METODOLOGIA – WYKŁAD 4 – 26.X.2010r.
FILOZOFIA POZYTYWIZMU JAKO ŹRÓDŁO OCENY JAKOŚCI WIEDZY (NAUKOWEJ)
Stanowisko to głosi „jakiego rodzaju treści zawarte w naszych wypowiedziach o świecie zasługują na miano wiedzy oraz podaje normy pozwalające odróżniać to, co stanowi przedmiot możliwego pytania od tego o co pytać rozsądnie niepodobna” L. Kołakowski
STADIA ROZWOJU LUDZKOŚCI WEDŁUG AUGUSTA COMTE(I POŁ XIX w.)
Stadium teologiczne – wyjaśnień tego, co dzieje się na ziemi poszukuje się w siłach pozaziemskich; epoka mitologii
Stadium metafizyczne – rozum ludzki pyta o naturę rzeczy, wyjaśnia świat za pomocą abstrakcyjnych pojęć: siły, własności, jakości, istoty, itp. Zajmowanie się tym co jest poza doświadczeniem. Poszukiwanie tego, co jest ukryte.
Stadium pozytywne – stawiane są pytania o to, jak powstają zjawiska, jak przebiegają; zbierane są fakty – tylko faktom rozum jest gotów się podporządkować.
Nauka – ma gromadzić fakty i ustalać istniejące pomiędzy nimi związków i szukanie praw powszechnych.
Założenie determinizm – przekonanie, że zdarzenia występujące w świecie nie są przypadkowe, przebiegają zgodnie z regułami.
Nauka ma dostarczać wiedzy pozytywnej , tzn. takiej wiedzy, która umożliwia przewidywanie przyszłych faktów. Ma służyć wyjaśnieniu toczących się zdarzeń, a także przewidywaniu zdarzeń przyszłych.
REGUŁY, KTÓRYCH NALEŻY SIĘ TRZYMAĆ, ABY ZADAWAĆ SENSOWNE PYTANIA (stworzone przez pozytywistów)
Reguła fenomenalizmu – nie ma realnej różnicy między „istotą” a „zjawiskiem”. Badacz powinien rejestrować tylko to, co rzeczywiście przejawia się w doświadczeniu.
Reguła nominalizmu – wiedza formułowana w terminach ogólnych nie ma innych realnych odpowiedników poza jednostkowymi konkretnymi przedmiotami. Pojęcia opisujące stany idealne są wytworami ludzi i pełnią one funkcje instrumentalne.
Reguła odrzucająca wartość poznawczą sądów oceniających i wypowiedzi normatywnych
Oceny i normy:
Właściwe – nie zawierają treści informacyjnej
Instrumentalne – można empirycznie sprawdzić
Reguła zakładająca zasadniczą jedność metody poznania – sposoby zdobywania wartościowej wiedzy są zasadniczo takie same we wszystkich dziedzinach doświadczenia, takie same są główne etapy opracowywania zgromadzonych doświadczeń. Jakościowe odrębności między poszczególnymi naukami, np. między naukami przyrodniczymi a społecznymi, to te różnice są wskaźnikiem bycia tych nauk na różnych etapach rozwoju, dojrzałości teoretycznej.
KONSEKWENCJE POZYTYWIZMU W NAUKACH SPOŁECZNYCH
Założenie naturalizmu – świat społeczny jest zasadniczo zgodny ze światem fizycznym, można go więc tak samo badać. Przystosowanie przedmiotu do możliwości metody.
Przedmiotem nauk społecznych nie mogą być intencje, zamiary, przeżycia, itp.; należy usunąć z języka metafizyczne pojęcia(świadomość, osobowość itp.)
Rejestrować stałe, powtarzane sposoby zachowania, wykrywać warunki w jakich one powstają, rozwijają się i zanikają.
KONSEKWENCJE DOTYCZĄCE POZNAJĄCEGO PODMIOTU, CZYLI BADACZA
Ma być bezstronnym obserwatorem, wolnym od osobistych wartości, presupozycji(wstępnej wiedzy) i przekonań.
Jest „na zewnątrz” badanych procesów. Nie zmysłowo rejestrować obiektywne fakty
Ogólna zasada – unikać „personalnego zanieczyszczenia” danych.
STRUKTURA PROCESU POZNAWCZEGO
Proces poznawczy składa się z uporządkowanych konsekwentnie po sobie następujących operacji intelektualnych.
Złożony stan rzeczy rozkładany jest na elementy podstawowe(zmienne), które „wchodzą” ze sobą w relacje. Bezpośrednio nieobserwowalne zmienne powinny być poddane operacjonalizacji:
Określenie empirycznych warunków posługiwania się zmiennymi, czyli przyjęcie wskaźników
Wskazanie operacji, których wykonanie pozwala zidentyfikować daną zmienną.
Procedurą pozwalającą przechodzić od sądów faktualnych do teorii naukowych jest indukcja.
FALSYFIKACJONIZM JAKO KONCEPCJA TWORZENIA WIEDZY(Carl Popper)
Koncentracja uwagi na metodzie postępowania badawczego. „Obiektywność” badań warunkowana jest procedurą krytycznego sprawdzania, jej celem jest eliminowanie błędnych rozwiązań, problemów. Ta procedura określa racjonalne „reguły gry”, obowiązujące w zbiorowości naukowców. (Obiektywność nie jest cechą badacza, a tkwi w regułach poznania)
U podstaw proponowanej przez Poppera procedury badawczej tkwi tradycyjna metoda ludzkiego poznania, metoda prób i błędów.
KRYTYKA INDUKCJI (Popper)
Każde zdanie obserwacyjne „obciążone” jest teorią – nie ma „nagich” faktów. Każde zdanie obserwacyjne sformułowane jest w jakimś języku publicznym, języku nadającym znaczenia słowom opisującym jakiś stan rzeczy.
Trzeba najpierw dysponować jakąś teorią, aby móc gromadzić fakty. Trzeba wiedzieć, które obserwacje notować jako ważne, a które pomijać.
Zdanie uznawane za pewne może okazać się fałszywe z powodu fałszywości teorii zakładanej w momencie uznawania tego zdania obserwacyjnego.
PODSUMOWNIE KRYTYKI INDUKCJONIZMU PRZEZ POPPERA
Nauka nie wychodzi od zdań obserwacyjnych, ponieważ teorie zawsze poprzedza wszelkie zdanie obserwacyjne. Zapisywanie nieskończonej liczby bezcelowych obserwacji nic nie „powie” – to teoria „mówi” nam, co obserwować, aby sprawdzić przyjętą hipotezę.
Zdania obserwacyjne nie tworzą trwałej podstawy, na której można budować wiedzę naukową, ponieważ są obalane.
HIPOTETYCZNO – DEDUKCYJNY MODEL BADAWCZY
Uświadomienie sytuacji problemowej (wątpliwości co do istniejącej teorii, rywalizacja teorii)
Propozycja rozwiązania problemu – opracowanie nowej teorii.
Dedukcyjne wyprowadzenie z nowej teorii sprawdzalnych sądów, twierdzeń mających status hipotezy.
Próby odrzucenia tych twierdzeń poprzez falsyfikację – jeśli falsyfikacja powiedzie się, to odrzucamy sprawdzaną teorię, jeśli się nie powiedzie, to znaczy, że sprawdzana teoria oparła się próbie. (dokonała się koroboracja hipotezy)
Dokonanie wyboru między rywalizującymi teoriami.
LOGICZNY STATUS WERYFIKACJI I FALSYFIKACJI
Weryfikacja nie jest logicznie możliwa.
Falsyfikacja jest logicznie możliwa.
Przesłanka: nie-czarny kruk został zaobserwowany w miejscu X i czasie T
Wniosek: nie wszystkie kruki są czarne
Przesłanka jest falsyfikatorem twierdzenia ogólnego „wszystkie kruki są czarne”.
Logika wypowiada się jedynie o relacjach między zdaniami; nie wypowiada się o prawdziwości lub fałszywości przesłanek.
Zarówno indukcja, jak i dedukcja polegają na określonych związkach między różnymi zbiorami zdań, a nie na związkach między zdaniami i doznaniami zmysłowymi.
Logicznie poprawne jest wnioskowanie:
Wszystkie koty maja 5 nóg
Pussy jest moim kotem
Pussy ma 5 nóg
Poprawne logicznie zdanie nie musi być zgodne z empirycznym stanem rzeczy!
W ujęciu logicznym teoria to aksjomatyczno-dedukcyjne uporządkowane systemy zdań
Aksjomaty również poddawane są pośredniej falsyfikacji
Aksjomat: Jeśli istoty żywe zjedzą cyjanek to umierają.
Logiczne implikacje:
Jeśli ludzie zjedzą cyjanek to umierają.
Jeśli Afrykanie zjedzą cyjanek to umierają.
Jeśli studenci zjedzą cyjanek to umierają, itd.
Hipotezy powinny mieć charakter deterministyczno-nomologiczny.
LOGICZNA STRUKTURA FALSYFIKACJI
Sformułowanie nomologicznej hipotezy: „Jeśli ludzie…”
Logiczna transformacja w zdanie postaci „X nie istnieje”
„Nie istnieją ludzie, którzy po zjedzeniu cyjanku nie umierają”
Próba falsyfikacji – poszukiwanie sytuacji, która jest niezgodna z powyższym zdaniem
Zdania bazowe(opisują konkretną sytuację w konkretnej przestrzeni i czasie): Jan i Janina Kowalska zjedli cyjanek i żyją.
Odrzucenie hipotezy nomologicznej
Falsyfikacja – odrzucenie hipotezy – a pośrednio teorii, z której została wyprowadzona – w wyniku jej konfrontacji ze zdaniem bazowym.(etap procesu badawczego)
Zasada falsyfikacji określa też zasadę przyrostu wiedzy – systematyczne eliminowanie błędnych wypowiedzi poprzez empiryczne falsyfikacje.
Falsyfikowalność – kryterium demarkacji, pozwalające odróżnić wypowiedzi naukowe od nienaukowych. Tylko te można uznać za naukowe, co do których można określić okoliczności, w których okazałyby się fałszywe, innymi słowy okoliczności, których nie dopuszcza dana teoria.
KRYTYKA FALSYFIKACJONIZMU I MODELU HIPOTETYCZNO – DEDUKCYJNEGO
Zarzut wiary w prawdziwość zdań bazowych (tymczasowa ważność zdań bazowych, traktowanych jako falsyfikatory – odpowiedź Poppera na ten zarzut)
Praktyka badawcza nie jest zgodna z modelem Poppera. Nie jest tak, że jedna obserwacja niezgodna z przewidywaniami teorii prowadzi do jej odrzucenia. (jednorazowa falsyfikacja nie powoduje odrzucenia teorii)
Teorie naukowe są złożonymi strukturami. Jeśli posługujemy się, np. pomiarem, to błąd może tkwić w narzędziu pomiaru, a nie koniecznie w sprawdzanej teorii.
PODSUMOWANIE KONCEPJI POPPERA
Nauka rozwija się dzięki odważnym hipotezom o ile są falsyfikowalne.(Popper uważa że sprawdzanie teorii, która była wielokrotnie sprawdzona nie ma sensu; zachęta do stawiania śmiałych, nowych hipotez)
Człowiek - badacz dąży do prawdy, ale nie wie, czy i kiedy ją osiąga.(nauka dąży do prawdy, natomiast jest jeden problem, nie wiemy kiedy ją osiągamy, bo nie posiadamy kryteriów, które pozwalałyby nam to stwierdzić)
Sfalsyfikowane hipotezy mogą być źródłem dalszych poszukiwań mimo, że nie mają charakteru nomologiczno – deterministycznego(czyli nie obowiązują zawsze i wszędzie).(pytanie dlaczego ludzie żyją po połknięciu cyjanku, czy istnieje związek między ilością środka, a np. wagą ciała) Falsyfikacja może zachęcać do stawiania kolejnych pytań.