Notatki podstawy prawa - Oniszczuk.

Są to notatki sporządzone przez grupę studentów przygotowujących się do egzaminu z podstaw prawa w 2015r. Zastrzegamy sobie możliwość iż poniższe notatki mogą zawierać pewne błędy, które nie zostały przez nas wychwycone.

1. Pojęcie prawoznawstwa. Działy prawoznawstwa. Charakterystyka nauk prawnych. Metody poznawania prawa.

Prawoznawstwo- zbiór nauk społecznych zawierających elementy nauk humanistycznych i nauk ścisłych, zajmujących się prawem. Prawoznawstwo oznaczać może również teorię prawa. Prawoznawstwo nie jest nauką spójną i jednolitą, co jest konsekwencją różnorodnych perspektyw w badaniu prawa, a także różnych celów stawianych przed badaczami (praktycznych lub teoretycznych).                                                                                                                                         Rozróżnia się następujące działy prawoznawstwa: teoria państwa i prawa, filozofia prawa, socjologia prawa, nauka o prawie obowiązującym, zwana dogmatyką prawa, historia państwa i prawa oraz historia doktryn polityczno-prawnych.   

Charakterystyka nauk prawnych

Podział nauk:

- przyrodnicze - zajmują się przyrodą,

społeczne - zajmują się człowiekiem,

- teoretyczne - zajmują się kwestią: jak jest?

praktyczne - zajmują się kwestią: jak być powinno?

- empiryczne - opierają się na doświadczeniu,

formalne - nowe tezy wnioskowane są z aksjomatów.

Nauki prawne należą do nauk: społecznych, teoretycznych i empirycznych. Jednoznaczna klasyfikacja nie jest jednak możliwa, gdyż z pozostałych kategorii również elementy są w naukach prawnych używane.

Podział nauk prawnych wg niemieckiej szkoły historycznej:

a) filozofia (teoria) prawa,

b) dogmatyki prawnicze,

c) nauki historyczno-prawne.

a) Filozofię prawa rozwinął pozytywizm prawniczy (J. Austin, G. Jellinek). Zajmuje się problematyką państwa i prawa, m.in. jego definicją, analizą języka prawnego i pojęć prawnych.

Trzy nurty badawcze: analityczny (problematyka logiczno-językowa), empiryczny i metodologiczny (analiza metod w prawoznawstwie).

b) Dogmatyki prawnicze to szczegółowe nauki prawne, związane z odpowiednimi gałęziami prawa. Także rozwinięte zostały przez pozytywizm prawniczy. Dogmatyki zajmują się problemami interpretacyjnymi (interpretowanie prawa), systematyzacyjnymi (jego porządkowanie) i walidacyjnymi (rozstrzyganie kwestii obowiązywania). Według pozytywizmu prawoznawstwo zajmuje się analizą tekstów prawnych. Prawnik winien traktować przepisy prawne jak dogmaty i ograniczać się tylko do ich analizy (de lege lata), nie podejmować krytyki i usprawniania (de lege ferenda). Obecnie postępuje uempirycznienie metod badawczych i podjęcie problematyki de lege ferenda.

c) Na nauki historyczno-prawne największy wpływ miała niemiecka szkoła historyczna. Obejmuje m.in. historię państwa i prawa danego kraju, powszechną historię państwa i prawa, prawo rzymskie i historię doktryn polityczno-prawnych. Najważniejsze w tej grupie jest prawo rzymskie.

Dodatkowo z rozwojem nauki i techniki doszły do podziału nauk prawnych tzw. nauki pozasystemowe (informatyka prawnicza, socjologia prawa, komparatystyka, logika prawnicza, kryminalistyka itp.).                    

Metody analizy prawa:

-Językowo – logiczne (wyjaśnianie, interpretowanie i porządkowanie przepisów prawnych)                     -Socjologiczne (socjologia empiryczna – badania ankietowe, wywiad, wnioskowania statystyczne, bad. panelowe i obserwacja uczestnicząca)                                                                                -Psychologiczne (ustalanie poczytalności sprawcy, resocjalizacja).

2.  Prawo i język. Język naturalny, prawny i prawniczy. Rodzaje wypowiedzi.

Prawo to zespół norm postępowania określonych podmiotów, norm ustanowionych lub uznanych przez państwo, których realizacja jest chroniona przymusem państwowym. Prawo jest przejawem kultury człowieka, wytworem jego działalności. Prawo pochodzi od państwa. Pytanie co to jest prawo ma długą tradycję a próby odpowiedzi na nie zawsze były związane z określoną filozofią. Na uwagę zasługują pojęcia prawo naturalne (uprawnienia naturalne człowieka, zgodne z jego naturą), pozytywistyczne (zakłada istnienie związku prawa z państwem) oraz realistyczne (zbiór decyzji faktycznie podejmowanych przez stosujących prawo).

Język naturalny, język prawny i prawniczy

Język to system znaków służący do komunikowania się. Wyróżnia się dwa typy języków: naturalne i sztuczne zależnie od tego czy powstają żywiołowo i podlegają stałym zmianom czy też powstają w rezultacie pewnej umowności. Językiem naturalnym jest język etniczny. W systemie prawa wyróżnia się języki prawny i prawniczy. W języku prawnym formułuje się teksty prawa obowiązującego. Jest rodzajem języka etnicznego. Różnica między obydwoma zawiera się nie w budowie zwrotów językowych, ale w doborze znaczeń zwrotów. Prawodawca nadaje konkretne znaczenie terminom języka naturalnego bądź wprowadza nowe terminy. W języku prawniczym są formułowane wypowiedzi o prawie obowiązującym. Opisuje się w nim treść przepisów prawa. Język ten jest bardzo zróżnicowany, ponieważ jest wiele środowisk zajmujących się prawem. Można mówić o języku prawniczym praktyki (sądowe stosowanie prawa) i nauki prawa.

Język naturalny – podstawowy element każdej kultury i główny składnik komunikacji między ludźmi, ważny środek socjalizacji i zachowań charakterystycznych dla gatunku ludzkiego i dla danej społeczności; element wyrażania emocji i stosunku wobec otaczającej jednostkę rzeczywistości społecznej i przyrodniczej

Język prawny – odmienny od języka naturalnego terminologią, gramatyką (specyficzne użycie czasu teraźniejszego), stylistyką (powtarzanie wyrazów w jednym zdaniu),-wypowiedzi normatywne np. „Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie posiada zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.” (art. 14 §1 Kodeksu cywilnego)

Język prawniczy – język naturalny, w którym formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych zjawisk prawnych, w języku tym opisywane są instytucje prawne, metody badań, wykładnia – język ten jest zróżnicowany ze względu na różnorodność podmiotów, które się nim posługują.

Rodzaje wypowiedzi.

*prawo jako zjawisko językowe - zespół wypowiedzi wyznaczających powinne zachowanie, ujęte na ogół w formę pisemną i posiadających szczególną strukturą wewnętrzną, a także pozostających w szczególnych związkach z innymi rodzajami wypowiedzi;

*wypowiedzi opisowe - zdania w sensie logicznym przekazujące pewne informacje o stanach rzeczy lub zdarzeniach; "jest tak, a tak"

*wypowiedzi ocenne - wypowiedź pełniąca funkcje ekspresyjne - uzewnętrznia, wyraża ocenę, określone przeżycia autora wypowiedzi jego stosunek do wycinka rzeczywistości; treścią tej wypowiedzi jest aprobata lub dezaprobata; "X zasługują na aprobatę z względu na cechę Y"

-wypowiedzi dające oceny zasadnicze samoistne: mają charakter subiektywny, informują nas nie tyle o rzeczywistym stanie, ale o pewnym przekonaniu podmiotu wyrażającego, nie mogą podlegać klasyfikacji w sensie logicznym 1/0;

-wypowiedzi dające oceny zasadniczo podbudowane instrumentalnie, czyli wypowiedzi instrumentalne: wyrażają aprobatę / dezaprobatę dla pewnego stanu rzeczy jako środka prowadzącego do osiągnięcia przyjętego celu, podlegają klasyfikacji logicznej wg Ziembińskiego, wypowiedź koncentruje się na istnieniu związku przyczynowego pomiędzy środkiem a celem;

-klauzule generalne - norma opisowa pozwalająca na zapewnienie elastyczności prawa;

-ustalenie pewnych warunków poprzez których spełnienie możemy mówić o prawdziwości wyrażenia opisowego;

*wypowiedzi normatywne: sugerują, wskazują pewnie wzór, wg którego określony podmiot powinien zachowywać się w określony sposób, pełną funkcje perswazyjne; "powinno się", musi, należy, jest zobowiązany;

-wg K.Opałka i J.Nowackiego te wyrażenia oraz prośby, życzenia, rady wytyczne, rekomendacje, itp. Należy zaliczyć do kręgu wypowiedzi dyrektywalnych;

-istnieją również wyrażenia normatywne o charakterze opisowym - bardzo często w przypadkach przepisów prawa;

*wypowiedzi dokonawcze: wyrażają sens aktów konwencjonalnych, z którymi zgodnie z obowiązującymi normami, łączy się dokonanie zmian w otaczającej nas rzeczywistości; np. :Mianuję Pana na stanowisko..."

3. Definicja prawa, prawo w rozumieniu prawniczym. Zasadnicze cechy prawa.

Prawo to zespół norm postępowania określonych podmiotów, norm ustanowionych lub uznanych przez państwo, których realizacja jest chroniona przymusem państwowym. Prawo jest przejawem kultury człowieka, wytworem jego działalności. Prawo pochodzi od państwa. Pytanie co to jest prawo ma długą tradycję a próby odpowiedzi na nie zawsze były związane z określoną filozofią. Na uwagę zasługują pojęcia prawo naturalne (uprawnienia naturalne człowieka, zgodne z jego naturą), pozytywistyczne (zakłada istnienie związku prawa z państwem) oraz realistyczne (zbiór decyzji faktycznie podejmowanych przez stosujących prawo).

Cechy prawa:

− jest stanowione (lub tylko uznawane) przez organy władzy państwowej,

− istnieje specjalny tryb jego stanowienie czy uznawania,

− obowiązuje ono wszystkich ludzi na terenie danego państwa,

− jego przestrzeganie zapewniają sankcje przymusu (jest to jedyny legalny przymus, jaki

ludzie mogą stosować wobec innych),

− sankcje są stosowane tylko przez właściwe organy państwowe.

4. Pojęcie celów i funkcji prawa. Rodzaje tych funkcji. Instrumentalny wymiar prawa.

Cel - postulowany stan rzeczy, który ma by c osiągnięty dzięki podjęciu określonych czynności, ustanowieniu norm, wprowadzeniu rozwiązań organizacyjnych.Cel jest zawsze planowany, zamierzony (przez ustawodawcę), ale w rzeczywistości nie zawsze osiągany.

Funkcja - niektóre funkcje prawa pokrywają się z funkcjami, jakie pełnią w społeczeństwie inne regulatory: moralność i obyczaje.

Rodzaje funkcji

Funkcja regulacji życia społecznego (stabilizacyjna) - prawo pozwala zapewnić obywatelom poczucie bezpieczeństwa w państwie. Eliminuje niepożądane zachowania. Utrwala istnienie ładu społecznego, gospodarczego, politycznego.

Funkcja wychowawcza - prawo kształtuje pozytywne zachowania wobec przepisów prawnych np. wobec przestrzegania przepisów ruchu drogowego, mówimy wówczas o charakterze prewencyjnym. Prawo pełni także funkcję resocjalizacyjną, kiedy zastosowana kara działa tak, że osoba, której to dotyczy nie jest skłonna pogwałcić istniejące normy prawne.

Funkcja ochronna - prawo ma za zadanie chronić te wartości, które są ogólnie przyjęte i ważne ze społecznego punktu widzenia.

Funkcja dynamizująca - prawo jest narzędziem zmiany różnych dziedzin życia np. prawo oświatowe regulujące przepisy związane z Nową Maturą.

Funkcja dystrybucyjna - prawo rozdziela dobra i ciężary, wynikające z funkcjonowania państwa np. przez podatki. Funkcja ta dotyczy szczególnie prawa cywilnego i administracyjnego.

Funkcja represyjna - prawo ma za zadanie określić wymiar kary za dokonanie przestępstw, działać odstraszająco na sprawców, a także realizować zasadę nieuchronności poniesienia kary za dokonane przestępstwo.

Funkcja kontrolna - prawo określa postawy jednostek, grup społecznych, narodu i instytucji państwowych. Wyznacza jakie postępowanie jest zabronione, a jakie nie.

Funkcja kulturotwórcza - prawo integruje ludność zamieszkującą na danym terenie np. działający zgodnie z prawem samorząd. Wpływa na kultywowanie określonych przez daną społeczność wartości. Znajomość przepisów prawnych określa poziom kultury np. politycznej danej zbiorowości. Prawo decyduje o ciągłości historycznej danego narodu i państwa.

Funkcja organizacyjna - prawo określa ramy działania władzy i organizacji publicznych.

Funkcja gwarancyjna - prawo wyznacza granice pomiędzy uprawnieniami państwa, a wolnością jednostki. Określa jakie zachowanie jednostki wobec państwa jest zabronione. Z drugiej strony wyznacza granice działania państwa wobec jednostki. Granice te stanowią istniejące normy prawne będące jedyną podstawą działania.

Instrumentalny charakter prawa - Prawo jako instrument oddziaływania społecznego, Pewność prawa - względna stałość, aby osiągnąć cel.

5. Rozumienie normy postępowania i normy prawnej.

Norma postępowania - jednoznaczna wypowiedź pozaopisowa, która (według wzorcowej struktury słownej) określonemu podmiotowi w określonych okolicznościach wskazuje określony sposób postępowania.

Podmiot, któremu norma wyznacza zachowanie, nazywany jest adresatem normy postępowania.

Norma prawna - najmniejszy, stanowiący sensowną całość, element prawa. Reguła postępowania zewnętrznego stworzona na podstawie przepisów prawnych, ustanowiona przez kompetentny organ władzy w odpowiednim trybie, generalna (nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata, ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej) i abstrakcyjna (dotycząca powtarzalnych zachowań, wielokrotnego zastosowania, uniwersalna), ogłoszona i chroniona przez państwo aparatem przymusu.

6. Wyjaśnić pojęcia: norma indywidualna, generalna, konkretna i abstrakcyjna.

Norma indywidualna -  norma, której hipoteza jest sfomułowana przy pomocy nazwy indywidualnej, a więc odnosi się do adresata określonego imiennie, np. John Smith, Jan Kowalski, itd. Tego rodzaju normy z reguły będą występować w decyzjach administracyjnych oraz orzeczeniach sądowych.

Przeciwieństwem normy indywidualnej jest norma generalna.

Istnieje również odmienne rozumienie normy indywidualnej - jest to norma jednostkowa a jednocześnie konkretna, czyli norma skierowana do indywidualnej osoby i wyznaczająca jednokrotny sposób zachowania się.

Norma generalna - norma, której hipoteza jest sformułowana przy pomocy nazwy generalnej, a więc odnosi się do adresatów wskazanych poprzez cechy, np. pracodawca (osoba zatrudniająca inne osoby), osoba pełnoletnia (osoba, która ukończyła XX lat życia). Tego rodzaju normy z reguły będą występować w ustawach i innych aktach normatywnych.

Przeciwieństwem normy generalnej jest norma indywidualna.

Istnieje również odmienne rozumienie normy generalnej - jest to norma ogólna a jednocześnie abstrakcyjna, czyli norma skierowana do większej liczby adresatów i wskazująca wielokrotny (powtarzalny) sposób zachowania.

Norma konkretna - norma prawna, której dyspozycja formułuje jednorazowe (jednokrotne) powinne zachowanie.

Przeciwieństwem normy konkretnej jest norma abstrakcyjna. Norma konkretna często powstaje poprzez praktyczne zastosowanie (implementację) normy abstrakcyjnej, np. decyzja administracyjna formułująca normę konkretną wydana na podstawie określonej ustawy zawierającą normę abstrakcyjną.

Norma abstrakcyjna - norma prawna, której dyspozycja formułuje regułę wielokrotnego (powtarzalnego) powinnego zachowania.

Przeciwieństwem normy abstrakcyjnej jest norma konkretna.

7. Ujęcie językowe norm prawnych. Ogólność i abstrakcyjność norm  prawnych.

Język norm prawnych – język wyrażeń o charakterze dyrektywnym, wskazujących wymagane spos

Norma prawna musi mieć charakter generalny i abstrakcyjny.

Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek).

Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności. Dotyczy to powtarzalnych zachowań, bez zbytecznego uszczegółowienia określonych nią okoliczności.oby zachowania, które powinny nastąpić w określonych sytuacjach faktycznych.

8. Normy autonomiczne i heteronomiczne.

Norma autonomiczna - taka norma, w której występuje identyczność normodawcy i adresata normy. Jednostka decyduje się sama sobie narzucić określony sposób postępowanie.

Przykładem może być podjęcie przez kogoś decyzji o niejedzeniu mięsa i stosowanie się do niej (por. wegetarianizm).

Norma heteronomiczna – norma, w której nie ma identyczności normodawcy i adresata normy, a normodawcą jest jakiś czynnik zewnętrzny w stosunku do jej adresata, zwykle anonimowy. Normodawcą może być zwyczaj, istota nadprzyrodzona, ustawodawstwo, natura rzeczy, idea dobra czy sprawiedliwości.

Przykładem takiej normy może być zakaz jazdy samochodem po pijanemu narzucony jednostce przez prawo.

9. Norma prawna i przepis prawny – rozróżnienie. Rodzaje przepisów prawnych.

Norma prawna – najmniejszy, stanowiący sensowną całość, element prawa. Reguła postępowania zewnętrznego stworzona na podstawie przepisów prawnych, ustanowiona przez kompetentny organ władzy w odpowiednim trybie, generalna (nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata, ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej) i abstrakcyjna (dotycząca powtarzalnych zachowań, wielokrotnego zastosowania, uniwersalna), ogłoszona i chroniona przez państwo aparatem przymusu.

Przepis prawa – samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego, czyli zdaniokształtny zwrot językowy (zdanie w sensie gramatycznym) zazwyczaj wskazujący sposób postępowania, czyli regułę powinnego zachowania. Często jest wyodrębniony formalnie, wyróżniony wizualnie i opatrzony nazwą indywidualizującą, taką jak artykuł, paragraf czy ustęp. Może być też zdaniokształtnym fragmentem jednostki redakcyjnej.

Pojęcie przepis prawa nie jest tożsame z pojęciem normy prawnej; bowiem elementy treści normy prawnej mogą być zawarte w wielu różnych przepisach i to nie tylko jednej ustawy. W ujęciu funkcjonalnym przepisy prawa stanowią podstawę do ustalenia treści norm prawnych. Przepisu nie możemy traktować w sferze prawda/fałsz, gdyż nie jest to zdanie w sensie logicznym.

Inaczej mówiąc przepis prawny to nic innego jak konkretny art., ust., par. aktu prawnego (słowem jedno lub kilka zdań opatrzonych numerem i jednym z powyższych skrótów), norma prawna zaś określa powinność danego zachowania (w określonych warunkach, adresat należący do danej określonej grupy podmiotów, ma się zachować w taki a nie inny sposób), ponadto jedna norma może być rekonstruowana z kilku przepisów.

Rodzaje przepisów

przepisy ogólne – określają przedmiotowy i podmiotowy zakres stosunków społecznych, regulowanych danym aktem prawodawczym, objaśniają podstawowe użyte w akcie nazwy, a często też ustalają ogólne zasady jego stosowania;

przepisy szczegółowe – normy, określające zachowania podmiotów, których one dotyczą;

przepisy przejściowe – ich celem jest pełniejsze umiejscowienie danego przepisu w całokształcie innych przepisów, czy też w świetle innych norm postępowania;

przepisy dostosowujące – określają jak organy stosujące prawo winny realizować nowy akt prawodawczy do konkretnych regulowanych nim sytuacji;

przepisy końcowe – są to w szczególności przepisy derogacyjne, uchylające poprzednie całe akty prawodawcze, bądź niektóre ich przepisy;

10. Pojęcie zasad prawnych i norm „zwykłych”. Funkcje zasad prawnych.

Zasada prawna  – pojęcie języka prawniczego, przez które, zależnie od kontekstu, można rozumieć:

- zasadę prawa w ujęciu opisowym – typ ukształtowania określonej instytucji prawnej, np. zasada kontradyktoryjności, zasada prekluzji dowodowej, etc.;

- zasadę prawa w ujęciu dyrektywalnym – dyrektywę postępowania, którą da się wyinterpretować z tekstu prawnego lub wywnioskować z norm prawnych wyinterpretowanych z tego tekstu i która jest przez to prawnie wiążąca (zasada prawa sensu stricto); czasami pojęcie „zasada prawaˆ" bywa odnoszone także do tzw. zasad-postulatów, tj. innych dyrektyw postępowania uznawanych w doktrynie za należące do systemu prawa lub dające się z niego wywieść w inny sposób niż ma to miejsce w przypadku zasad prawa sensu stricto - w tym w szczególności wypowiedzi de lege ferenda. Zasady prawa w ujęciu dyrektywalnym wyrażają z reguły wartości, które prawodawca uważa za szczególnie doniosłe i co do których chce, by były respektowane przy stosowaniu norm, które nie są zasadami prawa.

Jak odróżnić zasadę od normy zwykłej?

Trudno tu wskazać regułę, która byłaby receptą usuwającą wszystkie wątpliwości. Za najważniejsze kryterium należy niewątpliwie przyjąć miejsce normy w hierarchicznej strukturze systemu prawa, a więc zasadami są przede wszystkim normy zawarte w Konstytucji, umowach międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie oraz w ustawach.

Drugie kryterium, mniej ostre, dające jednak możliwość zakwalifikowania normy do zasad prawa, to rola tej normy w regulacji danej instytucji prawnej lub gałęzi prawa.

Trzecim kryterium mogącym już budzić pewne spory, jest związek jej z określonymi wartościami uznanymi powszechnie w kulturze prawnej. Kryteria te mogą być wykorzystywane pojedynczo, jak i łącznie.

Ponieważ system prawa jest, a przynajmniej powinien być traktowany jako system logiczny, znaczenie zasad prawa jest takie same, jak zasad w każdym innym systemie logicznym, a zatem wszystkie inne normy winny być tłumaczone i stosowane zgodnie z tymi zasadami

Sąd Najwyższy podejmuje również uchwały mające na celu wyjaśnienie znaczenie przepisów budzących wątpliwości lub takich, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. Na wniosek Pierwszego Prezesa lub prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego, Prezesa NSA itp. Skład orzekający: 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej, wiążącej inne składy Sądu Najwyższego, ale nie inne sądy. Są one wypisywane w księgach zasad prawnych.

11. Budowa normy prawnej. Rodzaje norm prawnych.

Wyróżnia się dwie główne koncepcje budowy normy prawnej (więcej pkt. 12.):

- Koncepcja trójelementowa (hipoteza, dyspozycja i sankcja),

- Koncepcja norm sprzężonych (norma sankcjonowana i norma sankcjonująca).

Ze względu na zakres swobody, pozostawiony adresatowi normy prawnej, wyróżnia się:

- Normy bezwzględnie obowiązujące – adresat powinien zachować się dokładnie tak, jak określono w normie. Nie ma on pozostawionej swobody w wyborze postępowania,

- Normy względnie obowiązujące – adresat może dokonać wyboru innego zachowania niż określone w normie prawnej,

- Normy semiimperatywne – wyznaczają pewne ramy postępowania, dając swobodę stronom stosunku prawnego, ale w pewnych tylko granicach.

Innym kryterium podziału norm prawnych jest sposób określenia zachowań ludzkich. Na podstawie tego kryterium wyróżnia się:

- Normy nakazujące – określają, co ich adresat powinien uczynić, aby postępować zgodnie z treścią normy prawnej, np.:

Osoby prawne i państwowe jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej są obowiązane obliczyć i odprowadzić podatek rolny – bez wezwania – na rachunek budżetu właściwej gminy ze względu na miejsce położenia gruntów.

- Normy zakazujące – określają od jakich działań adresat normy prawnej powinien się powstrzymać, np.:

Członek zarządu nie może bez zezwolenia spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi (...)

- Normy zezwalające (upoważniające lub uprawniające) – uprawniają do określonego zachowania się adresata ,np.:

Każdy wspólnik może przeglądać księgę udziałów. Istnieje spór czy norma postępowania (a taką jest norma prawna) może na coś zezwalać

12. Model dwuczłonowej i trójczłonowej struktury normy prawnej.

Według koncepcji trójelementowej normę prawną dzielimy na:

- Hipoteza – założenie, przypuszczenie, określa warunki, w jakich przypisywany jest komuś obowiązek lub uprawnienie, wskazuje adresata normy i jego cechy (np. zawód, wiek, stan zdrowia) i okoliczności (zjawiska, wydarzenia, miejsce działania np. w miejscu pracy), np.:

Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...)

- Dyspozycja – wskazuje sposób (treść) zachowania adresata, określa jego obowiązki lub uprawnienia, np.:

(...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobraną różnicę (...)

- Sankcja – określa konsekwencje prawne (dolegliwości, nieprzyjemności, kary) zachowania niezgodnego z obowiązkiem. Wyróżnia się sankcję karną (represyjną), egzekucyjną i nieważności (bezskuteczności), np.:

(...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.

Koncepcja trójczłonowej budowy normy prawnej opiera się na przyjmowanym przez niektóre odmiany pozytywistycznej teorii prawa założeniu o tym, że norma prawna ze swej natury musi być zagwarantowana przymusem państwowym i że musi to znaleźć wyraz w jej syntaktycznej strukturze. Wyrażone w tekście prawnym nakazy lub zakazy, których naruszenie nie zostało zagrożone sankcją (leges imperfectae), na gruncie takiego założenia nie mogą być uznane za kompletne normy prawne i ze względu na niemożność skutecznego ich egzekwowania są raczej bliższe niewiążącym hasłom politycznym.

Według koncepcji dwulementowej, inaczej koncepcji norm sprzężonych normę prawną dzielimy na:

- norma sankcjonowana – określa adresata i warunki w jakich jest mu nakazane, zakazane bądź dozwolone czynić oraz treść owego nakazu, zakazu bądź dozwolenia. Składa się na nią hipoteza i dyspozycja.

- norma sankcjonująca – stanowi iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy.

Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej oraz upoważnienie dla organów prawa do realizacji tych skutków.

Inny jest adresat normy sankcjonowanej i sankcjonującej. Norma sankcjonowana jest kierowana do pewnej kategorii adresatów określonej rodzajowo, są to adresaci pierwotni. Natomiast norma sankcjonująca skierowana do organów władzy publicznej, a także do wszelkich osób, które posiadają kompetencje ażeby oficjalnie stwierdzić naruszenie normy sankcjonowanej i zastosować wobec jej naruszyciela określoną dolegliwość, są to adresaci wtórni.

Norma sankcjonująca jest normą posiłkową, drugiego rzędu, zostaje ona uruchomiona tylko wtedy, gdy naruszona zostaje norma sankcjonowana.

art. „Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności”

norma sankcjonowana: nie wolno zabijać

norma sankcjonująca – sąd wymierza karę pozbawienia wolności osobie, która zabije człowieka.

„Studentowi nakazane jest uczenie się pod groźbą uzyskania oceny niedostatecznej”

norma sankcjonowana – studentowi nakazane jest uczenie się

norma sankcjonująca – egzaminatorowi nakazane jest postawienie oceny niedostatecznej uczniowi, który się nie uczy.

13. Hipoteza i dyspozycja normy prawnej.

Hipoteza – jest tym elementem normy prawnej który określa adresata normy oraz okoliczności w których powinien on zachować się w sposób przewidziany przez normę.  Dyspozycja – określa wzór powinnego zachowania się. Formułuje nakazy, zakazy, dozwolenia.

14. Rozumienie i rodzaje sankcji prawnych.

Sankcja – element normy, który określa konsekwencje jakie następują w sytuacji gdyby adresat zachował się niezgodnie z normą a więc ją naruszył.  

Rodzaje sankcji: - egzekucyjna (np. przymusowa eksmisja z lokalu, który winien być opróżniany); - nieważności (bezskuteczności) czynności konwencjonalnej; - karna (represyjna, penalna) sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych.

15. Czyny i czynności konwencjonalne.

Czyny– faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo są uregulowane przez prawo, np. zabranie mienia, zabójstwo, prowadzenie samochodu.

Czynności konwencjonalne– zachowania, którym istniejące normy nadają specyficzne znaczenie, inne niż czyny. Np. uchylenie kapelusza na powitanie lub pożegnanie, uchwalanie ustaw przez Sejm, wydanie orzeczenia przez Sąd.

16. Klauzula generalna w prawie i jej funkcje.

Klauzula generalna – przepis prawny, który odwołuje się do ocen interpretatorów prawa (organów stosujących prawo). Klauzule generalne odsyłają do pewnych reguł pozaprawnych (zasady współżycia społecznego, słuszności, dobre obyczaje), które uzupełniają w ten sposób prawo. Funkcją tych klauzul jest uelastycznienie prawa sprzyjające unifikacji prawa przez stosujących prawo odpowiednio do treści tych reguł pozaprawnych. Kolejną funkcją klauzul generalnych jest przeciwdziałanie dezaktualizacji prawa- zapewnienie aktualności, bez potrzeby dokonywania ciągłych nowelizacji prawa.

17. Norma prawna i inne normy społeczne - rozróżnienie. Relacje między normami moralniymi i prawnymi.

Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Norma prawna ma charakter ogólny- każdy kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę, ma obowiązek zachowywać się tak jak norma nakazuje. Normy prawne są spisane np. w formie ustawy.

Inne normy społeczne- (moralne, religijne, obyczajowe, zwyczajowe) w znaczeniu potocznym to uznany za obowiązujący właściwy sposób zachowania i postępowania jednostki w grupie. Mogą istnieć na podstawie woli członków stowarzyszenia, być wytworem określonych potrzeb jednostek czy tradycji.

Rozróżnienie -Norma prawne różnią od innych norm przede wszystkim zródłem pochodzenia i skutkami naruszenia. Norma prawne są spisane i wyżej ustalone a innych norm się nie spisuje , tylko są zazwyczaj ustalane przez małe grupy ludzi zainteresowanych.

Relacje miedzy normami moralnymi i prawnymi

Na straży norm prawnych stoi aparat państwowy ze swoimi środkami przymusu. Natomiast do przestrzegania norm moralnych skłania ludzi przede wszystkim presja wywierana przez opinię publiczną, nawyki ,sumienie.

Normy prawne mają charakter dwustronny, moralne jednostronny. Normy moralne nakładają tylko obowiązki, nie dając innym osobom prawa żądania wypełnienia tych obowiązków.

Normy prawne odnoszą się tylko do czynów i słów człowieka, nie zajmują się sferą psychiki. Moralność ingeruje także w dziedzinę uczuć i myśli.

Normy prawne regulują bardzo dokładnie postępowanie człowieka. Moralność jest bardzo nieprecyzyjna.

18. Rozumienie normy moralnej i obyczajowej. Pojęcie: etyka, moralność, doktryna morlana.

Normy moralne powstają w codziennej praktyce życiowej ludzi ,kształtuje się ocena,  że określone postępowanie jest złe lub dobre i na jej gruncie rodzi się norma moralna. Pozwalają ocenić wzajemne zachowanie ludzi, zachowanie się wobec społeczeństwa, wobec państwa, wobec przyrody.

Norma obyczajowa to zbiór zasad, reguł postępowania, które obowiązują w danym środowisku. Obyczaj jest mocno związany z systemem wartości uznawanym przez daną zbiorowość, nie jest to co prawda ocena postępowania w kategoriach dobra i zła, a raczej tego co wypada, a co nie wypada robić, jak się zachować. Nieprzestrzeganie ustalonych reguł nie jest karane prawnie, jednak może być napiętnowane przez daną społeczność, a w skrajnych przypadkach doprowadzać do wykluczenia z grupy. Mają one charakter lokalny i mogą znacznie się różnić w poszczególnych zakątkach województwa, kraju czy kontynentu.

Moralność to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe.

Etyka jest to nauka filozoficzna, która formułuje ogólne zasady moralne oraz szczegółowe normatywy ludzkiego działania za pomocą wrodzonych człowiekowi zdolności poznawczych.

Doktryna moralna – jest nią usystematyzowany wykład zasad postępowania, które jakiś zespół ludzi a nawet jednostka uważa za normy moralne. Wykład ten stara się zawsze uzasadnić normy postępowania uważane za moralne, przeprowadzając jednocześnie krytykę innych doktryn moralnych. Każda doktryna moralna propaguje pewne ideały moralne. W Polsce np. wpływową doktryną jest doktryna moralna Kościoła katolickiego, ale istotną pozycję ma również świecka doktryna moralna. Głosi ona racjonalizm oparty na nauce. Nie uznaje istnienia zjawisk nadprzyrodzonych

19. Znaczenie świadomości prawnej obywateli. Elementy świadomości prawnej. Postawy wobec prawa.

Świadomość prawna nie oznacza jedynie znajomości przepisów i instytucji prawnych przez społeczeństwo. Świadomość prawna to ocena obowiązującego prawa przez społeczeństwo i postulaty dotyczące zmiany prawa w pożądanym przez społeczeństwo kierunku. Świadomość prawna tworzy się pod wpływem wyobrażeń o tym co sprawiedliwe i niesprawiedliwe, wyobrażeń o prawie, praworządności itp. Świadomość prawna wchodzi w skład moralności.

Elementy świadomości prawnej to znajomość prawa i jego zasad, ocena prawa i zachowań przez nie regulowanych oraz postulaty co do tego jakim powinno być prawo. Świadomość prawna obejmuje także ideologie prawną, czyli pewne uogólnienie teoretyczne na temat państwa i prawa, uzasadnienie tego, co należy osiągnąć w dziedzinie prawa, aby powstały dogodne warunki do dalszego rozwoju społeczeństwa i samego prawa.

Postawy wobec prawa:

Rygoryzm polega na uznaniu, że nie istnieją okoliczności usprawiedliwiające działa naruszycieli prawa. W związku z tym przekonanie o niezbędności stosowania surowych sankcji.

Tolerancja to postawa wyrozumiałości dla naruszycieli prawa. Wyraża się w poszukiwaniu przyczyn łamania prawa nie w złej woli ludzkiej, a okolicznościach utrudniających jego przestrzeganie. Stąd niechęć do penalizacji przez tolerantów. Zagadnienie tolerancji i rygoryzmu odnosi się także do prawodawcy- kryterium rodzaj sankcji.

Oportunizm, łączący się niekiedy z konformizmem polega na przestrzeganiu prawa, dlatego że to się opłaca. Oportunista nie ma stałych zasad, kieruje się celem- doraźnym bądź odległym.

Konformizm- Postawa wynikająca z chęci naśladowania pewnych osób lub dostosowania się do nich. Jest to postawa ścisłego podporządkowania, choć w rzeczywistości często się tych norm nie akceptuje

Legalizm to postawa akceptacji norm ze względu na ich charakter- na to, że zostały ustanowione przez kompetentny organ z zachowaniem właściwej procedury .Wynika on z szacunku do prawa.

20. Rozumienie kultury i wartości prawnych

Kultura prawna- aspekt ogólnie pojmowanej kultury, odnoszący się do stosunku człowieka wobec prawa. Kulturę prawną można zdefiniować jako przejawiające się w społeczeństwie, indywidualne i zbiorowe postawy wobec prawa, zarówno w rozumieniu egzekwującego sprawiedliwość aparatu, jego instytucji jak i konkretnych norm prawnych. Podstawą kultury prawnej jest postępowanie określane jako "prawe" (w przypadku jednostek) lub "praworządne".

Wartści prawne to rzeczy i czynności służące zaspokajaniu potrzeb biologicznych społecznych człowieka, które są dla niego wartościowe. Relacje człowieka do świata i oddziaływanie tego świata na człowieka powoduje kształtowanie wartości.

21. Pojęcie i elementy systemu prawa. Rodzaje systemów.

System prawa - termin z zakresu teorii prawa, oznaczający pewien uporządkowany układ powiązanych ze sobą elementów (najczęściej norm prawnych). Elementy systemu prawa pozytywnego są tylko normy prawne.

Wyróżniamy cztery rodzaje systemów prawnych: stanowiony, zwyczajowy, hybrydalny, teokratyczny.

22. Scharakteryzuj kulturę prawną systemu prawa stanowionego i common law.

System prawa stanowionego (zwany inaczej kontynentalnym) (charakteryzujący się tym, iż prawo państwowe powstaje w określonych instytucjach, zgodnie z określoną procedurą i jest zawarte w aktach prawnych).

Zwyczajowy zwany inaczej precedensowym (common law – polega na tworzeniu kształtu systemu prawnego w drodze praktyki prawodawczej poprzez wydawanie orzeczeń sądowych).

23. Pojęcie źródła prawa. Akt prawotwórczy - charakterystyka.

Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierającej przepisy prawne. Prawo obowiązuje wówczas gdy jest ono podane na piśmie np.: w Dzienniku Ustaw.

Akt prawotwórczy – akt, wydany przez uprawniony podmiot publiczny, na podstawie upoważnienia zawartego w konstytucji lub innej ustawie, w formie przez ustawę przewidzianej, zawierający normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym. Akty prawotwórcze bywają dzielone na akty powszechnie obowiązujące i akty kierownictwa wewnętrznego.

24. Tworzenie całego porządku prawnego, bądź   tworzenie poszczególnych aktów prawnych.

stanowienie prawa  jest tworzone przez uprawnione organy państwa (jednostkowe akty tworzenia prawa) W tym znaczeniu mówi się, że powstające prawo jest prawem stanowionym. Mówi się, że praw stanowione jest prawem pisanym.

Sposoby tworzenia prawa: -stanowienie prawa

-prawo zwyczajowe powstawanie prawa na podstawie zwyczajów. Polega na tym, że w danej społeczności kształtuje się zwyczaj czyli praktyka postępowania w określony sposób zgodny z normami moralnymi.

-prawo precedensowe tworzenie prawa w formie precedensu. Precedensem nazywamy decyzje sądu, które tworzy prawo. Precedensem nie jest  wyrok  sądu a ustanowiona w nim reguła.

Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego w Polsce jest ich ogłoszenie. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych z 20 lipca 2000 roku.

25. Zasady ogólne stanowienia prawa (dobrej legislacji)

Tworzenie prawa nie powinno mieć charakteru przypadkowego, ponieważ musi ono efektywnie służyć rozwiązywaniu spraw społecznych. Proces stanowienia prawa musi obejmować także zasadnicze problemy, aby wraz z ich rozwiązywaniem przez uczestników procesów prawotwórczych można było uznać, że decyzja o ustanowieniu prawa była racjonalna (ujęcie merytoryczne decyzyjnego stanowienia prawa). Czynności związane z tworzeniem prawa powinny opierać się na takich regułach- dyrektywach tworzenia prawa, które pozwolą mu zrealizować zamierzony cel.

* Warunki społeczne, w jakich projektowana norma prawna będzie działała

* Warunki materialno-techniczne, bez których nie można zrealizować określonych zadań

* Ogólny kontekst prawny, którego elementem spójnym ma być projektowana norma

* Poglądy obywateli i ich organizacji

* Racji wyrażonych w myśl, aby nie poprawiać bez dostatecznie poważnych argumentów prawa, które działa dobrze (minimalizacja interwencji).

Modeli tworzenia prawa wymienia się:

* Racjonalność instrumentalną - określenie celów do zrealizowania, określenie środków realizacji tych celów, dokonanie wyboru prawnego środka działania i określenie formy projektowanego aktu prawnego, a także zredagowanie tekstu aktu według dyrektyw techniki prawodawczej;

* Racjonalność argumentacyjna - prawodawca jest wówczas racjonalny, gdy jego argumentacja umożliwi uzyskanie społecznej akceptacji dla ustalonych praw i wpływa na kształtowanie postaw i przekonań adresatów prawa.

* Racjonalność komunikacyjna - działalność społeczna, która rozszerza "wolną od przymusu i represji komunikację w stosunkach społecznych", sprzyja "dyskursywnemu kształtowaniu i wyrażaniu się woli społeczeństwa", a także umożliwia "konsekwentną regulację konfliktów społeczny

26. Wyjaśnij pojęcia:

- zbiór przepisów prawa – zbiór samodzielnych  jednostek redakcyjnych tekstu prawnego, czyli zbiór zdaniokształtnych zwrotów językowych (zdań w sensie gramatycznym) zazwyczaj wskazujących sposób postępowania, czyli reguły powinnego zachowania.

- kodeks - akt normatywny zawierający logicznie usystematyzowany zbiór przepisów regulujących określoną dziedzinę stosunków społecznych. Obecnie w Polsce kodeksy są wydawane w formie ustaw; w II RP kilka kodeksów wydano w formie rozporządzenia z mocą ustawy. Kodeks może mieć moc prawną równą ustawie zwykłej (tak jest obecnie w polskim prawie), ale w niektórych systemach prawnych jego pozycja może być wyższa, wskutek czego przepisy innych ustaw sprzeczne z kodeksem podlegają uchyleniu. Normy kodeksowe, nawet jeśli są równe innym ustawom, mają jednak szczególne znaczenie ze względu na kompleksowość normowanych spraw i proces interpretacji przepisów.

-inkorporacja - oznacza zebranie i spisanie norm prawnych, np. norm do tej pory występujących w formie zwyczajowej bądź też norm rozproszonych w wielu aktach prawnych, w formie jednego aktu normatywnego. Z reguły wskazuje się na różnice między inkorporacją a kodyfikacją sprowadzające się do jednoczesnego wprowadzania modyfikacji do norm prawnych. Jeżeli normy prawne spisywane są w dotychczasowym brzmieniu, mówimy o inkorporacji. Jeżeli natomiast przy spisywaniu norm, wprowadzamy modyfikacje (np. aby dostosować treść normy do zmieniającej się rzeczywistości, mówimy o kodyfikacji.

27. Omów problem: względna swoboda ustawodawcy określania treści prawa

Ustalenie treści i kierunków rozwiązań prawnych należy do ustawodawcy. Swoboda ustawodawcy jest ograniczona jednak przez nakazy proceduralne(zasady prawa) itp.

Kryteria materialne: bezpieczeństwo publiczne, zgodność z wymogami praw człowieka i podstawowymi wolnościami i moralnością

Kryteria formalne: udostępnienie treści prawa adresatom, lex retro non agit, formułowanie w sposób zrozumiały, niestosowanie norm sprzecznych między sobą, niestanowienie norm niemożliwych do realizacji

Względna swoboda określania treści prawa - stanowienie prawa należy do władzy ustawodawczej, ma znaczną swobodę. Ma stanowić prawo odpowiadające celom politycznym i gospodarczym. Granice swobody parlamentu wyznaczają konstytucyjne postanowienia o wolnościach obywateli, które mogą być ograniczone tylko w szczególnych wypadkach w zakresie niezbędnym i wyjątkowo 5. Wpływ stosowania i wykładni prawa na jego tworzenie.

28. Rozumienie polityki tworzenia prawa

Polityka tworzenia prawa

Politykę prawa traktuje się jako przedmiotowo wyodrębniony rodzaj polityki społecznej w szerokim rozumieniu terminu. Jest to nie tylko ustalenie teoretyczne, ale również koncepcja o doniosłości praktycznej dla budowy modelu racjonalnego tworzenia prawa. Racjonalny prawodawca w swej działalności powinien się liczyć z tym, że jego aktywność jest elementem polityki społecznej. Polityka tworzenia prawa zakłada, że prawo jest rezultatem celowego działania prawodawcy, który jednak w swej aktywności jest wielostronnie uwarunkowany. Założeniem polityki tworzenia prawa jest jakaś wersja umiarkowanego woluntaryzmu w tym sensie, że prawo jest działalnością celową. Podmiot działający celowo opiera się zawsze na przyjęciu jakiegoś celu oraz na wiedzy co do środków za pomocą których może osiągnąć ten cel. Dalszym założeniem polityki tworzenia prawa jest przeświadczenie, że istnieją dziedziny, w których człowiek zachowujący się racjonalnie powinien działać modyfikując przez to „naturalny” tok zdarzeń. Polityka tworzenia prawa jest uzależniona od rozdziału rozmaitych postaw wobec prawa w danym społeczeństwie, gdyż wpływają one na to, jak określona regulacja prawna będzie oddziaływała na zachowanie się jej adresatów.

W ostatnich latach ukształtował się pewien program polityki tworzenia prawa, obejmujący trzy typy problemów:

- problemy doboru środków prawnych dla realizowania założonych stanów rzeczy (rdzenna problematyka tworzenia prawa)

- problemy efektywności tworzenia prawa w przyjmowanych dla danych systemów formach i strukturach organizacyjnych

- problemy techniki prawodawczej.

Polityka tworzenia prawa, zgodnie z ukształtowanym programem miałaby formułować zbiór twierdzeń dotyczących procesu prawotwórczego np. twierdzeń o następstwach społecznych ustanowienia i obowiązywania norm o określonej treści, o efektywności pewnych instytucji przygotowujących projekty aktów prawnych, o konsekwencjach takiego, a nie innego redagowania tekstów prawnych.

29. Źródła prawa w znaczeniu formalnym

W naukach prawnych najczęściej rozważane jako źródła prawa w znaczeniu formalnym, a więc formy, w jakich przejawia się obowiązujące prawo. Formami tymi są: konstytucja, ustawa, rozporządzenie i inne akty normatywne. Nauki o prawie, szczególnie nauka prawa konstytucyjnego, ujmują źródła prawa w sposób opisowy lub dogmatyczny zakładając jakąś koncepcję (teorię) źródeł prawa tj. wskazując jakie normy prawne albo fakty uważane są za prawotwórcze. Dlatego termin źródła prawa często zastępowany jest pojęciem akty prawotwórcze lub akty normatywne. Od źródeł prawa w znaczeniu formalnym (aktów prawotwórczych, aktów normatywnych) odróżnia się akty stosowania prawa, do których należą przede wszystkim decyzje administracyjne i orzeczenia sądowe.

Historycznie do tej kategorii należało także prawo zwyczajowe. Dziś znaczenie zwyczaju w poszczególnych dziedzinach prawa jest niewielkie, z wyjątkiem prawa międzynarodowego, w którym wciąż żywy i regularnie stosowany jest zwyczaj międzynarodowy.

Z reguły, jeśli prawnicy mówią o źródłach prawa bez bliższego oznaczenia terminologicznego, mają na myśli źródła prawa w znaczeniu formalnym.

Tradycyjnie źródłami prawa w znaczeniu formalnym nazywa się źródła powstania lub pochodzenia prawa (fontes iuris oriundi).

Prawo zwyczajowe – normy prawne trwale i jednolicie wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie pochodzi od żadnej instytucji, lecz zostaje wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. Zwłaszcza w czasach najdawniejszych, było prawem niepisanym przekazywanym ustnie z pokolenia na pokolenie. Z czasem normy były utrwalane w formie pisemnej (np. dokumenty stwierdzające dojście do skutku czynności prawnej, przywileje, wyroki sądowe). Normy prawa zwyczajowego odegrały szczególną rolę w rozwoju prawa międzynarodowego. Prawo zwyczajowe z reguły przechodzi proces kodyfikacji (lub inkorporacji).

30. prawo zwyczajowe

Powstaje z długotrwałej praktyki pewnych zachowań, wspartej zgodnym, społecznym przekonaniem, że zachowania te są niezbędne dla ogółu i powinny być przestrzegane przez każdego. Jest to prawo obowiązujące nie na podstawie nadania czy uchwalenia przez odpowiedni organ, ale wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. W odróżnieniu od prawa zwyczajowego prawo stanowione to np.: ustawa uchwalona przez Sejm i Senat, rozporządzenie wydane przez Prezesa Rady Ministrów czy też uchwała rady gminy.

Pozostałością prawa zwyczajowego są dziś zwyczaje, czyli pewne stałe, powtarzalne zachowania, społecznie pożądane w ramach danej dziedziny życia.

Przedmiot norm zwyczajowych

Zwyczaje mogą normować m.in.: skutki czynności prawnych, treść złożonego oświadczenia woli, sposób przyjęcia oferty (w braku regulacji w samej ofercie), zakres prawa służebności gruntowej oraz służebności osobistej, sposób liczenia terminu, w ciągu którego utrzymujący zarobkowo hotel (lub inny podobny zakład) ponosi odpowiedzialność za rzeczy wniesione przez gościa, które to rzeczy zostały przez tego gościa powierzone na przechowanie jemu albo osobie przez niego zatrudnionej lub w miejscu przez nich wskazanym lub na ten cel przeznaczonym;

WARTO ZAPAMIĘTAĆ

Obecnie zwyczaje mogą określać prawa i obowiązki osób tylko wtedy, gdy zezwala na to przepis prawa stanowionego.

sposób pozbawienia mocy prawnej dokumentu stanowiącego wystawiony papier wartościowy, koszty pogrzebu domownika, jakie jest zobowiązana ponieść osoba, która zawarła z nim umowę dożywocia (w braku regulacji umownej), a także koszty pogrzebu, jakie powinien ponieść spadkobierca zmarłego.

PRZYKŁAD

Na targu końskim, po obejrzeniu jednej z wielu klaczy Franciszka W., Bernard O. – zapytawszy o jej cenę – przybija wyciągniętą dłoń Franciszka W. Przybicie oznacza zgodę, a więc Bernard O. i Franciszek W. w ten sposób zawarli umowę sprzedaży klaczy

Prawo precedensowe (common law)

Prawo precedensowe (common law) jest to typ systemu prawnego obowiązujący przede wszystkim w krajach anglosaskich, który za źródło prawa poza ustawami, uznaje również orzekanie sądowe. W tym przypadku tworzenie prawa wiąże się z oparciem norm prawnych i rozstrzygnięć sądowych na wcześniejszych precedensach.

Najważniejszym pojęciem w prawie precedensowym jest precedens, rozumiany jako orzeczenie sądu, które nie ma uzasadnienia w obowiązujących przepisach prawa, ale stanowi podstawę wydawania decyzji w podobnych sprawach w przyszłości.

Możemy mówić o dwóch rodzajach precedensów:

+de iure – ma moc wiążącą, oznacza to, że sąd orzekający w późniejszych sprawach ma prawny obowiązek odwołania się do wyroków sądowych wydanych w sprawach poprzednich,

+de facto – to precedensy faktycznie wpływające na treść przyszłych orzeczeń sądowych.

Powołując się w orzeczeniu sądowym na precedensy mogą zaistnieć następujące sytuacje: można podtrzymać wcześniejsze rozstrzygnięcie, odrzucić stosowany precedens i powołać się na inny lub przełamać precedens.

Obecnie ten rodzaj porządku prawnego funkcjonuje w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Australii oraz w USA i Kanadzie.

31. Porządek prawny

Porządek prawny oznacza normy i przepisy obowiązujące na danym

terenie w zakresie, którego działają. Porządek prawny jest systemem

prawa, jest ścisłą hierarchią organów reprezentujących prawo w danym

państwie czy na danym terenie. Wszystkie organy są ze sobą

powiązane i są wobec siebie uzależnione. Porządek prawny obejmuje

wszystkie dziedziny życia społecznego, politycznego i gospodarczego.

W państwie, które cechuje porządek prawny zachodzi korelacja między

tymi organami prawnymi i jej reprezentantami.

Porządek prawny wywodzi się ze źródeł prawa tzw. common law

(porządek prawny cechujący państwa anglosaskie) i system prawa

kontynentalnego (oparty na prawie rzymskim, charakterystyczny dla

państw Europy kontynentalnej).Istnieje jeszcze tzw. system prawa

zwyczajowego, są to tzw. niepisane reguły występujące na danym

terenie.

Porządek prawny zazwyczaj umotywowany jest przez system polityczny

np. kapitalistyczny lub socjalistyczny model gospodarki, prawicę lub

lewicę itd.

W systemie kapitalistycznym podstawą prawnego porządku jest wolny

rynek, w systemie socjalistycznym - własność państwowa itd.

Porządek prawny reguluje problemy, nieścisłości i sprzeczności

wynikające z różnorodności interpretacji różnych zjawisk przez różnych

ludzi. Porządek prawny ujednolica pewien kodeks postępowania i

normuje stosunki w społeczeństwie. Przestrzeganie porządku

prawnego jest jednym z podstawowych reguł i wymogów państwowych.

Porządek prawny powstaje zazwyczaj w oparciu o praktyczne

zastosowanie, doświadczenie i tradycję. Budowa porządku prawnegojest trudnym i mozolnym zadaniem ,gdyż co jakiś czas prawo musi

aktualizować swoje decyzje i oceny.

W Europie i w Stanach Zjednoczonych obowiązuje porządek prawny

ustanowiony na bazie tradycji, która wywodzi się z prawa rzymskiego.

W prawie rzymski zwyczaj był źródłem prawa a także ustawy i

rozporządzenia cesarskie.

Oprócz państwowego porządku prawnego istnieje także zwyczaj

międzynarodowy, który jest prawnym porządkiem występującym na

całym świecie i który większość państw akceptuje.

Porządek prawny jest z punktu widzenia politologów istotnym

elementem rozwoju i dobrobytu państwowego. Prawo stanowi gwarant

bezpieczeństwa a państwo charakteryzuje się porządkiem prawnym

jeśli prawo jest przestrzegane i egzekwowane zgodnie z

postanowieniami i założeniami.

Ład społeczny

Najprościej ład społeczny można określić jako porządek panujący w społeczeństwie, zachowany dzięki ustaleniu i respektowaniu pewnych zasad, wartości i norm. To jednak nie jedyna definicja tegoż pojęcia, mówi się również, iż ład społeczny to „spokój w stosunkach pomiędzy grupami społecznymi” bądź „dążenie do uporządkowania życia społecznego poprzez wartości, normy i postawy”.

Bez względu na to, którą z powyższych definicji przyjmiemy za najlepszą, należy stwierdzić, że funkcjonowanie jakiejkolwiek społeczności bez uwzględnienia ładu społecznego jest niemalże nieosiągalne. Porządek społeczny to konstytutywny element stabilizacji społecznej. Bez niego następuje dezintegracja zbiorowości, mogąca doprowadzić do rozpadu więzi pomiędzy członkami i rozpadu grupy.

Najważniejszymi elementami tworzącymi ład społeczny są: prawo, moralność, religia oraz tradycja – one w największym stopniu wyznaczają zasady funkcjonowania społeczności, są źródłami norm i wartości, tym samym tworzą fundamenty porządku społecznego i regulują stosunki między członkami wspólnot. Wśród bardziej szczegółowych komponentów ładu społecznego możemy wymienić m.in.: pozytywne więzi między członkami społeczności, hierarchia wartości i norm powszechnie akceptowanych przez zbiorowość, współpraca oraz sprawiedliwy podział obowiązków, zdolność porozumiewania się, racjonalizacja zarządzania wspólnymi dobrami oraz organizacja aktywności społecznej.

Odwrotnością porządku społecznego jest konflikt społeczny.

32. Prawo jako zjawisko społeczne (ubi societas ibi ius)

Każda organizacja społeczna dla swego rozwoju powinna ukształtować wzory zachowań gwarantujące pewne minimum współdziałania w dążeniu do osiągania dóbr mających zaspokoić potrzeby społeczne. Prawo ogranicza się do regulowania zewnętrznych relacji międzyludzkich. Jednym z celów prawa jest zapewnienie i zagwarantowanie realizacji praw jednostki i społeczeństwa (praw człowieka). W demokracji społeczny charakter prawa uwidacznia się w procesach decyzyjnych. Realne (por. wyżej) funkcjonowanie norm prawnych zależne jest od społecznego przyzwolenia i gotowości do ich przestrzegania.

Zasada bezpośredniej skuteczności jest zasadą prawa wspólnotowego. Oznacza ona, iż:

organy państwa muszą stosować prawo wspólnotowe bezpośrednio, jeżeli to tylko możliwe

akty prawa wspólnotowego tworzą prawa i obowiązki także dla jednostek, przedsiębiorców, stowarzyszeń; a nie tylko dla państw

jednostki mogą powoływać się na te prawa przed sądem lub organem administracyjnym

Zasada ta została wprowadzona, by uniknąć wątpliwości co do skuteczności prawa europejskiego wobec podmiotów innych niż organy państwowe.

Sądy państw członkowskich są zobowiązane udzielić jednostkom ochrony na podstawie prawa wspólnotowego, a w przypadku niezgodności prawa krajowego z wspólnotowym, powinny to uczynić stosując prawo wspólnotowe (zgodnie z zasadą pierwszeństwa tego prawa).

Warunki bezpośredniej skuteczności norm wspólnotowych[1][edytuj | edytuj kod]

W orzeczeniu w sprawie van Gend & Loos zostały wskazane ogólne warunki bezpośredniej skuteczności norm wspólnotowych:

norma musi być jasna i bezwarunkowa,

nakładać na określone podmioty obowiązek podjęcia lub zaniechania określonych działań,

nadawać się do stosowania bez wprowadzania przez legislatora (krajowego lub wspólnotowego) dodatkowych środków.

Norma może być uznana za wystarczająco jasną (precyzyjną), gdy określa zobowiązanie przy pomocy jednoznacznych, niebudzących wątpliwości postanowień. Charakter bezwarunkowy oznacza, że dla swego wykonania lub skuteczności norma nie jest uzależniona od spełnienia jakiegokolwiek warunku, np. upływu terminu okresu przejściowego; a także, gdy nie wymaga podjęcia jakichkolwiek środków prawodawczych przez państwa członkowskie lub organy Wspólnoty.

33. Postacie nieprzestrzegania prawa. Reakcja państwa na nieprzestrzeganie prawa.

Zasady funkcjonowania państwa, społeczeństwa, rodziny, obywatela, zostały ujęte w pewne ramy, zwane normą prawną, wyjście poza te normy prawne jest nieprzestrzeganiem prawa. Normy prawne są aktualizowane, ustanawiane nowe, modyfikowane, Brak znajomości przez obywatela norm prawych nie zwalnia go od odpowiedzialności za ich nieprzestrzeganie, dotyczy to każdej sfery życia, zaś rodzaje prawne zostały umieszczone w różnorodnych aktach prawnych.

Reakcją państwa na nieprzestrzeganie norm prawnych są sankcje.

Sankcja to:

1. określona w normie prawnej konsekwencja naruszenia prawa; rozróżnia się m.in.:

   • sankcje karne (np. kara pozbawienia wolności)

   • sankcje egzekucyjne (np. związana z prawem administracyjnym i cywilnym)

   • sankcje nieważności czynności prawnej (np. związana z prawem cywilnym i rodzinnym)

1. nadanie mocy prawnej, zatwierdzenie jakiegoś aktu przez wyższą instancję,

2. negatywna reakcja ze strony państwa na złamanie obowiązujących norm prawnych; jest trzecią częścią budowy norm, nie zawsze występującą.

Rodzaje sankcji:

• represyjna (karna, penalna) - polega na pozbawieniu podmiotu ważnych dla niego dóbr

• egzekucyjna - polega na przymusowym wykonaniu zachowania wymaganego przez normę prawną

• nieważności (bezskuteczności) - polega na unieważnieniu działań niezgodnych z prawem:

  • ex nunc - unieważnienie od momentu wydania decyzji

  • ex tunc - unieważnienie od momentu złamania prawa

• sankcje rozsiane - wyrażają dezaprobatę społeczną wobec przestępstwa, mogą przyjąć formę bojkotu, potępienia i pogardy;

• sankcje skupione - organizowane przez państwo działania bezpośrednio na osobę popełniającą wykroczenie.

Wyróżnia się sankcje formalne i nieformalne.

34. Praworządność formalna. Praworządność materialna.

Praworządność - w szerokim, opisowym sensie jest to przestrzeganie prawa. Praworządne jest państwo czy społeczeństwo, w którym normy prawne są powszechnie przestrzegane.

W węższym, normatywnym sensie, jako zasada praworządności legalizm, czy zasada legalizmu, oznacza zasadę działania instytucji publicznych, zgodnie z którą instytucje te mogą działać wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych im przez normy prawne (praworządność formalna). Wyróżnia się również praworządność materialną , zgodnie z którą oprócz ram prawnych, organ powinien działać również zgodnie z szerszym systemem aksjologicznym i celami danego społeczeństwa (szczególnie spełniać wymogi sprawiedliwości).

Koncepcja praworządności formalnej wiąże pojęcie praworządności z działaniem organów państwowych zgodnie z obowiązującym prawem. Określa się ją jako ,, organizowanie

i wykonywanie działalności państwa (we wzajemnych stosunkach organów państwa oraz w stosunku organów państwa do obywateli) na zasadzie przepisów prawa”. Dotyczy to nie tylko organów stosujących prawo (na co kładzie się często główny nacisk), ale i organów ustawodawczych, a więc procesu tworzenia prawa. Praworządność formalna obejmuje również spełnienie określonych warunków formalnych zarówno w procesie tworzenia, jak i stosowania prawa, jak np.: nadanie organom państwa określonych kompetencji, w granicach których mogą one jedynie działać.

Koncepcja praworządności materialnej kładzie nacisk na treść prawa i uzależnia praworządność nie tylko od przestrzegania prawa i spełnienia określonych warunków formalnych, ale i od włączania określonych wartości do obowiązujących przepisów. Zarzuty wysuwane przeciw koncepcji praworządności formalnej podkreślają niebezpieczeństwa związane z uznaniem za praworządne działań takich państw, jak np. państwo faszystowskie czy też inny reżim niedemokratyczny. Kontrargumenty obrońców tej koncepcji polegają na stwierdzeniu, że w tego typu państwach nie były zachowane ogólnie przyjęte warunki formalne zarówno w procesie tworzenia, jak i stosowania prawa.

35. Pojęcie aktów prawotwórczych powszechnie i wewnętrznie obowiązujących w Konstytucji RP.

Akt prawotwórczy – akt, wydany przez uprawniony podmiot publiczny, na podstawie upoważnienia zawartego w konstytucji lub innej ustawie, w formie przez ustawę przewidzianej, zawierający normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.

Akty prawotwórcze bywają dzielone na akty powszechnie obowiązujące i akty kierownictwa wewnętrznego. Te ostatnie są przedmiotem badań nauki prawa administracyjnego.

Akty prawotwórcze są często utożsamiane ze źródłami prawa i aktami normatywnymi.

36. Problem umów społecznych i układów zbiorowych pracy jako źródeł prawa.

Umowa społeczna to porozumienie będące źródłem prawa pracy z mocy art. 9 k.p. i zawiera postanowienia o charakterze normatywnym. Może ona oczywiście zawierać regulacje, które są korzystniejsze dla pracowników niż powszechne przepisy. Nawet jednak tu wolność nie jest nieograniczona. Umawiające się strony muszą uwzględnić wiele okoliczności, zanim zdecydują się podpisać pakt o tej, a nie innej, treści.

Układ zbiorowy pracy to dwustronna umowa, zawierana przez partnerów społecznych. W hierarchii źródeł prawa pracy – określonych w art. 9 Kodeksu pracy - układ został wymieniony tuż po przepisach Kodeksu oraz przepisach innych ustaw i aktów wykonawczych. Takie usytuowanie układu jest w pełni uzasadnione, gdyż stanowi on podstawę ustalania w indywidualnych umowach o pracę uprawnień pracowników do wynagrodzeń i świadczeń związanych z pracą, a także umożliwia dochodzenie roszczeń w tym zakresie.

37. Prawo krajowe i prawo międzynarodowe- podobieństwa i różnice.

Podobieństwa i odrębności między międzynarodowym prawem publicznym, a. prawem wewnętrznym: * podobieństwa:

* oba porządki prawne składają się z pewnych ogólnych norm prawnych, które w sposób abstrakcyjny regulują zachowanie podmiotów na przyszłość (nieograniczona ilość adresatów i porządków prawnych)

* prawo wewnętrzne i międzynarodowe powstają i istnieją za zgodą państw (za ich wolą)

* w przypadku naruszenia norm fakt ten pociąga za sobą konsekwencje (w przypadku prawa wewnętrznego - konsekwencje ze strony państwa, w przypadku prawa międzynarodowego - ze strony innych państw)

* odrębności:

1. Źródła prawa:

* prawo wewnętrzne to konstytucja, ustawy i akty wykonawcze wydane na podstawie ustaw Parlamentu, prawo międzynarodowe to umowy międzynarodowe i zwyczaj międzynarodowy (w polskiej Konstytucji umowy międzynarodowe stają się źródłem prawa międzynarodowego jak i wewnętrznego)

* w prawie wewnętrznym jeśli parlament uchwala ustawę dotyczy ona wszystkich adresatów (niezależne obowiązywanie od woli adresata), w prawie międzynarodowym normy obowiązują tylko te państwa, które je przyjmą

* w prawie wewnętrznym norma prawna jest wyrazem woli tylko jednego podmiotu (króla, państwa), w prawie międzynarodowym, potrzebna jest do powstania normy wola co najmniej dwóch podmiotów

* w prawie wewnętrznym. norma prawna wyraża interes tylko jednego podmiotu (państwa), a w prawie międzynarodowym kompromis interesów kilku państw

2. System władzy:

* w prawie wewnętrznym władza ustawodawcza należy do parlamentu, w prawie międzynarodowym brak jednolitej władzy ustawodawczej

* brak jednolitego sądownictwa - w prawie wewnętrznym każdy podlega władzy sądowej, w prawie międzynarodowym - nie ma

3. Sankcje za naruszenie norm. prawnych:

* w prawie wewnętrznym sankcja wymierzana w sposób ustalony przez państwo, prawo międzynarodowe nie ma tak zorganizowanych sankcji. P.m posiada pewien system sankcji w ramach samopomocy i ONZ. W prawie międzynarodowym istnieje samopomoc np. użycie siły w obronie własnej, represje, retorsje. Kontrola wykonania prawa międzynarodowego została przesunięta w ręce państw (co jest niedoskonałością).

38. Prawo publiczne a prawo prywatne – kryterium podziału

Podstawowym kryterium rozróżnienia prawa prywatnego i publicznego jest "korzyść" (łac. utylitas). Zadaniem norm prawa prywatnego jest przynoszenie korzyści poszczególnym jednostkom, co odróżnia je od prawa publicznego, które tworzone jest w interesie całego społeczeństwa lub państwa (Chroni ono interesy publiczne ,a nie poszczególnych jednostek).

Prawo prywatne reguluje stosunki między autonomicznymi podmiotami, którym przysługują własne, prawnie chronione, sfery interesów majątkowych i niemajątkowych (osobistych).

Prawo publiczne reguluje stosunki prawne, których co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa lub organ samorządu terytorialnego albo innej organizacji powołanej z mocy prawa do realizacji interesów społeczności państwa lub węższych grup ludności( interesów publicznych)

39.Prawo materialne a prawo formalne – kryterium podziału

Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie.

Prawo formalne, procesowe — zespół norm prawnych regulujących postępowanie przed organami wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej.

Prawo formalne urzeczywistnia normy prawa materialnego i pozwala na ich egzekwowanie.

40.Podział prawa na gałęzie- kryteria podziału i przykłady gałęzi prawa.

Gałąź prawa obejmuje wspólne i uporządkowane wedle przyjętych założeń zespoły norm prawnych, regulujących obszerne kategorie stosunków społecznych;

-reguluje stosunki społeczne, do których odnosi się w sposób pełny;

-normy innej gałęzi można stosować jedynie subsydiarnie lub analogicznie, ale nie bezpośrednio;

-wyróżnienie gałęzi powstaje jako rezultat złożonego procesu historycznego, na który składają się kultura prawna, stosunki społeczne, ogólne cele państwa oraz cząstkowe decyzje prawodawcy.

Podstawami podziału prawa na gałęzie są:

- charakter stosunków społecznych (prawo publiczne i prywatne);

- podmiot regulacji – określenie tego, kogo prawo dotyczy (np. regulacje dotyczące

cudzoziemców);

- zakres terytorialny regulacji (prawo o zasięgu państwowym i o zasięgu lokalnym).

Prawo dzieli się na gałęzie:

- konstytucyjne;

- administracyjne;

- cywilne;

- finansowe;

- karne;

- pracy i ubezpieczeń społecznych;

- rodzinne i opiekuńcze;

- procesowe administracyjne: karne i cywilne

41. Gałąź prawa - Jest to zbiór norm prawnych podobnych ze względu na typ regulowanych przez nie stosunków społecznych(problematyk, zagadnień). Przykładem może być gałąź prawa cywilnego, regulującego stosunki majątkowe i niemajątkowe pomiędzy podmiotami prawa (osobami fizycznymi, osobami prawnymi). Innym przykładem może być gałąź prawa konstytucyjnego, która ustala katalog podstawowych norm stanowiących tzw. zasady konstytucyjne ustroju. To ona kształtują fundament ustroju danego państwa, tworzą podstawowe mechanizmy prawne, powołują do życia najważniejsze instytucje władzy. Inne gałęzie prawa to np. prawo administracyjne, karne czy prawo pracy.

Instytucja prawna (zw. też instytucja prawa) — zespół ściśle powiązanych ze sobą norm prawnych w sposób funkcjonalny regulujących powstanie, trwanie lub ustanie jakiegoś stosunku prawnego. Rodzajem instytucji prawnych są instytucje procesowe, regulujące pozycję stron w czasie trwania postępowania. Przykładowe instytucje prawne: instytucja małżeństwa, własności, sprzedaży, warunkowego zawieszenia kary. Prawo dzieli się na gałęzie, a instytucje prawne są częścią tych gałęzi.

42. Konstytucja - akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie. Podręczniki prawnicze określają konstytucję jako ustawę zasadniczą charakteryzującą się specjalnym, wyjątkowym procederem jej zmieniania (według art. 235). Na straży konstytucji stoi głowa państwa, często nad jej przestrzeganiem czuwa specjalny trybunał. Konstytucja jest najwyższym aktem normatywnym.

Prawo konstytucyjne, nazywane też prawem państwowym, dział prawa regulujący podstawowe zasady ustroju politycznego (np. podział władzy), społecznego (samorządność) i gospodarczego państwa (np. ochrona własności prywatnej).

Prawo konstytucyjne określa suwerena sprawującego władzę, przedmiot tej władzy, sposób organizacji władz państwa, określający stosunki państwo – obywatel.

Treść norm prawa konstytucyjnego wyznacza kierunek rozwoju całego porządku prawnego w państwie, gdyż zgodnie z hierarchiczną strukturą prawa, niższe akty prawne muszą być zgodne z konstytucją (ustawą zasadniczą).

43. Prawo administracyjne - dział (gałąź) prawa, który obejmuje ogół norm regulujących stosunki społeczne związane z administracyjną działalnością organów państwowych i innych podmiotów wykonujących funkcje administracyjne w administracji publicznej. Charakterystyczną cechą norm prawa administracyjnego jest możliwość zastosowania przymusu państwowego w celu ich wykonania.

W Polsce prawo administracyjne obejmuje: przepisy ustrojowe organów administracji publicznej, przepisy proceduralne, przepisy dotyczące kontroli nad działalnością administracji, przepisy dotyczące szczegółowych działów administracji. Nauka prawa administracyjnego zajmuje się: ustrojem administracji, prawnymi formami jej działania, kontrolą administracji, funkcjonowaniem działów administracji.

44. Sprawiedliwość społeczna - w potocznym rozumieniu oznacza przyznanie człowiekowi tego, co z tytułu jego wkładu pracy lub zasług słusznie mu się należy lub w ujęciu prawnym przyznanie każdej jednostce należnych jej praw wynikających z zasad demokracji. W części publikacji postuluje się, by sprawiedliwość społeczna oznaczała taką organizację systemu ekonomicznego danego państwa, w którym jest zachowany w miarę równy dostęp do podstawowych dóbr materialnych dla wszystkich jego mieszkańców, a w bardziej zachowawczej wersji – przynajmniej w miarę równe szanse na uzyskanie takiego dostępu do tych dóbr, który umożliwia godne życie, oraz brak grup społecznych zepchniętych na margines nędzy i pozbawionych realnych szans na poprawę swojej sytuacji. Postulat "urzeczywistniania zasady sprawiedliwości społecznej" występuje także w artykule 2 Konstytucji RP. W komentarzach do Konstytucji pojęcie to jest jednak definiowane jako nakaz tworzenia sprawiedliwego prawa i uchylania prawa niesprawiedliwego.

Równość wobec prawa – norma konstytucyjna wymagająca, aby prawodawstwo traktowało na równi osoby znajdujące się w podobnej sytuacji. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zabrania m.in. dyskryminowania lub wprowadzania szczególnych uprawnień dla osób ze względu na płeć, urodzenie, rasę, narodowość, wykształcenie, zawód iwyznanie.

Inną definicję stanowi termin równość w prawie, który nakazuje tworzenie treści prawa w sposób eliminujący bezpodstawną dyskryminację lub uprzywilejowanie.

45. Rozumienie i zasady prawa karnego

zasada odpowiedzialności karnej za czyn – odpowiedzialność dotyczy wyłącznie spraw które zostały zrealizowane – działania bądź zaniechania. Nie można zatem karać za myśli, poglądy czy zamiary. Odpowiedzialność karna następuje, gdy czyjś pogląd bądź zamiar uzewnętrzni się w działaniu.

zasada winy – osoba popełniająca czyn zabroniony może zostać skazana tylko wtedy, gdy można wobec niej postawić zarzut. A zatem gdy istnieją czynniki związujące ją z danym czynem i czyniącym ją za niego odpowiedzialnym. Przykładem jest np. istnienie określonej więzi psychicznej między sprawcą a jego czynem, gdyż zgodnie z przepisem zawartym w art. 1 § 3 KK nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu (posiadał np. jakąś formę upośledzenia, która odbierała mu zdolność do oceny okoliczności i oceny samego czynu).

zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej – na jej podstawie przestępstwo jest czynem własnym sprawcy. Tak więc nawet w przypadku działania grupowego w orzekaniu zakresu odpowiedzialności obowiązuje zasada indywidualizacji. Odpowiedzialność karna ma zatem charakter nie tylko indywidualny, ale i osobisty, tzn. nie może jej przyjąć na siebie inna osoba niż sprawca przestępstwa.

zasada humanitaryzmu – przepisy prawa są tak konstruowane, aby w centrum ich uwagi stał człowiek. Z tego względu uważa się, iż nawet założenie surowości kary nie może prowadzić do jego dehumanizacji. Stawiane wymagania i konsekwencje powinny brać zatem pod uwagę miary ludzkich możliwości, zaś stosowane represje nie mogą być okrutne, ani nie powinny poniżać karanego.

zasada nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy) – przez wielu znawców prawa uważana za najważniejszą z zasad współczesnego prawa karnego. Takie ujęcie prawa chroni bowiem jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represją przez organy państwowe. Zasada ta uważana jest za naczelny element każdego demokratycznego państwa prawnego. Jej idea została wyrażona w polskim systemie prawnym w art. 42 Konstytucji RP: „Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia”. Wynikają z niej bardzo konkretne konsekwencje. Po pierwsze prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie. Po drugie przepisy prawa karnego muszą opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny. Po trzecie nie można stosować analogi na niekorzyść oskarżonego. Po czwarte zakazane jest działanie prawa wstecz.

zasada lex retro non agit (zasada, iż prawo nie działa wstecz) – przekonanie, iż można wobec człowieka wymagać określonego zachowania, jeśli nie istniał wyraźny przepis zabraniający bądź nakazujący jego realizację. Nie można zatem aktami prawa wchodzącymi w życie po realizacji danego czynu wyciągać konsekwencji wobec osób popełniających zabroniony czyn przed jego wprowadzeniem w życie.

Przestępstwo:jest to czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Zatem elementy skaładające się na przestępstwo to:

• czyn człowieka

• zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej

• karalność

• bezprawność

• społeczna szkodliwość

• wina sprawcy

Rodzaje przestępstw:

Istnieje wiele podziałów przestępstw najważniejszym z nich jest podział w oparciu o kryterium wysokości grożącej kary:

• zbrodnia - jest to czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą, np. morderstwo, rozbój z użyciem broni lub innego niebezpiecznego przedmiotu, fałaszowanie pieniędzy

• Występkiem - jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

46. Pojęcie i zasady prawa cywilnego

Najważniejszymi zasadami prawa cywilnego są:

- zasada ochrony osoby ludzkiej – polega ona na przyznaniu wszystkim jednostkom zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych oraz gwarancji swobody korzystania z dóbr osobistych i ich ochrony,

- zasada autonomii woli – mówi o tym, że każda osoba fizyczna i prawna może kształtować swoje stosunki prawne przez czynności prawne w granicach prawa,

- zasada równości wszystkich obywateli – oznacza zagwarantowanie każdemu obywatelowi równość formalnej, równości wobec prawa,

- zasada ochrony dobrej wiary – zapewnia ochronę osobom, które działają w dobrej wierze ale w błędnym przekonaniu do tego, od kogo nabywają rzeczy lub prawa,

- zasada praw podmiotowych – zgodnie z tą zasadą podstawą korzystania przez obywateli z dóbr jest prawo o ustawowo zagwarantowanej treści,

- zasada jednakowej ochrony każdej własności – oznacza, że prawo zapewnia ochronę własności każdego obywatela, bez względu na jej rodzaj, czy to prywatnej, komunalnej czy innej,

- zasada cywilnej odpowiedzialności za długi i za szkodę – oznacza, że za długi dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem. Podobnie zobowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził,

- zasada jedności prawa cywilnego – oznacza to, że całokształt przepisów regulujących obrót profesjonalny nie tworzy oddzielnej gałęzi prawa, lecz stanowi dział prawa cywilnego,

- zasada pełnej ochrony rodziny – mówi ona o tym, że przepisy prawa cywilnego powinny być tak tłumaczone, jak wymaga tego dobro dziecka i rodziny,

- zasada ochrony praw cywilnych przez niezawisłe sądy.

Prawo cywilne (łac. ius civi le) – jest gałęzią prawa zaliczaną do stricte prawa prywatnego. Prawo cywilne ma dwa znaczenia. Po pierwsze oznacza zespół przepisów norm, regulujące określone stosunki społeczne w pewien właściwy im sposób. Po drugie oznacza uprawnienie lub zespół i uprawnień przysługujących jakiemuś podmiotowi (prawo podmiotowe), wyznaczonych przez normy prawne, czyli przez prawo w znaczeniu przedmiotowym.

Przedmiotem prawa cywilnego są stosunki majątkowe i niemajątkowe (dobra osobiste materialne i niematerialne).

47. Prawo międzynarodowe prywatne – zespół norm, których zadaniem jest wskazanie systemu prawnego (własnego lub obcego państwa) właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i prawa pracy. Normy prawa prywatnego międzynarodowego rozstrzygają konflikty na tle powiązań stanu faktycznego z systemami prawnymi różnych państw – stąd ich nazwa – normy kolizyjne.

Źródła prawa prywatnego międzynarodowego

W Polsce źródłami prawa prywatnego międzynarodowego są:

• akty prawa krajowego, w tym:

  • Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe

  • Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 stycznia 1936 r. o ochronie interesów Państwa Polskiego i jego obywateli w stosunkach międzynarodowych

• umowy międzynarodowe, w tym:

  • Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwarta do podpisu w Rzymie dnia 19 czerwca 1980 r., którą 17 grudnia 2009 zastąpiło rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008 (tzw. „Rzym I”).

  • Konwencja dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r.

  • Konwencja o uznawaniu rozwodów i separacji, sporządzona w Hadze dnia 1 czerwca 1970 r.,

• prawo zwyczajowe (ma niewielkie znaczenie),

• prawo Unii Europejskiej, w tym:

  • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 864/2007 z dnia 11 lipca 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań pozaumownych (tzw. „Rzym II” – weszło w życie 11 stycznia 2009 r.)

Prawo międzynarodowe publiczne jest zespołem norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu: nie tylko stosunki międzypaństwowe, ale także stosunki między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami, tzn. Ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie I nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami. Prawo to reguluje stosunki zewnętrzne państw oraz oddziałuje na stosunki wewnętrzne.

Prawo międzynarodowe ma własne źródła prawa, inne niż prawo krajowego (konstytucja, ustawa, rozporządzenie). Tradycyjnie należą do nich:

• umowa międzynarodowa, obecnie podstawowe źródło prawa międzynarodowego. Największa liczba norm powstaje poprzez zawieranie umów międzynarodowych.

• zwyczaj międzynarodowy, kiedyś podstawowe źródło prawa międzynarodowego, tworzone poprzez jednolitą praktykę państw, które w podobnych sytuacjach zachowywały się podobnie. Z czasem taka praktyka nabierała charakteru prawnie wiążącego (opinio iuris), państwa jej przestrzegały w przekonaniu, że tego wymaga od nich prawo.

• Do tych dwu podstawowych źródeł prawa międzynarodowego dodaje się czasem ogólne zasady prawa, choć w doktrynie obecnie przyjmuje się, że są one raczej częścią prawa międzynarodowego a nie jego odrębnym źródłem. Zostały one jednak wymienione jako jedna z podstaw wyrokowania w statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, a później także Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

• Do źródeł prawa międzynarodowego od połowy XX wieku zalicza się także wiążące, prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych.

Niektórzy autorzy do źródeł prawa międzynarodowego zaliczają także akty jednostronne państw (notyfikacja, zastrzeżenie, uznanie).

Prawo międzynarodowe cechuje brak hierarchii źródeł prawa, która jest charakterystyczna dla prawa krajowego (konstytucja jest nadrzędna nad ustawami, te z kolei mają pierwszeństwo przez rozporządzeniami). Umowa międzynarodowa może zmienić zwyczaj, ale także (choć znacznie rzadziej) zwyczaj międzynarodowy może zmienić umowę międzynarodową.

Prawo Unii Europejskiej – zbiór aktów składających się na skomplikowany system prawny Unii Europejskiej. Całość dorobku prawnego Unii Europejskiej, łącznie z np. orzeczeniami TS UE, nosi nazwę acquis. Przed Traktatem z Lizbony znaczna część uregulowań wymienionych w niniejszym artykule występowała pod nazwą prawo wspólnotowe. Wraz z wejściem w życie Traktatu, z dniem 30 listopada 2009 roku Wspólnota Europejska (a wraz z nią prawo wspólnotowe jako odrębna kategoria) przestała istnieć, a jej spadkobiercą prawnym została Unia Europejska.

Źródła prawa Unii Europejskiej

Są trzy źródła prawa Unii Europejskiej: źródła pierwotne, źródła wtórne i źródła prawa pomocniczego.

Źródła pierwotne lub prawo pierwotne obejmują przede wszystkim traktaty ustanawiające Unię Europejską.

Źródła wtórne składają się z elementów prawa ustanowionego na podstawie traktatów. Dzielą się na prawo wtórne jednostronne i prawo umowne.

Źródła pomocnicze składają się z elementów prawa nieprzewidzianych w traktatach. Chodzi o orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, prawo międzynarodowe oraz ogólne zasady prawa.

Wymienia się trzy źródła prawa Unii Europejskiej (UE): źródła pierwotne, źródła wtórne i źródła pomocnicze.

Źródła prawa pierwotnego

Źródła pierwotne lub prawo pierwotne, wynikają głównie z traktatów założycielskich: Traktatu o UE i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Traktaty te ustalają podział kompetencji między Unią a państwami członkowskimi i ustanawiają władzę instytucji unijnych. W ten sposób wyznaczają prawne ramy realizacji polityk europejskich przez instytucje UE.

Ponadto prawo pierwotne obejmuje także:

• traktaty zmieniające UE,

• protokoły załączone do traktatów założycielskich i traktatów zmieniających,

• traktaty akcesyjne państw członkowskich UE.

Źródła prawa wtórnego

Na prawo wtórne składają się akty jednostronne i akty umowne.

Akty jednostronne można podzielić na dwie kategorie:

• wymienione w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja, opinie i zalecenia,

• niewymienione w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są to akty nietypowe, takie jak komunikaty, zalecenia oraz białe i zielone księgi.

Akty umowne obejmują:

• umowy międzynarodowe zawarte między UE a krajami lub organizacjami trzecimi,

• umowy między państwami członkowskimi,

• umowy międzyinstytucjonalne tzn. zawarte między instytucjami UE.

Źródła prawa pomocniczego

Poza orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości źródła prawa pomocniczego obejmują prawo międzynarodowe i ogólne zasady prawa. Źródła te pozwalają Trybunałowi na uzupełnienie luk w prawie pierwotnym i/lub wtórnym.

Prawo międzynarodowe jest dla Trybunału Sprawiedliwości źródłem inspiracji przy opracowywaniu orzecznictwa. Wzoruje się na nim, powołując się na prawo pisane, obyczaj i praktykę

Ogólne zasady prawa są niepisanym źródłem przywoływanym w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości. Pozwalają Trybunałowi na stosowanie zasad w różnych dziedzinach nieregulowanych traktatami.

49. Sens ogłaszania (publikowania) aktów normatywnych. Fikcja powszechnej znajomości prawa.

Ogłoszenie (opublikowanie) aktu normatywnego jest warunkiem wejścia w życie tego aktu i nadania mu mocy obowiązującej. Ogłaszanie aktów normatywnych umożliwia obywatelom poznanie obowiązującego prawa (konieczność jawności prawa).

Fikcja powszechnej znajomości prawa- domniemanie, że akty normatywne, które zostały ogłoszone, są powszechnie znane wszystkim adresatom prawa; nie można więc tłumaczyć się nieznajomością prawa.

50. Rozumienie obowiązywania prawa. Koncepcje obowiązywania prawa.

Rozumienie obowiązywania prawa zależy od jego koncepcji:

a)       koncepcja socjologiczna (behawiorystyczna) – norma prawa obowiązuje, bo jest stosowana, a nie jest stosowana bo obowiązuje; decyduje o tym wewnętrzne przekonanie adresatów

b)       koncepcja formalna (tetyczna) – uznaje się za obowiązujące normy wydane przez organy upoważnione do ich wydania, natomiast normy konstytucyjne, jako stojące najwyżej w hierarchii źródeł prawa, obowiązują na mocy jej autorytetu

c)       koncepcja aksjologiczna – zgodność norm prawnych z wartościami uznawanymi w danym społeczeństwie; obowiązują normy, które uważa się za celowe, słuszne i sprawiedliwe.

51. Obowiązywanie prawa w czasie, przestrzeni i co do osób.

W CZASIE – istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania danej normy prawnej. Norma obowiązuje od momentu, który wyznaczy ustawodawca, ale nie wcześniej niż od dnia jej opublikowania. (generalna zasada – 14 dni po opublikowaniu)

W PRZESTRZENI – prawo obowiązuje na całym terytorium danego państwa (prawo miejscowe na określonym terytorium) i obejmuje ląd, wodę i powietrze.

CO DO OSÓB – prawo danego państwa obowiązuje wszystkie osoby, które znajdują się na jego terytorium. (wyjątki: dyplomaci, parlamentarzyści i sędziowie- immunitet)

52. Pojęcia: realizowanie prawa, przestrzeganie prawa i stosowanie prawa.

REALIZOWANIE PRAWA- nieświadome zachowanie podmiotu, zgodne z obowiązującymi normami prawnymi

PRZESTRZEGANIE PRAWA- świadome zachowanie podmiotu zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi

STOSOWANIE PRAWA- dotyczy tylko organów państwa; działalność organów państwa polegająca na wydawaniu orzeczeń lub decyzji administracyjnych  w konkretnych, indywidualnych sprawach na podstawie obowiązujących norm prawnych w sposób przewidziany dla danej sytuacji czy przypadku.

53) Stosowanie i stanowienie prawa - rozróżnienie.

Stosowanie prawa to określenie przez upoważniony organ państwowy konsekwencji prawnych pewnego stanu faktycznego. Wynikiem stosowania prawa jest sformułowanie konkretnych i indywidualnych norm , opartych na generalnych i abstrakcyjnych normach wchodzących w skład danego systemu prawnego.

Stanowienie prawa – czynność konwencjonalna dokonywana przez kompetentny organ lpaństwa, poprzez którą to nakazuje on realizację danych norm prawnych. Poprzez akt stanowienia prawa organ w istocie kreuje nowe normy prawne.

54) Ideologie stosowania prawa. typy (modele) stosowania prawa
A) Ideologia decyzji związanej przez prawo

Naczelnymi wartościami tej ideologii są: wolność obywatelska i pewność prawa. Działania organów państwa mają być ściśle wyznaczane przez prawo. Tu następuje dalszy podział, dlatego, że jedni uważają, że „wkład” orzekającego nie powinien być żaden, inni natomiast dopuszczaj ingerencje, ale tylko w przypadkach nieunormowanych. (Prawo ma być jasne i zrozumiałe.)

B) Ideologia decyzji swobodnej

Naczelnymi wartościami tej ideologii są: celowość wydawanych decyzji, ich słuszność, sprawiedliwość, moralność. Decyzja stosowania prawa ma być wynikiem kierowania się cechami indywidualnymi rozstrzyganego przypadku, postanowieniami prawa oraz ocenami celowości, sprawiedliwości, moralności itp. Czynność orzekania jest traktowana jako czynność o charakterze twórczym, normy prawa zakreślają tylko ramy owych decyzji. Tu następuje także dalszy podział dlatego, że jedni uważają, że oceny mają dominujący charakter nad rozwiązaniami ustawowymi, inni natomiast, że ocena winna być sprowadzana do pewnych granic.

55 proces i etapy stosowania prawa. Ustalanie faktów w procesie stosowania prawa. Zasada prawdy materialnej.

1)      Wybór przepisu, spośród obowiązujących przepisów prawnych, który będzie podstawą do wydania decyzji w danej sprawie.

2)      Interpretacja wybranego przepisu prawnego.

3)      Zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają być wiązane skutki prawne.

4) Subsumcja – zakwalifikowanie danego przypadku do pewnego rodzajowo określonego przez przepisy prawa zachowania się, inaczej to ujmując, stosujący prawo musi zdecydować, czy udowodnione przez niego fakty należą do klasy faktów określonych przez przepisy prawa. Dokonanie subsumcji wszystkich stanów rzeczy denotowanych przez przepisy prawa stanowi podstawę do sformułowania zwrotu stosunkowego, określającego zgodność (niezgodność) stanu faktycznego z norma prawną.

5) Ustalenie konsekwencji prawnych faktu, który w wyniku subsumcji został zaklasyfikowany jako fakt przewidziany przez przepisy prawa. Przepisy prawa określają różne konsekwencje związane z normowanymi przez nie zachowaniami.

Zasada prawdy materialnej (obiektywnej) – rozstrzygnięcia podejmowane w procesie stosowania prawa powinny opierać się na ustaleniach faktycznych, które są zgodne z rzeczywistością

56) Rozumienie tzw. Subsumcji i sylogizmu prawniczego.

Sylogizm wnioskowanie o dwóch przesłankach, przy czym obie przesłanki zawierają wspólny element, a każdy element wniosku zawarty jest w dokładnie jednej przesłance.

Subsumpcja – przyporządkowanie stanu faktycznego pod ogólną normę prawną.

Norma ta może zostać derywowana z należycie zinterpretowanego przepisu prawa lub precedensu albo prawa zwyczajowego. W wyniku subsumpcji z normy ogólnej tworzy się normę jednostkową . Proces subsumpcji zwany jest też czasem kwalifikacją prawną; a ona sama odbywać ma się drogą wykorzystania koncepcji sylogizmu prawnego.

57.     Pojęcie     i rodzaje dowodów służących ustaleniu prawdy.

   

Dowodem nazywamy środek, za pomocą którego dokonuje się dowodzenia w postępowaniu, a więc stwierdza prawdziwość faktów, będących przedmiotem dowodu. Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.

Dowody klasyfikuje sie według różnych kryteriów :

Podział na dowody pośrednie i dowody bezpośrednie

Kryteriom jest tu przedmiot dowodu: fakty główne i fakty uboczne

Inny podział to: dowody pierwotne i dowody pochodne

Mając na uwadze formalizm przeprowadza dowodów , wyróżnia sie z kolei dowód ścisły i dowód swobodny

Ze względu na charakter źródła dowodowego : dowody osobowe, dowody rzeczowe i inne dowody samoistne

W doktrynie wyróżnia sie także: dowody ustne, dowody pisemne, dowody przeprowadzone z urzędu oraz wyprowadzone przez strony i dowody zasadnicze oraz tzw. przeciwdowody.

Najbardziej znanymi dowodami w toku postępowania są:

a. Dowód z zeznań świadka- świadek ma zeznawać prawdę na podstawie własnych spostrzeżeń.

b. Oględziny- Oględziny to zmysłowe zapoznanie sie przez organ procesowy z miejscem, rzeczą lub ciałem osoby w celu poznania ich cech i właściwości , z uwagi na ich znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy lub ujęcia (wykrycia)innego żródła bądż środka dowodowego

c. Opinia biegłego- gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, których nie mają pracownicy organu załatwiającego sprawę. Opinia biegłego jest rozpatrywana przez osobę, która nie jest związana z postępowaniem administracyjnym.

d. Dowód z dokumentu- Dokumentem w rozumieniu prawa materiałowego jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji , z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na zawarta w nim treść stanowi dowodów prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mających znaczenie prawne.

W rozumieniu procesowym dokument jest z kolei stwierdzenie pismem ręcznym, maszynowym lub druku okoliczności istotnej dla postępowania.

-Z punktu wiedzenia wystawcy można wyróżnić dokumenty ;

*urzędowe

*prawne

*podpisane przez autora

*anonimowe

*oryginały

*dowody pochodne

e. Dowód z przesłuchania oskarżonego- Wyjaśnienia oskarżonego w zasadzie składane są ustnie do protokołu, przy czym w postępowaniu przygotowawczym jest to protokół przesłuchania podejrzanego, w przypadku rozprawy zaś, protokół rozprawy. Wyjaśnienia oskarżonego, będące środkiem dowodowym , są jednocześnie środkiem obrony. Oskarżony nie odpowiada za składanie fałszywych wyjaśnień .

58.     Rozumienie     „domniemania prawnego”. Rodzaje domniemań prawnych.   

Domniemania prawne są to przepisy prawne nakazujące uznawać w określonych warunkach określonego rodzaju fakty za prawnie ustalone. Wyróżnia się:
- domniemania prawne formalne: nakazują przyjmować, że ma lub miał miejsce określony fakt, dopóki nie zostanie wykazane, że ma lub miał miejsce fakt przeciwny ( np. domniemanie, że dziecko urodziło się żywe)
- domniemania prawne materialne: polegają, na tym że na podstawie przepisu prawnego należy uznawać pewien poszukiwany fakt za ustalony, jeżeli został odpowiednio ustalony inny fakt (np. domniemanie pochodzenia od męża matki, jeżeli urodziło się w czasie trwania małżeństwa.)
- niepodważalne
Termin „domniemanie” pojawia się w przepisach dla wyrażenia mocy wiążącej ustaleń dokonanych w orzeczeniach sądowych.  Dowód przeciwny rozpatrywany jest w odrębnym postępowaniu, a jeżeli się powiedzie sąd zmienia pierwsze postanowienie.

59.      Pojęcie, cel i zakres wykładni prawa.

Wykładnia, czyli interpretacja prawa jest to zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych, zawartych w przepisach. Przez wykładnię rozumie się określone czynności podjęte w celu ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego.
Przedmiotem interpretacji jest język, za pomocą którego zakodowane są  teksty prawne. W przypadku wykładni naczelną zasadę pełni zasada clara non sunt interpretanda, zgodnie z którą to co jest zrozumiałe i jasne nie wymaga interpretacji.

Do dokonywania wykładni niezbędne jest posługiwanie się dyrektywami interpretacyjnymi, które pozwalają na prawidłowe odczytanie przepisu. Dyrektywy interpretacyjne są to bowiem wskazówki, zalecenia dotyczące sposobów ustalenia znaczenia i zakresu zwrotów języka prawnego. Wyróżnia się dyrektywy:

•     I     stopnia - zalecają, w jaki sposób powinny być interpretowane przepisy prawa

•     II     stopnia - wskazują: jakimi dyrektywami I stopnia należy się posługiwać; ustalają kolejność posługiwania się tymi     dyrektywami; ustalają kryteria wyboru jednego spośród rozbieżnych     znaczeń uzyskanych za pomocą dyrektyw I stopnia.

Celem wykładni  jest ustalenie właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach prawnych, dopiero to właściwe ustalenie spowoduje, że rozstrzygnięcie konkretnej sprawy przez organ, który stosuje prawo będzie należyty. Wykładnia służy zatem usuwaniu wątpliwości dotyczących treści normy prawnej. Celem wykładni nie jest tworzenie nowych norm prawnych, a właściwe ich odczytywanie z przypisów wykładnia ma miejsce wówczas, kiedy mamy do czynienia z niejasnymi przepisami, wieloznacznymi z przypisami które mogą być wzajemnie sprzeczne. Nie interpretuje się przepisów jasnych jednoznacznych z których wynika jasno.

Przyczyny powodujące konieczność stosowania wykładni:   

•     błędy     językowe powstałe przy formułowaniu przepisów;   

•     zmiany     społeczno-gospodarcze lub polityczne;   

•     zbyt     ogólny charakter normy prawnej.

60. Statyczne i dynamiczne teorie wykładni. Pragmatyczne i apragmatyczne rozumienie wykładni. Wykładnia derywacyjna i klaryfikacyjna.

Wykładnia – (interpretacja) prawa oznacza proces ustalania właściwego rozumienia danych przepisów.

Teoria wykładni statyczna – zakłada, że wraz z ustanowieniem przepisów ustawodawca nadaje mu określone znaczenie (ustanawia normę prawną o określonej treści zawartej w tym przepisie).

Teoria wykładni dynamiczna – oznacza dostosowanie do współczesnych potrzeb treści starych przepisów.

Jeśli przepisy nie zostały uchylone lub znowelizowane to przyjmuje się, że ustawodawca pragnie utrzymania ich w mocy.

Wykładnię prawa w ujęciu pragmatycznym, czyli proces (zespół czynności) zmierzający do ustalenia znaczenia przepisu prawa (wykładnia prawa sensu stricto) i ustalenia treści zawartych w nim norm prawnych (wykładnia prawa sensu largo);

Wykładnię prawa w ujęciu apragmatycznym, czyli rezultat wykładni prawa w ujęciu pragmatycznym, tj. ustalone w jej toku znaczenie przepisu lub treść normy prawnej.

Derywacyjna koncepcja wykładni przyjmuje dwie formy – ogólną i szczególną. Ogólna koncepcja zakłada, że wykładnią jest rozumienie tekstu prawnego, czyli przypisanie znaczenia wyrażeniom użytym w tekście prawnym. W takim ujęciu zakłada się, że nie istnieje możliwość bezpośredniego rozumienia tekstu prawnego – nawet gdy jest on odczytywany bezpośrednio, dokonujemy jego interpretacji przypisując poszczególnym wyrażeniom treść i zakres, czyli konotację i denotację.

W wersji szczególnej eksponuje się rozróżnienie przepisu od normy. Wykładnia ma polegać na odczytaniu z przepisu normy abstrakcyjnej i generalnej. Będzie więc przebiegać w dwóch fazach. W pierwszej rekonstruujemy taką normę a w drugiej nadajemy znaczenie poszczególnym wyrażeniom wchodzącym w jej skład.

Ustalenie stanu faktycznego wpływa na ustalanie stanu prawnego. Związek, polega na tym, że ustalane w procesie decyzyjnym fakty są w przepisach prawnych jakoś nazwane.  Nazwa, jak każde inne wyrażenie języka prawnego, wymaga wyjaśnienia w toku rekonstrukcji normatywnej podstawy decyzji, której ta nazwa jest częścią. Jest to wykładnia klaryfikacyjna (semantyczna). Ustalenie stanu faktycznego nie jest rozumowaniem prawniczym, jest to rozumowanie poznawcze, intelektualne, opierające się na naukowej koncepcji prawdy i możliwości jej poznania. Pewne odstępstwa od tej zasady zakładające, że liczy się także doświadczenie życiowe podmiotu stosującego prawo.

61. Rodzaje wykładni i reguły wykładni prawa.

Wykładnię prawa podzielić można na szczegółowe rodzaje lub typy ze względu na różne kryteria.

Zróżnicowanie ze względu na podmiot jej dokonujący:

- wykładnia autentyczna;

- wykładnia legalna;

- wykładnia operatywna;

- wykładnia doktrynalna.

Ze względu na sposób dokonywania wykładni:

- wykładnia językowa;

- wykładnia systemowa;

- wykładnia funkcjonalna;

- wykładnia porównawcza.

Ze względu na wyniki wykładni:

- wykładnia literalna;

- wykładnia rozszerzająca;

- wykładnia zwężająca.

Reguły wnioskowań prawniczych

1. Argumentum a simile, wnioskowanie z podobieństwa - występuje jako analogia z ustawy i analogi z prawa tryb: najpierw ustalenie czy określony fakt nie został unormowany przez przepisy prawne, następnie ustalenie, że istnieje przepis prawny, który reguluje sytuacje pod istotnymi względami podobne do faktu nienormowanego, potem powiązanie z faktem prawnym nienormowanym podobnych lub takim samych konsekwencji prawnych co z faktem bezpośrednio uregulowanym przez przepisy. Dopuszczalne w prawie cywilnym niedopuszczalna w karnym.

2. Argumentum a contrario wnioskowanie z przeciwieństwa - jeżeli norma wiąże konsekwencje prawne a z faktem d i dany fakt nie jest identyczny z faktem d to nie jest wolno do niego zastosować konsekwencji a i to nawet wtedy gdyby był on pod istotnymi względami podobny do fakty d . ( "wyłącznie", "jedynie", "tylko" - stosujemy tą zasadę ). Podstawa prawa karnego i podatkowego

3. Argumentum a fortiori wg schematu Jeżeli A to tym bardziej B. wnioskowanie z większego na mniejsze. Komu wolno więcej wolno mniej. Wnioskowanie z mniejszego na większe. Jeżeli zakazane jest mniej to tym bardziej więcej

4. Dyrektywy instrumentalnego nakazu i zakazu jeżeli obowiązuje określona norma to tym samym nakazane jest czynienie wszystkiego co jest przyczynowo konieczne do realizacji normy. Np. nie można ratować życia tylko tabletką.

5. Argumentum a completudine - organy państwa mogą czynić to na co im prawo wyraźnie zezwala obywatele zaś na to co prawo im nie zakazuje. Wynika z zasady praworządności

6. Argumentum a coherentia - Każdą argumentację możemy zakwestionować wskazując ze prowadzi ona do sprzeczności.

7. Res iudicata pro veritate habetur - rzecz osądzona powinna być uważana za prawdziwą.

62. Sens założenia racjonalności ustawodawcy.

Procesy stosowania prawa w kulturze prawa stanowionego (ustawowego) opierają się na koncepcji podejmowania założenia o racjonalności prawodawcy

Wersje racjonalności prawodawczej:

-          racjonalność prawodawcy - jako podmiotu idealnego,

-          racjonalność systemu prawa – jako rezultat procesu prawodawczego,

-          racjonalność porządku prawnego – jako zbiór wszystkich reguł funkcjonujących w obrocie prawnym i stanowiących potencjalne podstawy normatywne podejmowania decyzji stosowania prawa.

Przyjęcie założenia o racjonalności porządku prawnego pozwala na ujmowanie tego procesu wewnątrz tego porządku,  a jednocześnie zakłada niezbędny zakres swobody decyzyjnej  (m.in. po to aby korygować błędy prawodawcze) to prowadzi do tezy o obecności luzu decyzyjnego w procesach stosowania prawa i to luzu który nie jest bezpośrednio zależny od woli prawodawcy, i którego rzeczywisty zakres kształtowany jest przez różne czynniki.

63. Problem mocy wiążącej wykładni

Wykładnia ma moc wiążącą wówczas, gdy kompetentny organ ustanawia dyrektywę, nakazującą określonym adresatom wiązać z pewnymi przepisami ustalone przez ten organ znaczenie.

Wyróżniamy następujące wykładnie :

- wykładnia o mocy powszechnie obowiązującej

Powszechnie obowiązująca moc wykładni polega na tym , że wszyscy adresaci interpretowanego przepisu są związani znaczeniem tego przepisu ustalonym przez interpretatora

- wykładnia o ograniczonej mocy wiążącej

Ograniczona moc obowiązująca wykładnię prawa polega na tym, że znaczeniem interpretowanego przepisu, ustalonym przez interpretatora, nie są związani wszyscy adresaci, ale tylko niektórzy. Wykładnia ta może być dokonywana bądź to przez uprawnione do tego podmioty, bądź przez organy stosujące prawo.

Wykładnia wiążąca w danej sprawie ma miejsce w przypadkach :

- wykładni dokonywanej przez organ stosujący prawo – dokonywana jedynie na użytek wydanego rozstrzygnięcia; jeśli rozstrzygnięcie to się uprawomocni, to jest wiążące dla stron postępowania

- wykładni dokonywanej przez organ odwoławczy – wykładnią związany jest sąd niższej instancji w przypadku zwrócenia sprawy do ponownego rozpatrzenia przez sąd apelacyjny

- wykładni dokonywanej przez Sąd Najwyższy w odpowiedziach na pytania prawne – rozpatrywanie zagadnień  prawnych budzących poważne wątpliwości, których odesłanie z sądu do Sądu Najwyższego powoduje, że wykładnia Sądu Najwyższego obowiązuje wszystkie sądy rozstrzygające w danej sprawie.  

64. Problem zupełności systemu prawa. Pojęcie luki w prawie. Sposoby usuwania luk aksjologicznych i konstrukcyjnych w prawie.

Pojęcie zupełności systemu prawa odnosić można do sfery stosowania prawa i do sfery wykładni. Zupełność systemu prawa w sferze stosowania prawa oznacza, że dla każdego stanu faktycznego podmiot stosujący prawo musi znaleźć normę. W sferze wykładni oznacza, że dla każdego stanu faktycznego przepisy przewidują pozytywne lub negatywne skutki prawne. Skutki pozytywne można zdefiniować jako wynikające z normy bezpośredniej uprawnienia lub obowiązki. Brak skutków pozytywnych określa się mianem skutków negatywnych. Organ dokonujący wykładni musi w takiej sytuacji doprowadzić do określenia skutków pozytywnych, tj. musi stworzyć normę pośrednią dla danej sytuacji.

Luką w prawie jest jedynie taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony. Gdyby ustawodawca działał racjonalnie, ten stan rzeczy uregulowałby, tj. zakazał, dozwolił określone zachowanie, określonym adresatom, w danych warunkach.

Luka prawna występuje gdy :

-ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego wbrew wyraźnej zapowiedzi, np. Rada Ministrów nie wydala przepisów wykonawczych do ustawy, pomimo, ze była do tego zobowiązana; - luka konstrukcyjna

-pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nie można ustalić norm regulujących określona kwestie - utworzona została jakaś instytucja, a nie można określić jej kompetencji; -  techniczna luka w prawie

-luka aksjologiczna: jest to  luka, w której twierdzimy, ze ustawodawca musi jakiś stan rzeczy uregulować w ogóle lub w określony sposób, jeśli kierować się ma pewnymi założeniami aksjologicznymi; jednocześnie założenia owe osoba oceniająca stan prawny uznaje za oczywiste i dlatego sadzi, ze albo są one:

    a)   w istocie aprobowane przez ustawodawcę - przypisywanie ich ustawodawcy, który z jakichś w różnym stopniu usprawiedliwionych przesłanek zaniedbał ich przestrzegania i dlatego stanowiąc normę do nich się nie odwołał - zatem musi obecnie naprawić swoja pomyłkę,

    b) lub aprobowane być powinny - ustawodawca ich nie przyjął, lecz zada się od niego, by to uczynił korygując zarazem obowiązujące unormowanie prawne;

-wielu teoretyków uznaje luki a. za luki pozorne - za mające pozorny charakter, gdyż istniejąc jedynie w wyobraźni osób oceniających prawo, są ich postulatami co treści prawa;

-wnioski „ de la ferenda ” - wnioski pod adresem przyszłego ustawodawcy;

Usuwanie luk w prawie poprzez analogie w prawie :

- analogia ustawy - analogia legis - polega na zastosowaniu do stanu rzeczy nieuregulowanego (luka) regulacji dotyczącej stanu rzeczy podobnego do objętego luka;

- analogia z prawa - analogia iuris - polega na sformułowaniu w procesie stanowienia prawa i na podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy oraz zasad prawa nowej normy, która regulowałaby stan rzeczy objęty luka; (większa możliwość popełnienia błędu);

- zakładając ze luki aksjologiczne są lukami pozornymi, a luki logiczne nie występują ze względu na korzystanie z reguł kolizyjnych, dochodzimy do wniosku, iż metoda analogii w prawie znajduje zastosowanie do usuwania luk konstrukcyjnych;

65. Wnioskowania prawnicze (reguły inferencyjne). Topiki prawnicze.

Reguły inferencyjne pozwalają̨ na wyprowadzenia norm z norm. Wśród reguł inferencyjnych wskazać́ należy na następujące:

- jeśli prawo pozytywne daje jakieś́ uprawnienia, to dozwala na użycie smrodków prowadzących do ich wykorzystania;

- jeśli ktoś́ jest uprawniony do czynienia czegoś́ „więcej” to jest uprawniony do czynienia czegoś́ „mniej”;

- jak nie może czynić́ „mniej” to tym bardziej jest zakazane czynienie „więcej”;

- gdy z tekstu przepisu wynika, że adresatom normy nakazany jest tylko jeden określony wzór postępowania,

wszystkie inne zachowania są niedozwolone.

Stosowanie prawa polega na odczytywaniu norm zachowania zakodowanych w tekstach prawnych  i na odnoszeniu tych norm do danych stanów faktycznych. Szczególnym przypadkiem stosowania prawa jest rozstrzyganie sporu sądowego. Strony sporu przedstawiają sądowi swój pogląd na stan faktyczny i stan prawny. Ustalając stan prawny, strony opierają się na tekstach prawnych lub precedensach i - korzystając z uznanych reguł rozumowania - wywodzą z nich normy prawne, które winny być zastosowane w danym stanie faktycznym. Sąd ocenia argumenty obu stron i wydaje orzeczenie: przyjmuje za ustalony pewien stan faktyczny, wskazuje normę prawną, która winna być zastosowana w tym stanie faktycznym oraz rozstrzyga o powinnościach stron na podstawie tej normy. W argumentacji obu stron, jak i w uzasadnieniu orzeczenia sądu istotną rolę odgrywają przyjmowane przez strony i sąd reguły rozumowania. Wśród reguł tych znajdziemy takie, które są stosowane we wszelkich dziedzinach, a które rozważa klasyczna logika formalna. Są też i takie, które właściwe są tylko rozumowaniom prawniczym. Te specjalne reguły rozumowania prawniczego nazywane są "topikami prawniczymi" .

Topiki prawnicze mogą być określone w tekstach prawnych, jednak z reguły należą do kultury prawnej: nie wyprowadza się ich z prawa stanowionego. Tradycyjnie wiele z topik prawniczych formułuje się w języku łacińskim. Topiki prawnicze dzieli się na kilka grup, spośród których wskażemy pięć najważniejszych.

- takie, za pomocą których ustala się znaczenia przepisów zawartych w tekstach prawnych (reguły interpretacji tekstu prawnego). Przykładem jest zasada clara non sunt interpretanda, zgodnie z którą nie stosuje się pozajęzykowych reguł interpretacji tekstu prawnego, gdy tekst jest jasny po zastosowaniu językowych reguł interpretacji .

-  tzw. reguły inferencyjne, za pomocą których ustala się konsekwencje norm pierwotnych (bezpośrednio uzyskanych za pomocą reguł interpretacji), tj. ze zdań stwierdzających normy pierwotne wyprowadza się zdania stwierdzające normy wtórne (bezpośrednio nie zawarte w przepisach). Przykładami są reguły takie jak: per analogiam (a simili), a contrario, a fortiori (a maiori ad minus, a minori ad maius). Po

- reguły rozstrzygające, którą z norm zastosować, gdy w pewnej sytuacji wydają się mieć zastosowanie dwie (trzy, cztery itd.) normy, a ich łączna realizacja jest z jakichś względów niemożliwa (reguły kolizyjne). Przykładem jest zasada lex posterior derogat legi priori, głosząca, iż prawo ustanowione później uchyla prawo ustanowione wcześniej.

-reguły oceny stanu faktycznego. Przykładem jest reguła in dubio pro reo (in dubio pro libertate), głosząca, iż wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

- reguły proceduralne. Przykładami są: reguła, iż nie można zasądzać ponad żądanie, reguła nakazująca sędziemu wysłuchania obu stron, reguła zakazująca sędziemu rozstrzygania w sprawie, w której sam jest zainteresowany (te reguły prawodawca zawarł w tekstach prawnych).

66. Rozumienie kolizji norm prawnych. Sposoby usuwania sprzeczności norm - reguły kolizyjne.

KOLIZJA NORM PRAWNYCH - sytuacja, w której ten sam stan faktyczny jest unormowany przez więcej niż jedną normę prawa, a normy te wyznaczają adresatom wzajemnie wyłączające się sposoby zachowania.

Gdy normy te należą do różnych wewnątrzkrajowych systemów prawa, wówczas kolizja jest rozstrzygana przez przepisy prawa międzynarodowego prywatnego (w prawie cywilnym) i prawa międzynarodowego karnego; kolizję norm należących do systemu prawa tego samego państwa rozstrzyga się na podstawie reguł kolizyjnych, wskazujących, która z norm powinna zostać poddana derogacji (uchyleniu mocy obowiązującej przepisu prawnego lub aktu normatywnego)

REGUŁY KOLIZYJNE:

1. Lex superior derogat legi inferiori:

Akt wyższego rzędu uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu. Z reguły nie

jest kwestionowane prawo sądów do badania zgodności rozporządzeń z ustawami,

dla konstytucji - trybunał konstytucyjny.   

2. Lex posterior derogat legi priori:

Kryterium decydującym jest czas - późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą

wcześniejszego. Niewiadomo, czy ma o tym decydować chwila ogłoszenia, czy

wejścia w życie (przeważnie - ogłoszenie).

3. Lex specialis derogat legi generali:

Przepisy (akty) szczególne derogują te o charakterze ogólniejszym.

67. Pojęcie analogii w prawie.

ANALOGIA – Jest jednym z rodzajów wnioskowań prawniczych, w sytuacji gdy żadna norma nie reguluje określonego stanu faktycznego (luka w prawie). Polega na tym, że na podstawie podobieństwa przypadku uregulowanego do nieuregulowanego skutki prawne faktu uregulowanego stosuje się do faktu nieuregulowanego.

    •    Analogia legis – jest to stosowanie skutków prawnych przewidzianych w innym przepisie regulującym sytuację podobną. Wymaga ustalenia, że jakiś fakt nie jest objęty przepisami prawa, odszukania przepisu regulującego fakt podobny i zastosowania skutków prawnych tego przepisu do sytuacji nieuregulowanej.

np. Sąd okręgowy wystąpił do sądu apelacyjnego o przeniesienie sprawy prowadzonej przez sąd rejonowy do innego sądu rejonowego. Żądanie takie jest nieuzasadnione, ponieważ może go złożyć tylko sąd prowadzący sprawę. Powstaje problem odpowiedzi na taki wniosek. Biorąc pod uwagę przepisy o pozostawieniu bez rozpoznania pism wnoszonych przez podmioty nieuprawnione sąd apelacyjny nie rozpoznał żądania sądu okręgowego.

    •    Analogia iuris – polega na stosowaniu skutków prawnych podobnych do przewidzianych w grupie przepisów regulujących zbliżone zagadnienia.

np. Pracodawca przejmujący zakład pracy zawarł ze związkami zawodowymi pakiet gwarancji pracowniczych, w którym były także zmiany niekorzystne. Na podstawie przepisów nakazujących informowanie o regulowaniu wynagrodzenia i dokonywaniu wypowiedzeń zmieniających w przypadku pogorszenia warunków pracy sąd doszedł do wniosku, że pracodawca powinien dokonać wypowiedzeń zmieniających w zakresie niekorzystnych postanowień pakietu.       

       

W niektórych działach prawa stosowanie analogii jest w zasadzie zabronione - np. w prawie karnym ( bo każda sprawa powinna być rozpatrywana indywidualnie, podobieństwo nie jest żadnym argumentem)

68. Pojęcie osoby fizycznej i osoby prawnej. Typy osób prawnych. Rozumienie pojęć: zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.    .   

OSOBĄ FIZYCZNĄ – jest każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci. Osobie fizycznej przysługuje zdolność do czynności prawnej tj. możność uczestnictwa jako podmiot w stosunkach prawnych.

OSOBA PRAWNA – jest tworem organizacyjnym powstałym na podstawie kodeksu cywilnego lub innych przepisów szczególnych i zwykle dysponującym pewnym majątkiem.

TYPY OSÓB PRAWNYCH:

• zrzeszenia (stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe)

• zakłady (przedsiębiorstwa, spółki)

ZDOLNOŚĆ PRAWNA: Możliwość nabycia uprawnień i obowiązków względem innych osób.  Zdolność prawna jest atrybutem osób fizycznych, jednostek organizacyjnych będących osobami prawnymi (w szczególności Skarbu Państwa oraz niebędących osobami prawnymi, którym zdolność prawną nadają przepisy szczególne.  Osoba fizyczna nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia.

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH: Jest to zdolność do składania oświadczeń woli ze skutkiem prawnym w postaci nawiązania zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.

Osoby fizyczne pod względem zdolności do czynności prawnych dzieli się na:

    .    -  osoby nie posiadające zdolności do czynności prawnych – są to osoby, które nie ukończyły 13 roku życia – nie mogą one przez własne działanie dokonać ważnych czynności prawnych, nabywać praw czy obowiązków;

    .    -  osoby posiadające zdolność do czynności prawnych w ograniczonym zakresie – są to osoby od 13 do ukończenia 18 roku życia, jednak zdolności tej można ich pozbawić – mogą one podejmować tylko niektóre czynności prawne;

    .    -  osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych – są to osoby które ukończyły 18 rok życia, jednak zdolność tą można ograniczyć lub całkowicie jej pozbawić. Podstawą do ograniczenia lub pozbawienia zdolności do czynności prawnych może być: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, zaburzenia psychiczne.

Każda osoba fizyczna ma zdolność prawną, nie każda jednak ma zdolność do czynności prawnych.

69. Rozumienie terminów wolność, obowiązek, uprawnienie, roszczenie, kompetencja, prawo podmiotowe.

WOLNOŚĆ-brak przymusu, sytuacja, w której możemy dokonywać wyborów spośród wszystkich dostępnych opcji. Wolność może ozn. brak osobistego zniewolenia(więzienie, niewolnictwo, praca przymusowa, porwanie), brak ograniczeń ze strony władz(wolność słowa, zgromadzeń) i innych jednostek (szef,bank, szkoła, rodzina) a także zwyczajów społecznych i warunków naturalnych.

OBOWIĄZEK- nakaz, konieczność wykonania czegoś, czasem nawet pod groźbą kary

UPRAWNIENIE,prawo-przyznanie przez normę prawną danej osobie określonego zachowania się bez nakładania na nią obowiązku

ROSZCZENIE- w prawie cywilnym prawo podmiotowe, którego treścią jest uprawnienie do żądania od oznaczonej osoby zachowania się w określony sposób. Kluczowe i jednocześnie najbardziej sporne pojecię teorii prawa cywilnego, co skutkuje znacznym stopniem ogólności proponowanej definicji. Wierzyciel- osoba, której przysługuje roszczenie, zaś ten na którym ciąży obowiązek zadośćuczynienia roszczeniu to dłużnik. Kilka roszczeń wynikających z tych samych okoliczności pomiędzy tymi samymi osobami to wierzytelnośc lub dług. Pojęć można uzywać zamiennie, lecz I podkreśla prawa wierzyciele, II obowiązki dłużnika.

KOMPETENCJA- pojęcie z zakresu prawa administracyjnego ozn. uprawnienie i obowiązek organu administracyjnego podejmowania określonych działań prawnych. Kompetencja najczęściej realizuje sie w wydaniu pozytywnej lub odmownej decyzji administracyjnej, od której organ administracyjny nie może się uchylić. Istotą kompetencji jest upoważnienie przyznane pewnemu podmiotowi do dokonania określonej doniosłej prawnie czynności konwencjonalnej, przy czym skorzystanie z takiego upoważnienia powoduje powstanie po str innego podmiotu obowiązku określonego zachowania się.

PRAWO PODMIOTOWE- sfera możności działania ograniczona przez dyspozycję normy prawnej, bądź jako sfera wolności zachowań (działań lub zaniechań) wynikająca z natury. P.podmiotowe to przysługująca określonemu podmiotowi możliwośc domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się (oddania pieniędzy,udzielenia urlopu, wykonania zamówienia). To prawo wynika z przepisów prawnych.

70.pojęcie odpowiedzialności prawnej, odpowiedzialnośc konstytucyjna.

Pojęcie i ogólne zasady odpowiedzialności karnej:

• odpowiedzialność prawna polega na obowiązku ponoszenia przewidzianych przez normę sankcji;

• odpowiedzialność za czyny własne i cudze ( z tytułu uprawnień i obowiązków w stosunku do innych podmiotów np rodzice-dzieci)

ODPOWIEDZIALNOŚC KONSTYTUCYJNA-przewidziane z prawem konsekwencje wyciągane w stosunku do osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, które podczas wykonywania swoich funkcji w sposób zawiniony naruszyły konstytucję lub inne ustawy. Odpowiedzialność konstytucyjna stosowana jest wobec prezydenta, premiera, ministrów i wyższych urzędników administracji publicznej. Odpowiadają oni przed parlamentem zgodnie z procedurą impeachment lub przed organem typu Trybunał Stanu (jak w Pl i Francji). Odpowiedzialnośc konstytucyjna jest szczególną formą realizacji odpowiedzialności publicznej.

71.Pojęcie stosunku prawnego,rodzaje i elementy.

STOSUNEK PRAWNY-każdy stosunek społeczny, który podlega regulacji za pomocą norm prawnych(stosunek społeczny z którym hipotezy norm prawnych wiążą określone skutki prawne) ELEMENTY: podmiot stosunku prawnego(conajmniej 2), treść stosunku prawnego (uprawnienia i odpowiadające im obowiązki) oraz przedmiot stosunku prawnego (cel, dla któego podmioty stos.prawnego wchodzą w stosunek prawny). PODZIAŁ:

• według przedmiotu regulacji (gałąź prawa):

  • stosunek cywilnoprawny,

  • stosunek administracyjnoprawny,

  • stosunek karnoprawny (jego wyodrębnianie jest sporne w nauce prawa, a dotyczy obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, obowiązku do przeproszenia osoby pokrzywdzonej i uiszczenia tzw. zadośćuczynienia);

• według trwałości bądź celu:

  • stosunek prawny materialny (materialnoprawny) – (wynika z prawa materialnego, np. co do zasady kodeks cywilny),

  • stosunek procesowy (formalny, formalnoprawny) – podczas trwania postępowania rozstrzygającego o kształcie (istnieniu, nieistnieniu, zmianie) stosunku materialnoprawnego (wynika z prawa procesowego, np. co do zasady kodeks postępowania cywilnego);

• według sposobu określenia strony:

  • stosunek jednostronnie zindywidualizowany – gdy znana jest jedna strona stosunku,

  • stosunek dwustronnie lub wielostronnie zindywidualizowany – gdy znane są dwie lub więcej stron stosunku,

  • obustronnie niezindywidualizowany – gdy nie są znane dwie strony stosunku;

• według powiązań między uprawnieniem jednej strony a obowiązkiem drugiej:

  • prosty – tylko jedna strona jest zobowiązana, a druga tylko uprawniona,

  • złożony – strony pozostają zarówno zobowiązane jak i uprawnione;

• ze względu na podmiotowy zakres obowiązywania (nie należy mylić tego podziału z podziałem umów cywilnoprawnych na abstrakcyjne i kauzalne):

  • abstrakcyjny (generalny – dotyczący wszystkich),

  • konkretny (nakreślony przez przepisy prawne);

• stosunek zobowiązaniowy – istnieje gdy normy prawne nakazują wykonać określonemu podmiotowi odpowiednie świadczenie na rzecz innego podmiotu;

• stosunek kompetencyjny – istniejący w przypadku gdy jeden podmiot podlega innemu podmiotowi (np. ze względu na wydaną przez podmiot decyzję).

72. Podmioty stosunku prawnego. Przedmiot stosunku prawnego. Treść stosunku prawnego

Stosunek prawny to rodzaj zależności i powiązań wyznaczonych w normę prawną pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami prawa. Jest jednym z rodzajów stosunków społecznych, czyli takich relacji między przynajmniej dwoma osobami, w których zachowania jednaj strony (działanie lub zaniechanie) wywołują reakcję innej strony (działanie i zaniechanie) i podlegają kontroli norm społecznych (prawnych, moralnych, obyczajowych, itp.). Od innych stosunków społecznych różni go fakt, iż jego elementy składowe, powstanie, zmiana i ustanie są związane z treścią norm prawa obowiązującego.

Stosunek prawy składa się z elementów konstruktywnych, do których należą:

1) strony stosunku prawnego - podmioty stosunku prawnego;

2) prawa i obowiązki będące treścią stosunku prawnego;

3) przedmiot stosunku prawnego.

Ad 1) Stosunek prawny nie może istnieć bez stron. To właśnie między nimi zachodzą bowiem więzi prawne. Stronami stosunku są osoby czy organizacje będące jednocześnie adresatami norm prawnych regulujących ten stosunek. Mogą być to jedynie pomioty wykreowane przez prawo, czyli podmioty prawa. Stroną stosunku prawnego może być więcej niż jednak podmiot. Na przykład gdy kilka osób kupuje razem nieruchomość, to są one jedna stroną w umowie kupna-sprzedaży. Stosunki prawne są przy tym na ogół dwustronne, mogą jednak istnieć także wielostronne. Przykładem może być tutaj umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej zawarta przez dwie strony (stosunek trójstronny), czy umowa spółki.

W zależności od gałęzi prawa i rodzaju stosunku prawnego, możemy wskazać różne typy podmiotów prawa. W prawie konstytucyjnym podmiotem stosunków prawnych może być państwo reprezentowane przez organy władzy publicznej, np. Radę Ministrów, ale także naród jako zbiorowość wszystkich obywateli. W prawie administracyjnym podmiotem stosunku prawnego oprócz organów państwa i samorządu są obywatele, a także instytucje, np. szkoły, kościoły itp. W prawie karnym podstawowym podmiotem jest natomiast państwo reprezentowane przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości (prokurator, sąd), a także sprawcy czynów karalnych. W końcu w prawie cywilnym wyodrębnia się osoby fizyczne, osoby prawne i tzw. „ułomne osoby prawne” (nie mające osobowości prawnej, ale mogące uczestniczyć w obrocie, np. nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, być stroną w postępowaniu cywilnym lub podejmować czynności prawne, na zasadach określonych w przepisach prawa).

Ad 2) W każdym stosunku prawnym można wyróżnić uprawnienia (prawo podmiotowe) jednaj strony i obowiązki drugiej strony. Sytuacja prawna jednej strony polega na tym, że może ona domagać się od drugiej strony jakiegoś zachowania (świadczenia), np. wierzyciel może (ma prawo podmiotowe) domagać się od drugiej strony dłużnika zwrotu długu, a dłużnik na obowiązek dług zwrócić. Stosunki łączące strony są budowane tak, że między uprawnieniami i obowiązkami traktowanymi jako elementy owych stosunków występuje ścisła korelacja.

Ad 3) Przedmiotem stosunku prawnego czyli tym czego dany stosunek dotyczy może być: zachowanie człowieka (naprawa obuwia zlecona szewcowi, budowa domu zlecona przedsiębiorcy budowlanemu),  przedmiot materialny, np. samochód przekazany na sprzedaż, działka oddana w użytkowanie czy zakupiona w sklepie żywność, a także prawo podmiotowe, np. niemajątkowe prawo autorskie czy majątkowe prawo własności. Jest to cel, dla którego podmioty stosunku prawnego wchodzą w stosunek prawny.

73. Wyjaśnij pojęcia: zdarzenie prawne (fakt prawny) i czynność prawna.

Stosunki prawne powstają, ulegają zmianie i ustają na skutek zaistnienia faktów prawnych. Są to często zdarzenia od nas niezależne, takie jak np. śmierć człowieka, która z jednej strony może skutkować wygaśnięciem stosunków, których zmarły był stroną a z drugiej – powstaniem  bądź zmianą stosunków,  których stronami są spadkobiercy zmarłego. Ponadto na powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego mogą wpływać świadome czyny człowieka, z którymi prawo wiąże określone skutki. Przykładem takich działań jest np. zawarcie aneksu do umowy, który zmienia jej treść, a tym samym treść stosunku prawnego powstałego na podstawie tej umowy lub złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu umowy, co skutkuje ustaniem danego stosunku prawnego.

Zdarzenia prawne – Termin zdarzenie prawne oznacza każde zdarzenie, które wywołuje jakikolwiek stosunek prawny – jego zmianę, zanik lub powstanie. Zdarzenia prawne mogą być zależne lub niezależne od woli podmiotów prawa (osób fizycznych lub prawnych). Zdarzenia prawne niezależne od woli człowieka noszą nazwę zdarzeń, natomiast zależne – są działaniami prawnymi. Warto zaznaczyć, że w literaturze przedmiotu można zaobserwować, że niektóre definicje zdarzeń prawnych ograniczają się do zjawisk pozostających poza kontrolą woli człowieka, zjawiska zależne od woli człowieka noszą natomiast nazwę „faktów prawnych”.

Czynność prawna –  przez ten termin rozumie się zdarzenie prawne, do którego zaistnienia konieczne jest złożenie przynajmniej jednego oświadczenia woli, mającego na celu wywołanie skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. Podkreśla się przy tym, że skutek prawny danej czynności prawnej następuje właśnie dlatego, że podmiot czy podmioty działające pragną go osiągnąć. O wykreowaniu stosunku prawnego, jego zmianie lub zniesieniu przesądza więc wola tych podmiotów. Jest ona nieodzownym składnikiem czynności prawnej. Czynność prawna wywołuje skutki prawne nie tylko wyrażone w oświadczeniu woli, lecz także oświadczeniem nie objęte, a wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów. Aby dokonywać czynności prawnych, trzeba mieć zdolność do czynności prawnych.

Rodzaje czynności prawnych:

* jednostronne – do ich dokonania wystarcza tylko oświadczenie jednej strony, tak jak w sytuacji przyjęcia spadku, dwustronne – do ich dokonania niezbędne są zgodne oświadczenia woli, np. stron umowy, oraz uchwały będące czynnościami organów działających kolegialnie;

* między żyjącymi (inter vivos) oraz na wypadek śmierci (mortis causa). Skuteczność tych ostatnich jest zależna od śmierci osoby, która czynności dokonała, przykładowo spisała testament;

* konsensualne – gdy wystarczy, że strona złoży oświadczenie woli, oraz realne – gdy należy jeszcze dodać jakieś inne elementy realne, np. wydanie rzeczy;

* rozporządzające – ich celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, zniesienie lub obciążenie prawa majątkowego, oraz zobowiązujące – tzn. że dana osoba zobowiązuje się względem innej do świadczenia;

* przysparzające – ich zamierzonym skutkiem jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie, co oznacza zwiększenie jej aktywów lub zmniejszenie pasywów, np. zwolnienie z długu. Wśród tych czynności wyróżnia się kauzalne (przyczynowe) – kiedy dla danej osoby istnieje jakiś subiektywny cel gospodarczy, dla skuteczności tej czynności niezbędne jest istnienie przyczyny prawnej tej czynności, oraz abstrakcyjne (oderwane), przy których istnienie przyczyny prawnej nie jest konieczne;

* odpłatne, w których strona dokonująca przysporzenia otrzymuje lub dopiero ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia, oraz czynności nieodpłatne, przy których takiego ekwiwalentu brak.

Inne ujęcie tego zagadnienia:

Pojęcie i rodzaje zdarzeń prawnych

Zdarzenia prawne dzielą się na zdarzenia i na działania. Różnica między nimi polega na tym, że pierwsze są niezależne, a drugie zależne od woli człowieka. Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu tworzą niewielką grupę ( śmierć człowieka, grad niszczący ubezpieczone zasiewy, inne klęski żywiołowe wywołujące skutki prawne ) i nie podlegają dalszemu podziałowi. Działania natomiast tworzą rozgałęziony system. Działania dzielą się na czyny i akty prawne. Czynami są takie zdarzenia, które zostały dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych ( włamujący się do magazynu złodziej działa wprawdzie z określonym zamiarem, ale nie jest nim bynajmniej wywołanie skutków prawnych ). Natomiast aktami prawnymi są zdarzenia wywołane w zamiarze spowodowania skutków prawnych. Na przykład kupujący zawiera umowę ze sprzedawcą właśnie po to, by ten miał obowiązek przenieść na niego własność rzeczy za zapłatą ceny kupna. Czyny dzielą się z kolei na dozwolone i niedozwolone. U podstaw tego podziału leży stosunek obowiązujących przepisów prawnych do danego czynu. Czynem niedozwolonym jest każdy czyn zabroniony przez prawo. Czynem dozwolonym jest natomiast czyn, którego prawo nie zabrania, łącząc z nim jednak określone skutki prawne. Czyn dozwolony jako zdarzenie prawne nie oznacza więc każdego czynu zgodnego z prawem, lecz tylko taki, który rodzi stosunek prawny albo powoduje jego zanik lub zmianę. Przykładem czynu dozwolonego jest między innymi tzw. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Akty prawne dzielą się na: czynności prawne, akty administracyjne oraz orzeczenia sądowe konstytutywne.

74. Pojęcie demokratycznego państwa prawnego. Związki prawa z państwem

Pojęcie demokratycznego państwa prawnego.

Jak przyjęto w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego „klauzula demokratycznego państwa prawnego stanowi swego rodzaju zbiorcze wyrażenie szeregu reguł i zasad, które nie zostały ujęte w pisanym tekście konstytucji ale wynikają z aksjologii oraz z istoty demokratycznego państwa prawnego.

Koniecznym elementem demokratycznego państwa prawnego uznano istnienie niektórych praw jednostki, jak prawo do życia, prawo. do prywatności, prawo do sądu), jak i do tzw. zasad przyzwoitej legislacji (np. zakaz stosowania przepisów z mocą wsteczną, nakaz poszanowania praw słusznie nabytych), a ogólną podstawą było uznanie, że demokratyczne państwo prawne wymaga poszanowania zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa".

Zasada demokratycznego państwa prawnego obejmuje zatem zbiór  reguł rozumowania i postępowania wypracowanych przez kulturę prawniczą, wyodrębnionych z punktu widzenia akceptowania określonych podstaw aksjologicznych.

W literaturze podkreśla się, że z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego wynika dla administracji publicznej obowiązek działania na podstawie i w granicach prawa wykazującego określone wartości obowiązek respektowania praw i wolności jednostek oraz poddania swoich działań kontroli sądowej.

W państwie prawnym pierwszoplanowe znaczenie przypisuje się godności i wolności człowieka oraz systemowi ochrony tych wartości przed ich naruszeniem ze strony władzy państwowej.

Do standardów państwa prawnego należy:

pierwszeństwo prawa wobec każdych innych norm postępowania,

wymóg podstawy prawnej (ustawowej) dla wszelkich działań państwa wobec obywateli (zasada legalności),

zagwarantowanie obywatelom prawa do bezstronnego, niezależnego i sprawiedliwego sądu,

rozdzielenie funkcji i kompetencji organów państwowych (podział władzy).

Związki prawa z państwem.

Prawo jest to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym.

W definicji tej należy wyjaśnić dwa istotne determinanty. Pierwszy z nich mówi na o tym, ze zródłem prawa jest państwo. Państwo może tworzyć prawo ex nihilo, czyli ustawodawca z własnej inicjatywy stanowi konkretne normy prawne, zachowując przy tym ustawowo określoną procedurę. Państwo może również usankcjonować już istniejące przepisy prawne, które zostały wypracowane w drodze zwyczaju, czyli długiego i niezmiennego postępowania większej części społeczeństwa. Taka sytuacja często występuje w przypadku rozwiazań wypracowanych zwyczajowo w obrębie obrotu gospodarczego. Procedura stanowienia tych przepisów prawa jest taka sama jak w pierwszym przypadku.

Drugim determinantem definicji prawa, wymagającym wyjaśnienia, jest przymus państwowy. Podmioty prawa mają obowiązek podporządkowania się przepisom prawa stanowionego. Wszelkie nieposłuszeństwo może spotkać się z reakcją organów państwowych, w szczególności z aparatem przymus (policja i inne podobne służby), aparatem sprawiedliwości (sadownictwo) i aparatem penitencjarnym (więziennictwo). Przymus może mieć charakter bezpośredni (np. zatrzymanie przez policję) lub pośredni (np. wymierzenie kary grzywny w trybie administracyjnym). Musimy jednak zdawać sobie sprawę z tego, iż definicja ta jest odbiciem pozytywistycznej koncepcji prawa, związanej z aparatem państwowym. Występuje przecież wiele norm prawnych, które nie mają charakteru nakazowego lub zakazowego i nie wszystkie przepisy prawne opatrzone są jakąkolwiek sankcją. Występują również przepisy informujące czy kompetencyjne (np. art. 6 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym stanowi, że „do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne oznaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów”).

Reasumując wzajemne uwarunkowanie państwa i prawa  polega przede wszystkim na tym, że prawo jest wyrazem woli państwa, które poprzez swoje organy  tworzy prawo i zabezpiecza jego realizację za pomocą swojego przymusu.

Związki prawa i państwa (zwłaszcza współczesnego) można najkrócej ująć w następujący sposób:

- państwo, działając za pośrednictwem swych kompetentnych organów i w przewidzianych ustawowo formach jest głównym czynnikiem procesu prawotwórstwa;

- tworząc i stosując prawo, państwo realizuje swoje funkcje polityczne (władcze) wobec wszystkich podmiotów, podległych jego władzy suwerennej;

- prawo określa kompetencje, strukturę i tryb działania organów państwa; legitymizuje (uzasadnia) normatywnie władzę państwa;

- prawo określa status obywateli, ich uprawnienia i obowiązki, zwłaszcza w stosunkach z organami władzy państwowej.

75. Podstawowe zasady państwa prawnego. Znaczenie idei sprawiedliwości w sferze tworzenia i stosowania prawa.

Państwo prawa (państwo prawne) – koncepcja państwa, w którym prawo ma pozycję nadrzędną w systemie politycznym, wiąże rządzących i wyznacza zakres ich kompetencji, a obywatelom gwarantuje szereg praw i wolności. Istnieje wiele elementów państwa prawnego. Do najważniejszych zalicza się:

• nadrzędny charakter konstytucji i opierających się na niej ustaw: konstytucja określa podstawowe organy państwa i ich kompetencje (zasada praworządności),ustawy natomiast są podstawową formą regulacji sytuacji obywateli.

• trójpodział władz

• związanie władzy wykonawczej prawem     uchwalanym przez władzę ustawodawczą

• niezależną władzę sądowniczą sprawowaną przez niezawisłych sędziów

• prawo     do sądu,

• zasadę     suwerenności narodu,

• ochronę praw i wolności obywatelskich

• świecki     charakter państwa

• samorządność,

• sądową kontrolę aktów administracyjnych,

• odpowiedzialność cywilnoprawną funkcjonariuszy państwowych za działania bezprawne.

Sprawiedliwość uznaje się też za jedną z głównych (obok równości i wolności) społecznych wartości.

We współżyciu ludzi sprawiedliwość traktowana jest jako zasada moralna, domagająca się szacunku dla poszanowania prawa i praw innych ludzi. W prawie sprawiedliwość to właściwość wyrokowania, polegająca na wydawaniu, zgodnych z przepisami prawa, jednakowych orzeczeń w sprawach podobnych lub zbliżonych. Idea sprawiedliwości społecznej była mocno akcentowana przez doktryny rewolucyjne (socjalizm) bądź reformatorskie (socjaldemokracja). W doktrynach liberalnych (liberalizm) i konserwatywnych (konserwatyzm) sprawiedliwość społeczną raczej się kwestionuje (uznając za znamię kolektywizmu), kładąc nacisk na indywidualistycznie rozumianą sprawiedliwość jako powszechną zasadę moralną i prawną.

76.Pojęcie podziału władzy. Cele koncepcji podziału władzy.

Zgodnie ze stwierdzeniem francuskiego filozofa Monteskiusza, że każdy człowiek, który posiada władzę,

skłonny jest jej nadużywać, dlatego skupienie w jednych rękach całej władzy jest niebezpieczne dla ludności

państwa. W tym celu jest niezbędny podział władzy tj. taka struktura aparatu państwowego aby nawet gdyby

ktoś chciał, nie mógłby nadużywać władzy. Monteskiusz wyróżnił trzy rodzaje władzy:

- prawodawczą;

- wykonawczą;

- sądowniczą.

Dowodzi, że między tymi władzami powinna zachodzić pewna równowaga, że powinny działać hamulce, którepozwolą powściągać zakusy jednej władzy nad drugą. Ukształtowanie się w XIX wieku partii politycznych iogromny wzrost ich znaczenia w XX wieku sprawiło, że uwzględnienie zasad podziału władzy w strukturzeaparatu państwowego stało się niewystarczającym zabezpieczeniem przed nadużywaniem władzy. Jeżelibowiem ta sama partia rządząca ma decydujący wpływ na organy prawodawcze, wykonawcze i sądowe,przestaje działać system hamowania i równowagi między nimi. Dlatego poszukuje się dziś różnych środków

zaradczych przeciwko takim sytuacjom. Temu celowi służy np. wymóg, aby sądy były wyłączone z pododdziaływania partii politycznych (istnienie opozycji w parlamentach), taką samą rolę spełnia odrębny wybórparlamentu i szefa władzy wykonawczej, co daje obu tym organom silną legitymację i pozwala na wzajemnehamowanie. Równowadze i wzajemnemu hamowaniu władz sprzyja również odpowiedni podział zadańpaństwowych między aparat państwowy a samorządy.

77.Wykonywanie władzy w ramach Unii Europejskiej.

1)Unia Europejska jest organizacją zrzeszającą formlanie pańswa członkowskie, ale jej porządek prwny ma zastosowanie i skutki bezpośrednio w stosunku do obywateli państw członkowskich, co zasadniczo różni ją od większości innych organizacji międzynarodowych

2)UE nie jest ani federacją ani konfederacją

3)podtawa prawną działania UE są traktaty międzynarodowe, włącznie z Traktatem o funkcjonowaniu UE z 1992 r., ale jednocześnie jej instytucje tworzą własny porządek prawny

4)porządek ten rozciąga się na terytorium państw członkowskich

5)prawo europejskie wykazuje wiele odmienności, w porównaniu z prawem krajowym

6)decyzje podejmowane w Unii pochodzą od jej głownych organów: Rady Europejskiej, Rady Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, Trybunału Sprawiedliwości UE, Trybunału Obrachunkowego. Podstawowe zadania UE są powierzone wyspecjalizowanym instytucjom pod wieloma względami podobnymi do organów pańswa

7)prawo unijne reguluje dziś nie tylko kwestie gospodarcze, ale też problemy wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, a także problemy wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

8)znana jest konstrukcja obywatelstwa europejskiego, które nie koliduje z obywatelstwem państw członkowskich.

78. Rozumienie niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej.

Niezależność sądów polega na pełnej samodzielności organizacyjnej sądownictwa. Organy te nie podlegają ani władzy wykonawczej, ani ustawodawczej w zakresie orzekania - władze nie mogą kontrolować orzeczeń sądów.

Niezawisłość sędziowska – konstytucyjna zasada wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą sędzia rozstrzygając sprawę podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom, nie podlega żadnym naciskom i żadnym zależnościom z zewnątrz, szczególnie ze strony władzy wykonawczej. Niezawisłość jest niezależnością sędziego w orzekaniu, nie oznacza natomiast braku podporządkowania służbowego. Wymaga jednakże, aby kontrola prawidłowości orzeczenia należała wyłącznie do innego sądu i odbywała się w trybie określonym prawem.

Według Trybunału Konstytucyjnego na niezawisłość sędziowską składają się następujące elementy:

• bezstronność w stosunku do uczestników postępowania,

• niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych,

• samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych,

• niezależność od wpływu czynników politycznych

• wewnętrzna niezależność sędziego

Dbałość o niezawisłość sędziów i niezależność sądów uzasadnia się interesem ogółu społeczeństwa. Ma ona zapewniać stabilność w wykonywaniu funkcji wymiaru sprawiedliwości bez względu na zmiany, jakie mogą zachodzić w organach władzy ustawodawczej i wykonawczej.

79.Pojęcie i treść tzw. światowego kanonu praw człowieka.

Prawa człowieka to zespół fundamentalnych, powszechnych praw przysługujących człowiekowi. Wywodzą się one z praw naturalnych, czyli przysługują każdej istocie z racji jej człowieczeństwa. Za ich podstawę uznaje się godność człowieka. Są niezależne od płci, rasy, wyznania, pochodzenia. Żadna władza nie może ich odebrać ani nadać.W skład światowego kanonu praw człowieka i podstawowych wolności wchodzą cztery dokumenty uchwalone przez Zgromadzenia Ogólne Narodów Zjednoczonych. Są nimi:

•    Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r.

•    Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 r.

•    Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i politycznych z 1966 r.

•    Protokół Faktultywny Do Międzynarodowego Paktu Praw Cywilnych i politycznych z 1966 r.

W skład światowego kanonu praw człowieka i podstawowych wolności wchodzą:

- przyrodzone prawo do życia;

- zakaz stosowania tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego karania lub traktowania;

- zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz pracy przymusowej;

- wolność i bezpieczeństwo osobiste;

- zakaz uwięzienia jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązania umownego;

- wolność wyboru miejsca zamieszkania swoboda poruszania się na terytorium państwa;

- prawo do opuszczania jakichkolwiek krajów, w tym swego własnego i powrotu do własnego kraju;

- prawo oskarżonego do obrony;

- zakaz karania z powodu działania, które nie było przestępstwem w chwili jego popełnienia;

- prawo do prywatności;

- wolność myśli, sumienia i wyznania;

- wolność posiadania swoich poglądów i swobodnego wyrażania opinii;

- prawo pokojowego gromadzenia się;

- prawo swobodnego stowarzyszania się z innymi;

- prawo do zawarcia małżeństwa tylko za swobodnie wyrażoną obopólną zgodą małżonków;

- prawo do uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi i dostępu do służby publicznej na ogólnych zasadach równości;

- prawo do pracy oraz sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy;

- prawo do wypoczynku;

- prawo tworzenia związków zawodowych i należenia do nich;

- prawo do strajku;

- prawo każdego do wystarczającego poziomu życia dla siebie i rodziny;

- prawo do korzystania z najlepszego osiągalnego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego;

- prawo do nauki;

- prawo do udziału w życiu kulturalnym.

80.Pojecie wolności i praw człowieka. Jakie prawa człowieka gwarantuje konstytucja RP?

Polska konstytucja z 1997 r. w celu ochrony praw i wolności osobistych i politycznych człowieka zawiera:

- zasady ogólne – ochrona przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka, poszanowanie wolności i praw człowieka i zapewnienie mu instrumentów ich ochrony, pomoc państwa w umacnianiu uprawnienia obywateli i ich wspólnot, istnienie szczególnych barier konstytucyjnych dla legalnego ograniczenia wolności i praw człowieka;

- normy szczegółowe praw człowieka.

Polska konstytucja zapewnia poszanowanie praw człowieka oraz praw obywatelskich:

• prawo do własności i dziedziczenia (art. 21)

• prawo do wolności (art. 31)

• równości wobec prawa oraz zakaz dyskryminacji (art. 32)

• równość wobec prawa ze względu na płeć (art. 33)

• prawną ochronę życia (art. 38)

• wolność od poddawania eksperymentom naukowym bez zgody (art. 39)

• wolność od tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania oraz karania i stosowania kar cielesnych (art. 40)

• wolność i nietykalność osobista (art. 41)

• prawo do obrony (art. 42)

• prawo do rzetelnego procesu (art. 45)

• prawo do prywatności (art. 47)

• prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48)

• wolność wyznania i poglądów (art. 53-54)

81. Warunki dopuszczalności ograniczeń prawi i wolności człowieka

Dopuszczalne ograniczenia praw i wolności człowieka ze względu na:

-prawa i wolności drugiego człowieka

- obywatelstwo – prawa obywatelskie posiadają jedynie obywatele danego kraju

- wiek – np. w prawie wyborczym prawa polityczne maja wszyscy obywatele polscy powyżej 18 roku życia

-bezpieczeństwo i ochronę porządku publicznego – władze porządkowe mogą użyć siły podczas meczu piłkarskiego

- ochronę zdrowia i moralności publicznej

- ochronę środowiska

-wprowadzony stan wyjątkowy lub wojenny

Ograniczenie praw człowieka jest możliwe tylko na drodze ustawy na ściśle określony czas

82. Rozróżnienie indywidualnych i kolektywnych praw człowieka

Prawa indywidualne to prawa przyrodzone, nienaruszalne, niezbywalne i uniwersalne. W międzynarodowej Karcie Praw Człowieka wiele praw sformułowanych jest tak, aby każdego człowieka uczynić ich głównym beneficjentem (np. „Każdy ma prawo…”). Wśród nich istnieją prawa i wolności, które w żadnych okolicznościach nie mogą być legalnie zawieszone. Są to:

- prawo do życia

- prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania

- prawo każdego człowieka do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej

- zakaz stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania

- zakaz trzymania człowieka w niewolnictwie lub poddaństwie

- zakaz skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełnienia

- zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się z zobowiązań umownych

Niektóre z praw indywidualnych, ze względu na ich naturę, są prawami większych zbiorowości. Za przykład może posłużyć prawo do zrzeszania się i tworzenia związków zawodowych czy prawa osób należących do mniejszości.

Narody Zjednoczone uznają również istnienie kolektywnych praw człowieka, których podmiotem jest wspólnota ludzi, naród.

Prawo ludów i narodów do samostanowienia zostało uznane za fundamentalne prawo człowieka. Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym, stanowi, że wszystkie ludy mają prawo do samostanowienia.

Drugim prawem jest prawo wszystkich narodów do swobodnego rozporządzania dla swoich celów własnymi bogactwami i zasobami naturalnymi bez uszczerbku dla zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego.

83. Rozumienie godności człowieka. Godność człowieka jako źródło praw i wolności.

Godność człowieka – wyraża się w pragnieniu posiadania szacunku społeczności z uwagi na swoje walory duchowe, moralne czy też zasługi społeczne. Ma ona dwoisty charakter i odnosi się do godności osobowej i osobowościowej. Ta pierwsza jest właściwa każdemu człowiekowi, należna mu się z faktu samego bycia człowiekiem. Godność osobowościowa natomiast jest zależna od podjętego przez daną osobę trudu (tego co w życiu dokonała) i wiąże się z rozwojem osobowości etycznej. Jest jedną z podstawowych wartości w etyce rozwoju.

O zasadzie godności człowieka wspomina wstęp do konstytucji nakazując wszystkim dbałość o zachowanie przyrodzonej godności człowieka w procesie stosowania konstytucji. Wspomniana zasada znajduje szersze odzwierciedlenie w art. 30, który:

• określa godność, jako przyrodzoną i niezbywalną cechę człowieka,

• określa godność, jako źródło wolności i praw człowieka i obywatela,

• nadaje godności przymiot nienaruszalności,

• ustanawia po stronie wszystkich władz publicznych obowiązek poszanowania i ochrony godności człowieka.

84. Ewolucja prawa.

Ewolucja prawa rozpoczęła się z powstaniem państwa. Spośród ogółu koncepcji doniosłą

rolę odgrywają:

- koncepcje teistyczne – zakładają pochodzenie państwa i prawa od Boga;

- koncepcje umowy społecznej – u podstaw tkwi umowa zawarta ze społeczeństwem i

władzą. Koncepcja umowy społecznej łączy się z antyfeudalną prawa natury tj. prawo istnieje

niezależnie od państwa;

- koncepcje przemocy i podboju – (państwo owocem podboju jednych ludów przez

inne);

- koncepcja historyczna – rozwinięta przez F. Engelsa. Zakłada, że człowiek rozumny

istnieje od około 80 tys. lat.

85. Rozumienie teologicznego ujęcia prawnonaturalnego.

Koncepcje teologiczne, które dominowały w średniowieczu,  zakładały, że źródłem prawa natury jest uczestniczenie w prawie boskim. Jego pochodzenie postrzegane było jako przejaw rozumu, bądź objawiona wola Boga. Z tym prawem nie mogło być sprzeczne prawo stanowione przez państwo. Prawo pozytywne uznawane było za wtórne wobec prawa natury.

86. Istota laickich ujęć prawnonaturalnych.

Nurt laicki (świecki) – koncepcje te upatrywały źródeł prawa natury w istocie człowieka, w jego rozumie czy godności, czy też w naturze społeczeństwa lub jednostki. Przyjmowały, że to prawo jest poznawalne ludzkim rozumem. Przedstawicielami tego nurtu są Hugo Grocjusz, Russo, Spinozo.  

W tym nurcie nastąpiło odwiązanie prawa natury od prawa wiecznego, następuje tu rozdział prawa naturalnego i nakazów moralnych, normy prawa naturalnego nie muszą wyznaczać powinności czynienia tego, co jest dobrem moralnym. Przez odwołanie się do natury człowieka uzasadnia się konieczność oparcia życia społecznego na własności prywatnej. Wprowadzenie dominacji własności społecznej jest niezgodne z naturą człowieka, gdyż zmusza go do szczególnej dbałości o to, co do niego nie należy.

Grocjusz uwalnia normy praw natury od treści religijnych, wiążąc je z naturą człowieka. Prawo natury towarzyszy człowiekowi z racji jego człowieczeństwa od zawsze. Jest tak absolutne i niezmienne, że sam Bóg nie może go zmienić.

Zasady prawa natury wg H. Grocjusza:

1.       pacta sund servanda – umów należy dotrzymywać

2.       poszanowanie cudzej własności

3.       wynagradzanie szkód

4.       wymierzanie kar za popełnione przestępstwa.

87. Pozytywistyczne podejście do prawa – Nurt przeciwstawny prawu naturalnemu. Koncepcje są różnorodne, jednak zgadzają się co do jednego: prawo jest rezultatem woli ustawodawcy.  3 podstawowe tezy to

- pojęcie prawa sprowadza się do normy (reguły)

- nie ma koniecznego związku między prawem a moralnością

- prawo obowiązuje jedynie na określonym terenie w określonym czasie, a jest ustawione przez uznawany autorytet (państwo)

Sankcja jest elementem koniecznym prawa.

Główni przedstawiciele:

-John Austin (wykluczał jakikolwiek związemiędzy prawem stanowionym a normami prawnymi, prawo jest to rozkaz suwerena i obliguje do działania lb powstrzymania się od całej klasy zachowań),

-Herbert Hart (uważał, że prawo nie jest tylko nakazem wymuszonym przez sankcję  - co nie różniło by się od posłuszeństwa wobec bandyty, który przystawia komuś do głowy rewolwer – a obywatel musi zrozumieć i szanować regułę prawną, mieć postawę krytyczno-refleksyjną i uznać ją),

-Rudolf Jhering (prawo to normy chroniące interesy, prawo jako cel i prawo jako środek do celu, a przymus to czynnik pierwotny z którego prawo powstaje)

88. Realistyczne podejście do prawa – ujęcie prawa jako zespołu faktów psychicznych lub społecznych:

nurt psychologiczny: Ludzie w rzeczywistości kierują się swoimi przeżyciami i emocjami, a nie aktami prawnymi. Istota prawa tkwi zatem w przeżyciach ludzkich. Prawo jest zespołem faktów psychicznych.

nurt socjologiczny: Ważne jest to, jak dana ustawa jest przestrzegana przez osoby stosujące prawo, np. sędziego. Istota prawa tkwi zatem w zachowaniach ludzkich. Prawo jest zespołem faktów społecznych.

Głównym reprezentantem tego nurtu był Karl Nickerson Llewellyn Głosił on, że zadaniem prawoznawstwa jest badanie tego, jak rzeczywiście postępują sędziowie i obywatele w obrocie prawnym. Nie jest natomiast istotne to, według jakiego prawa (zawartego w księgach) powinni postępować, gdyż nie jest ono prawem rzeczywistym.

89.Hermeneutyczne podejście do prawa  - przedmiotem interpretacji jest tekst prawny. Prawnicy czytają i interpretują tekst prawny, chcą go zrozumieć, żeby go stosować. Czytamy (interpretujemy) tekst nie tylko żeby wiedzieć jak najwięcej, ale żeby zastosować ten tekst do konkretnego przypadku.

Argumentacyjne podejście do prawa – stosowanie prawa to prezentacja różnych argumentów za określonym rozstrzygnięciem i przeciwko odmiennym rozwiązaniom. Wyrok sądu będzie zgodny z prawem, gdy odpowiada przeważającym argumentom za danym rozwiązaniem

Komunikacyjne podejście do prawa - normy prawa kształtują się w procesie dyskursu w którym uczestniczą: oficjalny autor tekstu aktu (np. parlament), jego fachowi wykonawczy(np. sędziowie, adwokaci) i adresaci prawa(obywatele). Rozstrzygnięcie polega na osiągnięciu porozumienia w drodze dialogu.