METODOLOGIA NAUK SPOŁECZNYCH

dr Aneta Krzewińska

dyżury - środa 16:30 - 18:00, pokój A - 299

e - mail: [e-mail]

28.02.2009

TEMAT 1: Nauka i metodologia. Potoczna a naukowa wiedza o życiu społecznym. Nauki społeczne w klasyfikacji nauk. Zadania nauk społecznych. Metodologia pragmatyczna - apragmatyczna, ogólna - szczegółowa, opisowa - normatywna, nauk dedukcyjnych - nauk empirycznych. Obszary zainteresowań metodologii badań społecznych.

Termin nauka jest różnie rozumiany. Mówi się o 2 sposobach definiowania nauki:

1. Definiowanie poprzez przeciwstawienie

2. Definiowanie poprzez podanie jej cech strukturalnych.

Ad. 1

Model naukowy przeciwstawia się:
- modelowi opartemu na autorytecie,
- modelowi opartemu na wierze
- modelowi opartemu na wiedzy potocznej.

Wiedzę w życiu społecznym dzieli się na naukową i potoczną. Każdy uczestnik życia społecznego posiada zasób wiedzy o rzeczywistości, o funkcjonowaniu w danym społeczeństwie.

Wiedza naukowa - cechy:

1. Wiedza naukowa o życiu społecznym jest wiedzą obiektywną, czyli jest zgodna z kryterium prawdy, które obowiązuje w danym momencie, w danej dyscyplinie.

2 Kryteria prawdy :

• Tradycyjna, korespondencyjna koncepcja prawdy - prawdziwość jest ustalana poprzez relacje wiedzy z rzeczywistością (wiedza zgodna z tradycyjną koncepcją prawdy); wiedza jest prawdziwa, gdy odzwierciedla rzeczywistość, inaczej koresponduje z rzeczywistością i pokazuje jak przebiegają procesy społeczne.

• Koncepcja konsensualno - koherencyjna, w której sankcja prawdziwości pochodzi od grupy uczonych. Prawdziwa jest ta wiedza, z którą będą się zgadzać badacze i naukowcy. Oni ustalają co jest prawdziwe, które wyniki badań stanowią prawdę naukową. Grono uczonych, odwołując się do reguł metodologicznych, ustala czy dana wiedza jest wiedzą prawdziwą.

• Wiedza naukowa jest wiedzą ogólną o abstrakcyjnym charakterze, tzn. wszystkie sądy wypowiadane w wiedzy naukowej mają charakter ogólny i odnoszą się do szerszej grupy/ klasy zjawisk, np. mieszkańcy danego miasta, osoby wykonujące jakiś zawód.

• Wiedza naukowa to wiedza formułowana w języku treści pojęciowych (Ossowski). Posługujemy się takim językiem treści pojęciowych, w którym w sposób ścisły i jednoznaczny przedstawiamy rezultaty naszych badań. Dzięki językowi treści pojęciowych też możliwa jest intersubiektywna komunikowalność i sprawdzanie wiedzy.

• Wiedza naukowa oparta jest na badaniach empirycznych, tzn. nie jest to wiedza zdobywana przypadkowo. Jest ona zdobywana w trakcie badań z użyciem określonych metod badawczych. Oparta jest na systematycznych badaniach. Metody badawcze mogą być ulepszane w czasie, ale są zawsze określone regułami.

• Wiedza naukowa to wiedza empirycznie uzasadniona w dostatecznym stopniu - środowiska naukowe na podstawie badań same podejmują decyzje co jest granicą, „dostatecznym stopniem”. Dzięki kontroli i krytyce stwierdzają czy wyniki badań wchodzą w skład wiedzy naukowej.

• Wiedza naukowa jest wewnętrznie uporządkowana w spójne systemy twierdzeń, czyli teorie. Sposób i stopień uporządkowania jest różny. Wiedza naukowa powinna być uporządkowana i pozbawiona sprzeczności.

Przy tworzeniu wiedzy naukowej musimy liczyć się, że nasz proces badawczy jest jawny. Istnieją dwie zasady przy tworzeniu wiedzy naukowej:

1. Zasada jawności procesu badawczego, która mówi, że wyniki badań, rezultaty poszczególnych eksperymentów oraz proces ich zdobywania ma być tak opisany, przedstawiony, aby inni badacze byli w stanie go powtórzyć. Opis musi być bardzo szczegółowy.

2. Intersubiektywna sprawdzalność wiedzy. Dzięki jawności procesu badawczego, inni uczeni mogą skontrolować nasze postępowanie badawcze i wyniki oraz poddać je krytyce. Dokładnie opisujemy nasze badania i wyniki, by inni mogli je skontrolować i skrytykować. Dzięki temu kolejni badacze mogą powtórzyć nasze badania oraz skorzystać z naszych wyników. Dopiero po sprawdzeniu i krytyce wyniki mogą stać się wiedzą naukową.

Ad.2

W definiowaniu nauki poprzez podanie cech strukturalnych, nauka rozumiana jest w dwojaki sposób:

1. Nauka jako ogół czynności wykonywanych przez uczonych

2. Nauka jako wytwór czynności uczonych - wyniki badań, formułowanie twierdzeń

Na rzemiosło uczonych można patrzeć z różnych perspektyw (Ossowski):

* Nauka rozpatrywana z punktu widzenia historycznego - jaka jest rola badacza, jak się zmieniała rola naukowca, jak zmieniała się dyscyplina

* Nauka rozpatrywana z punktu widzenia organizacyjnego - jaka jest organizacja miejsc, w których nauka jest tworzona, np. instytuty badawcze i naukowe, wyższe uczelnie

* Nauka rozpatrywana z punktu widzenia psychologicznego - analiza poszczególnych etapów badawczych, psychologiczna analiza postępowania badaczy, jakie zdolności trzeba posiadać, by uprawiać daną dyscyplinę badawczą

* Nauka rozpatrywana z punktu widzenia socjologicznego - rozpatrywanie stosunków pomiędzy nauką a innymi sferami życia społecznego, np. związku pomiędzy sytuacją ekonomiczną a warunkami, możliwościami pozyskiwania wiedzy w danym kraju.

* Nauka rozpatrywana z punktu widzenia metodologicznego - metodologia nauk wyróżnia pewne typy czynności, które są wykonywane w pracy naukowej i które poddawane są szczegółowej analizie. Dzięki temu możemy powiedzieć na czym te czynności polegają. Metodologia zajmuje się formułowaniem, testowania hipotez, przewidywaniem i wyjaśnianiem zjawisk, uzasadnianiem twierdzeń, definiowaniem terminów.

W ramach tak rozumianej metodologii mówić można o podziałach metodologii:


* Metodologia pragmatyczna - zajmuje się czynnościami poznawczymi uczonych

* Metodologia apragmatyczna - zajmuje się wytworami czynności uczonych. Najczęściej uprawiają ją logicy

* Metodologia ogólna - zajmuje się czynnościami poznawczymi, które są charakterystyczne dla nauki, bez względu na jej dyscyplinę.

* Metodologie szczegółowe - odnoszą się do dyscyplin charakterystycznych dla wykonywania tych dyscyplin, np. metodologia nauk realnych (matematyk, logika), metodologia nauk przyrodniczych, metodologia nauk humanistycznych (socjologia, psychologia).

Można tu mówić o różnych typach nauk. Wyróżnia się:

^ nauki formalne - zajmują się światem form. To nauki dedukcyjne, np. matematyka, logika

^ nauki realne - badają rzeczywistość materialną, która jest dostępna empirycznemu doświadczeniu. W ich ramach wyróżnia się:

• nauki przyrodnicze - obiektem jest świat przyrody, np. chemia, fizyka, biologia

• nauki humanistyczne - przedmiotem jest świat człowieka, np. filologie, socjologia, historia

* Metodologia opisowa - koncentruje się na przedstawianiu faktycznie przeprowadzonych badań. Metodologia opisowa opisuje sposób postępowania w danych badaniach

* Metodologia normatywna - mówi o tym, jak powinno się postępować, pokazuje postulowany przebieg badań. W ramach metodologii normatywnej możemy mówić o:

^ metodzie wewnętrznej, gdzie wzorców postępowania szukamy w danej dyscyplinie naukowej

^ metodzie zewnętrznej, gdzie poszukuje się wzorców w innych naukach; udoskonalamy naszą naukę o inne

Przedmiot badań metodologów - obszary zainteresowań metodologii badań społecznych (Sułek?):

* Metodolog opisuje wzory postępowania badacza czyli jak się zbiera i analizuje dane, jak się tworzy typologie, formułuje wyniki i wyjaśnienia

* W ramach metodologii mamy do czynienia z eksplikacją metod - staramy się ujawnić założenia metod, zrekonstruować czynności badawcze. Dzięki temu jesteśmy w stanie ujawnić założenia metodologiczne, jesteśmy w stanie ujawnić pewne modele rzeczywistości społecznej, sens poszczególnych czynności

* Analiza aparatu pojęciowego socjologii - w ramach tej analizy rozważa się terminy socjologiczne, dokonuje się analizy pojęć socjologicznych i metodologicznych czyli w jakich znaczeniach badacze używają określonych pojęć

* Eksplikacja tekstów - raportów opartych na badaniach. Śledzimy problemy i założenia badacza, w jaki sposób przeprowadzono badania. Dzięki temu wiemy, czy wyniki badań były wiarygodne. Dzięki takiemu postępowaniu jesteśmy w stanie skontrolować i skrytykować badania i materiały z nimi związane

* Konstrukcja narzędzi badawczych - w socjologii takich gotowych narzędzi prawie w ogóle nie ma. Musimy je ciągle budować, tworzyć

* Ocena sposobów postępowania badaczy i tworzenie norm, kodeksów poprawnego postępowania. W ramach tego obszaru dokonuje się analizy czy poszczególne etapy postępowania badawczego zostały poprawnie przeprowadzone, czy wybrano odpowiednią metodę. Buduje się tu normy i reguły jeśli chcemy badać taki a nie inny obszar. Chodzi tu o znalezienie najlepszej metody badawczej do konkretnego obszaru.

Jakie zadania stawia się przed naukami społecznymi?

* Tworzenie teorii na temat zjawisk społecznych

* Dostarczanie wiedzy o dostępnych środkach i sposobach realizacji określonych celów - przed naukami społecznymi stoi zadanie tworzenia wiedzy, instrumentów do osiągania konkretnych celów

* Dostarczenie wiedzy o rzeczywistości społecznej przeciętnemu obywatelowi - wzbogacamy wiedzę potoczną o życiu społecznym

W odniesieniu do w/w punktów wyniki badań pełnią funkcje:

* naukową

* praktyczno - użytkową

* humanistyczno - obywatelską

TEMAT 2: Problem metody w naukach społecznych. Naturalizm - antynaturalizm. Socjologia pozytywistyczna - humanistyczna i problem rozumienia. Kwestia osobliwości nauk społecznych. Paradygmat normatywny i interpretatywny.

I Naturalizm to stanowisko, które mówi, ze nauki społeczne należy budować według wzorca wypracowanego przez nauki przyrodnicze.

II Antynaturalizm mówi, że w naukach społecznych nie można stosować wzorców nauk przyrodniczych.

Wyróżnia się 4 tezy, które antynaturalizm akceptuje, a naturalizm odrzuca. Są to:

1. W naukach społecznych nie posiadamy uzasadnionych i powszechnie przyjętych praw ani teorii analogicznych do praw i teorii występujących w naukach przyrodniczych. Znalezienie takich praw jest niemożliwe.

2. W naukach społecznych nie możliwy jest obiektywizm właściwy naukom przyrodniczym, tzn. naukowcy zajmujący się światem przyrody są obiektywni, zaś naukowcy zajmujący się światem człowieka nie są obiektywni.

3. Wyjaśnianie zjawisk społecznych odmienne jest od wyjaśniania przyrodniczego bądź dlatego, że wyjaśnianie przyrodnicze zjawisk społecznych przy pomocy praw empirycznych jest niemożliwe, bądź dlatego, że jest niezadowalające. Inaczej wyjaśnia się zjawiska przyrodnicze i inaczej zjawiska społeczne.

4. Badacz zjawisk społecznych musi opierać się m.in. na introspekcji, która jest metodą bezpośredniego poznania, niedostępną dla badacza przyrody. Introspekcja to wczuwanie się w badany obiekt. W badaniach przyrodniczych badacz nie wczuwa się w obiekt, np. badacz nie zastanawia się nad atomami lub nad uczuciami badanego pantofelka czy ameby.

Naturalista mówi o tym, że wzory nauk przyrodniczych powinny występować obok nauk społecznych. Pozwala stosować socjologii własne metody. Socjolog pozytywista natomiast uważa, że powinniśmy opierać się tylko na naukach wypracowanych przez przyrodę. Uważa także, że nie ma innych metod poza metodami przyrodniczymi.

14.03.2009

Ad I Naturaliści uważają, ze nie ma praw powszechnie uznawanych. Są natomiast prawa uznawane i akceptowane przez pewne tylko grupy, np. socjolodzy skupieni wobec konkretnych paradygmatów. Naturaliści uważają, że nie wszyscy muszą akceptować pewne nowe teorie i założenia. Wystarczy, że jedna grupa je akceptuje. Paradygmat to ustalony już zasób wiedzy, który pozwala nam na to, że nie musimy przeprowadzać niektórych badań od samego początku, nie musimy wracać do czegoś, co zostało już ustalone.

Ad II Podejmuje się tu istotną kwestię: czy istnieje możliwość budowania praw, które odwzorowują jakąś rzeczywistość? Naturaliści osłabiają ten argument mówiąc, ze istnieją pewne techniki, dzięki którym możemy opisać, formułować pewną rzeczywistość, obiektywne twierdzenia i zjawiska społeczne. Pozytywista jest rygorystyczny i uważa tylko nauki przyrodnicze. Nauki społeczne mają być uprawiane tak jak nauki matematyczne.

Socjologia pozytywistyczna i socjologia humanistyczna

Istnieje paradygmat:

* humanistyczny

* pozytywistyczny

3 fazy pozytywizmu w naukach społecznych:

1. pozytywizm Comte'a, Milla, Spencera

2. pozytywizm Ernesta Macha

3. pozytywizm Schlicka, Carnapa, Gödela - badacze skupieni wobec koła wiedeńskiego - początek lat 20. XX wieku

Charakterystyka pozytywizmu:

1. Socjologia ma być nauką o zachowaniach ludzi. Ma wykrywać prawa, które rządzą tymi zachowaniami. Społeczeństwo jest tu rozumiane jako zbiór, agregat jednostek. Na tym założeniu opierają się wszystkie badania społeczeństwa. Chodzi o to, że każdy człowiek ma jednakowo ważny głos.

2. Fakty społeczne powinny być badane niezależnie od obserwatora. Obserwator jest zewnętrzny - patrzy i obserwuje z boku przez co może być obiektywny.

3. Język, którym posługuje się socjologia ma być precyzyjny. Ma zawierać tylko terminy obserwacyjne albo takie, które dadzą się do takich terminów sprowadzić. Terminy użyte przez nas muszą się tyczyć konkretnego zjawiska. Należy zrezygnować z terminów abstrakcyjnych.

4. Socjologia ma być nauką ścisłą. Możemy posługiwać się tylko ilościowymi metodami badawczymi. To czego nie da się policzyć nie może być brane pod uwagę.

5. Socjologia powinna dawać podstawy inżynierii społecznej. Ma mieć praktyczne zastosowanie. Socjologia daje instrumenty do pewnych działań.

6. Socjologia ma być neutralna aksjologicznie. Mamy opisywać, a nie oceniać.

Socjologia tak opisana miała być podstawą. Pojawił się paradygmat, który mówił, że socjologia nie jest wystarczająca. W wyniku takiego krytycznego podejścia powstał na przełomie XIX i XX wieku paradygmat humanistyczny (W. Dilthey, Max Weber, Florian Znaniecki).

Paradygmat humanistyczny - założenia:

1. Socjologia ma być nauką o interakcjach, o oddziaływaniach na siebie ludzi w społeczeństwie (co stanowi podstawę socjologii). Nadaje się uczestnikom świadomy udział w społeczeństwie, w interakcjach. Jeśli badamy interakcje to tylko od wewnątrz. Pozytywizm zakładał badania zewnętrzne. Tu natomiast zostaje to odrzucone. Badanie wewnętrzne najlepiej przedstawia procedura rozumienia. Procedury badań przyrodniczych powinny być uzupełnione procedurami wykorzystywanymi przez nauki społeczne, które są najlepsze do badania społeczeństwa.

2. Socjologia nie jest podstawą inżynierii społecznej. Ma ona dostarczać wiedzy osobom żyjącym w społeczeństwie. Dopuszcza się tu wartościowanie. Można oceniać. Socjologia bowiem buduje oceny typu: „to jest dobre, pożyteczne z punktu...”, „ze względu na...”.

O rozumieniu mówi się w 2 aspektach:

* w sensie psychologicznym - procedura odtwórcza czyli stawianie się na czyimś miejscu i rozumienie, dociekanie co badana osoba przeżywa.

* w sensie metody poznawczej - rozumienie hermeneutyczne - uważa się, że postawienie się na miejscu drugiej osoby nie wystarcza (Dilthey). Żeby zrozumieć drugą osobę należy odwołać się do pewnego kontekstu historycznego, umieścić ten fakt w kontekście kulturowym, językowym, społecznym.

Badanie ze współczynnikiem humanistycznym - określić jakie znaczenie ludzie nadają, przypisują danemu zjawisku.

Socjologia humanistyczna na przełomie XIX i XX wieku straciła na znaczeniu. Powstały różne niejasności i pomysły na zmiany. W okresie pomiędzy 20. i 70. latami XX wieku zaszły 3 sytuacje, które osłabiły znaczenie socjologii. Sytuacje te związane były z publikacją 3 książek.

* P. Sorokin, „Dziwactwa i słabości współczesnej socjologii i nauk pokrewnych” - autor krytykował pozytywistyczny sposób uprawiania socjologii. Próbował on podwarzyc coś co było obowiązujące. Przez socjologów pozytywistycznych został odebrany jako człowiek niepostępowy, starzec, który „czepia się”, nie jest nowoczesny.

* Mills, „Socjologiczna wyobraźnia” - autor książki był młodym socjologiem, przez co uważano go za krzykliwego. Stwierdzono, że ma za mało wiedzy i doświadczeń.

* S. Ossowski, „O osobliwościach nauk społecznych” - autor przedstawia najbardziej dogłębną krytykę socjologów pozytywistycznych i metod ilościowych.

5 argumentów S. Ossowskiego (1958):

1. W socjologii istnieje wpływ rezultatów badań społecznych na rzeczywistość, do której wnioski z badań mają się odnosić.

2. Bezpośredni wpływ czynności badawczych na badaną rzeczywistość.

3. Konflikt pomiędzy postulatem systematyczności badań a ubieganiem się o wnioski ogólne.

4. Konflikt pomiędzy ograniczeniem się do metod standaryzowanych a miarodajnością wskaźników i subtelnością problematyki.

5. Udział doświadczenia wewnętrznego w praktyce badawczej.

Kolejny przełom antypozytywizmu przypada na lata 70. Gouldner opublikował na przełomie tal 60. i 70. książkę „O kryzysie zachodniej socjologii”. Socjologię pozytywistyczną nazwano paradygmatem normatywnym a socjologię humanistyczną paradygmatem interpretatywnym. W ramach paradygmatu interpretatywnego pojawiły się 2 nurty antypozytywistyczne, które krytykowały socjologię pozytywistyczną:

1. nurt krytyki społecznej - byli to młodzi socjolodzy, którzy uważali, że socjologia pozytywistyczna przeciwstawia się idei socjologii. Socjolog nie może być obojętny, musi reagować na to co się dzieje wokół. Posiada wiedzę, więc powinien się wypowiadać, naprawiać, reformować, krytykować. Nurt ten nie przetrwał, ale dzięki tym poglądom rozpoczęło się wiele dyskusji o socjologii i socjologach, które dotyczyły etyki badań, socjologii jako praktyki społecznej.

2. nurt krytyki intelektualnej - był to wewnętrznie zróżnicowany nurt, który powstał z eksplozji pomysłów wielu ludzi. Powstały szkoły oraz teorie istniejące do dzisiaj, np. fenomenologia, etnometodologia, interakcjonizm symboliczny, teorie naznaczania, szkoły badania nad językiem.

Paradygmat normatywny(obowiązuje dzisiaj):

1. Mówi się tu o dualizmie metodologicznym - istnieje podział na świat badacza i świat badany.

2. Zjawiska społeczne i tworzący je ludzie są pewnymi zewnętrznymi obiektami, nad którymi socjologowie prowadzą badania.

3. Socjolog jest wyposażony, posiada specjalne kompetencje. Ma pewną metaświadomość. Jest nad osobami, które poznaje, jest inny niż ci, których bada. Badacz natomiast jest niezaangażowany, obiektywny i zewnętrzny. Z tej perspektywy poznaje rzeczywistość. Mamy tu do czynienia z bezosobowym kontaktem pomiędzy badaczem a badanym - depersonalizacja procesu badawczego.

4. Badacz może dla wyższych celów manipulować osobami badanymi. Jeśli chce zdobyć informacje na jakiś temat wyższy, wolno mu manipulować osobami badanymi.

Paradygmat interpretatywny (obowiązuje dzisiaj):

1. Istnieje holizm metodologiczny - podział na świat badacza i świat badanego jest zniesiony. Oboje uczestniczą w tym świecie. Dzięki temu badacz i badany mają wspólne cechy. Badacz jest włączony w badaną rzeczywistość. Przestaje być zewnętrznym obserwatorem, a nawet dopuszcza się, by w trakcie badania badacz się zmieniał.

2. Badacz nie posiada żadnych specjalnych kompetencji czy metaświadomości. Charakteryzuje go pokora poznawcza. Osobę badaną traktuje się jako informatora, który wie więcej niż sam badacz.

3. Kontakt pomiędzy badaczem a badanym jest osobowy i symetryczny. Badacz uczestniczy w relacji jako pełny człowiek. Przestaje być zewnętrzny, angażuje swoje emocje, wartości, poglądy.

4. Manipulacja jest niedopuszczalna. Badacz i badany mają takie same kompetencje. Nie ma tu żadnego oszukiwania i manipulowania. Proces badania musi być jawny.

Oba te paradygmaty to wersje skrajne, a pomiędzy nimi znajduje się wiele innych różnych podejść.

Piotr Sztompka mówi o sposobach radzenia sobie z istnieniem kilku paradygmatów:

1. Nihilizm - związany jest z zakwestionowaniem wartości socjologii i odmówieniem jej prawa do bycia nauką.

2. Podejście dogmatyczne - akceptuje się jeden z paradygmatów, odrzucając całkowicie drugi.

3. Programowy eklektyzm - uważa się, że każdy z paradygmatów jest w jakiś sposób prawdziwy i dostrzega inne aspekty rzeczywistości. Prawdziwy socjolog korzysta z jednego i drugiego. Podejście to jest najliczniej reprezentowane.

4. Twórcza rekonstrukcja - sytuacja, w której szuka się trzeciej drogi, czyli odrzuca się dwa istniejące paradygmaty lub próbuje się je połączyć, by powstał trzeci paradygmat łączący wszystko razem.

EGZAMIN!!!

* różnice pomiędzy naturalizmem i antynaturalizmem

* charakterystyka paradygmatu pozytywistycznego i humanistycznego

* charakterystyka paradygmatu normatywnego i interpretatywnego

TEMAT 3: Nauki społeczne a wartości. Czy sądy wartościujące mogą być uzasadnione naukowo? Czy wartości wpływają na proces poznania naukowego? (stanowisko obiektywistyczne a wartościujące).

Problematyka wartości rozpatrywana jest na 2 sposoby:

1. Czy sądy wartościujące mogą być uzasadnione naukowo? Jaki jest wpływ nauki na wartości?

Sądy wartościujące nie są zdaniami i nie mają prawdziwości logicznej. Nie wiemy czy są prawdziwe, czy fałszywe. John Kemeny i Karl Hempel mówili o wpływie nauki na wartości. Uważali, że nauka nie daje podstaw do budowania sądów wartościujących. John Kemeny wprowadził rozróżnienie na cele, które są przedmiotem rozważań oraz środki realizacji określonych celów, które należą do nauki. Według Karla Hempla można formułować twierdzenia, które będą zawierały relatywną ocenę wartościującą. Tylko takie twierdzenia mogą być w nauce. Mówią czy dany środek jest dobry i czy przyniesie zamierzony rezultat. W nauce nie możliwe są twierdzenia, które zawierają kategoryczną ocenę wartościującą.

Dzięki nauce:

* Możemy powiedzieć czy zamierzony cel w danej sytuacji jest możliwy do osiągnięcia.

* Nauka dostarcza informacji czy różne cele są możliwe do realizacji jednocześnie, czy się wykluczają, są nie do pogodzenia.

* Z twierdzeń naukowych dowiadujemy się jakie środki są możliwe do zastosowania przy realizacji określonego celu i jaka jest skuteczność każdego z nich.

* Możemy dowiedzieć się jakie są skutki uboczne realizacji każdego z celów.

* W badaniach naukowych możemy poznawać wartości wyznawane, podzielane przez członków społeczeństwa.

2. Czy wartości podzielone przez badaczy mogą mieć wpływ na proces badawczy?

Można tu mówić o 3 stanowiskach:

* Stanowisko obiektywistyczne (Karl Hempel, Ernest Nagel, Karl Popper) - można i należy unikać wpływu wartości na naukę. Niedopuszczalne jest, żeby poglądy badacza miały znaczenie i wpływ na proces badawczy. Nie może on kierować się swoimi wartościami i przekonaniami.

* Stanowisko wartościujące (Karl Mannheim, Guner Myrdal, A. Gouldner) - jesteśmy ludźmi i socjologami więc nasze wartości wpływają na poznanie naukowe. Są one obecne w naszym życiu i postępowaniu. Musimy je jednak kontrolować.

* Stanowisko pośrednie (Max Weber, Stanisław Ossowski) - wartościowanie jest dopuszczalne w pewnych fazach procesu badawczego. W innych fazach jest ono zabronione, niedopuszczalne. Wartościowanie może występować przy wyborze problemu badawczego, przy wyborze aparatury pojęciowej, perspektywy teoretycznej. Dalsze procesy badawcze powinny być pozbawione wartościowania, np. przy realizacji badania, przy obliczaniu i formułowaniu wniosków.

TEMAT 4: Język i aparatura pojęciowa w naukach społecznych. Poznawcze i komunikacyjne funkcje języka. Język nauk społecznych jako „język treści pojęciowych”. Pojęcia i terminy w naukach społecznych. Znaczenia poznawcze pojęć i logiczna poprawność terminów. Elementy ocenne w pojęciach nauk społecznych.

Najprostszy sposób komunikowania wg R. Jacobsona:

1. Nadawca - formułuje komunikat;

2. Przewód - miejsce, gdzie płynie komunikat;

3. Odbiorca
   - odbiera komunikat, bo do niego komunikat jest kierowany.

- odbiera komunikat, ale nie był adresatem komunikatu
Odbiorca musi rozkodować komunikat nadawcy (musi umieć czytać, słuchać, rozumieć tekst, itp.)

Redundancja - komunikat jest zaopatrzony w więcej informacji niż jest potrzebne do jego zrozumienia, jest zbyt zawiły.

Funkcje języka wg R. Jacobsona:

1. funkcja poznawcza, opisowa, informacyjna - przekazywanie informacji

2. funkcja emotywna, ekspresyjna - wyrażanie postaw i emocji nadawcy czyli osoby tworzącej komunikat

3. funkcja konatywna, impresywna - wywoływanie emocji, sposobu postępowania osoby, która odbiera komunikat

4. funkcja fatyczna - język podtrzymuje kontakt pomiędzy nadawcą a odbiorcą - podtrzymywanie kanału komunikacyjnego

5. funkcja poetycka - wyrażenie komunikatu w sposób twórczy

6. funkcja metajęzykowa - porównujemy kod językowy, którym posługują się nadawcy i odbiorcy - kod otwarty i kod zamknięty

Twierdzenia naukowe spełniają zwykle funkcję nr 1, czyli funkcję poznawczą.


Język danej dyscypliny - to zbiór pojęć, którym się ona posługuje oraz zbiór nazw czy terminów im odpowiadających.

Pojęcie - idea, którą posiadamy, symboliczna reprezentacja jakiegoś obiektu.

Termin - językowe określenie pojęcia.

Funkcje pojęć w nauce:

1. Umożliwiają komunikacje pomiędzy uczonymi;

2. Dają perspektywę badawczą, określają sposób patrzenia na zjawiska empiryczne;

3. Umożliwiają klasyfikowanie i uogólnianie; porządkują rezultaty badań, kategoryzują je:

4. Są bardzo ważnym składnikiem teorii, np. pojęcie władzy i legitymizacji są składnikami teorii rządzenia.

Inni badacze wyróżniają:

1. Funkcja komunikacyjna

2.3.4. Funkcja poznawcza

18.04.2009

Każde pojęcie wprowadzone do nauki musi spełniać 3 warunki:

1. Musi istnieć trwała zgoda co do treści pojęcia czyli do tego w jaki sposób definiuje się niektóre pojęcia.

2. Aby nie dochodziło do nieporozumień definicje muszą być tak skonstruowane, aby spełniały wymogi logiczne.

3. Pojęcia powinny być zoperacjonalizowane i skonkretyzowane czyli musimy wiedzieć jakie konkretne zjawiska odpowiadają danemu pojęciu (konkretyzacja) oraz w jaki sposób do tych zjawisk możemy dotrzeć (operacjonalizacja).

Częstą wadą pojęć jest ich nieostrość. Chodzi tu o to, że jesteśmy w stanie powiedzieć jakie zjawiska są desygnatami danej nazwy, ale mamy też szereg zjawisk o których nie jesteśmy w stanie powiedzieć czy należą do danej nazwy. Aby ten problem rozwiązać:

1. Badacz sam podejmuje decyzję czy dane zjawisko jest desygnatem danej nazwy, pojęcia;

2. Zamiast patrzeć na dane zjawiska w sposób w sposób 0 - 1 (jest - nie jest desygnatem) wprowadza się płynną zmienność danej cechy, co pozwala nam na uniknięcie decyzji (np. zamiast określać czy dana osoba jest młoda czy dojrzała wprowadza się tylko określenie wieku - 32 lata, 33 lata - ucieczka od określeń).

Wiele pojęć zawiera elementy wartościujące, co zakłóca odbiór tekstu socjologicznego, wprowadza niezrozumienie oraz nieostrość. Wartości nadają zupełnie inny sposób określania danej rzeczy. Pojecie jest zupełnie inaczej rozumiane przez grupy osób, które w różny sposób są uwikłane w daną sprawę, rzecz, wydarzenie. To jak interpretowane są pojęcia zależy od tego, kto czyta nasz tekst. Różni odbiorcy mogą różnie oceniać teksty. Zależy to od tego, jakie wartości przypisują do danych pojęć.

TEMAT 5, 6: Twierdzenia i teorie w naukach społecznych. Twierdzenia jednostkowe - generalizacje o różnym zasięgu czasowo - przestrzennym - prawa nauki. Twierdzenia bezwyjątkowe i statystyczne. Twierdzenia o współistnieniu, nieprzyczynowym następstwie zjawisk i powiązaniach przyczynowo - skutkowych. Prawa matrycowe. Niejednoznaczność w posługiwaniu się terminem „teoria” w naukach społecznych. Teoria w szerokim i wąskim sensie. Różne poziomy analizy teoretycznej - od klasyfikacji po teorię zaksjomatyzowaną. Teorie: ogólne, średniego zasięgu, szczegółowe. Status epistemologiczny teorii (realizm - konwencjonalizm)

Twierdzenie to zdanie, które orzeka coś o przedmiocie, którego dotyczy. Jest to zdanie w sensie logicznym. W przypadku twierdzeń naukowych musimy mieć możliwość określenia czy jest ono prawdziwe, czy fałszywe. Twierdzenie musi posiadać zatem sens empiryczny.

Dwie grupy twierdzeń:

1. zdania analityczne (twierdzenia analityczne) - ich prawdziwość albo fałszywość jest ustalana przez pewne umowy terminologiczne. Nie musimy odwoływać się do doświadczeń w tych zdaniach. Są one charakterystyczne dla nauk dedukcyjnych, np. matematyki lub logiki. Pełnią one również funkcje pomocnicze w naukach empirycznych.

2. zdania syntetyczne (zdania empiryczne) - prawdziwość lub fałszywość tych zdań jest ustalona przez odwoływanie się od rzeczywistości. Musimy sprawdzić czy zjawisko w rzeczywistości przebiega tak jak ktoś opisał to w twierdzeniu. Są one charakterystyczne dla nauk empirycznych, np. przyroda, nauki społeczne. Zdania te dzielą się na:

1. twierdzenia jednostkowe - podmiotem jest tu nazwa jednostkowa; twierdzenie mówi coś o podmiocie, np. Ola Nowak z ul. Zachodniej lubi kwiaty. (A lubi B)

2. twierdzenia szczegółowe - podmiot jest tu nazwą ogólną, ale orzecznik dotyczy tylko niektórych desygnatów tego podmiotu. Podtypem zdań szczegółowych są twierdzenia statystyczne. (niektóre A są B)

3. twierdzenia ogólne - podmiot jest nazwą ogólną, a twierdzenie mówi o wszystkich desygnatach tego podmiotu. W ramach zdań ogólnych wyróżnia się:

* zdania ogólnie twierdzące - np. szynszyle rodzą się włochate każde A jest B

* zdania ogólnie przeczące - np. człowiek nie jest płazem żadne A nie jest B

Podział zdań syntetycznych zaczerpnięty z logiki:


- twierdzenia ściśle ogólne, uniwersalne - ich zakres stosowalności jest nieograniczony, tzn. są one prawdziwe w każdym czasie i w każdej przestrzeni.

- twierdzenia numeryczne ogólne, enumeracyjne - ich prawdziwość jest ograniczona do pewnego czasu i miejsca, np. 14 % Polaków jest za eutanazją.

Różnice pomiędzy prawami nauki a generalizacjami historycznymi:

1. Prawa nauki są zdaniami uniwersalnymi a generalizacje historyczne są numerycznie ogólne.

2. Prawa nauki mówią coś o zjawiskach przeszłych, ale także o zjawiskach przyszłych, tych, które nie są zbadane. Są one ontologiczne otwarte. Generalizacje historyczne są twierdzeniami, które mówią tylko o zjawiskach przeszłych, zjawiskach, które miały już miejsce. Są one ontologicznie zamknięte.

3. Epistemologia dotyczy zjawisk zbadanych lub też nie zbadanych. Prawa nauki mówią nam o zjawiskach zbadanych lub też nie. Są one epistemologicznie otwarte. Generalizacje historyczne zaś mówią tylko o zjawiskach, które zostały już zbadane, do których już ktoś dotarł. Są one epistemologicznie zamknięte.

4. Prawa nauki pozwalają przewidywać i wyjaśniać zjawiska niezależnie od tego gdzie i kiedy one występują. Generalizacje historyczne natomiast pozwalają wyjaśniać zjawiska zachodzące w określonym czasie i przestrzeni.

Prawa nauki i generalizacje historyczne są formułowane na drodze różnych procesów:

1. na drodze indukcji zupełnej - indukcja zupełna to zdania jednostkowe, uogólnione, tworzące pewne twierdzenie ogólne. Wniosek wynika tu z przesłanek w sposób zupełny, np. mieszkańcy ul. Zachodniej → tylko ul. Zachodniej. Stworzone zdanie ogólne mówi tylko o przypadkach opisanych w zdaniach jednostkowych. Nie mówi o żadnych innych przypadkach.

2. na drodze indukcji niezupełnej - poprzez indukcję niezupełną tworzone są zdania epistemologicznie otwarte czyli prawa nauki. Ze zdań jednostkowych, mówiących coś o przypadkach znanych, wyprowadza się zdanie ogólne, które mówi coś o przypadkach nieznanych, np. wszystkie bociany są białe → jest to zdanie fałszywe, ponieważ w Australii są czarne bociany.

Cechy charakterystyczne:

PRAWA NAUKI	GENERALIZACJE HISTORYCZNE
Są to uogólnienia sformułowane przy użyciu terminów uniwersalnych, otwartych w czasie i przestrzeni; Mogą one być zdaniami bezwyjątkowymi (wszystkie desygnaty) jak i zdaniami statystycznymi; Muszą posiadać sens empiryczny; Muszą być one potwierdzone danymi empirycznymi; Muszą być doniosłe merytorycznie dla danej dziedziny, uznane przez specjalistów danej dziedziny.	Generalizacje historyczne to uogólnienia sformułowane przy użyciu terminu, z którego wynika lokalizacja; Mogą być to twierdzenia bezwyjątkowe jak i statystyczne; Muszą być empirycznie uzasadnione i rozstrzygalne.

*Podklasą praw nauki są ogólne prawa nauki - to takie twierdzenia, które są bezwyjątkowe, tzn. badacze nie znaleźli przypadku, który by przeczył takiemu twierdzeniu, np. prawo powszechnego ciążenia.


Zarówno prawa nauki, jak i generalizacji historyczne mogą być zdaniami statystycznymi. Wśród zdań statystycznych wyróżniamy dwa typy twierdzeń:

1. twierdzenia probalitystyczne - mówią jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia jednego zjawiska zakładając, ze wystąpiło drugie zjawisko. Interesują nas siła związku pomiędzy zjawiskami.

2. twierdzenia korelacyjne - mówią, że zajście jednego zjawiska podnosi szanse wystąpienia drugiego zjawiska, np. rygorystyczne wychowanie podnosi osobowość autorytarną → jeśli coś... to coś. Nie określają siły związku, a jego kierunek.

Prawa nauki i generalizacje historyczne mówią coś o współwystępowaniu zjawisk o łączności → „W krajach wysoko rozwiniętych występuje dobrze rozwinięty system lotniczy i służba medyczna”.

Prawa nauki i generalizacje historyczne mówią o czasowym następstwie zjawisk, ale jedno nie będzie przyczyną a drugie skutkiem.

Można mówić o związkach przyczynowo - skutkowych miedzy zjawiskami. Są najwyżej cenione, rzadko występują. Przeprowadza się tu badania kontrolowane.

Twierdzenia matrycowe, przyczynowo - skutkowe

Jeśli mówimy o pewnych normach, kodeksach, to są to przyczyny, a zgodne z nimi zachowanie jest skutkiem.

Można przyjąć następującą def. twierdzeń matrycowych:

Jeśli w danym społeczeństwie w jakimś stopniu działa wzorzec zachowań (matryca) i spełnione są warunki to zachowanie ludzkie będzie przybierało kształt zgodny z tą matrycą.

Twierdzenia są składnikami teorii. Czym jest teoria?

Sposób patrzenia na teorie:

1. Mówi o strukturalnych definicjach teorii. Mogą być one omawiane:

1. podając cechy twierdzeń

2. podając sposób jak poszczególne twierdzenia są ze sobą połączone

Ad.1 Mamy tu 5 różnych podejść - czym może być teoria w zależności od cech twierdzeń ją budujących:

1. Twierdzenie jest zdaniem, które coś mówi o związkach pomiędzy zjawiskami - one budują teorie. Teoria to zbiór twierdzeń o zależnościach.

2. Twierdzenia budujące teorie są twierdzeniami warunkowymi. Mówią o tym co by było, gdyby pojawiły się pewne warunki. Twierdzenia egzystencjalne nie wchodzą w skład teorii, bo przedstawiają to co jest, a nie pokazują warunków. Teoriami są więc pewne prawa, które mówią, ze jeśli coś się stanie to możemy oczekiwać jakiegoś skutku.

3. Występują prawa nauki a nie pojawia się generalizacja historyczna. Teorie to zbiory praw nauki.

4. Twierdzenia o wysokiej ogólności, czyli dużej zawartości informacyjnej budują teorię, a twierdzenia pospolite nie wchodzą w jej skład.

5. Twierdzenia, które wchodzą w skład teorii, zawierają terminy teoretyczne (desygnatów nie da się zaobserwować). Natomiast twierdzenia zbudowane na obserwacji nie budują teorii. Teorie to zbiory terminów teoretycznych.
   

Ad.2 Mówimy o 4 sposobach powiązań - jak twierdzenia są powiązane w teorii:


1. Teoria to dowolny zbiór twierdzeń.
   

2. Teoria to zbiór twierdzeń usystematyzowanych treściowo (semantyka). Wyróżniamy tu:
   
   * ta systematyzacja może opierać się na podobieństwie przedmiotu, którego dotyczą twierdzenia, np. teorie małych grup.
   
   * to uporządkowanie może być związane z problemem, który mają wyjaśniać poszczególne twierdzenia, bez względu na to gdzie ten problem wystąpił, np. teorie kultury masowej i teorie kontroli społecznej
   
   * to uporządkowanie może być związane z używaniem takich samych pojęć, np. teorie konfliktu ról, teorie grup odniesienia.
   

3. Teoria to uporządkowany formalnie (syntaktycznie) zbiór twierdzeń. Można powiedzieć że pomiędzy twierdzeniami muszą występować konstrukcje/ połączenia logiczne - 2 rodzaje tych połączeń:
   
   * możemy połączyć ze sobą twierdzenia, które mówią o zależnościach pomiędzy zjawiskami, tworzymy ciągi logiczne: mamy przyczynę pośrednią, bezpośrednią, skutki - sposób poziomego porządkowania.
   
   * możemy też twierdzenia łączyć pionowo/ dedukcyjnie, tzn. z jednego twierdzenia wynika inne twierdzenie, np. teorie zaksjomatyzowane.
   

4. Teoria jest systemem wyjaśnień (Sztompka). Dzięki temu, że istnieją teorie możemy wyjaśniać rzeczywistość społeczną, a dzięki temu opisywać i przewidywać. Najważniejsze dla Sztompki wyjaśnienie: Teoria aby mogła wyjaśniać musi spełniać następujące warunki:
   Warunki podstawowe:


1. Warunek prawomocności, tzn. twierdzenia, w których umieszczamy pytanie „dlaczego” i twierdzenia, w których umieszczamy odpowiedź mają być połączone w związku wynikania, np. dlaczego pewna grupa jest zintegrowana. Jeśli grupa ma wroga zewnętrznego jest bardzo zintegrowana, a ta grupa ma wroga zewnętrznego;

2. Warunek sprawdzalności empirycznej, tzn. twierdzenia, które są odpowiedziami mają posiadać sens empiryczny, aby można było sprawdzić ich prawdziwość poprzez badanie;

3. Warunek prawdziwości, tzn. twierdzenie z odpowiedzią ma być uzasadnione w wystarczającym stopniu;

4. Warunek zupełności pragmatycznej, tzn. odpowiedź ma być wyczerpująca, nie może rodzić kolejnych pytań i problemów.




Warunki dodatkowe, których teorie socjologiczne nie spełniają, ale należy dążyć, żeby spełniały:

5. Warunek spójności semantycznej - chodzi o to, żeby wszystkie twierdzenia posługiwały się zamkniętą grupą pojęć i przypisaną do nich grupą desygnatów (żeby nie było nieostrości). Warunek ten jest związany z wypracowaniem specjalistycznej terminologii.
6. Warunek unifikacji - teoria nie powinna być odizolowana, powinna być powiązana z innymi teoriami. Warunek ten powodowałby, że mniejsze teorie towarzyszyłyby systemom teoretycznym.

1. Teoria socjologiczna w szerokim i wąskim sensie.
   
   1) teoria socjologiczna w szerokim sensie to zespół ontologicznych i epistemologicznych i metodologicznych założeń, abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych twierdzeń o rzeczywistości społecznej, mających dostarczyć wyjaśnienia dostępnej wiedzy na temat rzeczywistości oraz mającej ukierunkować dalsze badania.
   W jej skład wchodzi:

1. orientacja teoretyczno - metodologiczna:
   a) tezy ontologiczne - mówią o tym jaka jest rzeczywistość społeczna;
   b) tezy epistemologiczne - mówią o tym, jakie są szanse i granice poznania rzeczywistości;
   c) dyrektywy metodologiczne - mówią o tym, jak badać rzeczywistość.
   

2. model pojęciowy - zespół powiązanych ze sobą pojęć, który składa się na szczególną wizję świata społecznego, dzięki takim pojęciom możemy powiedzieć jak jest świat zbudowany, jakie mechanizmy nim rządzą i jakie zachodzą w nim zmiany. Model pojęciowy pomaga nam zwracać uwagę na jedne zjawiska, a inne pomijać, określa sposób interpretacji rezultatów badań.
   

3. szczególna teoria empiryczna, tzn. teoria w wąskim sensie. Jest to zbiór powiązanych ze sobą twierdzeń o zależnościach pomiędzy zjawiskami. Te twierdzenia zawsze odnoszą się do świata empirycznego i mówią coś o prawidłowościach, regularnościach, czy tendencjach i są weryfikowalne empiryczne (jesteśmy w stanie sprawdzić ich prawdziwość w badaniach empirycznych).

Szeroko rozumiana teoria u Sztompki jest traktowana przez niego jako punkt, do którego mamy zmierzać.

Są trzy poziomy teoretyczne teorii :

1. Twierdzenia ogólne dotyczące całokształtu społecznych zjawisk.
   

2. Teorie średniego zasięgu zwana też teorią średniego rzędu -to są teorie tworzone na temat pewnych aspektów zjawisk społecznych, np. teoria grup odniesienia.

One będą opisywały Nam pewne zjawiska, ale te zjawiska występujące wielokrotnie.


3. Teorie szczegółowe dotyczą jednostkowych (pojedynczych) zjawisk, np. teorie związane z wybuchem rewolucji, pewnych konfliktów (zachodzi tu konkretne wydarzenie, zjawisko).

Status epistemologiczny czyli jako można patrzeć na teorię?

Dwa stanowiska mówią o tym poziomie patrzenia na teorię :


1. Stanowisko realistyczne - w którym ma zastosowanie klasyczna koncepcja prawdy. Mówi się o tym, że teorie naukowe dotyczą świata zewnętrznego, tzn. odzwierciedlają obiektywnie istniejącą rzeczywistość.

Inaczej :

Twierdzenia, które wchodzą w skład teorii opisują istniejące zjawiska i zawsze możemy w stosunku do tych twierdzeń orzekać, czy są prawdziwe czy fałszywe.

2. Stanowisko antyrealistyczne nazwane też konwencjonalizmem. Tutaj nie ma zastosowania klasyczna koncepcja prawdy. To stanowisko mówi o tym, że teorie są konstruktami stworzonymi przez naukowców. Nie mają one odpowiedników w rzeczywistości. Teorie te pozwalają uporządkowanie faktów empirycznych, są instrumentami potrzebnymi do przewidywania.

Oceniamy tu nie na zasadzi4 prawda/fałsz w przypadku tej teorii możemy powiedzieć, czy jest spójna wewnętrznie i czy jest użyteczna, tzn. czy inni badacze mogą z niej skorzystać, czy nie.

Jak się tworzy teorię? Jakie są procedury tworzenia teorii i jakie problemy związane z występowaniem poszczególnych procedur napotykamy?

III sposoby (schematy na kartce) :

Te strategie odnoszą się :

1. do strategii generalizujących

2. do tych teorii, które są usystematyzowane w zbiory twierdzeń

Ten proces składa się z dwóch etapów :

1) Etap generalizacji - w którym formułujemy twierdzenie teoretyczne

2) Etap systematyzacji czyli etap w którym wiąże się te twierdzenia w teorie

Ad. 1)

Etap generalizacji polega na przechodzeniu od danych empirycznych do twierdzeń, które będą dotyczyły szerszej klasy zjawisk, tzn. do takich zjawisk, które nie były bezpośrednio badane. Te generalizacje mogą mieć dwojaki charakter :

1. Generalizacje ekstensywne - możemy mówić o nich wtedy, gdy twierdzenia uzyskane w procesie generalizowania są bardzo uniwersalne od tzw. wyjściowych inaczej mówiąc możemy powiedzieć, że te twierdzenia mówią to samo o szerszej klasie zjawisk.

Generalizacja ekstensywna mówi tylko i wyłącznie o postawach!

2. Generalizacje intensywne - tutaj pogłębiamy interpretacje cechy, ale zakres zjawisk jest taki sam. Zjawisko jest coraz szersze, interpretacja się pogłębia.
   
   

Ad. 2)

Etap systematyzacji - jest związana z tym w jaki sposób powiążemy następne twierdzenia.

1. Systematyzacja treściowa inaczej semantyczna - kiedy łączymy twierdzenia o podobnych treściach; twierdzenia dotyczą tych samych zjawisk.

2. Systematyzacja syntaktyczna - związana jest z zastosowaniem kryteriów formalnych. To oznacza, że jedne twierdzenia logicznie wynikają z innych. Są logicznie wyprowadzone, są logicznymi konsekwencjami.

1. KLASYCZNA STRATEGIA INDUKCYJNA

• głosi pierwszeństwo empirii przed teorią. Hasło przewodnie : Obserwuj i uogólniaj a teoria stworzy się sama.

• Pierwszym etapem jest gromadzenie jak największej liczby surowych faktów empirycznych, które gromadzone są bez wstępnych założeń badacza, powinniśmy gromadzić wszystkie nawet luźno związane. Te fakty surowe powinny być przedstawione za pomocą takich prostych twierdzeń, które je opisują.

• Jeśli tych faktów zbierze się wystarczająco dużo i jeśli będą one wystarczająco różnorodne to możemy ostrożnie starać się zbudować generalizacje sprawozdawcze. Posługujemy się tutaj rozumowaniem w pełni konkluzywnym czyli indukcją zupełną. Generalizacje sprawozdawcze podsumowują zaobserwowane fakty (nie mogą być nieprawdzwe).

• Te generalizacje sprawozdawcze podsumowują zaobserwowane fakty, są takim zbiorem podsumowaniem tylko tych pojedynczych twierdzeń, które wcześniej zaobserwowaliśmy.

• Jeśli tych generalizacji historycznych znowu zbierze się wystarczająco dużo to możemy ostrożnie poszerzać ich zasięg. Oznacza to, że możemy zacząć coś mówić o zjawiskach, których nie zaobserwowaliśmy i w ten sposób tworzymy generalizacje empiryczne! - tutaj posługujemy się indukcją niezupełną czyli taką, która może prowadzić do nieprawdziwych wniosków z prawdziwych przesłanek mogą być fałszywe wnioski).

• Tutaj jest ważne to, że te generalizacje empiryczne, które stworzyliśmy powinny być potwierdzone w dalszych badaniach poprzez dalsze obserwacje. I dopiero wtedy, kiedy mamy dużo potwierdzonych generalizacji to próbujemy je uporządkować czyli usystematyzować, przy czym jest to systematyzacja treściowa, ponieważ wiążemy takie generalizacje, które dotyczą jednego przedmiotu.

Termin INDUKCJA występuje w dwóch znaczeniach :

1. Jest to przechodzenie od konkretu czyli szczegółu (pojedynczych surowych faktów do ogółu czyli teorii)

2. Te przesłanki, czyli te generalizacje empiryczne, które tutaj są nie są wyprowadzone na zasadzie dedukcyjnej, czyli w 100% pewnej, tylko są w jakimś stopniu prawdopodobne.

Zarzuty :

1. Nie ma faktów surowych. Zawsze badacz, który dokonuje obserwacji jest w jakiś sposób nastawiony na to, żeby obserwować fakty.

2. Uważa się, że takie zapatrzenie w empirię czyli jednostkowe potwierdzenie wszystkich generalizacji poprzez empirię jest niebezpieczne, ponieważ możemy stworzyć teorię, które nie będą związane z innymi teoriami.

Ta generalizacja w tym przypadku ma charakter ekstensywny czyli poszerzamy ogólność geograficzną czy historyczną.

Natomiast systematyzacja jest semantyczna (treściowa), dlatego, że dokonywana jest tylko w stosunku do obserwacji, które podsumowują i łączą generalizacje które dotyczą zaobserwowanych faktów.

2. STRATEGIA HIPOTETYCZNO - DEDUKCYJNA

• wynika z krytyki strategii indukcyjnej. Obecnie szeroko stosowana, chociaż częściej można ją stosować w mikrosocjologii, w psychologii społecznej niż do budowy klasycznej teorii społecznej. Głosi pierwszeństwo teorii nad empirią.

• Hasło przewodnie : Stawiaj śmiałe hipotezy teoretyczne i poddawaj je pomysłowym testom empirycznym.

Jak ją budujemy?

1. Punktem wyjścia takiej strategii są fakty, problemy na które z punktu widzenia dotychczasowych teorii wiedzy są niewytłumaczalne albo zadziwiające.

2. Powinniśmy spróbować sformułować hipotezę ogólną, która wyjaśnia ten fakt, tłumaczy to zadziwiające zjawisko.

3. Jeśli ta hipoteza ogólna jest postawiona to wyprowadzamy z niej pewne konsekwencje logiczne czyli inaczej mówiąc formułujemy implikacje testowe.

Implikacja testowa - jak zjawiska powinny wyglądać/wystąpić żeby hipoteza była prawdziwa

4. Następnie przeprowadzamy test empiryczny czyli konfrontujemy tą implikacje testową z rzeczywistością czyli przeprowadzamy weryfikację hipotezy.

Możemy mieć do czynienia z dwoma sytuacjami :

1. Albo hipotezę sfalsyfikujemy i wtedy ją odrzucimy, bo ona w 100% jest nieprawdziwa.

2. Albo konfirmujemy czyli jej częściowe potwierdzenie hipotezy, nigdy 100%. Jeśli ta hipoteza jest częściowo potwierdzona to staje się ona prawem uzasadnionym.

Takie prawa uzasadnione w tym postępowaniu poprzez systematyzację syntaktyczną łączymy w teorię.

O tej strategii mówi się, że jest ona dedukcyjna na dwa sposoby :

1. Jest to kierunek rozumowania od ogółu do szczegółu.

2. Mówi się o tym, że jest to strategia dedukcyjna ponieważ wnioskowanie jest tutaj w pełni konkluzywne (dedukcyjne?) czyli wniosek wynika z przesłanek w pewnym ścisłym logicznym sensie.

• Największą zaletą tej strategii jest to, że mamy do czynienia z generalizacją intensywną czyli taką, która pogłębia nam interpretację zjawisk.

• Natomiast systematyzacja jest syntaktyczna czyli twierdzenia logiczne wynikają/ są wyprowadzone z innych.

3. STARTEGIA TEORII ŚREDNIEGO RZĘDU [R.MERTON-stał na stanowisku ż jeszcze nie czas tworzyć ogólne teorie].

• Polega na tym, że najpierw szczegółowo opisujemy konkretne zjawiska, czyli te nasze dane empiryczne. Powinniśmy zebrać ich dużo a następnie poprzez indukcje niezupełną powinniśmy stworzyć generalizacje empiryczne. Jeśli takie generalizacje empiryczne są już tworzone możemy zastosować tą metodę hipotetyczno - dedukcyjną czyli wyprowadzamy implikację testową z generalizacji empirycznej. Przeprowadzamy weryfikację tej generalizacji, i jeśli mamy do czynienia z falsyfikacją to generalizację odrzucamy, natomiast jeśli generalizacja przebiegnie pomyślnie to powinniśmy taką generalizację przyjąć, następuje konfirmacja, staje się ona prawem średniej ogólności.

• W momencie gdy tych praw mamy wystarczająco dużo i są one niesprzeczne to należy je za pomocą systematyzacji syntaktycznej połączyć w teorię średniego rzędu.

• Strategia teorii średniego rzędu opiera się na generalizacji intensywnej - chodzi o to, żeby pogłębiać interpretację badanych zjawisk a nie zwiększać ich zasięg czy ogólność.

• Mamy tutaj do czynienia z elementami postępowania indukcyjnego, bo wychodzimy od szczegółowych faktów, ale mamy także elementy postępowania dedukcyjnego, które związane są z weryfikowaniem hipotez.

1

---