49. Sofistyka – idea, metoda, kierunki rozwoju, zastosowanie polityczne.

Sofistyka stworzona w V wieku p.n.e. miała podstawy w filozofii przyrody. Silnym bodźcem dla jej rozwoju była demokracja, której instytucje – zwłaszcza Zgromadzenie Ludowe - narzucały konieczność opanowania sztuki przemawiania do wielotysięcznych tłumów. Twórcą szkoły Sofistów był Protagoras z Abdery.

Jedną z głównych cech doktryny był sceptyzm religijny. Sofiści odrzucali rozważania nad istnieniem bogów. Za ważną uważali sławę doczesną ponieważ wątpili w nieśmiertelność, a państwo uważali za wytwór woli człowieka, stworzony po to, aby służyć człowiekowi. Prawo, sąd i sprawiedliwość – oderwane zostały od sakralnych wyobrażeń (to nie Zeus wymierza sprawiedliwość, a ludzie). Sofiści dokonali wielkiego dzieła poprzez zlaicyzowanie podstawowych pojęć politycznych. Zakwestionowali nadprzyrodzone prawa do rządzenia pewnych rodów i moralne uzasadnienia nierówności między obywatelami - odrzucali wyższość arystokracji. Tym w co wierzyli, był rozum, a tym co ich wyróżniało był racjonalizm i indywidualizm. Podkreślali relatywizm wszystkich prawd i ich zależność np. od konstrukcji przemówienia.

Wędrując od miasta do miasta Sofiści nauczali za wysokie opłaty głównie elitę, nie masy. Przez to ich nauka miała ogromny wpływ na dyskusję polityczną głównie w Atenach. Z drugiej strony w konserwatywnej Sparcie, nauka odniosła sukcesów. Uczeni byli mistrzami prowadzenia dyskusji politycznej. Popierali wszechstronne wychowanie z naciskiem na retorykę i dialektykę. Nauki te, uczyły jak zrobić polityczną karierę, jak umiejętnie przemawiając zapanować nad tłumem, a w konsekwencji jak narzucić swą rolę współobywatelom na Zgromadzeniu Ludowym. Metoda Sofistów polegała na przekonaniu ludzi, tak by „przemówienie najsłabsze stawało się przemówieniem najsilniejszym”.

Sofistyczny ideał wychowania w praktyce miał różne zastosowania. Mógł służyć tyranii - silny, wszechstronnie wykształcony człowiek z łatwością mógł narzucić swoją wolę obywatelom. Mógł również służyć programowi demokratycznemu – sam Perykles pozostawał pod wyraźnym wpływem nauki Sofistów.

Sofiści wnieśli pionierski wkład do ideologii prawa natury, przenosząc ją z nauk przyrodniczych na grunt nauki o społeczeństwie. Według ich teorii człowiek podlega dwom prawom – państwowemu i natury. Przestrzeganie praw pochodzących od państwa jest cnotą, m.in. dlatego że państwo jest wspólnotą ludzką. Ale prawa państwa nie zawsze są sprawiedliwe. Dlatego najważniejsze jest przestrzeganie prawa natury ponieważ ich naruszanie godzi w prawdę i przynosi człowiekowi straty nieporównywalnie większe, niż nieprzestrzeganie praw ludzkich.

Chociaż w doktrynie Sofistów zderzają się liczne tendencje – nie mało w niej otwartej sympatii dla arystokracji, to generalnie sofiści bliżsi byli jednak idei demokracji, przede wszystkim dlatego, że działalność ich przypadała na okres panowania w Atenach porządków demokratycznych.

Wpływ Sofistów był bardzo silny i wielokierunkowy. Według Hegla, to sofistyka rozpoczęła grecki wiek Oświecenia.