskach trudno usuwać ściółkę.

Najlepsze pod względem czystości są stanowiska krótkie, najłatwiej można w nich utrzymać higienę zwierząt, jednak mniejszy jest komfort dla zwierząt.

Zalecane wymiary legowisk na stanowiskach uwieziowych krótkich i średnich młodzieży hodowlanej i opasów w gospodarstwach ekologicznych

Masa ciała (kg)	Długość legowiska (cm)	Szerokość legowiska (cm)
	stanowisko krótkie	stanowisko średnie
200 - 300 300 - 400 400 - 500 500 - 600	130 145 155 165	165 180 190 200

Tabela przedstawia minimalne wymiary stanowisk krótkich według norm CIGR (1994) dla krów ras mlecznych.

 

Wartości minimalne stanowiska- nie mogą być mniejsze niż długość 165cm, szerokość 110cm.

Krowy mamki

Zwierzęta powinny być utrzymywane w kojcu grupowym.

Co najmniej 4 razy dopuszczamy cielęta do matek.

Powierzchnia na 1 sztukę cielęcia zależy od masy ciała:

• Do 100kg- ok. 1,5m² na sztukę w kojcu

• Powyżej 100- 200- 2,5m² sztukę w kojcu

Wolnostanowiskowy- bezuwięziowy

• zalecany w gospodarstwach ekologicznych- stanowiska legowiskowe muszą być ścielone (ściółka)

• przystosowany jest do większych gospodarstw

• co najmniej 30 krów powinno być na wolnostanowiskowym

Zalety wolnostanowiskowego systemu:

• korzystne warunki bytowania bydła, odpowiadają potrzebom behawioralnym (kontakt, higiena, ruch)

• lepszy stan zdrowia zwierząt

• łatwiej rozpoznawalna ruja

• niskie nakłady pracy

4 typy systemów wolnostanowiskowych:

• obora z głęboką ściółką 10- 12kg słomy na dzień bez podziału na karmową i legowiskową część

• obora z głęboką ściółką słomy 8- 10kg na dorosłą sztukę z podziałem na karmową i legowiskową

• z pochyłą podłogą w części legowiskowej i z płaską w części karmowej

• obory boksowe, najmniejsze zużycie słomy 1-2kg

ściółka- trociny, słoma

Różnica między gospodarstwem ekologicznym i konwencjonalnym w powierzchni może wynosić nawet 100%.

Ciele powinno przebywać całą dobę z matką

6-10 miesięcy powinny przebywać cielęta z matkami

Duże strefy w stanowiskach w systemie wolnostanowiskowym:

• strefa kojców porodowych

• strefa przebywania krów mamek z cielętami

• czasem dla młodych cieląt

Mikroklimat: jeden z ważniejszych czynników

• wpływa na samopoczucie zwierząt, stan zdrowia, reakcje psychiczne i fizjologiczne

• mamy fizyczne, chemiczne i biologiczne czynniki mikroklimatu:

  • fizyczne- temperatura i wilgotność powietrza, prędkość przepływu powietrza, ochładzanie i oświetlenie, bioklimatyczne

  • chemiczne- zawartość szkodliwych domieszek gazowych w powietrzu: CO₂- dwutlenek węgla, NH₃- amoniak, H₂S- siarkowodór

  • biologiczne- zanieczyszczenia bakteryjne powietrza

Najważniejsze czynniki mikroklimatu:

• warunki przyrodniczo- klimatyczne otoczenia

• rodzaj budynku i zastosowane materiały budowlane

• kubatura budynku (objętość)

• technologia produkcji

• sposób utrzymania zwierząt i ich obsada (ściółka czy bez)

• sposób usuwania obornika

• sprawność wentylacji

Głęboka ściółka jest bardziej higieniczna

Normy mikroklimatu dla bydła- opracowane dla budynków alkierzowych, odnoszą się głównie do zwierząt w systemie uwięziowym

Izolacja termiczna przegród- brak informacji o normach mikroklimatu w budynkach otwartych

W wolnostanowiskowym nie można trzymać na uwięzi zwierząt

Budynek inwentarski powinien chronić zwierzęta od niekorzystnych warunków atmosferycznych i zapewniać optymalne warunki bytowania.

W zależności od rodzaju hodowanych zwierząt budynki inwentarskie można podzielić na: obory, chlewnie, kurniki, owczarnie i budynki specjalne do hodowli zwierząt futerkowych (króliki, nutrie, lisy, norki,).

Obory to budynki przeznaczone dla bydła. mogą być otwarte lub zamknięte. Budynki otwarte są to budynki wolnowybiegowe pozbawione całkowicie lub częściowo ściany zewnętrznej. Na okres zimy ściana ta jest osłaniana belami sprasowanej słomy lub kurtynami, których zadaniem jest zmniejszenie prędkości przepływu powietrza.

Wśród budynków dla bydła można wyróżnić:

- obory uniwersalne dla różnych grup zwierząt (krowy, cielęta, jałówki, opasy),

- obory dla krów mlecznych,

- cielętniki dla odchowu cieląt,

- jałowniki do wychowu jałówek,

- bukaciarnie dla bydła mięsnego,

- budynki i pomieszczenia specjalne (dojarnie, paszarnie, izolatki).

Sposób usuwania odchodów warunkuje podział budynków inwentarskich na:

- ściołowe, z których odchody usuwane są w formie obornika i gnojówki,

- bezściołowe, z których odchody usuwane są w postaci gnojowicy.

Budynki ściołowe budowane są jako:

- płytkie, z których obornik usuwany jest codziennie na gnojownię,

- płytkie z posadzkami samoczyszczącymi,

- głębokie, w których obornik jest przetrzymywany do 6 miesięcy.

Systemy utrzymania zwierząt

W praktyce rolniczej stosowane są następujące systemy utrzymania zwierząt:

- stanowiskowy (uwięziowy),

- wolnostanowiskowy,

- wolnowybiegowy,

- w kojcach,

- w klatkach.

System uwięziowy polega na utrzymaniu zwierząt na stanowiskach, z których okresowo są zwalniane i przepędzane na pastwiska lub wybiegi.

System wolnostanowiskowy pozwala na swobodne poruszanie się zwierząt w obrębie budynku, jedynie dostęp do wybiegów regulowany jest przez obsługę. W systemie tym wyróżniamy obory z boksami, kombiboksami, głęboką ściółką i podłogami samoczyszczącymi.

Boksy powstają z podzielenia obszaru wypoczynkowego przegrodami i służą do wypoczynku krów. Boksy zapewniają krowom potrzebę indywidualnego dystansu, muszą być dostatecznie duże, by krowy mogły się w nich bez przeszkód kłaść i wstawać i na tyle wąskie, by nawóz trafiał poza boks. Optymalna szerokość boksu wynosi .

Obory z głęboką ściółką nie mają wydzielonych legowisk. Jeśli zaścielony jest cały obszar przebywania zwierząt, to stosowane są przegrody paszowe. Gdy zaścielony jest tylko obszar wypoczynkowy, to na korytarzu paszowym stosuje się podłogę szczelinową.

W systemie z podłogą samoczyszczącą część legowiskowa zaścielona jest słomą i posiada spadek w kierunku korytarza gnojowego. W tym systemie słoma może być magazynowana w najwyżej położonej części legowiska, skąd pobierana jest przez spacerujące zwierzęta, wgniatana i przesuwana w kierunku korytarza gnojowego, skąd w formie obornika, usuwana jest spychaczem.

Obora w tym systemie podzielona jest na trzy strefy:

- magazyn rozdrobnionej słomy umieszczony w wyższej części budynku,

- legowisko ze spadkiem 5 do 8% w kierunku korytarza gnojowego,

- korytarz gnojowy zwany biegalnią.

Obory wolnostanowiskowe różnią się od obór stanowiskowych znacznie większą koncentracją zwierząt w jednym budynku, inną technologią produkcji i mechanizacji.

Zalety obór wolnostanowiskowych to:

- większa liczba krów obsługiwanych przez jednego pracownika,

- lżejsza praca ludzka, szczególnie podczas doju,

- większa higiena doju krów,

- możliwość automatycznego karmienia paszami treściwymi.

Obory wolnostanowiskowe mają jednak następujące wady:

- wymagana jest wysoko wykwalifikowana obsługa,

- konieczne jest usuwanie zwierzętom rogów dla bezpieczeństwa zwierząt i obsługi,

- istnieją korzystniejsze warunki do szerzenia się chorób skórnych.

System wolnowybiegowy polega na nieograniczonym dostępie zwierząt do wybiegów i swobodnym poruszaniu się po budynku.

System kojców powszechnie stosowany jest w chlewniach i w hodowli bukatów. Zwierzęta przebywają w wydzielonych przegrodami kojcach indywidualnych i grupowych.

System klatek stosowany jest w hodowli kur i zwierząt futerkowych. W systemie klatkowym występuje duże zagęszczenie zwierząt na 1m2 powierzchni budynku.

Stanowisko stanowi wydzieloną w budynku powierzchnię przeznaczoną dla jednego zwierzęcia i składa się z części paszowej, legowiska i części gnojowej. Wymiary stanowisk ustalane są w zależności od rodzaju, wieku, masy ciała i systemu utrzymania zwierząt. Dla krów mlecznych o masie do , w uwięziowym systemie utrzymania, długość stanowiska wynosi , a szerokość 110 - .

Legowisko powinno być suche, miękkie, nie śliskie, o niskim współczynniku przewodzenia cieplnego. Posadzki legowisk wykonuje się ze spadkiem 1-2% w kierunku korytarza gnojowego, z betonu o podwyższonej ciepłochronności z warstwą izolacyjną. W celu poprawy komfortu zwierząt na legowiskach wykłada się maty, zaściela słomą lub stosuje specjalny piasek. Zanieczyszczeniu legowiska zapobiegają przegrody stanowiskowe, wiązania i czasami stosowane tresery. Częścią brudną stanowiska jest, w systemie bezściołowym kanał gnojowy, a w systemie ściołowym korytarz gnojowy.

Legowiska w oborach wolnostanowiskowych podzielone są przegrodami na boksy o wymiarach 220x120 cm. Wyścielone są rozdrobnioną słomą, trocinami lub matami stanowiskowymi i podniesione o , w stosunku do biegalni. Na wysokości mostka zwierzęcia umieszcza się poręcz karkową zapobiegającą wchodzeniu zwierzęcia w głąb boksu i zanieczyszczaniu legowiska. Innym rozwiązaniem w oborach wolnostanowiskowych są kombiboksy. Są to bezściółkowe stanowiska przylegające do żłobu o wymiarach 180x120 cm podniesione o powyżej korytarza spacerowego, oddzielone od siebie długimi przegrodami. Mogą być otwarte i zamknięte, umożliwiające czasowe unieruchomienie zwierząt na stanowisku.

Uwięzie (wiązania) utrzymują zwierzęta na stanowiskach i powinny:

- umożliwiać swobodę stania, kładzenia się, wstawania i leżenia,

- ograniczać ruchy wzdłuż legowiska,

- uniemożliwiać wchodzenie do żłobu,

- uniemożliwiać stawanie na korytarzu lub kanale gnojowym,

- zapewniać nieskrępowany dostęp do żłobu i poidła,

- nie powodować otarcia skóry i okaleczenia,

- ułatwiać pracę obsłudze.

Rodzaj stosowanych uwięzi uzależniony jest od liczby krów, systemu ich utrzymania,

sposobu doju i sposobu żywienia i można je podzielić na:

- łańcuchowe zbudowane z łańcucha rozpiętego pionowo, po którym przesuwa się obejma szyjna wykonana z łańcucha, skóry lub tworzywa sztucznego. Dolny koniec łańcucha mocowany jest do regulowanego haka podłogowego, a górny do zamka zamocowanego na obrotowej rurze, co umożliwia grupowe zwalnianie zwierząt,

- jarzmowe, zbudowane z dwuramiennego jarzma, którego górne końce mocowane są do ruchomych suwaków powodujących zbliżanie lub oddalania ramion jarzma a dolne końce spięte pałąkiem do haka podłogowego. Konstrukcja ta zapewnia grupowe wiązanie i zwalnianie zwierząt,

- obrotowe zwane przegrodami obrotowymi, najczęściej stosowane są w oborach krów mlecznych, ponieważ zapewniają łatwy dostęp dojarza do wymion wskutek skośnego ustawienia zwierząt. Szerokość stanowiska wynosi tu około110 cm, co uniemożliwia ruchy krowy na boki, a jednocześnie krowy mają dużą swobodę wskutek braku jarzma szyjnego.

Korytarze paszowe służą do dostarczania zwierzętom paszy i mogą być:

- przejazdowe o szerokości ok. umożliwiające stosowanie wozów paszowych,

- dużej szerokości ok. służące do magazynowania porcji zielonki lub kiszonki oraz wjazdu objętościowych przyczep zbierających.

Kanał gnojowy przykryty jest rusztem, przez szczeliny, którego odchody przedostają się do wody i jako lżejsze spływają do zbiornika. Ruszty wykonuje się z cynkowanych ogniowo profili stalowych, betonu lub tworzyw sztucznych, o łagodnych krawędziach, by nie kaleczyły zwierząt a jednocześnie ich powierzchnia nie może być śliska. Rozstawione są w odległościach 25-35mm.

Korytarze gnojowe obniżone są o 15- od poziomu legowiska, co zmniejsza zanieczyszczenie legowiska odchodami i ułatwia mechaniczne ich usuwanie.

Wentylacja i klimatyzacja budynków inwentarskich

Zwierzęta przebywające w pomieszczeniach wydzielają ciepło i parę wodną, która powstaje wskutek oddychania, parowania nawozu i wody z poideł. Ulega ona skraplaniu na ścianach i stropie budynku powodując jego zawilgocenie, rozwój pleśni i spadek temperatury.

Ponadto w pomieszczeniach powstają szkodliwe gazy: dwutlenek węgla, amoniak, siarkowodór, metan, azotyny, które w nadmiernych ilościach wpływają negatywnie na zdrowie, żywotność zwierząt i przyrosty wagowe czy wydajność. W celu zapewnienia właściwego rozwoju zwierząt w pomieszczeniach hodowlanych musi panować odpowiedni mikroklimat określany przez parametry mikroklimatu, których wartość dla krów mlecznych przedstawia się następująco:

- temperatura 8-16^o C,

- wilgotność względna powietrza 60-80%,

- prędkość powietrza zimą 0,3 m/s, latem 0,5 m/s,

- skład chemiczny powietrza, dwutlenek węgla do 0,3%, amoniak do 0,002%, siarkowodór do 0,0005%,

- wymiana powietrza: zimą 90 m3/szt./h, latem 350-400 m3/szt./h,

- natężenie oświetlenia dziennego 1:18, sztucznego 20-30 lx, w dojarniach 100 lx,

- poziom hałasu możliwie najniższy,

- zapylenie do 120 μg/m3.

Wymagane parametry mikroklimatu dla różnych grup zwierząt zawarte są w odpowiednich normach.

Zachowanie optymalnego mikroklimatu przyczynia się do zmniejszenia zużycia paszy, osiągnięcia większych przyrostów wagi i wyższej mleczności.

Największy wpływ na mikroklimat pomieszczeń mają następujące czynniki:

- klimat zewnętrzny poprzez temperaturę, wilgotność, wiatry,

- obsada zwierząt, warunkująca ilość zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniu,

- własności termiczne budynku,

- wentylacja zapewniająca wymianę powietrza.

Prawidłowy mikroklimat w pomieszczeniach inwentarskich zapewnia wentylacja naturalna lub mechaniczna albo coraz częściej stosowana klimatyzacja.

Wentylację naturalną stanowi:

- infiltracja (przesączanie) przez nieszczelności okien i drzwi,

- przewietrzanie (wietrzenie) polegające na okresowym otwieraniu okien i drzwi,

- aeracja (przewietrzanie w sposób ciągły) przez otwory o regulowanej przepustowości.

Wentylacja naturalna wykorzystuje zjawisko grawitacji. Ciepłe powietrze posiada mniejszą gęstość, zatem unosi się do góry, gromadząc się pod stropem zaś chłodne opada

w dół. Dlatego wlot kanałów wywiewnych umieszcza się w stropie lub kalenicy budynku, natomiast otwory nawiewne świeżego powietrza w ścianach bocznych, zazwyczaj pod oknami. Suma przekrojów otworów nawiewnych wynosi ok.. 60% sumy przekrojów kanałów wywiewnych. Kanały wywiewne o przekroju okrągłym lub kwadratowym muszą być izolowane cieplnie. Chroni to powietrze wylotowe przed wychłodzeniem, zapobiega zmniejszaniu ciągu i skraplaniu się pary wodnej na ściankach kanału. Efektywność wietrzenia budynku zwiększa się przez zamontowanie na wylocie kanału wywiewnego wywietrznika zwanego deflektorem.

Podstawowe wymiary stanowisk w oborze różnych typów i zapotrzebowanie na ściółkę słomiastą

Lp.	Rodzaj zwierząt	Wyszczególnienie	Jedn. miary	Wartość liczbowa	Dostęp do żłobu (m)	Ilość ściołów (kg/dobę)	Uwagi
1	Bydło mleczne	Stanowiska uwięziowe krótkie	m	1,2 x 1,65	-	0*-4	*obory bezściołowe
2		Stanowiska uwięziowe średnie	m	1,2 x 2,0	-	0*-4
3		Kombiboksy	m	1,2 x 1,8	0,65-0,7	1*-2
4		Boksy legowiskowe przyścienne	m	1,2 x 2,4	0,65-0,7	0*-5
5		Boksy legowiskowe naprzeciwległe	m	1,2 x 2,2	0,65-0,7	0*-5
6		Stanowiska głębokie	m^2	5-6	0,65-0,7	6-8
7		Stanowiska samooczyszczalne	m^2	5-6	0,65-0,7	3-5
8	Cielęta w wieku do 3 tygodni	Kojec pojedynczy	m	0,6 x 1,2	-	0,5
9		Kojec zbiorowy	m^2	1	0,25	0,5
10	Cielęta w wieku 3 tyg. – 4 mies.	Kojec pojedynczy	m	0,7 x 1,21	-	1
11		Kojec zbiorowy	m^2	1-2,4	0,30	0,5
12	Młodzież do	Kojec pojedynczy	m	0,7 x 1,2	-	1-1,5
13		Kojec zbiorowy	m^2	1,4	0,40	3
14	Młodzież do	Kojec pojedynczy	m	0,8 x 1,3	-	1-1,5
15		Kojec zbiorowy	m^2	1,5	0,45	2
16	Młodzież do	Kojec pojedynczy	m	0,9 x 1,45	-	-
17		Kojec zbiorowy	m^2	1,8	0,45	2,5
18	Młodzież powyżej	Kojec pojedynczy	m	1,0 x 1,55	-	-
19		Kojec zbiorowy	m^2	2	0,6	2,7