1.Ewolucja teorii ekonomicznych

1. Początki myśli ekonomicznej (filozofia starożytna, średniowieczna nauka Kościoła, M. Kopernik)

• Sokrates – opowiadał się za koncepcją podziału pracy, a jego praktycyzm odzwierciedlał się w koncepcji wolnej woli człowieka, wolności i indywidualizmu (poźniejszy wzór dla liberalizmu gospodarczego).

• Ksenofont - udzielał praktycznych rad dotyczących gospodarowania w ujęciu mikroekonomicznym – folwark oparty na niewolnictwie. Dostrzegał również konieczność podziału pracy w sensie technicznym, a także dla zwiększenia dochodów z gospodarstwa rolnego koniecznym jest kształcenie i wychowywanie dobrych zarządców.

• Platon - Platon uchodzi za protoplastę m.in. koncepcji totalitaryzmu państwowego, uniwersalizmu społecznego i filozoficznego, czy socjalizmu a nawet komunizmu jako powiązanych z koncepcją wspólnoty własnościowej czy centralistycznego planowania. Zbudował on koncepcję idealnego państwa, którego podstawy opierają się na sprawiedliwości, społecznym podziale pracy i potrzeb społecznych. Podział społ. Na trzy warstwy – myślicieli, strażnicy państwa i klasa pracująca.

• Arystoteles - zaczął poszukiwać dla różnych towarów wspólnego miernika wartości będącego podstawą do ich porównania. Wg niego pieniądz sam w sobie nie ma żadnej wartości i nie może być środkiem bogacenia się (krytykował zjawisko lichwy). Uznał on pieniądz jako zwykły, umowny środek wymiany.

Rzymska myśl ekonomiczna głównie opierała się na dorobku greckich filozofów, a u podstaw gospodarki było niewolnictwo oraz nieco później kolonat. Dlatego też Rzymianie jeszcze bardziej niż Grecy lekceważyli pracę zarobkową, zaś niewolnicy nie przejawiali zainteresowania wydajnością pracy ani jakością narzędzi pracy. Niektórzy historycy uznają to za przyczynę upadku imperium rzymskiego. W Rzymie nie odwoływano się już do naturalnej nierówności ludzi. Kwestia rolna dominowała nad innymi problemami społecznymi i gospodarczymi. Przez cale wieki rzemiosło było zacofane i Rzym korzystał z kwalifikacji cudzoziemców

• Katon - daje cenne wskazówki dotyczące m.in.: jak zainwestować w gospodarstwo rolne i jak je urządzić? Jakie uprawy dadzą najlepszy plon? Jak należy rozwijać hodowlę? Itp. Jego zdaniem handel jest zajęciem niepewnym, chociaż zyskownym, a jeszcze większy zysk daje lichwa, ale jest potępiona przez prawo

• Bracia Grakchowie – (Tyberiusz i Gajusz) –Reformy miały nie uratować nie tyle rolnictwo, co zasoby siły zbrojnej tj. masy chłopstwa italskiego, z którego rekrutowały się słynne legiony. Chcieli oni przeznaczyć grunty publiczne na działki dla samodzielnych gospodarstw.

• Warron - Nie aprobował specjalizacji w takich dziedzinach, które wymagają zatrudnienia dużej ilości niewolników i wynajmowania wolnych ludzi do prac sezonowych. Pragnął on zaradzić niskiej wydajności pracy niewolników. W tym celu pozwala nie tylko lepiej traktować pracowitych, ale i dobrze ich odżywiać a nawet zakładać własne rodziny i mieć skromny dobytek. Potomstwo niewolników zaczyna w pewnym stopniu bowiem rekompensować słabnący dopływ jeńców wojennych.

• Collumella - Własnych niewolników należy kształcić, a nawet wykorzystywać zdolniejszych w administrowaniu majątkiem, dawać im w dzierżawę działki ziemi.

• Cyceron - Popiera rolnictwo „ze wszystkich rzeczy, z których się cokolwiek uzyskuje, nic nie jest lepszego od uprawy roli i nic bardziej godnego człowieka”, natomiast handel określa mianem moralnie szkodliwego (jedyny wyjątek to handel międzynarodowy i morski – przynoszące obfite zyski). Za niemoralne uznawał pobieranie procentu od pożyczek.

• W I w n.e. imperium rzymskie znajduje się w stanie rozpadu. Państwo autokratyczne oparte o kult panującego ustępuje stopniowo miejsca państwu chrześcijańskiemu. Chrześcijaństwo po raz pierwszy nadało rangę ludzkiej pracy, nawet nie tylko ją rehabilitując ale wręcz nobilitując. Powstaje nowy prąd umysłowy wynikający z filozofii stoickiej. Jej wybitnym przedstawicielem jest : Lucius Annaeus Seneca (ok. 3 – 65 r n.e.) – Głosił filozofię stoicką – że wszyscy ludzie są z natury równi, co stanowiło podstawę ideologii chrześcijańskiej i rewolucje w poglądach niewolniczego społeczeństwa. Proponował życie w kontemplacji i głosił monoteizm. Potępiał on lichwę (lichwiarzy zwal krwiopijcami) oraz pogoń za bogactwem, ale widział potrzebę jego posiadania aby można było spełniać dobre uczynki.

  • Całe średniowiecze jest często nazywane mrocznym okresem. Dopiero w XVI i XVII w. rozwój cywilizacji był bardziej intensywny. Wczesne średniowiecze to okres zastoju intelektualnego. Upadek miast zahamował rozwój wymiany towarowo- pieniężnej. Podstawą gospodarki było rolnictwo, w którym powoli zmieniano uprawę przemienno- pastwiskową na tzw. Trójpolową. Dopiero klasyczny okres średniowiecza przyniósł przełom myślowy. Zaczęto wzorować się na teorii Arystotelesa. Ten przełom myślowy zmieniał podejście do świata. W Wenecji i miastach flandryjskich zaczęły powstawać pierwsze banki: w miastach powstawały ważne instytucje życia społecznego: cechy i gildie. W relacjach instytucjonalnych najważniejsze były relacje między Państwem a Kościołem. Pisanych relacji ekonomicznych prawie nie ma, a wątków doszukiwać się trzeba w: spisach praw plemiennych, kapitularzach i dokumentach królewskich i prywatnych.(Tomasz z Akwinu)

1. Merkantylizm (źródło bogactwa narodów, rola kruszców szlachetnych i wymiany zagranicznej, polityka merkantylistyczna państwa)

   • W XVI w następują w życiu społeczno – gospodarczym Europy istotne przemiany związane m.in. z odkryciami geograficznymi i wynalazkami technicznymi (napęd wodny w produkcji hutniczej, wykorzystanie węgla do wytopu surówki). Sprzyja to rozwojowi produkcji manufakturowej i wymianie międzynarodowej. Powstały nowe imperia – Portugalia, Hiszpania, Niderlandy i Wielka Brytania Już w feudalizmie powstają pierwsze formy kapitalizmu, rozwój rzemiosła i kupców w miastach, nagromadzenie kapitału, wolna siła robocza – to wszystko sprzyja rozwojowi kapitalizmu i powstawania na jego rzecz pierwszego burżuazyjnego systemu poglądów ekonomicznych- merkantylizmu (od łac. mercator – kupiec). Merkantylizm jest systemem polityki społeczno – gospodarczej stanowiącym jednocześnie wstępną fazę rozwoju nauk ekonomicznych. Charakteryzował się on tendencją do wysokiego rozwoju przemysłu i handlu w oparciu o interwencjonizm państwowy. Miarą bogactwa danego państwa były zasoby pieniężne w postaci kruszcu, głównie złota i srebra, które uzyskiwano poprzez maksymalizację wywozu za granicę własnych produktów. Merkantyliści bowiem uważali, że dobrobyt państwa zależy od możliwie największego nagromadzenia pieniędzy w kraju, a zatem dążyli do przewagi eksportu nad importem

2. Fizjokratyzm (Francois Quesnay 1694-1774), koncepcja pracy produkcyjnej, znaczenie równowagi gospodarczej (tableau economique), zasada laissez faire

   • Pochodzi od greckiego physis – natura i kratos – władza i oznacza panowanie natury. Jest to pierwszy naukowy system myśli ekonomicznej Myśl przewodnia fizjokratyzmu sprowadza się do uznania zgodności porządku gospodarczego z porządkiem naturalnym, wynikającym z praw natury. Stąd też fizjokraci głosili zasadę pełnej swobody działalności gospodarczej, wolności posiadania własności i wolności osobistej. Ziemia jest jedynym źródłem bogactwa, a rolnictwo – jako jedyna działalność produkcyjna – jest zdolna do pomnażania tego bogactwa. Ziemia i gospodarowanie na niej dają produkt czysty – nowe dobra. Środowisko fizjokratów otrzymało miano ekonomistów.

3. Ekonomia angielska klasyczna (Adam Smith 1723-1790 , David Ricardo 1772-1823), znaczenie mechanizmu rynkowego (niewidzialna ręka rynku), rola wolnej konkurencji i indywidualizmu, praca źródłem bogactwa narodów

   • Rewolucja przemyslowa w Anglii oraz znaczące zmiany w życiu społeczno – gospodarczym (idee rewolucji francuskiej, rozwój protestantyzmu – etos pracy, oszczędzania), załóżenia liberalizmu i polityki wolnej konkurencji eliminujące interwencjonizm państwa są przyczynami rozkładu dotychczasowego merkantylizmu. Płaca, zysk i renta to wg Smitha 3 pierwotne źródła dochodu i wartości wymiennej. Praca tworzy wartość w toku produkcji. Teoria płacy roboczej stanowi, że produkt pracy stanowi jej naturalne wynagrodzenie (zapłata za pracę). Płaca jest za cenę pracy, o której decyduje popyt na prace i cena przedmiotów pierwszej potrzeby. Teoria zysku opiera się na tezie o potrąceniu z części nowowytworzonej dochodu pracodawcy, który wyłożył kapitał na materiały, surowce itp. Zysk jest naturalnym wynagrodzeniem

4. Socjalizm utopijny i ekonomia K. Marksa (1818-1883) krytyka systemu kapitalistycznego, własności prywatnej, mechanizmu rynkowego i zasad podziału

   • Ideologia mająca na celu zniesienie własności prywatnej jako źródła wyzysku i zamianę dotychczasowych stosunków wspólnotą majątkową i równością wszystkich obywateli. Fundamentem ekonomii marksistowskiej była przeprowadzona przez K. Marksa dogłębna krytyka rynkowej gospodarki kapitalistycznej (gospodarka rynkowa), zawarta w wielu jego pracach, przede wszystkim w Kapitale. Wykorzystując przejętą z ekonomii klasycznej teorię wartości opartej na pracy, Marks sformułował teorię wartości dodatkowej, wykazując, że źródłem zysku kapitalistów jest wyzysk (nieopłacony czas pracy) robotników, możliwy dzięki posiadaniu przez nich monopolu własności środków produkcji.

5. Ekonomia neoklasyczna (A. Marshall 1842-1924 , A.C. Pigou 1877-1959)

   • Teoria neoklasyczna wychodzi z założenia, że wszystkie podmioty gospodarcze zachowują się w sposób racjonalny. Mówi się przy tym o homo economicus.. Modele neoklasyczne zakładają: istnienie konkurencji doskonałej, istnienie mechanizmu rynkowego, dzięki któremu występuje w gospodarce swobodne kształtowanie się popytu i podaży, niezakłócone interwencjonizmem państwowym, a więc liberalizm gospodarczy, który sprowadza rolę państwa w gospodarce do minimum, prawo rynków Saya, teoria, która opowiada się za stwierdzeniem, że w długim okresie wszystko co zostanie zaoferowane przez producentów zostanie sprzedane i skonsumowane przez konsumentów, występuje tu pełne wykorzystanie czynników produkcji, ilościową teorię pieniądza – w długim okresie pieniądz jest neutralny, a więc nie wpływa na pobudzenie sektora realnego; jeżeli podaż pieniądza zostanie zwiększona wzrośnie jego nominalna ilość, a więc inflacja.

6. Wielki kryzys lat 30-ych i teoria ekonomii J. M. Keynesa (1883-1946)

   • Punktem wyjścia tych poglądów jest stwierdzenie, że ogólny poziom produkcji, zatrudnienia i dochodów uzależniony jest od inwestycji. Mechanizm rynkowy nie zapewnia jednak automatycznie takiego poziomu inwestycji, który gwarantowałby pełne zatrudnienie wszystkich czynników wytwórczych, a dzięki temu maksymalny produkt społeczny. Niezbędna jest więc ingerencja państwa, polegająca na pobudzaniu popytu globalnego, w tym również inwestycyjnego (interwencjonizm państwowy). Instrumentami tej interwencji są: polityka pieniężna, polityka fiskalna, a także bezpośrednie oddziaływanie państwa na proces inwestycji, poprzez podejmowanie inwestycji publicznych.

7. Renesans teorii liberalnych i konserwatywnych (monetaryzm, nowa ekonomia klasyczna, szkoła neoaustriacka, ekonomia podaży, teoria wyboru publicznego, neoinstytucjonalizm)

   • Stanowi współczesną, zmodyfikowaną wersję ilościowej teorii pieniądza, głoszącej, że wartość pieniądza jest odwrotnie proporcjonalna, a poziom cen wprost proporcjonalny do ilości pieniądza w obiegu. Jej początki sięgają merkantylizmu, kiedy J. Bodin sformułował opisowo zależność między ilością kruszców a poziomem cen, a dowód istnienia tej zależności w powiązaniu z wartością kruszcu przeprowadził B. Davanzatti. Monetaryzm, zakładając względną stałość szybkości obiegu pieniądza, uznaje jego podaż za podstawowy czynnik określający nominalną wartość produktu społecznego. Dla stabilizacji gospodarki postuluje ścisłe powiązanie tej podaży ze wzrostem realnych rozmiarów produktu społecznego, odrzucając równocześnie inne formy interwencjonizmu państwowego, jako zakłócające naturalną grę sił rynkowych. Spełnienie powyższego postulatu ma przeciwdziałać inflacji, z którą walkę monetaryzm uznaje za priorytetową w stosunku do bezrobocia.

   • Wychodząc z założenia o doskonałej elastyczności (konkurencyjności) rynków, oznaczającej możliwość natychmiastowego dostosowywania się popytu, podaży i ceny do nowej sytuacji, zarówno na rynkach produktów, jak i czynników produkcji oraz uwzględniając hipotezę racjonalnych oczekiwań, zwolennicy nowej szkoły klasycznej odrzucają możliwość skutecznego wpływu polityki gospodarczej państwa, zarówno w krótkim, jak i długim okresie, na kształtowanie się takich wielkości, jak produkcja czy zatrudnienie. Dotyczy to polityki fiskalnej i monetarnej, zarówno ekspansywnej, jak i kontrakcyjnej. Państwo powinno jedynie dbać o stabilność cen i stymulować podaż towarów, przy czym mniejszą wagę nowa szkoła klasyczna przywiązuje do rodzaju działań państwa, większą natomiast do ich stabilności (wiarygodność rządu, konsekwencja w realizacji raz ustalonych reguł postępowania).

   • W odróżnieniu od instytucjonalizmu, neoinstytucjonalizm zakłada, że instytucje są bardziej zmienne, rozwijają się, a nie powodują spowolnienia tempa zmian. Oznacza to, że współczesne instytucje w swoim działaniu są bardziej racjonalne. Analiza neoinstytucjonalna w socjologii polega na analizie zachowania racjonalnych jednostek w bliskim otoczeniu i w ramach instytucji. Jej zasady znajdują zastosowanie w szczególności w badaniu zmian społecznych. To przez zmiany instytucjonalne ma miejsce dostosowanie się człowieka do nowych wymogów. Transmisja ta odbywa się między innymi przez takie instytucje, jak rynek czy prawo. Przykładem takiej analizy może być analiza państw Europy Środkowej, w tym Polski w okresie zmian ustrojowych. Zmiany instytucjonalne były inicjatorem zmian społeczno-gospodarczych, które pojawiły się jako ich bezpośrednia konsekwencja. Neoinstytucjonalizm zakłada rozbudowanie koncepcji człowieka ekonomicznego. Uznaje on, że w toku podejmowania decyzji i prowadzenia działalności jednostka ludzka nie podlega tylko wpływom racjonalizmu. Innymi, ważnymi dla jednostki bodźcami, są moralność, a także psychika gospodarcza. Jest ona odpowiedzialna na wytyczanie nowych celów, czy posługiwanie się konkretnym systemem wartości.

2.Dobro w ekonomii.

Dobra (l.poj. dobro; kapitał rzeczowy, kapitał finansowy) – w ekonomii to wszystkie środki, które mogą być wykorzystane, bezpośrednio lub pośrednio, do zaspokojenia potrzeb ludzkich.

Proces zużywania nabytych dóbr w celu zaspokojenia potrzeb nazywa się konsumpcją.

Przykładem dobra może być samochód, działka budowlana, chleb, praca naukowa, seans filmowy, program komputerowy, energia elektryczna.

Uwaga: W niektórych publikacjach przez "dobro" rozumie się tylko te środki służące do zaspokajania potrzeb ludzkich, które są przedmiotami materialnymi (tak więc przy tym rozumieniu tego pojęcia z wymienionych wyżej obiektów dobrem byłby tylko samochód i chleb).

Dobro normalne (zwykłe) - to takie dobro, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu (żywność, ubrania), charakteryzuje je więc dodatnia elastyczność dochodowa popytu (D. Begg 2003, s. 128). Przypadkiem przeciwnym jest dobro niższego rzędu, na które zapotrzebowanie maleje wraz ze wzrostem dochodu

Dobra luksusowe - w ekonomii: takie dobra, na które popyt rośnie szybciej niż liniowo w stosunku do wzrostu dochodów. W przypadku spadku dochodów spadek popytu jest procentowo większy. Innymi słowy, na te dobra większą część swoich dochodów przeznaczają statystycznie ludzie bogatsi. Vblena – efekt snoba

Dobra podrzędne to w ekonomii wszystkie dobra, na które popyt rośnie pod wpływem spadku dochodów nabywców. Są to zatem zwykle dobra gorsze jakościowo, tańsze substytuty. Dobra podrzędne zwane są też dobrami bezwzględnie pośrednimi oraz dobrami niższego rzędu. Przykładem dobra niższego rzędu może być np. używana, niskogatunkowa odzież. Jeżeli zaś dochód nabywców rośnie (ceteris paribus), wówczas popyt spada. Szczególnym przypadkiem dóbr podrzędnych są dobra Giffena.

3.Pojęcie produktu krajowego brutto (PKB). Składniki i sposoby obliczania PKB.

Produkt krajowy brutto, PKB (ang. gross domestic product, GDP) – pojęcie ekonomiczne oznaczające jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku). Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia pochodzenie kapitału, własność przedsiębiorstw itp.

Składniki PKB to wydatki na konsumpcję, inwestycje, wydatki rządowe oraz bilans handlu zagranicznego.

PKB można wyliczać i rozpatrywać na trzy sposoby:

• jako wydatki na dobra i usługi różnych podmiotów gospodarczych jak: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo i cudzoziemcy, w tym wypadku PKB = C+I+G+X, gdzie Y to produkt krajowy brutto, C - konsumpcja, I - inwestycje, G - wydatki rządowe, X - eksport netto,

• jako wielkość produkcji w różnych gałęziach gospodarki np. rolnictwie, przemyśle, transporcie itd.,

• jako suma płac i zysków uzyskanych przez różne grupy wytwarzające PKB

4.Rola państwa w gospodarce: instytucje, wytwarzanie dóbr publicznych i redystrybucja dochodów.

Wymienić można następujące role państwa w gospodarce:

• rola alokacyjna czyli korygowanie alokacji i zasobów dokonywanych przez rynek, interwencje w dziedziny omijane przez kapitał rodzimy

• rola regulacyjna czyli tworzenie prawa obowiązującego podmioty gospodarcze oraz regulującego obowiązujące między nimi zasady współdziałania i konkurencji. Przejawem roli legislacyjnej jest również stworzenie sprawnych instytucji zapewniających przestrzeganie prawa (sądy, policja, administracja).

• rola stabilizacyjna, czyli wpływ na gospodarkę. Rolę tę państwo wypełnia poprzez prowadzoną przez siebie politykę gospodarczą: pieniężną i fiskalna. Łagodzenie cyklicznych wahań koniunktury gospodarczej, polityka antycykliczna

• rola dostarczyciela dóbr publicznych. Dobra publiczne (patrz pyt. 63) to takie, które państwo może dostarczyć skuteczniej niż sektor prywatny, a są konieczne do zaspokojenia potrzeb społeczeństwa.

• rola redystrybucyjna, czyli zmiana struktury dochodów, skierowana w stronę ochrony grup słabszych ekonomicznie w celu zwalczania ubóstwa. Role tę państwo wypełnia poprzez politykę podatkową, politykę transferów pieniężnych kierowanych do gospodarstw domowych oraz politykę świadczeń dostarczanych gospodarstwom domowym nieodpłatnie lub taniej. (redystrybucja dochodów jest elementem systemu państwa opiekuńczego).

• rola właścicielska, czyli państwowa własność części przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku. Szczególnie ważna w przypadku przedsiębiorstw zapewniających dobra publiczne lub dobra strategicznie ważne z perspektywy gospodarki narodowej.

5.Co to jest pieniądz? Omów funkcje pieniądza i motywy popytu na pieniądz.

Pieniądz - z języka łacińskiego ("pecunia" wywodzi się od słowa " pecus") co oznacza bydło.( E. Kubiak, H. Nakonieczna - Kisiel 1999, s.161). Jest to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonuje się płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań.

Najistotniejsze funkcje pieniądza stanowi:

• środek wymiany, czyli jest powszechnie rozpoznawalny. Ludzie zamieniają swoje dobra i usługi na pieniądz, a potem używają go do zakupów dóbr i usług, których potrzebują ( E. Mansfield 2002, s. 214). Pieniądz spełniający funkcję środka wymiany znajduje zastosowanie praktycznie we wszystkich czynnościach. Pracownicy wymieniają usługi czynnika ludzkiego jakim jest praca na pieniądz. Ludzie kupują lub sprzedają dobra w zamian za pieniądz. Pieniądz dzięki tej funkcji ułatwia handel i sprzyja produkcji społecznej. Upraszcza proces wymiany w porównaniu z transakcjami barterowymi ( towar za towar) w gospodarce bezpieniężnej.

• pieniądz jako miernik wartości, jest on wartością, którą mierzy się wartość dóbr i usług.

• pieniądz jako środek przechowywania wartości ( tezauryzacji ), można go wykorzystać do dokonania zakupów w przyszłości. Dana osoba może przechowywać pieniądze i użyć ich później, aby dokonać jakiejś transakcji. ( E. Mansfield 2002, s.214 ). Funkcja przechowywania wartości ( tezauryzacja ) związana jest ze stabilnością pieniądza. Środkiem przechowywania wartości mogą być domy, kolekcje znaczków pocztowych a także oprocentowane wkłady w bankach.

Motywy popytu na pieniądz

• motyw  transakcyjny czyli konieczność posiadania pełnej gotówki na bieżące zakupy i płatności jeżeli nie można lub się nie chce tego załatwić przy pomocy obrotu  bezgotówkowego - pieniądz jest potrzebny po to, aby móc zapłacić za potrzebne i pożądane przez nas towary i usługi;

• motyw ostrożności (przezorności) czyli konieczność utrzymywania pewnych rezerw gotówki na  nieprzewidziane, a konieczne wydatki lub bardzo atrakcyjne zakupy, a  także ze względu  na brak  pewności uzyskania w  pewnym czasie odpowiednie!!  dochodów  - ludzie chcą mieć nie tylko tyle pieniędzy ile im potrzeba na konkretny  jeden towar  lub usługę; zawsze chce się mieć jeszcze więcej, aby mieć  jakieś zabezpieczenie;

• motyw  spekulacyjny  (portfelowy) czyli konieczność posiadania pewne)  sumy    pieniądza gotówkowego  np. na  spekulacyjny zakup papierów  wartościowych (z    uwzględnieniem stopnia ryzyka lokaty w mniej lub bardziej bezpieczne walory) -   ludzie są czasami niewolnikami określonych sytuacji - bo gdyby mieli w określonym    czasie tyle a tyle pieniędzy to mogliby kupić coś o okazyjnej cenie.

6.Zmiana wartości pieniądza w czasie.

Wartość pieniądza w czasie (time value of money)

Wartość pieniądza w czasie jest zmienna. Posiadane w portfelu pieniądze mają określoną wartość. Wraz z upływem czasu na skutek wydarzeń i działań praw ekonomii wartość posiadanych pieniędzy może być znacznie większa lub znacznie mniejsza od wartości aktualnej.

Na wartość pieniądza w czasie wpływają następujące czynniki

• Makroekonomiczne

1. procesy inflacyjne – występują one w większości państw, nawet niewielka wartość wskaźnika inflacji na poziomie 1% lub 2% oznacza że posiadane dzisiaj oszczędności, jeśli się ich nie zainwestuje, będą z roku na rok coraz mniejsze

2. zmiana kursów walut – obrót walutami między krajami ma wpływ również na wysokość wartości pieniądza w czasie w odniesieniu do walut obcych, np. posiadane dzisiaj 1000 zł jest warte 248 Euro a jutro może być warte 246 Euro lub 250 Euro w zależności jak będzie się kształtować kurs

• Mikroekonomiczne

1. preferencja inwestorów dotycząca rozkładu konsumpcji w czasie – ludzie nie lubią odkładać zakupów na przyszłość. Większość osób charakteryzuje to, iż wolą posiadać dobra rzeczowe które potrzebują w jak najkrótszym czasie. Dlatego również chcą mieć jak najszybciej środki pieniężne i są gotowi wziąć kredyt, aby tylko zaspokoić swój popyt

2. ryzyko – większość społeczeństwa woli trzymać środki pieniężne ponieważ boją się oni zjawisk gospodarczych, które mogą doprowadzić do nie zrealizowania obietnic złożonych przez osoby trzecie o ich otrzymaniu.

3. koszt utraconych możliwości – aby móc przedstawić to pojęcie najlepiej posłużyć się przykładem: to czegoś dzisiaj nie kupimy to może się okazać że jutro już to dobro nie będzie dostępne lub jego cena będzie niezadowalająca.

W obliczeniach związanych z wartością pieniądza w czasie występuje zjawisko kapitalizacji. Oznacza, że dochody w trakcie okresu inwestowania są kapitalizowane (tzn. dodawane do kapitału), w wyniku czego występuje zjawisko reinwestowania.

7.Inflacja i deflacja –teorie, pojęcie i sposoby pomiaru. Wpływ inflacji i deflacji na wzrost gospodarczy.

Inflacja – wzrost przeciętnego poziomu cen spowodowany wzrostem podaży pieniądza na rynku. W efekcie siła nabywcza pieniądza maleje. Przyczynami inflacji mogą być: nadmierna emisja pieniądza, nagły wzrost kosztów produkcji prowadzący do ograniczenia podaży produktów i podniesienia cen, nagły wzrost popytu konsumpcyjnego lub niezrównoważony budżet państwa.

Deflacja – przeciwieństwo inflacji, czyli spadek przeciętnego poziomu cen spowodowany ograniczeniem podaży pieniądza na rynku. W efekcie następuje wzrost siły nabywczej pieniądza.

Inflacja jest mierzona najczęściej za pomocą mierników:

• CPI – indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych. Miernik CPI oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na zakup danego reprezentacyjnego koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy (najczęściej poprzedni).
  PPI – indeks wzrostu cen dóbr produkcyjnych. Miernik PPI oblicza się analogicznie, lecz koszyk dóbr składa się z cen, które płacą producenci za czynniki wytwórcze (materiały, surowce).
  deflator inflacji – miernik wyrażający procentowy stosunek PKB w ujęciu nominalnym (ceny bieżące) do PKB w ujęciu realnym (ceny stałe).

Inflacja nie jest bez znaczenia dla gospodarki. Choć nadmierna inflacja jest uznawana za szkodliwą, to w niskim stopniu jest konieczna do prawidłowego działania gospodarki. Perspektywa podniesienia cen produktów zachęca producentów do produkcji. Z kolei dla konsumentów wzrost cen rekompensowany jest perspektywą wzrostu płac (iluzja pieniądza).

Perspektywa spadku cen (deflacja) hamuje wzrost produkcji (szczególnie zapasów). Firmy nie są gotowe  ponosić takich samych kosztów, więc szukają cięć w kosztach produkcji (w tym także płacach). Tworzy się luka deflacyjna (nadwyżka popytu nad podażą) a perspektywa niższych płac u konsumentów wpływa na przymusowe ograniczenie konsumpcji i niezadowolenie społeczne.

Dodatnia inflacja jest też ważna z powodu różnicy w tempie przyrostu cen w usługach (szybciej) i przemyśle (wolniej, bo postęp techniczny obniża koszty). Przy zerze, w przemyśle byłaby deflacja.

8.Bezrobocie i przyczyny tego zjawiska. Bezrobocie równowagi i naturalna stopa bezrobocia.

Bezrobocie – zjawisko społeczne polegające na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów. Zjawisko to występuje w większym stopniu, w krajach zacofanych gospodarczo, technologicznie oraz w krajach transformujących się. Natomiast najmniejsze bezrobocie, obserwuje się w państwach wysoko rozwiniętych.

Główne przyczyny bezrobocia:

• zaniedbania rozwojowe kraju w ujęciu gałęzi gospodarki i jego poszczególnych regionów

• niedostosowanie poziomu i struktury kształcenia do potrzeb i wymagań gospodarki

• wysokie dla pracodawców koszty pracy

• niekorzystnie sformułowane prawo pracy

• niesprawne działanie instytucji rynku pracy

• spowolnienie tempa wzrosty gospodarczego

• czynnik demograficzny ( napływ osób z drugiego powojennego wyżu demograficznego)

• bezrobocie frykcyjne

• niski poziom wykształcenia części społeczeństwa

• brak doświadczenia zawodowego wśród napływającej kadry absolwentów

• zmiany w technologii

• wysokie obciążenia fiskalne

• bierna postawa bezrobotnych

• modyfikacja polityki celnej

• nastawienie gospodarki na import

• zmniejszenie popytu na konkretne dobra i usługi

Równowaga na rynku pracy oznacza, że zapotrzebowanie na prace zrównuje się z oferta pracy(E), rozumianą jako liczba osób przyjmujących propozycje pracy za daną płacę realną. Istnieje wówczas bezrobocie dobrowolne, czyli naturalne(odcinek EF).typowymi przykładami bezrobocia równowagi jest bezrobocie frykcyjne i strukturalne Jeśli realna płaca jest wyższa od płacy, której odpowiada równowaga na rynku pracy, pojawia się bezrobocie przymusowe(odcinek AB)- liczba osób skłonnych podjąć pracę za określona płacę realna ale nie mogąca znaleźć zatrudnienia. Natomiast niedobór rąk do pracy(odcinek CD) istnieje przy płacy realnej niższej od płacy równowagi.

Idea bezrobocia równowagi została rozwinięta na gruncie teorii naturalnej stopy bezrobocia Friedmana i Phelpsa. Stoją oni na stanowisku, że w gosp. Występuje tendencja do ustalania się równowagi na rynku pracy, przy czym równowaga ta dopuszcza istnienie tzw. bezrobocia naturalnego. Przyczyny tego bezrobocia upatrują się w niedoskonałości funkcjonowania rynków, w istnieniu niekompletnych informacji o wolnych miejscach pracy, i wolnej sile roboczej, niedoskonałości mobilności siły roboczej, ograniczonym zakresie konkurencji oraz niedopasowaniach strukturalnych popytu i podaży pracy.

Naturalna stopa bezrobocia (bezrobocie naturalne) – poziom bezrobocia występujący w gospodarce gdy rynek znajduje się w stanie równowagi. Ekonomiści często definiują naturalną stopę bezrobocia jako sumę bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Bezrobocie to wiąże się ze zmianami na rynku pracy związanymi z wahaniami aktywnością siły roboczej, likwidowaniem niektórych branż i powstawaniem nowych. Naturalna stopa bezrobocia w gospodarce rynkowej nigdy nie jest równa zero.

Czynniki wpływające na naturalną stopę bezrobocia

• Jakość systemu informacji o wolnych miejscach pracy

• Jakość instytucji państwowych

• Wielkość zasiłku dla bezrobotnych

• Elastyczność systemu edukacji

• Mobilność siły roboczej

• Obecny poziom technologii

Rodzaje bezrobocia:

• Krótkookresowe - rodzaj bezrobocia, który obejmuje osoby pozostające bez pracy do 3 miesięcy.

• Chroniczne/długookresowe - określenie bezrobocia, niekiedy wyróżniane jako podrodzaj bezrobocia długookresowego. Bezrobocie chroniczne dotyczy ludzi, którzy pozostają bez pracy przynajmniej 12 miesięcy. Bezrobotni długotrwale posiadają często cechy, które ograniczają ich szanse powrotu na rynek pracy.

• Jawne - odnosząca się do osób niepracujących i gotowych do podjęcia pracy, a ujawniających swoją sytuację poprzez rejestrację w Urzędach pracy. Obejmuje wszystkich, którzy znajdują się w oficjalnej ewidencji statystycznej.

• Ukryte - bezrobocie, które nie jest wykazywane w oficjalnej ewidencji statystycznej. Bezrobocie ukryte jest często nazywane agrarnym, gdyż często występuje w rolnictwie. Bezrobocie ukryte występuje też w postaci wcześniejszych emerytur spowodowanych brakiem możliwości zatrudnienia osób w wieku przedemerytalnym. Bezrobocie ukryte oznacza też sytuację, w której osoba pozostaje bez jakiegokolwiek zatrudnienia, jest gotowa do podjęcia pracy, ale z różnych powodów nie rejestruje się w urzędzie jako bezrobotny lub nie szuka pracy gdyż na podstawie wcześniejszych doświadczeń jest przekonana, że jej nie znajdzie.

• Strukturalne - bezrobocie, które powstaje na tle strukturalnych rozbieżności między podażą pracy i popytem na pracę. W Polsce bezrobocie strukturalne pojawiło się wraz z restrukturyzacją podstawowych branż przemysłu takich jak górnictwo, hutnictwo, przemysł włókienniczy, a także na skutek likwidacji PGR-ów. Jest ono konsekwencją zmian technologicznych i ewolucji struktury produkcji, zachodzących w danej gospodarce. W przeciwieństwie jednak do bezrobocia frykcyjnego ma ono charakter trwały.

• Technologiczne - bezrobocie wynikające z postępu technicznego, który powoduje zastępowanie pracy ludzi pracą maszyn i urządzeń. Ma ono charakter tymczasowy, do chwili przesunięcia zasobów zwolnionej siły roboczej do nowych zastosowań.

• Cykliczne - to bezrobocie związane z cyklicznymi zmianami produktywności gospodarki. I tak:

1. W okresie recesji – spada popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa, co wywołuje spadek produkcji. Spadek produkcji wywołuje zaś spadek zapotrzebowania na pracę, co prowadzi do pojawienia się bezrobocia cyklicznego.

2. W okresie koniunktury – popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa wzrasta, co wywołuje wzrost produkcji. Wzrost produkcji powoduje wzrost zapotrzebowania na pracę, co prowadzi do stopniowego zaniknięcia bezrobocia cyklicznego.

• Sezonowe - rodzaj bezrobocia, który jest uwarunkowany porą roku i związanymi z nią zmianami pogodowymi, wegetacji roślin itp. Występuje w zakładach pracy sezonowej np. w budownictwie, rolnictwie i innych. Sezonowy charakter ma również bezrobocie absolwentów, których wejście na rynek pracy dokonuje się stopniowo i jest związane z terminem zakończenia nauki w szkołach.

• Klasyczne - oznacza rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, kiedy płaca jest utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na pracę się przecinają. Wynika więc z niedostatecznie elastycznego mechanizmu cenowego rynku pracy lub ze sztucznego utrzymywania płacy powyżej poziomu równowagi.

• Neoklasyczne - rodzaj bezrobocia, którego przyczyną jest nieelastyczny rynek, który powoduje, że płace są nieelastyczne w długim okresie. Niska elastyczność oznacza, że płace nie dostosowują się do zmian warunków rynkowych i w ten sposób nie zapewniają równowagi popytu i podaży. Bezrobocie to występuje także w przypadku, gdy proponowana płaca jest zbliżona do płacy minimalnej.

• Frykcyjne - bezrobocie związane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania innej pracy lub zmianą miejsca zamieszkania. Stan bezrobocia na poziomie frykcyjnym oznacza w praktyce występowanie pełnej równowagi na rynku pracy.

9.Przedsiębiorstwo –zysk i rentowność

Zysk to dodatni wynik finansowy przedsiębiorstwa, oznacza, że ma ono wyższe przychody niż koszty ich uzyskania. Inaczej, jest to "nadwyżka wartości sprzedaży nad ogólnymi wydatkami; wynagrodzenie dla firm za angażowanie jej zasobów w warunkach ryzyka w celu zaspokojenia potrzeb odbiorców. Zysk jest podstawą do inwestowania i rozwoju firmy." (A. Wiśniewski 1995, s. 255)

Zysk jest wartością ekstensywną i nie określa bezpośrednio efektywności gospodarowania i inwestowania. Jest wskaźnikiem pozwalającym określić czy działalność gospodarcza przedsiębiorstwa jest opłacalna, czy też nie.

Rodzaje

• zysk brutto - to różnica między przychodami netto ze sprzedaży a kosztami sprzedanych produktów. Koszty te, to koszty zmienne ponoszone za każdym razem przy produkcji. Zysk brutto pokazuje wkład każdej sprzedanej jednostki produktu w wynik finansowy przedsiębiorstwa,

• zysk netto - czyli marża ze sprzedaży plus rabaty po odliczeniu kosztów działalności i podatków. Jest rzeczywistym miernikiem opłacalności. Zysk netto to nadwyżka, która pozostaje po odjęciu wszystkich kosztów. Różnica między przychodem ze sprzedaży a kosztem całkowitym,

• zysk kapitałowy - to wzrost wartości samego kapitału np. w wyniku wzrostu cen posiadanych papierów wartościowych na giełdzie,

• księgowy zysk przedsiębiorstwa - jest równy wynikowi finansowemu obliczonego z rachunku zysków i strat firmy,

• ekonomiczny zysk - jest równy zyskowi księgowemu pomniejszonemu o wartość odsetek kapitałowych, które można by uzyskać wypożyczając równowartość kosztów według przeciętnego oprocentowania kredytów w tym samym okresie,

• normalny zysk przedsiębiorstwa - występuje gdy zysk ekonomiczny wynosi 0. Oznacza to, że firma nie tworzy rzeczywistej wartości dodanej,

• zysk nadzwyczajny - powstaje w wyniku zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną przedsiębiorstwa i nie związane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia np. skutki zdarzeń losowych ( odszkodowania uzyskane od ubezpieczycieli z tytułu szkód losowych ),

• zysk operacyjny - zysk ten nie uwzględnia dochodów i kosztów związanych z funkcjonowaniem rynku pieniężnego, sald strat i zysków nadzwyczajnych oraz podatku dochodowego.

Rentowność (dochodowość) – parametr odzwierciedlający efektywność posiadanych przez przedsiębiorcę kapitałów oraz efektywność gospodarowania aktywami. Wskaźniki rentowności nazywane są także wskaźnikami zyskowności lub stopami zwrotu. Mierzą one ekonomiczność wyrażaną relacją efektów do nakładów.

Miarą efektów w przypadku wskaźników rentowności jest zysk operacyjny lub zysk netto. Tak więc to wypracowywany zysk decyduje o poziomie rentowności (efektywności) wykorzystywanych zasobów. Z kolei pojęcie zyskowności rezerwowane jest zazwyczaj do określania efektywności działań przedsiębiorstwa przejawiającej się uzyskiwanymi przez przedsiębiorstwo przychodami ze sprzedaży. Tak więc zyskowność odnosi się do strumienia, podczas gdy rentowność do stanu. Wielkości osiągniętej rentowności powinny być porównywane z poprzednimi okresami, z planem, z innymi przedsiębiorstwami, bezpośrednimi konkurentami czy wskaźnikami branżowymi.

Rodzaje rentowności:

• rentowność aktywów (ROA),

• rentowność kapitałów własnych (ROE),

• rentowność – zwrot z inwestycji (ROI),

• wskaźnik rentowności sprzedaży (ROS).

10. Rola i znaczenie Specjalnych Stref Ekonomicznych

Specjalna strefa ekonomiczna (SSE) – wyodrębniona administracyjnie część terytorium danego kraju, w której działalność gospodarcza może być prowadzona na preferencyjnych warunkach, tj. przedsiębiorstwom, które uzyskały zezwolenie na działalność w strefie, przysługuje pomoc publiczna m.in. w postaci zwolnienia podatkowego.

Celem funkcjonowania SSE jest przyspieszenie rozwoju regionów poprzez m.in. przyciąganie nowych inwestycji, rozwój eksportu i tworzenie nowych miejsc pracy.

Specjalne strefy ekonomiczne utworzono m.in. w celu podniesienia konkurencyjności gospodarki poprzez wzrost inwestycji w nowoczesne jej sektory. To właśnie inwestycje o charakterze przemysłowym stanowią prawie 100 proc. przedsięwzięć lokowanych w strefach. Wśród nich blisko jedna trzecia to inwestycje w motoryzację, inne popularne branże to sektor chemiczny, przemysł metalowy, elektryczny oraz optyczny. Największą koncentrację przedsiębiorstw z sektora motoryzacyjnego widać w województwie dolnośląskim (Wałbrzych – Toyota Motor Manufacturing Poland Wśród oczekiwanych korzyści, wynikających z utworzenia strefy w regionie, wymienia się najczęściej:

• tworzenie nowych miejsc pracy,

• wzrost i dywersyfikacja eksportu,

• pozyskanie inwestorów zagranicznych,

• transfer wiedzy i innowacji

11.Na czym polega ograniczenie budżetowe i wybory konsumentów?

Ograniczenie budżetowe - dochód konsumenta i ceny poszczególnych dóbr, traktowane łącznie, wyznaczają ograniczenie budżetowe danego konsumenta. Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki (kombinacje ilościowe) dóbr dostępne dla konsumenta.

Czynniki wpływające na ograniczenia budżetowe

To, jakie kombinacje są dostępne dla konsumenta, zależy od dwóch czynników:

• wysokości jego dochodów oraz

• cen poszczególnych dóbr. (D. Begg 2003, s.135)

Wszyscy posiadamy określone dochody, które stanowią nasz budżet. Na rynku budżet ten zostaje skonfrontowany z obowiązującym systemem cen, określającym nasze możliwości nabycia w ramach tego budżetu określonych ilości towarów (B. Oyrzanowski 1995, s.66). Weźmy za przykład studenta, który swój tygodniowy budżet (dochód, zasiłek lub stypendium), wynoszący 50 funtów, może wydać na posiłki albo kino. Jeden obiad kosztuje po 10 funtów. Między tymi skrajnymi przypadkami znajduje się wiele różnych kombinacji liczby posiłków i filmów, z których każda kosztuje 50 funtów. Wszystkie dostępne kombinacje nazywamy ograniczeniem budżetowym.

Ograniczenie budżetowe wskazuje maksymalną ilość jednego dobra, które możemy kupić przy określonej nabywanej ilości drugiego dobra. Można zjeść więcej posiłków, ale kosztem mniejszej liczy filmów. Przy danym dochodzie ograniczenie budżetowe pokazuje, ile trzeba się wyrzec jednego dobra w zamian za dodatkową ilość drugiego dobra.(D. Begg 2003, s.135) Teoria popytu opiera się na założeniu, że konsument, przy danym ograniczeniu budżetowym, stara się osiągnąć maksymalny możliwy poziom użyteczności. (D. Begg 2003, s.157)

Podstawowym warunkiem pojawienia się w świadomości decydenta problemu wyboru jest sytuacja, gdy dostrzega on jakąś znaczącą rozbieżność między stanem istniejącym a stanem pożądanym, czyli pojawia się określona potrzeba, którą konsument chce zaspokoić. Niektórzy konsumenci czują konieczność dokonania wyboru związaną z zakupem (i tym samym - zaspokojeniem określonej potrzeby) na drodze reagowania na zmiany stanu istniejącego (np. ich buty uległy zniszczeniu), inni natomiast na drodze zmiany do pożądanego stanu (np. na rynku pojawiła się nowa generacja procesora). Skoro mowa o decyzjach konsumenckich oczywistym jest, że są one częścią dłuższego procesu zakupu. Wyróżniamy w nim trzy etapy:

• uświadomienie potrzeby rozpoznania sposobów zaspokojenia potrzeby,

• ocena dostępnych sposobów zaspokojenia potrzeby

• zakup i jego cena.

Te trzy etapy dotyczą decyzji, które konsument musi podjąć abyśmy mogli mówić o świadomym, refleksyjnym wyborze.

Podstawowymi źródłami uświadomienia konkretnej potrzeby są:

• brak porduktu

• uzyskanie informacji o nowym produkcie

• ujawnienie się nowych potrzeb

• pojawienie się nowych możliwości finansowych

• zmiana oczekiwań co do produktu

12.Co to jest popyt, podaż, równowaga (zależności między nimi, elastyczność cenowa popytu i podaży itp.)?

Popyt - ogólnie rzecz biorąc popyt to ilość dobra, jaką nabywcy są w stanie zakupić przy różnych poziomach ceny, zamiar i oferta kupna poparte odpowiednią sumą pieniędzy, jaką dysponuje ewentualny nabywca (J.Beksiak 2001, s.38).

Wielkość popytu zależy przede wszystkim od ceny: wzrost ceny dobra spowoduje spadek popytu i odwrotnie - spadek ceny spowoduje wzrost popytu na nie, albowiem obecni nabywcy zgłoszą chcą go kupić więcej, a ci, dla których dotąd było za drogie - zgłaszają popyt (J.Beksiak 2001, s. 38). Zatem popyt to pewien zbiór ilości konsumowanego dobra przy określonych poziomach ceny. Co ciekawe nawet przy cenie równej zero popyt na dane dobro ma swoje granice, np.: załóżmy, że cena czekolady jest równa zero, czekolada jest dostępna za darmo. Mimo to nie jesteśmy w stanie jeść jej bez przerwy w każdej ilości.

Kiedy popyt zrówna się z podażą mówimy o równowadze rynkowej. Każda inna kombinacja popytu i podaży powoduje nadwyżkę, bądź to popytu nadpodażą (niedobór dobra na rynku), czy też podaży nad popytem (nadwyżka dobra na rynku). Wielkość popytu i jego zależność od ceny obrazuje krzywa popytu DD. Ma ona nachylenie ujemne, co wskazuje, że wraz ze spadkiem ceny popyt rośnie i odwrotnie: wraz ze wzrostem ceny popyt maleje. Mówiąc obrazowo: popyt to nabywcy, podaż - producenci.

Podaż

Jest to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny oraz przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Prawo podaży mówi, że wraz ze wzrostem ceny wzrasta podaż, a w przypadku obniżania się ceny - podaż maleje.
W długim okresie czasu podaż jest funkcją zasobów naturalnych, zainstalowanego kapitału trwałego w postaci maszyn i urządzeń oraz siły roboczej. Dlatego też mówimy,że jest ograniczona przez zasoby. O podaży jaką mogą zaoferować przedsiębiorstwa, decydują fffzasoby i technologia będące w ich posiadaniu (J.Sloman 2001, s.16).W średnim okresie czasu wielkość podaży jest uzależniona od zdolności produkcyjnej poszczególnych zakładów wytwórczych ( istniejąca moc produkcyjna maszyn i urządzeń ).Natomiast w bardzo krótkim okresie podaż jest określona istniejącymi zapasami wyprodukowanych towarów (B.Oyrzanowski 1995,s.47).

Równowaga rynkowa jest jednym z fundamentalnych pojęć w ekonomii i w teorii ekonomii. Ogólnie, określa się tak sytuację, w której wszystkie siły rynkowe równoważą się, a wartości zmiennych ekonomicznych pozostają niezmienne. W szczególności, najczęściej mianem równowagi rynkowej określa się stan rynku, w którym ilość dóbr nabywanych przez konsumentów równa jest ilości tych dóbr wytwarzanych przez producentów, czyli stan w którym wielkość popytu na danym rynku jest równa wielkości podaży. Czynnikiem równoważącym podaż i popyt jest zazwyczaj cena. Cena, przy której występuje równowaga rynkowa nazywana jest ceną równowagi rynkowej.

Zależność między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży. Pokazuje ona ile jednostek danego dobra (Q) są skłonni wyprodukować producenci przy danej cenie (P). Krzywa ta zazwyczaj jest rosnąca i zestawia się ją z krzywą popytu w celu opisania dynamiki produktu przy zmianie jego ceny. Punkty przecięcia się obydwu krzywych wyznaczają punkt równowagi cenowej danego produktu (H.R.Varian 2002, s.36).

Elastyczność cenowa popytu (elastyczność popytu) – reakcja popytu na zmianę ceny dla poszczególnych towarów jest zróżnicowana. Współczynnik cenowej elastyczności popytu informuje nas o reakcji konsumenta na rynku na zmieniające się ceny towarów.

Dwie formuły badania elastyczności popytu:

1. Formuła łukowa (dla wartości średnich) – dotycząca badania odcinka krzywej popytu, współczynnik ten oblicza się między dwoma konkretnymi punktami.

2. Formuła punktowa – odnosi się do minimalnych przyrostów ceny i rozmiarów, mierzy ona reakcje popytu w konkretnym punkcie na krzywej popytu.

Cenowa elastyczność podaży – stosunek procentowej zmiany wielkości podaży do procentowej zmiany ceny.

Odnosi się do sposobu, w jaki wielkość podaży reaguje na zmiany cen:

• jeżeli mała zmiana ceny wywoła względnie dużą zmianę podaży, to mówimy że podaż jest elastyczna,

• jeżeli duża zmiana ceny wywoła względnie małą zmianę podaży, to mówimy że podaż jest nieelastyczna.

Elastyczność cenowa podaży (ES) pokazuje jak pod wpływem zmiany ceny danego produktu zmienia się wielkość podaży oferowanej przez przedsiębiorstwo, c.p.

Stosunek procentowej zmiany wielkości podaży na dane dobro, do procentowej zmiany jego ceny, c.p.

ES a charakter podaży

ES > 1 ⇒ podaż elastyczna – jednostkowa zmiana ceny wywołuje więcej niż jednostkową zmianę wielkości podaży.

0 < ES < 1 ⇒ podaż nieelastyczna – jednostkowa zmiana ceny powoduje mniej niż jednostkową zmianę wielkości podaży.

ES = 1 ⇒ podaż jednostkowa – jednostkowa zmiana ceny wywołuje jednostkową zmianę wielkości podaży.

ES = ∞ ⇒ podaż doskonale elastyczna – dla danej ceny podaż może przyjąć dowolną wielkość.

ES = 0 ⇒ podaż doskonale nieelastyczna (sztywna) – dla danej ceny podaż przyjmuje stałą wielkość, nie reaguje na zmianę ceny.

13.Omów rodzaje i elementy zagranicznej polityki ekonomicznej (cele, środki, narzędzia)

Zagraniczna polityka ekonomiczna - oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą, kształtowanie stosunków przez państwo (rząd) w sposób aktywny (konieczność wyegzekwowania w praktyce tego co państwo chce osiągnąć. Państwo oddziałuje na całokształt stosunków gospodarczych z zagranicą czyli na wymianę handlową (towarową), usług, przepływ czynników produkcji (bogactw naturalnych, kapitału, technologii, siły roboczej).

Cele:

Głównym celem zagranicznej polityki ekonomicznej jest sprzyjanie osiąganiu możliwie najwyższego poziomu dobrobyt społeczeństwa. Realizacja tego celu w praktyce jest trudna do jednoznacznej oceny – jest to przedmiot subiektywnych ocen i odczuć. W praktyce zagraniczna polityka ekonomiczna zmierza do osiągnięcia konkretnych celów cząstkowych.

Praktyczne cele zagranicznej polityki ekonomicznej:

• - osiągnięcie możliwie najwyższego poziomu zatrudnienia

• - osiągnięcie możliwie wysokiego tempa rozwoju gospodarczego

• - stabilność cen

• - możliwie najbardziej sprawiedliwy podział dochodu narodowego

dążenie do osiągania równowagi w wymianie gospodarczej z zagranicą

W dążeniach do osiągnięcia równowagi w obrotach z otoczeniem chodzi głównie o zapewnienie równowagi zewnętrznej- trzeba na niego patrzeć w kontekście wszystkich innych celów ogólnej polityki ekonomicznej. W związku z tym zagraniczna polityka ekonomiczne jest często wykorzystywana do osiągania pewnych celów w gospodarce wewnętrznej np.: przyspieszenia tempa wzrostu gospodarczego lub zapewnienia wewnętrznej równowagi mierzonej stabilnością cen, i odwrotnie.

Do celów cząstkowych zagranicznej polityki ekonomicznej zaliczamy:

• - osiągnięcie równowagi bilansu płatniczego,

• - stabilność kursu walutowego,

• - równowaga bilansu handlowego (wpływy z importu i eksportu),

• - równowaga bilansu obrotów bieżących (wszelkie płatności danego kraju związane z międzynarodową wymianą towarów i usług)

• - równowaga bilansu obrotów kapitałowych (przepływy kapitału we wszystkich jego formach- kredytów międzynarodowych, zagranicznych inwestycji bezpośrednich i tzw.: kapitału portfelowego).

Środki:

Są to zasoby finansowe lub rzeczowe będące do dyspozycji państwa i wykorzystywane do realizowania celów zagranicznej polityki ekonomicznej.

Środki dla budżetu:

1. Zyski przedsiębiorstw państwowych ( przemysł spirytusowy, tytoniowy, zbrojeniowy).

2. Środki z podatków

3. Środki że sprzedaży rezerw państwowych (np.: że sprzedaży rezerw miedzi)- środki strategiczne.

Narzędzia:

Narzędzia - elementy mechanizmu ekonomicznego tj: kurs walutowy, stopa procentowa, polityka fiskalna, polityka budżetowa, polityka cenowa, cła itp., służące do realizacji celów zagranicznej polityki ekonomicznej.

Różnica między środkami a narzędziami:

Środki - zasoby finansowe lub rzeczowe

Dwa rodzaje narzędzi:

• Elementy ogólnej polityki gospodarczej oraz elementy zagranicznej polityki ekonomicznej (np.: polityka kursu walutowego, polityka stopy procentowej, polityka fiskalna (podatkowa), polityka finansowa, polityka budżetowa, polityka cenowa)

• Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej:

  • a) taryfowe (cła) - wykorzystywane w zagranicznej polit. ekonomicznej gdy polit. zagraniczna jest zintegrowana z wewnętrzną polityką ekonomiczną.

  • b) parataryfowe - stosowane są wyłącznie w stosunkach gospodarczych z zagranicą i wtedy gdy zagraniczna polityka ekonomiczna ma charakter autonomiczny (niezależny).

  • c) pozataryfowe

14. Omów cykl koniunkturalny i jego fazy

Cykl koniunkturalny – zjawisko występowania w gospodarce wahań koniunktury w okresach kilkuletnich przy utrzymującym się długookresowym trendzie wzrostu gospodarczego. Najczęstsze mierniki wykorzystywane do badania koniunktury w gospodarce to: dynamika PKB, poziom zatrudnienia, zmiany ceny, wielkość eksportu i importu, wskaźniki rynku kapitałowego (indeksy giełdowe), nakłady inwestycyjne i zapasy przedsiębiorstw, dochody i wydatki ludności, obroty i zyski przedsiębiorstw.

• Faza kryzysu

  • rośnie: bezrobocie

  • maleją: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny

• Faza depresji

  • koniec spadku, ww. wielkości pozostają na niskim poziomie

• Faza ożywienia

  • rosną: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny

  • maleje: bezrobocie

• Faza rozkwitu

  • koniec wzrostu, ww. wielkości utrzymują się na wysokim poziomie

W cyklu współczesnym wyróżnia się dwie fazy: ożywienie (ang. Expansion) i recesję (Contraction).

15.Finanse publiczne w Polsce.

Finanse publiczne obejmują zasoby pieniężne państwa, czyli procesy gromadzenia i podziału środków publicznych znajdujących się w dyspozycji władz publicznych, a przede wszystkim budżetu państwa, a także fundusze gromadzone i rozdysponowane przez państwo poza budżetem, czyli tzw. parabudżetowe, budżety samorządu terytorialnego oraz budżety ubezpieczeń społecznych.

Środki te pochodzą głównie z danin publicznych, majątku publicznego oraz z przychodów zwrotnych, czyli kredytów, pożyczek i emisji papierów wartościowych.

Przedmiot - zjawiska, procesy i instytucje publiczne oraz prawne związane z powstawaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego

Podmiot - parlament, rząd i jego organy centralne oraz jednostki samorządu terytorialnego.

Podstawa prawna:

X rozdział Konstytucji RP

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych,

Podmioty tworzące sektor finansów publicznych

1. Organy władzy publicznej, Organy administracji rządowej, Organy kontroli państwowej i ochrony prawa, Sądy i trybunały,

2. Jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, samorząd województwa) oraz ich związki

3. Jednostki budżetowe,

4. Samorządowe zakłady budżetowe

5. Agencje wykonawcze

6. Instytucje gospodarki budżetowej

7. Państwowe fundusze celowe

8. Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz KRUS i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS

9. Narodowy Fundusz Zdrowia

10. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (SPZOZ)

11. Uczelnie publiczne

12. Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

13. Państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe

14. inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego.

Funkcje finansów publicznych:

• alokacyjna – państwo oddziałuje na alokację zasobów w gospodarce w celu osiągnięcia efektywności gospodarowania. Polega to na alokacji części zasobów pomiędzy zadania publiczne i społeczne. Dotyczy w szczególności finansowania dóbr publicznych (jak np. obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne) oraz dóbr istotnych społecznie, do których dostęp na zasadach rynkowych byłby ograniczony (np. oświata, ochrona zdrowia),

• redystrybucyjna – państwo wpływa na podział dochodu lub dóbr wyprodukowanych przez całe społeczeństwo między jego członków w celu osiągania sprawiedliwości społecznej. Odbywa się to m.in. poprzez wyższe obciążenia podatkowe grup bogatszych i wspieranie grup biedniejszych w różnych przekrojach, np. wspieranie wybranych grup społecznych, wspieranie regionów mniej rozwiniętych,

• stabilizacyjna, która polega na łagodzeniu negatywnych skutków zmian koniunktury gospodarczej oraz zmniejszaniu wahań koniunkturalnych za pomocą narzędzi polityki fiskalnej.

16.Budżet państwa.

Budżet państwa – podstawowy plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa (władzy rządowej), uchwalany na okres roku budżetowego (w większości krajów rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Jako dochody budżetu państwa uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody jednostek budżetowych oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi sfery budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.

Funkcje budżetu:

• funkcja redystrybucyjna – budżet państwa, przejmując podatki, cła i inne opłaty od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dokonuje ich rozdziału pomiędzy inne podmioty, zarówno w wyniku transferów nieodpłatnych (renty, emerytury, pomoc publiczna, nieoprocentowane kredyty), jak i przez zakup dóbr i usług na rynku;

• stabilizacyjna – budżet łagodzi wahania cyklu koniunkturalnego i zapewnia zrównoważony wzrost gospodarki;

• fiskalna – budżet przejmuje podatki, cła i inne opłaty;

• bodźcowa/stymulująca – przez redystrybucję dochodu budżet (zwłaszcza zakupy dóbr i usług, ale także dotacje i subwencje) stymuluje działalność podmiotów gospodarczych, podaż, popyt i ceny.

Zasady budżetowe:

• zasada zupełności budżetu – polega na zestawieniu w budżecie wszystkich a nie tylko wybranych dochodów i wydatków państwa.

• zasada jedności – oznacza, że istnieje tylko jeden dokument na całość dochodów i wydatków państwa (jedno zestawienie zwane budżetem). W ramach tej zasady rozróżnia się jedność formalną i materialną. Jedność formalna osiągana jest poprzez budowę zbiorczego budżetu państwa, obejmującego budżet władz centralnych i terenowych, co powinno zapewnić lepszą kontrolę i większą przejrzystość wydatków budżetowych. Jedność materialna natomiast głosi, że dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne, tzn. nie są z góry związane z określonymi celami finansowanymi z budżetu.

• zasada jawności – polega na tym, że społeczeństwo (obywatele) jest zaznajomione z budżetem, jego treścią, sposobem uchwalania oraz ze sprawowaniem nad nim kontroli. W praktyce oznacza to raczej prezentowanie dochodów i wydatków organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom społecznym.

• zasada realności – postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych.

• zasada szczegółowości – oznacza, że w budżecie muszą być zawarte cele szczegółowe konkretne, a nie określone w sposób ogólny.

• zasada równowagi – jest to dążenie do tego, aby dochody były równe wydatkom, co w praktyce nie jest jednak nigdy osiągane (zawsze występuje nadwyżka lub deficyt budżetowy), a w każdym wypadku idealne zrównoważenie dochodów i wydatków jest stanem wyjątkowym; poprzestaje się tu więc na postulacie, że nadwyżka budżetowa wypracowana podczas okresu wysokiej koniunktury powinna służyć pokryciu deficytu podczas recesji; ta zasada jest nazywana Złotą Zasadą Budżetową.

• zasada jasności – (przejrzystości) polega na takiej konstrukcji budżetu i na takim ujęciu dochodów i wydatków, który umożliwia prawidłowe planowanie i łatwość oceny przez parlament i opinie publiczną; służy temu klasyfikacja dochodów i wydatków (działy, paragrafy).

• zasady charakterystyczne dla zarządzania finansami przedsiębiorstwa – przy konstruowaniu budżetu należy dążyć do oszczędności, efektywności, elastyczności itp.

• zasada jednostronnej dyrektywności budżetu - budżet jest wiążący tylko po stronie wydatków. Dochody są tylko prognozami.

17.Deficyt budżetowy.

Deficyt budżetowy – ujemne saldo w budżecie instytucji – sytuacja, w której wydatki w budżecie danej instytucji są wyższe niż jej dochody w danym okresie rozliczeniowym (roku budżetowym). Przeciwieństwem deficytu budżetowego jest nadwyżka budżetowa.

W związku z trudnością interpretacji treści deficytów budżetowych ekonomiści rozróżniają trzy typy deficytów:

• deficyty rzeczywiste (ex definitione) – będące faktyczną różnicą pomiędzy wydatkami i dochodami w danym okresie rozliczeniowym;

• deficyty strukturalne – będące wartościami hipotetycznymi, powstającymi w warunkach, gdy dochody i wydatki realizowane są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki;

• deficyty cykliczne – będące rezultatem wpływu cyklu koniunkturalnego (recesji bądź ożywienia) na dochody i wydatki budżetowe w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Z reguły są rezultatem stosowania automatycznych stabilizatorów koniunktury.

W praktyce deficyty cykliczne zawsze różnią się od deficytów rzeczywistych i strukturalnych.

Deficyt budżetowy może wynikać z:

• szybszego zwiększania wydatków budżetowych (militaryzacja gospodarki, rozbudowana administracja państwowa, inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi kosztu długu zagranicznego i wewnętrznego) niż wynosi dynamika dochodów;

• zbyt niskich dochodów budżetowych, przy utrzymaniu poziomu wydatków;

• zwiększania wydatków i zmniejszania podatków (polityka pobudzania wzrostu w gospodarce).

Problem stanowi także ustalenie źródeł finansowania deficytu. Instrumentami, które mogą być w tym celu wykorzystane, są:

• nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych,

• pożyczki,

• kredyty bankowe,

• emisja papierów wartościowych,

• emisja pieniądza.

Sposoby ograniczania deficytu:

Deficyt budżetowy jest jednym z podstawowych kryteriów oceny polityki fiskalnej państwa. Deficyt budżetowy finansuje się przez zaciągnięcie jakiejś formy kredytu. Wysoki deficyt budżetowy państwa oznacza najczęściej konieczność emisji dużej ilości obligacji skarbowych, co wpływa z kolei na wzrost ich oprocentowania. Państwo jako zazwyczaj wiarygodny kredytobiorca ściąga z rynku środki finansowe, które mogłyby zostać przeznaczone np. na kredyty dla przedsiębiorstw prywatnych - (efekt wypierania inwestycji prywatnych (efekt wypychania). Proces ten jest jednak znacząco ograniczony w sytuacji, gdy gospodarka znajduje się w fazie recesji a planowane (prywatne) inwestycje spadają poniżej poziomu wyznaczonego przez planowane oszczędności.

Sposoby radzenia sobie z deficytem:

• sprzedaż majątku znajdującego się w posiadaniu państwa, czyli prywatyzacja,

• podniesienie podatków,

• ograniczenie wydatków, na co jednak często trudno się zdecydować pod wpływem presji różnych grup społecznych,

• inflacja – jest to jednak realizowane kosztem społeczeństwa oraz de facto ukrytą formą opodatkowania.

18.Bank centralny – cel, funkcje.

Bank centralny – instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego oraz prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa. W praktyce gospodarczej wyróżnia się dwa modele relacji banku centralnego i państwa: bank centralny niezależny od państwa (samodzielnie ustalający cele i dobierający narzędzia) oraz bank centralny zależny od państwa (rządu). W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski.

Funkcje BC:

• Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie.

• Bank centralny jako bank banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz, reguluje rezerwy banków komercyjnych. Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.

• Bank centralny jest bankiem państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny. W wyjątkowych przypadkach bank centralny może udzielić państwu kredytu (w formie kredytu bezpośredniego lub zakupu skarbowych papierów wartościowych). Jednak z racji na zagrożenie inflacją, do której mogą doprowadzić tego typu transakcje, jest to obecnie bardzo rzadko stosowane rozwiązanie.

• Bank centralny pełni funkcje pożyczkodawcy ostatniej szansy (ostatniej instancji) – wspomaga pożyczkami banki i instytucje finansowe w sytuacji kryzysowej.

Funkcje stabilizująco-kontrolne:

• Bank centralny formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią za pomocą dostępnych instrumentów.

• Bank centralny utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju, a także prowadzi politykę kształtowania kursu waluty krajowej.

• Bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych, dbając o bezpieczeństwo systemu bankowego.

• Bank centralny reguluje podaż pieniądza w obiegu (poprzez np. operacje otwartego rynku i ustalanie stóp procentowych) i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych.

19.Polityka pieniężna NBP.

Polityka pieniężna, polityka monetarna – część polityki gospodarczej, polegająca na systematycznych działaniach mających na celu zapewnienie stabilności cen, czyli niskiej inflacji. Politykę pieniężną państwa prowadzi bank centralny lub inna instytucja rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz na kursy walutowe.

Cele polityki monetarnej banku centralnego

• Cel finalny (główny i nadrzędny) – jest to odpowiednio zdefiniowany cel ogólnogospodarczy wynikający z realizacji polityki gospodarczej danego kraju. Przykładowo w Polsce celem finalnym NBP jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu o ile nie ogranicza to realizacji tego celu” (Ustawa o NBP z 1997 r.).

• Cel pośredni – wyznaczenie określonej kategorii ekonomicznej, która pozostaje w stabilnej relacji z celem finalnym. Przykładowo w Polsce NBP stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego, choć dopiero w 2004 r. Rada Polityki Pieniężnej ustaliła wysokość owego celu inflacyjnego na 2,5 proc. z możliwością odchylenia do 1 punktu procentowego w górę lub w dół. Oznacza to, że roczny wskaźnik CPI powinien w każdym miesiącu znajdować się jak najbliżej 2,5 proc.[2]

• Cele operacyjne, które zależą od celu finalnego i powinny wpływać na cel pośredni:

  • Kontrola stóp procentowych

  • Kontrola przyrostu podaży pieniądza

  • Stabilizowanie poziomu kursu walutowego

  • Kształtowanie masy pieniądza rezerwowego

  • Kształtowanie poziomu stóp procentowych

Działania banku centralnego w ramach celów operacyjnych można podzielić na:

• Politykę restrykcyjną (twardą), której celem jest zmniejszanie podaży pieniądza poprzez sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku, podwyższanie stóp procentowych, zmiany poziomu rezerw obowiązkowych – jest to polityka antyinflacyjna.

• Politykę ekspansywną (miękką), której celem jest zwiększanie podaży pieniądza poprzez zakup papierów wartościowych na otwartym rynku, obniżanie stóp procentowych, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych

Instrumenty polityki pieniężnej to instrumenty jakimi posługują się banki centralne w celu kontroli podaży pieniądza i krótkoterminowej stopy procentowej.

Podzielić je można na:

• instrumenty pośrednie – oddziałują na płynność bankową, czyli podaż i koszt kredytów. Banki centralne czynią to za pomocą trzech klasycznych instrumentów, do których należą;

  • polityka dyskontowa – zmiana oficjalnej stopy redyskontowej;

  • operacje otwartego rynku – sprzedaż lub skup papierów wartościowych z rynku;

  • kontrola rezerw obowiązkowych – regulacja poziomu rezerw obligatoryjnie gromadzonych przez banki;

• instrumenty typu administracyjnego – związane z bezpośrednią kontrolą banku centralnego nad systemem bankowym – np. racjonowanie kredytów.

Ponadto banki centralne oddziaływać mogą przez perswazję (ang. moral suasion) – przekazywanie wszelkich uwag i sugestii w stronę polityki banków komercyjnych. Polega to zazwyczaj na ustnym formułowaniu przez bank centralny i rząd nieformalnych zaleceń w celu wymuszenia określonych działań. Często oddziaływanie to ma skalę znacznie szerszą – międzynarodową i wywierane jest przez międzynarodowe organizacje finansowe[potrzebny przypis].

20.Nadzór bankowy w Polsce.

Nadzór bankowy w Polsce sprawowała w latach 1998-2007 Komisja Nadzoru Bankowego (KNB), której przewodniczył prezes Narodowego Banku Polskiego (NBP), a w jej skład wchodzili przedstawiciele naczelnych władz (przedstawiciele Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Ministra Finansów, Prezes Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego). Zgodnie z przepisami ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym z dnia 21 lipca 2006 roku, z dniem 1 stycznia 2008 roku, kompetencje Komisji Nadzoru Bankowego przejęła Komisja Nadzoru Finansowego (KNF). Z uwagi na procesy przenikania się sektorów rynku finansowego, zintegrowany nadzór obejmuje sektor:

• bankowy

• kapitałowy,

• ubezpieczeniowy,

• emerytalny,

a także:

• nadzór uzupełniający nad konglomeratami finansowym,

• nadzór nad instytucjami pieniądza elektronicznego,

• nadzór nad instytucjami płatniczymi i biurami usług płatniczych,

• nadzór nad spółdzielczymi kasami oszczędnościowo-kredytowymi.

Celem zastąpienia Komisji Nadzoru Bankowego, Komisją Nadzoru Finansowego było usprawnienie działań instytucji nadzorczej poprzez zapewnienie integralności, lepszego przepływu informacji o rynku finansowym oraz podmiotach podlegającym kontroli. Nadzór zintegrowany znacznie ogranicza powielanie struktur oraz działań instytucji. Zintegrowany model ma też jednoznacznie określać odpowiedzialność za właściwe wykonywanie nadzoru nad rynkiem finansowym. Po wprowadzeniu w życie przepisów ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym została zlikwidowana Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, a także w dn. 31 grudnia 2007 r. przestała działać Komisja Nadzoru Bankowego i Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.

Cele nadzoru bankowego

Art. 133 ustawy Prawo bankowe określa trzy główne cele nadzoru bankowego:

1. bezpieczeństwo środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych;

2. zgodność działania banków z przepisami ustawy Prawo bankowe, ustawy o NBP, statutem banku oraz decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku;

3. zgodność działalności prowadzonej przez banki zgodnie z art. 70 ust. 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi z przepisami tej ustawy, ustawy Prawo bankowe oraz statutem.

Ponadto analiza kompetencji KNF wskazuje, iż zasadniczymi celami sprawowania nadzoru w bankach jest:

• zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności systemu bankowego

• zapewnienie ochrony interesów uczestników rynku finansowego

• kontrola grup kapitałowych

• szybka reakcja na problemy konsumenta i rynku

Zadania nadzorcze

Zadania KNF względem nadzoru bankowego:

• dbanie o przestrzeganie prawa bankowego oraz innych przepisów prawnie obowiązujących banki,

• czuwanie nad płynnością bankową,

• niedopuszczenie do pogorszenia się rentowności banku, skutkiem czego mogłaby być jego likwidacja.

Realizacja zadań nadzorczych

W ramach nadzoru bankowego, pracownicy Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego podejmują czynności polegające w szczególności na:

• ocenie sytuacji finansowej banków (badanie wypłacalności, jakości aktywów, płynności płatniczej, wyniku finansowego banków),

• badaniu jakości systemu zarządzania bankiem (zarządzanie ryzykiem, system kontroli wewnętrznej),

• badaniu zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, akredytyw, gwarancji bankowych i poręczeń oraz emitowanych bankowych papierów wartościowych z obowiązującymi w tym zakresie przepisami,

• badaniu zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek pieniężnych,

• badaniu przestrzegania limitów, o których mowa w art. 71 i art. 79a ustawy Prawo bankowe, oraz ocenie procesu identyfikacji, monitorowania i kontroli koncentracji zaangażowań,

• badaniu przestrzegania norm dopuszczalnego ryzyka w działalności banków, zarządzania ryzykiem (dostosowanie do rodzaju i skali działalności banku procesu identyfikacji i monitorowania ryzyka) oraz sprawozdawania o dopuszczalnym ryzyku w działalności banków,

• ocenie szacowania, utrzymywania i przeglądu kapitału wewnętrznego.

21.Cechy współczesnego systemu podatkowego.

System podatkowy państwa stanowi zbiór reguł, zasad, sposobów i instytucji ustalania i pobierania podatków od podmiotów gospodarki rzeczowo-pieniężnej, np. przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, podmiotów zagranicznych. Innymi słowy: System podatkowy to zestaw podatków wzajemnie ze sobą zintegrowanych i obowiązujących w danym państwie w określonym czasie.

System podatkowy to nie tylko podatki, bowiem składają się na niego również:

• aparat skarbowy (wiąże on wszystkie elementy systemu podatkowego – jego zadaniem jest organizacja wymiaru, poboru, kontroli, egzekucji i presji w zakresie podatków, a jego struktura składa się z urzędów skarbowych oraz izb skarbowych),

• prawo regulujące sprawy w zakresie podatków i aparatu skarbowego,

• zasady funkcjonowania systemu podatkowego (np. zasada elastyczności, zasada taniości).

Wymogi stawiane systemom podatkowym dzieli się na:

• prawne (należą do nich przejrzystość, zwartość i logiczność poszczególnych konstrukcji podatkowych),

• ekonomiczne (skłaniają one do wyboru właściwych źródeł podatków, momentu poboru podatku oraz podmiotów podatków i wysokości podatków).

Istotną cechą systemu podatkowego jest jego racjonalność, stąd za podstawową funkcję podatków w racjonalnym systemie podatkowym uznaje się ich funkcję fiskalną (funkcję gromadzenia dochodów publicznych). Wszystkie inne funkcje podatków należy zatem uznać za dodatkowe, które są realizowane, gdy nie wpływają one negatywnie na realizacje funkcji fiskalnej.

Racjonalny system podatkowy powinien oznaczać zespół różnego rodzaju podatków, które łącznie są wystarczająco:

• wydajne, tj. zapewniają nagromadzenie dochodów publicznych w wysokości pozwalającej pokryć, wszystkie uznane za celowe wydatki publiczne,

• elastyczne, tj. dają się łatwo dostosować do zmieniających się z okresu na okres wydatków publicznych,

• tanie, tj. charakteryzują się niewielkim udziałem kosztów poboru w sumie wymierzonych podatków,

• trudne do omijania przez podatników i do uprawiania oszustw podatkowych łącznie z korupcją,

• stosunkowo proste i łatwe dla podatników (nieskomplikowana technika podatkowa).

System podatkowy pełni ważne funkcje:

• stabilizacji dochodów budżetu państwa (system podatkowy ma zapewnić budżetowi państwa trwałość dochodów, a ten z kolei ma pozytywny wpływ na równowagę gospodarczą i ogranicza wahania koniunktury),

• wspomaganie rozwoju gospodarki prywatnej (funkcja ta jest realizowana przez stosowanie dyskrecjonalnej polityki fiskalnej dla nowo powstających przedsiębiorstw prywatnych  tych, które już funkcjonują, ale mają przejściowe problemy, np. poprzez stosowanie ulg podatkowych, zwolnień podatkowych, umarzanie zaległości podatkowych),

• oddziaływania na proces prywatyzacji gospodarki publicznej (funkcja ta polega na stosowaniu zróżnicowanych stawek opodatkowania, tj. wyższych dla sektora państwowego, a niższych dla prywatnego, i może ona wpływać na przyspieszenie procesu prywatyzacji, bowiem część środków ze sprzedaży przedsiębiorstw państwowych stanowi źródło dochodów budżetu państwa),

• tworzenie warunków do oszczędzania zasobów, akumulacji kapitałów w przedsiębiorstwach i oszczędności środków pieniężnych przez gospodarstwa domowe (oddziałują w tej funkcji np. ulgi podatkowe z tytułu wykupu obligacji skarbowych i zwolnienia od podatków dochodów z obligacji oraz przyspieszona amortyzacja).

Pomiędzy funkcjami systemu podatkowego dochodzi czasami do kolizji, przykładowo zbyt szerokie stosowanie ulg podatkowych może stanowić poważne zagrożenie dla stabilności dochodów budżetu i tym samym równowagi w gospodarce i jej rozwoju.

22.Gospodarcze i społeczne skutki podatków.

Funkcje podatku utożsamiane są z rolą podatku i określają miejsce, jakie zajmuje on w gospodarce. Wyróżniamy trzy podstawowe funkcje podatku:

• Funkcja fiskalna - ma ona pierwszorzędne znaczenie. Zasadniczą funkcją podatku jest przynoszenie państwu dochodów budżetowych. Wpływy z podatków są podstawą funkcjonowania państwa, gdyż stanowią jego główne źródło dochodów.

• Funkcja regulacyjna - polega na wpływaniu na dochody i majątek podmiotów objętych podatkiem. Tak więc za pośrednictwem podatków odbywa się redystrybucja środków pomiędzy podmiotami gospodarczymi, a budżetem państwa.

• Funkcja stymulacyjna - polega na zróżnicowaniu przez państwo obciążeń podatkowych jakim podlegają poszczególne podmioty w gospodarce, w celu wywarcia konkretnego wypływu na decyzje tychże podmiotów. Państwo może więc używać instrumentów podatkowych w celu zachęcenia lub zniechęcenia podmiotów gospodarczych do podjęcia działań w określonym kierunku.

23.Co rozumiemy pod pojęciem –„organizacja", „zarządzanie organizacją"?

Organizacja to grupa ludzi współpracujących ze sobą w sposób systematyczny, skoordynowany i uporządkowany aby osiągnąć jakiś cel.

W naukach o zarządzaniu, a przede wszystkim w ich subdyscyplinie nauk o organizacji, najczęściej przyjmuje się trzy znaczenia pojęcia organizacja, a mianowicie:

• organizacja w znaczeniu rzeczowym – jako podmiot, rzecz złożona z powiązanych części. W tym znaczeniu pojęcie organizacja jest synonimem pojęcia instytucja (np. Ta organizacja jest wysoce rentowana).

• organizacja w znaczeniu czynnościowym – jako proces tworzenia rzeczy złożonej. W tym znaczeniu pojęcie organizacja jest synonimem pojęcia organizowanie (np. Organizacja imprez sportowych to domena działalności naszego komitetu).

• organizacja w znaczeniu atrybutowym – jako zespół cech charakterystycznych dla rzeczy zorganizowanej. W tym znaczeniu pojęcie organizacja jest synonimem pojęcia zorganizowany (np. W tym domu panuje doskonała organizacja).

Zarządzanie oznacza działania składające się na proces kierowania ludźmi w procesie gospodarowania zasobami dowolnej instytucji.

Jednym z niezbędnych warunków zarządzania jest władza. Władza oznacza możność wywierania wpływu na innych ludzi. Mieć władzę, oznacza móc zmieniać zachowania innych. Realnie sprawowana władza opiera się na określonych podstawach (źródłach):

• władza nagradzania,

• władza wymuszania,

• władza z mocy prawa,

• władza ekspercka,

• władza odniesienia.

Podstawowym zadaniem zarządzania jest zapewnienie realizacji celów instytucji, przy zachowaniu zasady racjonalnego gospodarowania. Pojęcie zarządzania odnosi się zatem do działalności gospodarczej i osiągania w niej korzystnych rezultatów oraz obejmuje oddziaływanie na ludzi wykorzystujących zasoby w procesie gospodarowania.

Proces zarządzania można rozpatrywać w dwóch płaszczyznach:

1. w płaszczyźnie strukturalnej,

2. w płaszczyźnie funkcjonalnej.

Ujęcie strukturalne odnosi się do uczestników procesu zarządzania: analizie poddawani są uczestnicy zarządzania, czyli osoby na stanowiskach kierowniczych wszystkich szczebli, które posiadają uprawnienia do wydawania decyzji oraz ich podwładni. W tym ujęciu można wyróżnić następujące elementy procesu zarządzania:

• podmiot zarządzania,

• przedmiot zarządzania,

• informacyjno – decyzyjne sprzężenie zwrotne – polega na dwustronnej wymianie informacji i jednostronnym – od podmiotu do przedmiotu zarządzania – podejmowaniu decyzji zarządczych.

Ujęcie funkcjonalne odnosi się do działań zarządczych podejmowanych przez kierującego. Opisując proces zarządzania instytucją, zwraca się uwagę na podstawowe rodzaje działań (ciąg czynności) tworzących ten proces. Działania składające się na proces zarządzania to funkcje zarządzania.

Funkcje Zarządzania

• Planowanie - Formułowanie celów i określanie sposobów ich realizacji.

• Decydowanie - Dokonywanie wyboru celów, sposobów i środków działania.

• Organizowanie - Tworzenie i zmienianie struktur organizacyjnych.

• Kierowanie - Oddziaływanie na ludzi, pobudzanie ich do działania.

• Kontrolowanie - Badanie i ocena działania ludzi i przebiegu procesów.

24.Zarządzanie strategiczne a zarządzanie operacyjne?

Zarządzanie strategiczne jest rozumiane jako proces informacyjno-decyzyjny, który jest wspomagany funkcjami planowania, organizacji, motywacji i kontroli. Jego celem jest rozstrzyganie o kluczowych problemach działalności przedsiębiorstwa, o jego przetrwaniu i rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem oddziaływań otoczenia i węzłowych czynników własnego potencjału wytwórczego. Zarządzanie strategiczne obejmuje trzy wzajemnie współzależne procesy, a mianowicie: przeprowadzenie analizy strategicznej, formułowanie strategii oraz implementację strategii.

Faza analizy strategicznej obejmuje analizę celów działania, zewnętrznych szans i zagrożeń oraz wewnętrznych słabych i mocnych stron firmy. W fazie formułowania strategii dokonywane jest budowanie strategii SJG (Strategicznych Jednostek Gospodarczych), strategii funkcjonalnych i strategii firmy oraz wariantowanie i wybór strategii optymalnej. Implementacja strategii oznacza integrację programów strategicznych, doskonalenie organizacji, zapewnienie strategicznej kontroli i kierownictwa.

Zarządzanie operacyjne:

Zarządzanie operacyjne koncentruje się na zapewnieniu warunków realizacji założeń strategicznych i podejmowaniu decyzji wykonawczych. Charakteryzuje się większą szczegółowością i krótszym okresem odniesienia. Jest funkcją odpowiedzialną za wszystkie działania dotyczące wytwarzania produktu, którym mogą być zarówno dobra, jak i usługi; zarządzanie operacyjne odpowiada zatem za:

• gromadzenie rozmaitych składników wejściowych,

• przetwarzanie w produkty końcowe.

Powyższa bardzo szeroka definicja wskazuje na olbrzymi zakres zarządzania operacyjnego, obejmujący takie elementy jak planowanie zasobów i środków, organizowanie, alokowanie zasobów itp.

25.Podstawowe funkcje zarządzania i ich treść?

Proces zarządzania opiera się na czterech bazowych funkcjach. Należy tu wymienić: planowanie, organizowanie, kierowanie i kontrolowanie.

Planowanie

Określenie celów organizacji i działania podporządkowanego pewnej metodzie, planowi czy logice, a następnie decydowanie o wyborze najlepszego sposobu realizacji założonego celu. Planowanie pozostaje w ścisłym związku z procesem podejmowania decyzji z określonego zbioru dostępnych rozwiązań. Poznanie otoczenia, w którym działa przedsiębiorstwo pozwala skutecznie określić plan działania. Dodatkowo biorąc pod uwagę ustaloną misję (posłannictwo) firmy menedżerowie określają całą gałąź celów, które to stają się następnie podstawą przyjęcia odpowiednich strategii działania na wszystkich szczeblach. Ramy czasowe planowania obejmują: długi okres (plany strategiczne), średni okres (plany taktyczne) oraz krótki okres (plany operacyjne). Podczas ustalania siatki celów zalecana jest koncentracja na takich obszarach jak: tworzenie i dostarczanie wartości, pozycja na rynku, rentowność oraz jakość.

Organizowanie

Proces porządkowania, przydzielania, koordynowania działań i zasobów poszczególnym członkom organizacji, nawiązanie współpracy w ramach określonej struktury stosunków, wprowadzenie określonego ładu. Jest to takie zagospodarowanie, które w najlepszy sposób pozwoli zrealizować określony plan. W efekcie organizowanie powstają struktury systemów materialnych i społecznych, których świadome przyporządkowywanie uwzględniając przyjęte cele i kryteria doprowadza do wykluczenie działań mało intensywnych i efektywnych. Nie mniej ważnym działaniem jest rekrutacja nowego personelu, który zostanie włączony do istniejącej struktury stosunków. Dobór nowej obsady jest poprzedzony projektowaniem stanowisk pracy tj. określeniem zakresu obowiązków pracownika na podstawie specjalizacji czy rozszerzenia zakresu pracy, rotacji między stanowiskami pracy oraz na wzbogaceniu i grupowaniu stanowisk pracy. Ważnym elementem będzie delegowanie, proces polegający na rozkładzie władzy, przekazywaniu części swoich obowiązków i uprawnień innym pracownikom. Współzależności między poszczególnymi wydziałami są koordynowane ze względu na stopień powiązania czynności różnych wydziałów.

Kierowanie

Proces przewodzenia oraz motywowania kadry pracowniczej organizacji. Określa, w jaki sposób kierownik powinien kierować podwładnymi, a także jego stosunki z pracującymi dla niego ludźmi. Jego zadaniem jest zachęcanie do wspólnego wykonywania potrzebnych zadań i wspólnego osiągania celów wytyczonych w funkcjach planowania i organizowania. Odpowiednia atmosfera ułatwia pracownikom możliwie najefektywniejsze wykonywanie pracy. Problematyka kierowania opiera się na trzech głównych podejściach:

• atrybutowym - zajmującym się identyfikacją cech charakterystycznych dla skutecznego kierownika,

• behawioralnym - akceptującym określające zachowania kierowników oraz

• sytuacyjnym - określającym model postępowania menedżerów ze względu na specyfikę określonej organizacji.

Kontrolowanie

Końcowa faza zarządzania, proces zmierzający do zapewniania, aby rzeczywiste działania były zgodne z planowanymi. Jest to obserwacja i systematyczne wprowadzanie korekt do bieżących działań dla ułatwienia realizacji celów. W sytuacji, gdy jakaś część organizacji nie działa zgodnie z założeniami, zadaniem kierownika jest identyfikacja przyczyny takiej sytuacji oraz natychmiastowe wszczęcie postępowania naprawczego mającego na celu poprawę stanu organizacji (więcej na ten temat w artykule działania korygujące). Kontrola niezbędna jest w sytuacjach zmiany otoczenia przedsiębiorstwa, złożoności organizacji, nieuchronności błędów. Spełnia wiele ważnych funkcji:

• porównuje rzeczywiste wyniki z planowanymi,

• koryguje błędy,

• wpływa na kształt przyszłych działań.

Ważnym elementem jest ustalenie zakresu kontrolowanego obszaru (produkcja, finanse, logistyka, marketing, zasoby ludzkie) w celu usprawnienia funkcjonowania organizacji. Wyniki kontroli stanowią istotne dane wejściowe do kolejnego przebiegu procesu planowania.

Motywowanie:

Motywowanie – element zarządzania, który polega na takim wykorzystywaniu mechanizmów motywacji, by zapewniały zaangażowanie pracowników na rzecz sukcesu organizacji, zachęcały do podnoszenia kwalifikacji i dawały satysfakcję z pracy. Polega na wpływaniu na postawy i zachowania człowieka za pośrednictwem określonych bodźców. System motywacyjny: system oddziaływań organizacji na uczestników, którego celem jest zachęcenie ich do podejmowania zachowań korzystnych oraz unikania zachowań niekorzystnych z punktu widzenia całości.

26.Kontrola a controlling menedżerski?

Na funkcję kontrolowania składają się wszystkie działania menedżera, polegające na stwierdzaniu i korygowaniu odchyleń od ustalonych norm. Są to działania korekcyjne, regulujące, podejmowane w ramach realizacji pozostałych funkcji zarządzania.

Ogólne etapy systemu kontroli:

• Ustalenie norm.

• Mierzenie wyników (trwały, powtarzalny proces)

• Porównanie rezultatów 1. i 2. etapu kontroli (zestawienie zmierzonego wyniku z ustalonymi normami).

• Ocena i reagowanie. W rezultacie albo otrzymuje się potwierdzenie prawidłowości przedmiotu kontroli i utrzymuje się stan istniejący, albo podejmuje się decyzję o podjęciu działań korygujących i wdraża się je do procesu wytwarzania.

Controlling jest stosunkowo nowym sposobem przeprowadzania oceny funkcjonowania poszczególnych segmentów przedsiębiorstwa. Do realizacji takiego przedsięwzięcia organizuje się specjalne komórki, które zazwyczaj nie mają narzuconego jednego obszaru działania ani stałego składu osobowego. Zespoły te mogą również na stałe być wpisane w strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa. Controlling to funkcja zarządzania, której istotą jest pomiar i korekta wykonywanych zadań przez podwładnych, w związku z potrzebą oceny osiąganych celów (planowanych zadań). Controlling menadżerski Jego zadaniem jest udoskonalanie i kontrola poszczególnych obszarów działalności gospodarczej. Proces ten przebiega w ściśle określony sposób, łączy czynności koordynacyjne, planistyczne, kontrolne oraz informacyjne. Przeprowadzany jest przez tzw. zespoły zadaniowe controllingu, które składają się z: koordynatorów, planistów i kontrolerów. Najważniejsze zastosowania:

• Ciągłe lub chwilowe monitorowanie sytuacji technicznej i gospodarczej przedsiębiorstwa,

• Pomoc w przygotowywaniu i wdrażaniu nowych zadań, rozwiązań technologicznych,

• Nieoceniona pomoc dla kierownictwa firmy przy podejmowaniu decyzji związanych z rozwojem, usprawnieniem czy wdrożeniem,

• Narzędzie do sprawnego i racjonalnego zarządzania przedsiębiorstwem,

• Określenie prawdopodobnych efektów podjęcia określonej decyzji na szczeblu kierowniczym.

27.Benchmarking jako metoda doskonalenia funkcjonowania organizacji?

Benchmarking polega na porównaniu cech organizacji z konkurentami lub firmami wiodącymi w danej branży, oraz kopiowanie sprawdzonych wzorów. Porównywanie takie stosowane jest od dawna, stąd niektórzy autorzy wskazują, iż benchmarking nie jest metodą zasługującą na szczególną uwagę. Stosując benchmarking próbuje się wyeliminować podstawowy problem porównań - niemożność bycia lepszym niż ten, od kogo zapożyczamy rozwiązania. Benchmarking to proces systematycznego porównywania własnej firmy z innymi, albo porównywania ze sobą różnych działów przedsiębiorstwa, aby ustalić jaki jest jego stan obecny i czy potrzebna jest jakaś zmiana. Zwykle poszukiwane są przykłady wykazujące najwyższą efektywność działania w danym obszarze, co pozwala na naśladowanie najlepszych. Benchmarking jest traktowany jako proces stosowany systematycznie. Poprawianie obszarów firmy nie powinno mieć charakteru jednorazowego. Konieczne jest stałe gromadzenie informacji i poszukiwanie lepszych rozwiązań.

28.Pojęcie i zadania rachunkowości

Rachunkowość – system ewidencji gospodarczej ujmujący w mierniku pieniężnym i przekroju poszczególnych podmiotów gospodarczych wraz z procesami produkcji, dystrybucji, konsumpcji i akumulacji. Rachunkowość jest sformalizowanym systemem, odzwierciedlającym proces prowadzonej działalności gospodarczej i służy jej ocenie. Podstawowym celem rachunkowości jest dostarczenie prawdziwego i rzetelnego obrazu sytuacji majątkowej i finansowej podmiotu gospodarczego. Przedmiotem rachunkowości jest każde zdarzenie gospodarcze wyrażone w mierniku pieniężnym i wpływające na zmianę sytuacji podmiotu gospodarczego, jego zasoby i wyniki.

Rachunkowość obejmuje trzy główne działy:

• księgowość

• kalkulację

• sprawozdawczość

Funkcja wewnętrzna i zewnętrzna

Funkcja wewnętrzna rachunkowości polega na dostarczaniu informacji dla potrzeb zarządczych. Informacje w formie sprawozdań i raportów są kierowane do zarządzających. Natomiast funkcja zewnętrzna polega na dostarczaniu informacji zewnętrznym użytkownikom takim jak: banki, inwestorzy, urząd skarbowy.

Funkcja informacyjna

Informacyjna funkcja rachunkowości polega na dostarczaniu informacji do podejmowania decyzji odbiorcom wewnętrznym bądź zewnętrznym. Informacje których odbiorcą jest zarząd powinny być dostosowane pod względem treści i zakresu do potrzeb zarządczych, rachunkowość uczestniczy bowiem w procesie zarządzania jednostką. Jest ona również istotnym źródłem informacji dla banków, urzędów skarbowych, inwestorów. Informacje pozyskiwane przez urzędy statystyczne są podstawą do obliczeń w skali gospodarki narodowej. Źródłem informacji dla odbiorców wewnętrznych i zewnętrznych prezentowane są w sprawozdaniach finansowych.

Funkcja kontrolna

Kontrolna funkcja rachunkowości polega na ochronie mienia przed przywłaszczeniem i zniszczeniem oraz racjonalnym wykorzystaniu zasobów i zapobieganiu ich marnotrawstwu. Funkcja kontrolna posiada dwa aspekty: bierny i aktywny. Bierny aspekt polega na ochronie mienia przed kradzieżą i zniszczeniem. Natomiast aspekt aktywny jest wpływaniem na przebieg działalności gospodarczej w sposób który umożliwi osiąganie najefektywniejszych wyników bez niepotrzebnego marnotrawstwa.

Funkcja analityczna

Analityczna funkcja rachunkowości polega na badaniu i interpretacji informacji generowanych przez rachunkowość na podstawie których ocenia się sytuację ekonomiczną, majątkową i finansową podmiotu gospodarczego. Informacje prezentowane w postaci sprawozdań w połączeniu z odpowiednią ich interpretacją pozwalają na ocenę efektywności wykorzystania zasobów, ujawnienie nieprawidłowości i podejmowanie racjonalnych decyzji. Z tego względu funkcja analityczna rachunkowości ściśle wiąże się z funkcją kontrolną i informacyjną.

29.Zasady rachunkowości

Wśród zasad nadrzędnych wyróżniamy:

• podwójnego zapisu

• zasada okresowych sprawozdań finansowych

• kontynuacji działania - godnie z którą zakłada się, że jednostka gospodarcza będzie kontynuowała swoją działalność w dającej się przewidzieć przyszłości oraz w niezmienionym istotnie zakresie

• memoriału - polegająca na ujęciu w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniu finansowym ogółu operacji gospodarczych dotyczących danego okresu

• współmierności - polega na tym, że koszty poniesione w celu osiągnięcia określonych przychodów muszą być ujęte w księgach rachunkowych w tym samym okresie rozrachunkowym, co osiągnięte przychody

• kasowa - polega na zaliczaniu do przychodów danego okresu tylko tych przychodów, które nastąpiły w wyniku rzeczywistego wpływu środków pieniężnych do kasy lub na rachunek bankowy przedsiębiorstwa.

• ciągłości - która nakazuje przyjęte w przedsiębiorstwie zasady (politykę) rachunkowości stosować w sposób ciągły. Zasada ta zapewnia porównywalność informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych za kolejne lata obrotowe.

• ostrożności (ostrożnej wyceny) - która nakazuje wyceniać zasoby majątkowe jednostki i źródła ich pochodzenia, tak aby nie spowodować zniekształcenia wyniku finansowego

• przewagi treści nad formą- polega na prezentowaniu zgromadzonej w rachunkowości informacji zgodnie z rzeczywistością (treścią ekonomiczną), nawet wtedy kiedy jest to sprzeczne z wymogami formalnymi.

• istotności - według której wszystkie zdarzenia wpływające znacząco na działalność i sytuację finansową jednostki powinny być wykazane w sprawozdaniu finansowym

• prawdziwego i rzetelnego obrazu - zobowiązująca jednostki gospodarcze do wykazywania w księgach rachunkowych operacji gospodarczych zgodnie z ich treścią i rzeczywistością ekonomiczną tak, aby sprawozdanie finansowe zapewniało rzetelne i realistyczne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej, wyniku finansowego oraz rentowności jednostki.

30.Kryterium płynności oraz kryterium wymagalności w bilansie

Aktywa są zestawiane w bilansie zgodnie z kryterium płynności (od tych, które posiadają najmniejszą płynność, do tych, których płynność jest największa). Pasywa zestawiane są w bilansie według kryterium wymagalności spłaty zobowiązań, tj. terminu ich spłaty (od najmniej do najbardziej wymagalnych).

31.Warianty rachunku zysków i strat

Rachunek zysków i strat jest syntetycznym zestawieniem operacji finansowych przeprowadzonych w przedsiębiorstwie w ciągu pewnego. Zawiera kluczowe informacje o rentowności przedsiębiorstwa, gdyż zestawia względem siebie wszystkie przychody (i zyski nadzwyczajne) z różnych rodzajów działalności do powiązanych z nimi kosztów (i strat nadzwyczajnych). Różnica tych dwóch wartości daje w rezultacie obraz wyniku finansowego jednostki (zysk lub stratę) brutto, który skorygowany o obowiązkowe zmniejszenia wyniku brutto (np. podatek dochodowy) pozwala na uzyskanie kwoty wyniku netto za dany okres.

Rachunek wyników może być sporządzany na dwa sposoby:

• wariant porównawczy

• wariant kalkulacyjny

Różnią się one pomiędzy sobą sposobem ujmowania kosztów wytworzenia wyrobów ponoszonych przez jednostkę, co jest wynikiem przyjętego sposobu ewidencji księgowe. Różnica między wariantami dotyczy sposobu ujęcia kosztów wytworzenia sprzedanych produktów.

• W wariancie porównawczym prezentowane są koszty według rodzaju z uwzględnieniem zmiany stanu produktów.

• W wariancie kalkulacyjnym koszty wytworzenia ustala się dla sprzedanych produktów doliczając do nich koszty sprzedaży i ogólnego zarządu

.

32.Segmenty działalności rachunku zysków i strat

Budowa rachunku zysków i strat wynika z podziału całej działalności jednostki na 4 segmenty:

• Działalność podstawową, czyli operacyjną,

• pozostałą działalność operacyjną.,

• działalność finansową

• zdarzenia nadzwyczajne.

W segmencie podstawowej działalności operacyjnej ujmuje się przychody ze sprzedaży produktów oraz sprzedanych towarów, jak również wszelkie koszty związane z podstawową działalnością: wynagrodzenia, koszty materiałów i energii, świadczenia na rzecz pracowników, koszty usług obcych, niektóre podatki (np. od nieruchomości), amortyzację i koszt nabycia sprzedanych towarów. Po odjęciu kosztów od przychodów otrzymujemy zysk na sprzedaży.

Segment pozostałej działalności operacyjnej obejmuje przychody i koszty nie związane bezpośrednio ze zwykła działalnością jednostki jak np.: sprzedaż składników majątku trwałego, odpisaniem nieściągalnych należności, zapłatą odszkodowań itp. Pozostałe przychody dodaje się, a pozostałe koszty operacyjne odejmuje się od zysku na sprzedaży otrzymując w ten sposób zysk operacyjny.

Segment działalności finansowej obejmuje koszty i przychody takie jak: koszty odsetek od kredytów i pożyczek, przychody z dywidend i ze sprzedaży papierów wartościowych. Po dodaniu przychodów finansowych i odjęciu kosztów finansowych od zysku operacyjnego otrzymujemy zysk brutto na działalności operacyjnej.

Segment zysków i strat nadzwyczajnych obejmuje skutki finansowe zdarzeń powstających niepowtarzalnie, poza zwykłą działalnością jednostki, w tym spowodowanych zdarzeniami losowymi. Po uwzględnieniu pozycji nadzwyczajnych otrzymujemy zysk brutto. Segment obciążeń wyniku finansowego obejmuje podatek dochodowy oraz inne, podobne obciążenia wyniku finansowego (np. obowiązkowa dywidenda w spółkach Skarbu Państwa).

33.Istota analizy ekonomicznej

Analiza ekonomiczna jako metoda badania zjawisk i procesów gospodarczych polega na ich podziale na elementy składowe, wykrywaniu związków przyczynowych między tymi elementami oraz identyfikacji przyczyn zmian zachodzących w badanym obiekcie jako całości. Dzięki poznaniu struktury obiektu oraz określeniu wielkości i przyczyn odchyleń stanów rzeczywistych od pożądanych można określić rodzaj i kierunki działań niwelujących odchylenia niekorzystne oraz utrwalających zmiany i tendencje pożądane.

Obiektem analizy ekonomicznej mogą być zjawiska i procesy występujące w gospodarce narodowej, w jej gałęziach, branżach oraz podstawowych ogniwach gospodarki, tj. przedsiębiorstwach. Analiza działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, polega na wykrywaniu struktury zjawisk i procesów występujących w jego działalności, ustalaniu ich wewnętrznych i zewnętrznych powiązań, ustalaniu wielkości i przyczyn odchyleń stanów zaobserwowanych od postulowanych, a także na projektowaniu działań korekcyjnych, zmierzających do ekonomicznie racjonalnego ukształtowania stanu zjawisk i przebiegu procesów.

34.Charakterystyka sprawozdań finansowych

Sprawozdanie finansowe wiąże się z funkcją informacyjną rachunkowości. Jest dokumentem zestawiającym dane liczbowe, które dostarczają informacji na temat majątkowej, finansowej i dochodowej sytuacji jednostki. Sprawozdanie finansowe sporządza się w języku i walucie polskiej, według ściśle określonych terminów (na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych lub inny dzień bilansowy) , oraz zasad i wzorów zgodnych m. in. z ustawą o rachunkowości. Informacje zawarte w sprawozdaniu muszą cechować się: wiarygodnością, sprawdzalnością, przejrzystością, istotnością, kompletnością i terminowością.

Dokument taki dla swojej ważności musi zawierać:

• pełną nazwę i adres jednostki

• nazwę sprawozdania, datę lub okres którego dotyczy sprawozdanie

• podpisy osób odpowiedzialnych za rzetelność sporządzania dokumentu (np. właściciel)

• datę sporządzenia.

Sprawozdania finansowe dostarczają wielu informacji dla ich odbiorców, dlatego muszą one spełniać pewne standardy jakościowe, aby informacje w nich zawarte nie budziły zastrzeżeń. Dlatego powinny odznaczać się:

1. wiarygodnością (rzetelnością),

2. zrozumiałością dla użytkowników,

3. kompletnością,

4. porównywalnością,

5. sprawdzalnością,

6. terminowością,

7. ciągłością.

Sprawozdania finansowe sporządza się w różnych sytuacjach i warunkach czasowych, organizacyjnych oraz kapitałowych funkcjonowania podmiotów gospodarczych. Informacje sprawozdawcze mogą być prezentowane w odmiennych układach i z niejednakowym stopniem szczegółowości. Na kompletne sprawozdanie finansowe składają się następujące części składowe:

• wprowadzenie do sprawozdania finansowego,

• rachunek zysków i strat (rachunek wyników),

• bilans,

• zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym,

• rachunek przepływów pieniężnych,

• dodatkowe informacje i objaśnienia.

35.Charakterystyka analizy wstępnej

Bilans ukazuje obraz sytuacji majątkowo-kapitałowej przedsiębiorstwa. Jego wstępna analiza ma na celu ocenę tej sytuacji, jak również wskazanie kierunku dalszych, bardziej szczegółowych analiz. Wstępna analiza bilansu obejmuje:

• analizę poziomą – polegającą na badaniu dynamiki sumy bilansowej oraz poszczególnych pozycji aktywów i pasywów;

• analizę pionową – polegającą na badaniu wzajemnej struktury aktywów i pasywów oraz ich struktury wewnętrznej;

• analizę pionowo-poziomą – polegającą na badaniu struktury kapitałowo-majątkowej.

Badanie dynamiki sumy i pozycji bilansowych (analiza pozioma) ma na celu ustalenie ich zmian w czasie. Można przy tym zaobserwować wzrost lub spadek sumy bilansowej, a także wielkości poszczególnych pozycji aktywów i finansujących je pasywów, co prowadzi do zmian ich struktury. Najlepsze wyniki daje dokonywanie takiej analizy na podstawie danych wieloletnich (3-5 lat). Dopiero wtedy wyraźnie widać tendencje i kierunki rozwoju poszczególnych pozycji, co umożliwia wnioskowanie o rozwoju sytuacji majątkowo-finansowej przedsiębiorstwa.

Analiza pionowa bilansu polega na analizie struktury aktywów i pasywów, co w praktyce przekłada się na obliczenie udziału poszczególnych składników majątku i kapitałów w łącznej sumie bilansowej. W następnej kolejności bada się strukturę poszczególnych części aktywów i pasywów. Podczas tego badania obserwuje się również zmiany zachodzące w obserwowanych strukturach w poszczególnych latach, co łączy tą analizę z analizą poziomą.

Zdecydowanie łatwiejsza w interpretacji jest trzecia część wstępnej analizy bilansu – analiza pionowo-pozioma. Polega ona na sprawdzeniu czy metody finansowania aktywów przez firmę zapewniają jej bezpieczeństwo pod kątem długoterminowej płynności finansowej. Przyjmuje się, że przedsiębiorstwo stosujące konserwatywną, bezpieczną politykę finansową powinno stosować tzw.złotą regułę bilansową, polegającą na tym, że całość posiadanych przez nie aktywów trwałych jest finansowana przy pomocy kapitałów własnych. Ewentualna, mniej restrykcyjna, reguła bankowa(srebrna reguła bilansowa) dopuszcza pokrycie aktywów trwałych kapitałem stałym, czyli własnym łącznie z długoterminowym. Jest to jednak również uzależnione od branży i specyfiki konkretnego przedsiębiorstwa.

36.Funkcje i cele analizy wskaźnikowej

Analiza wskaźnikowa jest częścią analizy finansowej, będącą rozwinięciem analizy wstępnej sprawozdań finansowych. Zadaniem analizy wskaźnikowej jest dostarczenie informacji o operacjach gospodarczych, funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, a przede wszystkim jego kondycji finansowej. Informacje te są wykorzystywane przez kierownictwo w procesie zarządzania, a także przez otoczenie przedsiębiorstwa: kredytodawców, kontrahentów, inwestorów, audytorów itp.

Wskaźniki mierzące:

• płynności - mierzą zdolność spółki do wywiązywania się z krótkoterminowych zobowiązań, inaczej czy firma ma szybki dostęp do gotówki,

• aktywności - informują o tym jak szybko firma zamienia swoje zapasy i należności na rachunkach na gotówkę,

• zadłużenia - informują o zadłużeniu spółki i jej zdolnościach do obsługi tego zadłużenia,

• rentowności /zyskowności/ - służą do oceny wielkości zysku osiągniętego z poniesionych przez spółkę nakładów,

• wartości rynkowej - mają za zadanie ocenę wartości rynkowej spółki, która to wartość zależy od cen jej akcji.

37.Istota zamówień publicznych

Zamówienia publiczne oznaczają umowy o charakterze odpłatnym zawierane na piśmie pomiędzy jedną lub więcej instytucjami zamawiającymi a jednym lub więcej wykonawcami, których przedmiotem jest wykonanie robót budowlanych, dostawa produktów lub świadczenie usług w rozumieniu niniejszej dyrektywy. Element finansów publicznych obejmujący szczegółowe rozwiązania dotyczące procedur wydatkowania środków publicznych (sposobów wyłonienia wykonawców oraz zasad zawierania umów). Istotą udzielania zamówień publicznych jest zapewnienie uczciwej konkurencji i równe traktowanie wykonawców.

38.Zasady udzielania zamówień publicznych w ustawie Prawo zamówień publicznych

Podstawowe zasady udzielania zamówień publicznych to:

• zasada równego traktowania wykonawców,

• zasada bezstronności i obiektywizmu,

• zasada uczciwej konkurencji,

• zasada jawności,

• zasada pisemności postępowania,

39.Tryby udzielania zamówień publicznych

Tryb udzielenia zamówienia publicznego to forma prowadzenia postępowania o zamówienie publiczne, przy spełnieniu określonych warunków. Jest kilka trybów wymienionych w ustawie. Każdy tryb ma ściśle określone wymagania co do sposobu prowadzenia postępowania i okoliczności, w jakich może być zastosowany. Podstawowe tryby postępowań o zamówienia publiczne to przetarg nieograniczony i przetarg ograniczony, które mogą być stosowane we wszystkich przypadkach zamówień:

1. przetarg nieograniczony – polega na tym, że w odpowiedzi na publiczne ogłoszenie o zamówieniu oferty mogą składać wszyscy zainteresowani wykonawcy;

2. przetarg ograniczony – w odpowiedzi na publiczne ogłoszenie o zamówieniu, wykonawcy składają wnioski o dopuszczenie do udziału w przetargu, a oferty mogą składać wykonawcy zaproszeni do składania ofert;

Pozostałe tryby mogą być stosowane w przypadkach spełniających szczególne uwarunkowania, są to:

1. negocjacje z ogłoszeniem – jest to tryb udzielenia zamówienia, w którym, po publicznym ogłoszeniu o zamówieniu, zamawiający zaprasza wykonawców dopuszczonych do udziału w postępowaniu do składania ofert wstępnych niezawierających ceny, prowadzi z nimi negocjacje, a następnie zaprasza ich do składania ofert;

2. negocjacje bez ogłoszenia – to tryb udzielenia zamówienia, w którym zamawiający negocjuje warunki umowy w sprawie zamówienia publicznego z wybranymi przez siebie wykonawcami, a następnie zaprasza ich do składania ofert;

3. dialog konkurencyjny – jest to tryb udzielenia zamówienia, w którym po publicznym ogłoszeniu o zamówieniu zamawiający prowadzi z wybranymi przez siebie wykonawcami dialog, a następnie zaprasza ich do składania ofert;

4. zamówienie z wolnej ręki – jest to tryb udzielenia zamówienia, w którym zamawiający udziela zamówienia po negocjacjach tylko z jednym wykonawcą;

5. zapytanie o cenę – to tryb udzielenia zamówienia, w którym zamawiający kieruje pytanie o cenę do wybranych przez siebie wykonawców i zaprasza ich do składania ofert;

6. licytacja elektroniczna – jest to tryb udzielenia zamówienia, w którym za pomocą formularza umieszczonego na stronie internetowej, umożliwiającego wprowadzenie niezbędnych danych w trybie bezpośredniego połączenia z tą stroną, wykonawcy składają kolejne korzystniejsze oferty (postąpienia), podlegające automatycznej klasyfikacji;

40.Przygotowanie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego

Przygotowanie postępowania przebiega w kilku etapach

• zdefiniowanie potrzeb i możliwości zamawiającego - Rzecz w istocie sprowadza się do oceny zasadności podjęcia określonych działań wraz z dokonaniem selekcji, wyboru tych obszarów, zaś instrumentem służącym tej ocenie jest analiza rynku. Oznacza to zatem, że mamy do czynienia z sytuacją, w której określając potrzeby zamawiający powinien mieć na uwadze aktualne i, na ile to widoczne, również przyszłe możliwości obserwowane przy pomocy badania rynku.

• Analiza rynku - Według powszechnie przyjętych określeń analizę rynku traktuje się jako całokształt czynności zmierzających do rozpoznania zjawisk i procesów rynkowych, które służyć ma za podstawę dla podejmowania strategicznych decyzji, będąc jednocześnie narzędziem kontroli ich realizacji.

• Czynności wstępne:

  • określenie przedmiotu zamówienia i oszacowanie jego wartości,

  • analiza uwarunkowań środowiskowych związanych z przedmiotem zamówienia,

  • określenie wymagań dotyczących potencjalnych wykonawców z uwzględnieniem aspektów ekologicznych,

  • wybór trybu postępowania,

  • przygotowanie ogłoszenia,

• SIWZ – specyfikacja istotnych warunków zamówienia

  • opis przedmiotu zamówienia,

  • warunki udziału w postępowaniu,

  • dokumenty potwierdzające spełnianie warunków, ze szczególnym uwzględnieniem warunków „ekologicznych” (certyfikaty, ekoetykiety),

  • kryteria oceny ofert,

  • określanie kryteriów odnoszących się do stosowania „najlepszych” dostępnych technologii w zakresie oddziaływania na środowisko

  • Terminy

• Przygotowanie i publikacja ogłoszenia

.

1. Analiza ilościowa w ekonomii

Analiza ilościowa – analiza wyników pomiaru.

Metody ilościowe – umożliwiają pomiar zjawisk ekonomicznych w sposób bardziej obiektywny i precyzyjny. Dokładne określenie jakości i szybkości zmian badanych zmiennych jest niezwykle pomocne w prognozowaniu i planowaniu.

1. Istota ekonometrii

Nauka pomocnicza w ramach ekonomii, wykorzystująca narzędzia matematyki, statystyki oraz informatyki do badania ilościowych związków zachodzących między zjawiskami i zmiennymi ekonomicznymi. Jest zbiorem metod opracowanych najczęściej poza ekonomią, ale wykorzystywanych na jej polu.

Celem ekonometrii jest empiryczna analiza teorii ekonomicznych, przewidywanie procesów ekonomicznych oraz dostarczanie przesłanek służących sterowaniu tymi procesami. Podstawowym narzędziem służącym tym celom jest model ekonometryczny.

1. Metody ekonometryczne

Zmienne objaśniające do modelu dobieramy według rożnych metod a do najbardziej popularnych należą:

• Metoda eliminacji a priori – konstruujemy model z jedną zmienną objaśniającą, po weryfikacji uzupełniamy o następną

• Metoda selekcji a posteriori – konstruujemy model ze wszystkimi potencjalnymi zmiennymi objaśniającymi, w kolejnych wersjach usuwamy najgorszą zmienną

• Metoda przeglądu bezpośredniego – badamy własność wszystkich kombinacji:

  • Metoda Hellwiga - metoda wskaźników pojemności informacyjnej - polega na wyborze takich zmiennych objaśniających, które są silnie skorelowane ze zmienną objaśnianą, a jednocześnie słabo skorelowane między sobą.

  • Metoda Pawłowskiego – polega na braniu uwagę tylko związki zachodzące między zmiennymi objaśniającymi, ignorując ich zależności ze zmienną objaśnianą. Dlatego, aby posłużyć się nią w racjonalny sposób należy wziąć pod uwagę tylko zmienne objaśniane silnie skorelowane ze zmienną zależną.

  • Metoda Bartosiewicz – grafowa - graficzna konstrukcja wyrażająca powiązania pomiędzy zmiennymi objaśniającymi wyrażona za pomocą węzłów, oraz łączących je łuków. Polega ona na wyszukaniu grupy zmiennych skorelowanych między sobą oraz na znalezieniu zmiennych, które nie są skorelowane z pozostałymi zmiennymi objaśniającymi. Kolejnym etapem jest wybranie spośród tych grup, zmiennych które są mocniej skorelowane ze zmienną objaśnianą - są one wykorzystane w modelu. Model powinien również zawierać wszystkie zmienne nieskorelowane pomiędzy sobą, ale powiązane ze zmienną objaśnianą.

  • Wykorzystanie oprogramowania binarnego w doborze zmiennych

  1. Przedsiębiorstwo – istota, cele formy

Przedsiębiorstwo stanowi wyodrębnioną z całej gospodarki narodowej jednostkę gospodarczą społeczną i techniczną, nastawionym na osiąganie zysku poprzez zaspokajanie potrzeb innych podmiotów gospodarczych i/lub osób fizycznych.

Cele prowadzenia działalności gospodarczej można podzielić na:

• zewnętrzne, czyli takie, które są związane z funkcjonowaniem przedsiębiorcy w społeczeństwie i wynikającymi z tego obowiązkami (np. płacenie podatków, odprowadzanie składek ubezpieczeniowych do ZUS-u, kreowanie produktu krajowego brutto),

• wewnętrzne, czyli te, które przyświecają przedsiębiorcy podejmującemu działalność (np. wyprodukowanie określonej liczby mebli, hodowla zwierząt, produkcja środków farmaceutycznych).

Przedsiębiorstwo może rozważać przyjęcie następujących celów głównych:

• ekonomiczne (zysk, rentowność);

• finansowe (płynność finansowa, zdolność kredytowa, samofinansowanie, struktura kapitału);

• rynkowe (obrót, udział w rynku, pozycje rynkowe, nowe rynki);

• socjalne (bezpieczeństwo socjalne, satysfakcja z pracy, integracja społeczna, rozwój kadr);

• związane z władzą i prestiżem (niezależność, wizerunek, prestiż, wpływy społeczne i polityczne).

Głównym celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja (optymalizacja) zysku poprzez zdobywanie klientów i ich lojalności wobec organizacji.

Formy prawne przedsiębiorstw (również formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw) – formy, jakie przyjmują przedsiębiorstwa w momencie rejestracji. Można je podzielić na:

1. formy krajowe, które przewidziane są w ustawodawstwie danego kraju oraz

2. formy paneuropejskie, które są uregulowane w ustawodawstwie wspólnotowym i obowiązują we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej.

Spółki prawa handlowego uregulowane w kodeksie spółek handlowych obejmują:

• spółki osobowe - spółka handlowa, oparta na osobistych powiązaniach wspólników, niemająca osobowości prawnej, cechująca się osobistą (majątkową) odpowiedzialnością wspólników za zobowiązania spółki i osobistym prowadzeniem spraw spółki.

  • spółka jawna - osobowa spółka prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firmą i niebędąca inną spółką handlową. Nie posiada osobowości prawnej. Posiada swój majątek, który stanowią wkłady wniesione do spółki oraz mienie nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia.

  • spółka partnerska - utworzona przez wspólników, zwanych partnerami, w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Z definicji spółki partnerskiej wynika zatem, że niedopuszczalne jest zakładanie spółki partnerskiej w celu innym niż wykonywanie wolnego zawodu, czy też prowadzenie innej działalności gospodarczej np.produkcyjnej.

  • spółka komandytowa - spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada w sposób nieograniczony co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika jest ograniczona (komandytariusz).

  • spółka komandytowo-akcyjna - spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki.

• spółki kapitałowe - jest to forma prawna organizacji podmiotów gospodarczych. W spółce kapitałowej decydujące znaczenie dla jej istnienia i działalności ma kapitał. Spółka kapitałowa posiada osobowość prawną a odpowiedzialność za zobowiązania ogranicza się wyłącznie do majątku spółki.

  • spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - forma prawna przedsiębiorstwa utworzonego przez jedną lub więcej osób, zwanych wspólnikami, które odpowiadają za zobowiązania przedsiębiorstwa w ograniczonym zakresie

  • spółka akcyjna - rodzaj powszechnej w gospodarce wolnorynkowej spółki kapitałowej, której forma opiera się na obiegu akcji będących w posiadaniu akcjonariuszy. Kapitał zakładowy składa się z wkładów założycieli, którzy stają się współwłaścicielami spółki.

Kodeks cywilny z kolei reguluje działalność następujących form prawnych przedsiębiorstw:

• spółka cywilna - spółka działająca na podstawie prawa cywilnego. Wspólnicy (minimum dwóch) spółki cywilnej zobowiązują się do dążenia do określonego, wspólnego celu gospodarczego. Wspólnicy tworzą kapitał spółki cywilnej z wniesionych przez siebie wkładów w postaci gotówki lub aportu, a później również dochodów spółki.

• przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej - Zasadą podstawową jest zatem to, że każda osoba fizyczna prowadząca działalność noszącą znamiona działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy jest przedsiębiorcą. Przedsiębiorcą, może być również rzemieślnik oraz osoby wykonujące tzw. wolne zawody. Działalność zawodowa musi być wykonywana w sposób ciągły i zorganizowany.

Pozostałe formy prawne uregulowane są w poszczególnych aktach prawnych – ustawach. Inne spotykane podmioty gospodarcze w polskim ustawodawstwie to:

• przedsiębiorstwo państwowe - Stanowi podmiot gospodarki narodowej, wyodrębniony pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym, przystosowany do niezależnego wykonywania zadań

• stowarzyszenie - organizacja społeczna (zrzeszenie) powoływana przez grupę osób mających wspólne cele lub zainteresowania

• spółdzielnia - Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą.

• Fundacja - forma prawna organizacji pozarządowej, której istotnym substratem jest kapitał przeznaczony na określony cel oraz statut zawierający reguły dysponowania tym kapitałem. Fundacje są po stowarzyszeniach drugą co do popularności formą prawną wśród organizacji pozarządowych. Fundacja jest zakładem (osobą prawną typu zakładowego), a więc – w odróżnieniu od np. stowarzyszeń, związków zawodowych, partii, samorządów zawodowych i innych korporacji – nie ma członków (jest bezosobowa). Jest przez to bardziej niezależna niż korporacja od osób fizycznych – o celu, majątku, zasadach działania decyduje jej twórca

  1. Otoczenie przedsiębiorstwa – pojęcie, charakter, klasyfikacja

Otoczenie przedsiębiorstwa jest sumą czynników i procesów, które funkcjonują w środowisku firmy. Czynniki te mają wpływ na działalność prowadzoną przez przedsiębiorstwo, które stale wchodzi z nimi w różnego rodzaju interakcje. Otoczenie stanowi siłę zewnętrzną wobec przedsiębiorstwa, które nie ma na część czynników wpływu. Otoczenie przedsiębiorstwa może generować dla niego zarówno szanse i zagrożenia, dlatego też musi być brane pod uwagę przy budowaniu strategii firmy oraz wyznaczaniu jej celów. Z reguły czynniki składające się na otoczenie przedsiębiorstwa podlegają nieustannym zmianom, konieczne jest więc ich ciągłe monitorowanie.

Otoczenie przedsiębiorstwa możemy podzielić na dwie części:

• otoczenie bliższe (inaczej mikrootoczenie - konkurencyjne, branżowe, sektorowe),

• otoczenie dalsze (makrootoczenie).

Otoczenie bliższe

Otoczenie bliższe nie jest jednakowe dla wszystkich firm. Jest to ta część czynników, które w sposób bezpośredni oddziałują na przedsiębiorstwo. Może on też mieć na te czynniki wpływ, w zależności od posiadanej siły związanej z osiągniętą pozycją konkurencyjną. Im lepsza pozycja firmy, tym większy możliwy wpływ.

Elementy mikrootoczenia to różnego rodzaju podmioty gospodarcze i grupy wpływu. Najważniejsze z nich to:

• dostawcy surowców, materiałów i innych niezbędnych dla funkcjonowania danego przedsiębiorstwa składników

• pośrednicy, czyli podmioty, które pośredniczą w przepływie towarów między różnymi podmiotami, np. firmy transportowe, hurtownicy

• konkurenci, a więc inne firmy należące do danego sektora, danej branży

• klienci korzystający z usług lub zakupujący produkty przedsiębiorstwa

• lokalne samorządy i lokalni mieszkańcy, którzy mogą mieć bezpośredni wpływ na działalność przedsiębiorstwa (dotyczy przede wszystkim przedsiębiorstw wywierających wpływ na lokalne otoczenie - np. poprzez wpływ na środowisko)

Otoczenie dalsze

Otoczenie dalsze to czynniki o szerszym zasięgu, które w podobny sposób wpływają na działania wszystkich podmiotów gospodarczych obecnych na danym rynku. Są z reguły niezależne od przedsiębiorstwa i dlatego musi się ono do tych czynników dostosować.

Elementy makrootoczenia można posegregować w kilka podstawowych grup:

• czynniki demograficzne - wielkość i struktura wg płci czy wieku danego kraju, tempo przyrostu naturalnego, gęstość zaludnienia czy struktura gospodarstw domowych;

• czynniki ekonomiczne - tempo przyrostu dochodu narodowego oraz jego podział, poziom rozwoju gospodarczego, polityka gospodarcza realizowana w danym kraju, rozkład dochodów ludności, stopień oszczędności i zadłużenia społeczeństwa oraz dostępność kredytów zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla gospodarstw domowych;

• czynniki polityczno - prawne - stałość przepisów prawnych oraz obszar i jednoznaczność obowiązujących uregulowań, a także stopień ingerencji władzy w gospodarkę lub pełen liberalizm w tym zakresie;

• czynniki społeczno-kulturowe - poziom wykształcenia społeczeństwa, tradycje danego kraju, zróżnicowanie kulturowe na obszarze państwa oraz przestrzegane przez ludność normy etyczne i moralne;

• czynniki techniczne - nowe technologie, tempo zmian zachodzących w technice i technologii przemysłu, częstość pojawiania się nowych produktów, stosunek do wprowadzanych innowacji, czyli przede wszystkim łatwość ich wprowadzenia do użytkowania.

• czynniki przyrodnicze - panujące w danym kraju warunki ekologiczne, dostępne na jego obszarze surowce naturalne, koszty pozyskania energii oraz tempo ich wzrostu, wymagania środowiska naturalnego i jego ochrona, a także czynniki klimatyczne.

Otoczenie przedsiębiorstwa a jego działania

Każde przedsiębiorstwo musi przeanalizować swoje otoczenie i określić zajmowaną w nim pozycję. W ten sposób ustalone zostaną szanse, które przedsiębiorstwo powinno spróbować wykorzystać w jak najlepszy sposób, oraz zagrożenia, które należy umiejętnie omijać lub w miarę możliwości przezwyciężać. Ważne jest także ciągłe monitorowanie zmian zachodzących zarówno w bliższym, jak i dalszym otoczeniu i dostosowywanie się do nich.

1. Strategia przedsiębiorstwa: koncepcja, komponenty i rodzaje.

Strategia - to program ogólny działalności przedsiębiorstwa ukierunkowany na wykorzystanie potencjału produkcyjnego i zasobów dla osiągnięcia zamierzonych celów.

Strategia:

• to ogólny program definiowania i realizacji organizacji, czyli określenie co dana organizacja zamierza robić,

• to układ w czasie reakcji organizacji na jej otoczenie, czyli to co organizacja rzeczywiście robi,

• określa rolę organizacji, jej miejsce w społeczeństwie,

• definiuje misję organizacji (szczególny powód jej istnienia, wyróżniający ją od innych),

• formułuje zadania, które należy wykonać, by zrealizować cele.

Cechy strategii

• horyzont czasu- odległy z punktu widzenia wykonania czynności i występowania ich efektów,

• skupienie wysiłków na danym zadaniu (jednak w ten sposób ogranicza się zasoby dla innych rodzajów działalności),

• układ decyzji- podejmowanie wielu decyzji określonego typu w czasie, muszą się one wspierać, tworzyć konsekwentny układ,

• wszechobecność- strategia obejmuje szerokie pasmo działań,

• podlega ocenie przez wskaźniki,

• uwzględnia zasoby konkurencji.

Strategia na poziomie przedsiębiorstwa

kształtowana przez naczelne kierownictwo, które nadzoruje działania organizacji zajmującej się więcej niż jednym rodzajem działalności gospodarczej. Dotyczy ona działań podejmowanych przez organizację jako całość i takich, które powinna ona objąć, oraz dąży do określenia roli, jaką odgrywa i jaką powinien odgrywać każdy z poszczególnych rodzajów działalności.

Strategia na poziomie jednostki operacyjnej (SJB)

służy sterowaniu interesami i działaniami określonej, pojedynczej jednostki gospodarczej. Strategiczna jednostka gospodarcza (ang. Strategic Business Unit - SBU) grupuje w ramach wielogałęziowego przedsiębiorstwa wszystkie rodzaje działalności gospodarczej, zmierzające do wytworzenia określonego rodzaju wyrobu lub usług i traktuje je jako pojedynczą jednostkę operacyjną.

Strategia na poziomie funkcjonalnym

tworzy ramy dla zarządzania takimi funkcjami, jak: finanse, prace badawcze i rozwojowe, marketing, ekologia, zgodnie ze strategią jednostki operacyjnej. Strategia ta polega na określeniu, w jaki sposób dana funkcja ma być realizowane, by sprzyjała uzyskaniu pożądanej przewagi konkurencyjnej, oraz na koordynacji danej funkcji z innymi funkcjami.

Rodzaje strategii

ze względu na kierunek zmian

• rozwojowe - dowodzi ekspansywności firmy przez inwestycje, udział w rynku, dywersyfikację produkcji,

• stabilizujące - stabilna pozycja firmy w otoczeniu, "gra na zwłokę", oczekiwanie na bardziej sprzyjający moment działania,

• naprawcze- z jednej strony nastawiona na reorganizację(w związku ze stwierdzonymi błędami działania firmy), z drugiej strony ukierunkowana na stworzenia mechanizmów zabezpieczających firmę przed potencjalnymi zewnętrznymi i wewnętrznymi zakłóceniami,

• defensywne - orientacja nastawiona na przetrwanie,

• kombinowane - połączenie powyższych rodzajów strategii.

ze względu na rynek i produkt (H.I. Ansoff)

• penetracja rynku - ekspansja rynkowa,

• rozwój rynku - ekspansja rynkowa,

• rozwój produktu - ekspansja technologiczna,

• dywersyfikacja - ekspansja rynkowa i technologiczna.

ze względu na relacje między przedsiębiorstwami

• konkurencji (walka, porozumienie, unikanie, ignorowanie),

• współpracy.

  1. Analiza strategiczna przedsiębiorstwa i jego otoczenia (SWOT, konkurencji, portfelowa).

SWOT

Technika analityczna SWOT polega na posegregowaniu posiadanych informacji o danej sprawie na cztery grupy (cztery kategorie czynników strategicznych):

• S (Strengths) – mocne strony: wszystko to co stanowi atut, przewagę, zaletę analizowanego obiektu,

• W (Weaknesses) – słabe strony: wszystko to co stanowi słabość, barierę, wadę analizowanego obiektu,

• (Opportunities) – szanse: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu szansę korzystnej zmiany,

• T (Threats) – zagrożenia: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej.

ANALIZA KONKURENCJI

Analiza konkurencji – identyfikacja oraz monitorowanie obecnych i potencjalnych konkurentów danej firmy w celu poznania ich strategii, planów i celów, słabych i mocnych stron oraz wzorców działań. Analiza konkurencji obejmuje w szczególności porównanie portfolio produktowego przedsiębiorstwa do asortymentu konkurentów.

Według Philipa Kotlera można analizować konkurencję na czterech poziomach::

• konkurencja w ramach marki – inne przedsiębiorstwa oferujące zbliżony produkt i usługi dla tych samych klientów w podobnej cenie;

• konkurencja w ramach gałęzi – wszystkie przedsiębiorstwa wytwarzające podobne produkty (bez względu na zróżnicowanie klientów i cen);

• konkurencja w ramach formy produktu – wszystkie przedsiębiorstwa, które produkują dobra służące temu samemu celowi;

• konkurencja ogólna – wszystkie przedsiębiorstwa, które konkurują o tę samą część siły nabywczej konsumentów.

Po zdefiniowaniu konkurentów dokonuje się analizy:

• strategii konkurentów

• celów firm konkurencyjnych

• oceny silnych i słabych stron konkurentów

• oceny wzorców reakcji konkurentów

Analiza tych elementów stwarza możliwość lepszego przygotowania strategii działania i realizacji założonych celów. Analiza konkurencji (ang. competitor analysis) czasami uważana jest za synonim analizy konkurencyjności (ang. competitive intelligence).

PORTFELOWA ANALIZA STRATEGICZNA

Portfelowa analiza strategiczna pozwala odpowiedzieć na pytanie jak należy kształtować obecny i przyszły portfel działalności przedsiębiorstwa, tak aby zmniejszać ryzyko funkcjonowania w zmieniającym się otoczeniu, oraz zwiększać efekty wdrażanych strategii.

Metody analizy portfelowej

• Portfel technologiczny - Portfel technologiczny określa się na podstawie pozycji w cyklu życia technologii, stopnia atrakcyjności przyszłej technologii i wielkości potencjału produkcyjnego przedsiębiorstwa. Jest on mierzony na podstawie badań porównawczych danego przedsiębiorstwa z jego konkurencją. Kryteriami w tej ocenie są: możliwości rozwoju da­nej technologii, przebieg procesu upowszechniania się technologii, sto­pień jej standaryzacji, możliwości zastosowania w różnych dziedzinach wytwarzania, czyli uniwersalność technologii oraz okres po­trzebny na jej opracowanie i wdrożenie.

• Macierz ADL - Macierz, która definiuje dojrzałość sektora opierając się na dwóch zmiennych: fazie cyklu życia sektora oraz pozycji konkurencyjnej firmy w danej dziedzinie. Macierz ADL opiera się na subiektywnej kategoryzacji działań podejmowanych przez przedsiębiorstwo. Metoda ta, jako elastyczne narzędzie w analizie strategicznej, jest pomocna przy prognozie i opracowaniu opcji strategicznych, ułatwia zarządzanie produktem.

• Macierz BCG - Macierz BCG to macierz wzrostu, udziału. Ma na celu analizę portfela firmy zdywersyfikowanej, skupia się na ocenie przedsiębiorstwa pod względem zagwarantowania stabilnych zysków, w długim okresie oraz określenie aktualnej struktury portfela działalności. Zastosowanie macierzy BCG pomaga w sformułowaniu strategii firmy i jej przyszłej działalności zmierzającej do wzrostu gospodarczego. Sprawdza się przede wszystkim w dojrzałych dziedzinach procesów funkcjonowania firmy, gdzie innowacyjność nie jest mocną stroną, a wytwarzane produkty są standardowe i rozprowadzane na łatwo dostępnym rynku.

• Macierz Hofera - Macierz Hofera ilustruje portfel produktów w różnych fazach życia wytwórczości. Zastosowanie tej metody ułatwia prognozowanie przyszłości konkretnych wyrobów oraz wyznaczenie strategii działań, które utworzą optymalny portfel produkcji. Korzystna przede wszystkim dla przedsiębiorstw zdywersyfikowanych o polu działalności rozproszonym na wiele sektorów.

• Macierz McKinsey - Macierz McKinsey’a ma zastosowanie w dużych i średnich firmach. Ta metoda portfelowa jest odpowiednia przy różnokierunkowym pomiarze atrakcyjności produkcji, polega na subiektywnej ocenie sektora, która zmierza do wyznaczenia pożądanego kierunku rozwoju firmy. Ponadto metoda portfelowa GE pomaga przy wyborze nowej działalności.

  1. Sposoby finansowania przedsiębiorstw (np. kredyty, leasing, franchising)

• Kredyty - Tradycyjnym już źródłem finansowania jest kredyt. Pozyskując go, przedsiębiorca nie wykazuje przychodu ani kosztu. Dopiero w momencie sfinansowania zakupu danego towaru, majątku firmowego lub usługi związanej z prowadzoną działalnością środkami z kredytu w działalności zostanie zaksięgowany koszt na podstawie faktury zakupu. Przy księgowaniu zakupu nie ma więc znaczenia, że został on sfinansowany kredytem. Dodatkowo jednak, poza zaliczeniem do kosztu faktycznej ceny nabycia danego towaru czy majątku, przedsiębiorca będzie mógł również uznać za koszt naliczone od kredytu odsetki. Warunkiem jednak jest, by były one zapłacone, bo tylko takie zalicza się do kosztów podatkowych. Potwierdzeniem ich opłacenia może być wyciąg bankowy lub dowód wpłaty.

• Leasing - W ramach leasingu jedna ze stron umowy (finansujący, leasingodawca) przekazuje drugiej stronie (korzystającemu, leasingobiorcy) prawo do korzystania z określonej rzeczy na pewien uzgodniony w umowie leasingu okres, w zamian za ustalone ratalne opłaty (raty leasingowe). Przedmiotem leasingu mogą być zarówno rzeczy ruchome, jak i grunty czy nieruchomości. Ujęcie leasingu w kosztach będzie zależało od rodzaju leasingu, bowiem w praktyce rozróżnia się dwa charaktery umów: leasing operacyjny i leasing finansowy.

  • Leasing operacyjny - rzecz leasingowana pozostaje przez cały okres leasingu własnością firmy leasingującej, a przedsiębiorca nie może wprowadzić jej do ewidencji środków trwałych firmy i odliczać amortyzacji.

Kosztem w leasingu operacyjnym będą:

• raty leasingowe (najczęściej wraz z naliczonymi już odsetkami);

• czynsz inicjalny inaczej nazywany opłata wstępna;

• wydatki związane z eksploatacją przedmiotu leasingu;

• ubezpieczenie.

• Leasing finansowy - tutaj leasingowana rzecz zwykle od początku trwania umowy leasingowej jest już własnością przedsiębiorcy. Różnica polega więc na tym, co tworzy podstawę naliczania kosztu. W odróżnieniu od leasingu operacyjnego, do KPiR nie zostaną zaksięgowane poszczególne raty leasingu ale kosztami uzyskania przychodu będą:

  • odpisy amortyzacyjne (gdyż leasingowana rzecz będzie stanowić środek trwały w firmie);

  • część odsetkowa raty leasingowej;

  • wydatki związane z eksploatacją przedmiotu leasingu;

  • ubezpieczenie.

• Dotacje - Zakładający działalność mają również możliwość korzystania z pomocy przyznawanej ze środków pochodzących z budżetu państwa czy ze środków unijnych. Otrzymane bezzwrotne dotacje są przychodem, ale podlegającym zwolnieniu z opodatkowania. Jedynym wyjątkiem od ogólnej reguły stanowiącej, że otrzymane dotacje nie stanowią przychodu firmy, a wydatki nimi sfinansowane nie są kosztem podatkowym, jest otrzymanie dotacji z Funduszu pracy (jednorazowa pomoc dla bezrobotnego na rozpoczęcie działalności).

• Inne - Wówczas mogą starać się oni o pożyczkę z tzw. inicjatyw społecznych, zwykle powiązanych z pomocą unijną. Taką zwrotną pożyczkę przedsiębiorca nie traktuje jak dotację, ale rozlicza zakup sfinansowany pożyczką podobnie jak przy kredycie. Pożyczka nie stanowi więc bezpośredniego przychodu dla przedsiębiorcy. Inaczej będzie w przypadku, gdy przedsiębiorca otrzyma refundację z Urzędu Pracy, związaną np. ze zorganizowaniem prac interwencyjnych. Wówczas otrzymane środki (jako częściowy zwrot poniesionych kosztów) będą stanowiły dla przedsiębiorcy pozostałe przychody podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

• Franchising (franchise - przywilej, koncesja), sposób współpracy podmiotów gospodarczych, z których jeden posiada kapitał (franchising biorca), drugi zaś dysponuje sprawdzonymi metodami działania (franchising dawca). Inaczej mówiąc, określone przedsiębiorstwo udostępnia swoją wiedzę, technologię, znak firmowy i pomoc w zastosowaniach innemu przedsiębiorstwu, które otrzymując od franchising dawcy “sposób na przedsiębiorczość" zobowiązuje się do działania zgodnie z wynegocjowanymi i zapisanymi w umowie zasadami. Przedmiotem franchisingu może być procedura działalności usługowej, receptura i organizacja produkcji (know-how), marka firmy oraz inne elementy.

  1. Proszę wymienić i opisać funkcje prognozowania.

Rola prognoz w ekonomii sprowadza się do dostarczenia najbardziej obiektywnych, naukowo uzasadnionych rozwiązań dotyczących przewidywanego kształtowania się zjawisk ekonomicznych w przyszłości. W związku z tym wyróżnia się trzy podstawowe funkcje prognoz:

• funkcja preparacyjna – jest uznawana za najważniejszą gdyż zadaniem prognozy jest stworzenie dodatkowych przesłanek w procesie podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych. Prognoza ma wspomagać procesy decyzyjne w skali mikro i makro ekonomii.

• funkcja aktywizująca – polega na pobudzaniu do podejmowania działań sprzyjających do realizacji prognozy gdy zapowiada ona zdarzenia korzystne i przeciwstawiających się jej gdy przewidywane zdarzenia są oceniane jako niekorzystne.

• funkcja informacyjna – ogłoszenie niektórych prognoz może wywołać spokojne reakcje a nawet pełną akceptację zapowiadanych zmian.

  1. Proszę przedstawić pojęcie ryzyka i wymienić jego podstawowe rodzaje.

Ryzyko przyjmuje się jakąś miarę lub ocenę zagrożenia wystąpienia jakiegoś niepożądanego zjawiska na skutek podjęcia przez nas jakiejś decyzji lub z prawdopodobnych zdarzeń od nas niezależnych.

W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele różnych klasyfikacji ryzyka, zostaną przedstawione najczęściej spotykane. Najbardziej ogólny podział ryzyka wyróżnia:

• ryzyko właściwe- związane z działaniem prawa wielkich liczb i odnoszące się do zjawisk o charakterze katastroficznym, jak pożary i powodzie itp.,

• ryzyko subiektywne- związane z niedoskonałością człowieka, który subiektywnie ocenia prawdopodobieństwo wystąpienia pewnych zjawisk w przyszłości,

• ryzyko obiektywne- forma absolutna niepewności, która jest związana z niemożliwością przewidzenia rozwoju niektórych zjawisk.

Następna klasyfikacja pozwala wyróżnić dwa rodzaje ryzyka związanego z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa:

• ryzyko stałe (niezmienne)- dotyczy całego systemu gospodarczego (poziom inflacji, bezrobocia itp.),

• ryzyko niestałe (zmienne)- dotyczy danego przedsiębiorstwa (strajki, zagrożenie upadłością),

Kolejna klasyfikacja związana jest bezpośrednio z decyzjami rozwojowymi firmy:

• ryzyko projektu- związane z technicznymi warunkami realizacji projektu (np. rozwiązanie sprawdzone w jednej firmie nie sprawdzi się w drugiej, gdzie jest większa skala produkcji),

• ryzyko firmy - związane z błędną oceną przez firmę inwestującą przyszłych warunków rynkowych (np. przyjęcie nierealnego poziomu rotacji należności w dniach wskutek błędnych kalkulacji),

• ryzyko właścicieli- wynikające z braku zainteresowania właścicieli różnicowaniem kierunków rozwoju firmy, które prowadzi do zminimalizowania ryzyka działalności gospodarczej.

Całkowite ryzyko dzieli się na systematyczne i specyficzne:

• ryzyko systematyczne (zewnętrzne)-determinowane przez siły zewnętrzne i nie podlegające kontroli podmiotu, który jest w jego zasięgu; ryzyko to jest związane z siłami przyrody, a także z warunkami ekonomicznymi danego rynku oraz rynku globalnego (np. zmianą pogody, inflacją czy bezrobociem); ten typ ryzyka nie może być wyeliminowany przez inwestora, a za zasadnicze jego źródła uznaje się zmiany stopy procentowej, inflacji, przepisów podatkowych, sytuacji polityczno- ekonomicznej,

• ryzyko specyficzne (niesystematyczne, wewnętrzne)- obejmuje obszar działania danego podmiotu i może być przez ten podmiot kontrolowane (przyszłe zdarzenia, które można przynajmniej częściowo kontrolować); za najważniejsze przyczyny tego ryzyka uznaje się: zarządzanie firmą, konkurencję, dostępność surowców, płynność, bankructwo firmy.

Kolejny ważny podział, jaki można znaleźć w literaturze, to wyróżnienie ryzyka czystego i spekulacyjnego. Podział ten jest konsekwencją wyodrębnienia alternatyw i jest charakterystyczny dla procesów związanych z ubezpieczeniami:

• ryzyko czyste (pure risk)- występuje wówczas, gdy alternatywą do obecnego tanu jest wystąpienie straty,

• ryzyko spekulacyjne (speculative risk)- występuje wtedy, gdy nie znane przyszłe zdarzenia mogą spowodować zarówno straty jak i zyski.

Rodzaje ryzyka:

• ryzyko operacyjne – wiąże się z udziałem kapitału obcego w finansowaniu przedsiębiorstwa; im wyższy udział kapitału obcego tym trudniej go przedsiębiorstwu spłacić,

• ryzyko stopy procentowej – związane ze zmianą stopy procentowej,

• ryzyko terminu wykupu – im dłuższy okres do terminu wykupu tym wyższe ryzyko, bardziej ryzykowne są obligacje 3-letnie niż 1-roczne,

• ryzyko bankowe - związane z działalnością banku,

• ryzyko finansowe - występuje przy inwestowaniu w papiery wartościowe,

• ryzyko inflacji - niepewność zwrotu z inwestycji,

• ryzyko kredytowe - ryzyko nieodzyskania należności,

• ryzyko płynności - trudności w sprzedaży papierów wartościowych (zamiany instrumentu na gotówkę),

• ryzyko systematyczne - zdeterminowane zewnętrznymi warunkami gospodarowania,

• ryzyko walutowe - spotykane w transakcjach walutowych dotyczy instrumentów kupowanych za waluty

  1. Proszę wymienić i opisać metody heurystyczne.

HEURYSTYKA to:

• odkrywanie nowych prawd przez odpowiednie stawianie hipotez

• metody, które pomagają rozwiązać problem w warunkach niedostatecznej informacji oparte na rozbudzaniu fantazji, wyobraźni i kreatywności ludzi

• umiejętność wyszukiwania i gromadzenia materiałów historycznych

Podstawowe metody heurystyczne:

• Metoda transferu pojęć, polegająca na przenoszeniu pojęć z jednej dziedziny do drugiej.

• Metoda definicji, polegająca na uściślaniu definicji powszechnie używanych słów przy założeniu, że ustalenie kwestii terminologicznych niejednokrotnie jest istotne dla meritum problemu.

• Metoda odnawiania, sprowadzająca się do włączenia do danej doktryny nowych osiągnięć w rozważanej dziedzinie, co pozwala na nową interpretację już znanych faktów.

• Metoda "czarnych skrzynek", polegająca na oddziaływaniu na nieznany układ w taki sposób, aby wyniki tego działania wykorzystać do formułowania wniosków dotyczących tego układu.

• Metoda "burza mózgów", która ma na celu doskonalenie decyzji grupowych

• Metoda "nowego spojrzenia". Metoda ta opiera się na założeniu, że oddalając się od określonego problemu w przestrzeni lub w czasie, odnajduje się "nowe spojrzenie" na ten problem, regeneruje się i wzbogaca wyobraźnię i zmienia sposób myślenia. Tak zwane "myślenie obok" przenosi zainteresowania z centrum problemu na jego peryferie, doprowadza do badania jego genezy z pożytkiem dla jego istoty. Dlatego korzystna jest zmiana otoczenia lub odłożenie, przerwania na pewien czas prób rozwiązania.

• Metoda niekompetencji. Metoda ta opiera się na zebraniu poglądów szeregu niespecjalistów, laików w dziedzinie badanego problemu z założeniem, że jeżeli na, powiedzmy, tysiąc przedstawionych projektów dziewięćset dziewięćdziesiąt dziewięć będzie absurdalnych i bez wartości, to jeden może okazać się wartościowy i odmienny od propozycji, jakie mogliby przedstawić specjaliści.

• Metoda "macierzy odkrywczej". Metoda polega na badaniu, za pomocą tablic krzyżowych (macierzy), kombinacji cech badanego przedmiotu. Puste pola tablicy oznaczają niezbadane jeszcze możliwości.

• Metoda "reszt". Metoda ta polega na wykorzystaniu poglądów, teorii, pomysłów i rozwiązań przedtem odrzuconych.

• Metoda teratologiczna. Metoda ta opiera się na zasadzie, że sytuacja patologiczna rzuca światło na sytuację normalną, co pozwala na krytykę rozwiązań nienormalnych i eliminowanie fałszywych hipotez.

• Metoda przeniesienia analogicznego. Metoda ta polega na badaniu możliwości wykorzystania pewnego prawa do opisania podobnych prawidłowości, lecz występujących w innej dziedzinie. Istotą tej metody jest poszukiwanie analogii wśród przedmiotów, systemów lub zjawisk pozornie odmiennych, lecz podobnych pod względem strukturalnym, a następnie wykorzystywanie zdobytych doświadczeń lub spostrzeżeń w odniesieniu do dziedziny, która nas interesuje.

  1. Proszę przedstawić istotę efektywności gospodarczej.

Efektywność ekonomiczna dotyczy stosunku pomiędzy wartością poniesionych nakładów a wartością efektów uzyskanych dzięki tym nakładom. przez efektywne gospodarowanie rozumieć będziemy kategorię ekonomiczną związaną z takim prowadzeniem działalności gospodarczej, której rezultatem jest największy możliwy stosunek efektu do nakładu poniesionego w związku z jego osiągnięciem. Niska eefektywność ekonomiczna powoduje zwykle wzrost cen, zwiększenie zapotrzebowania na energię, materiały i powierzchnie produkcyjne - bez wzrostu wyników produkcyjnych. Wyższa efektywność ekonomiczna stwarza możliwości obniżenia kosztów wytwarzania, zwiększa wyniki produkcyjne i zysk, co z kolei umożliwia inwestowanie albo wzrost indywidualnych wynagrodzeń. Efektywność ekonomiczna stanowi jeden z podstawowych sposobów oceny podejmowanych działań gospodarczych.

1. Proszę wymienić i opisać metody pomiaru efektywności.

Do pomiarów efektywności stosuje się z reguły metody i techniki ustrukturyzowane w postaci modeli pomiaru. W aspekcie praktycznym istotę efektywności sprowadza się do badania relacji ogółu efektów (wyników) działania do poniesionych w związku z tym nakładami przy użyciu formuły ilorazowej lub różnicowej. Określanie wspomnianej różnicowej lub ilorazowej relacji wiąże się z koniecznością:

− używania spójnej, jednoznacznej i transparentnej miary, np. pieniądza,

− zidentyfikowania w sposób wymierny zarówno wyników, jak i nakładów (zasobów które nakazują postrzeganie systemu zdrowotnego jako otwartego systemu relacji z otoczeniem),

− dookreśleniu celów, do których realizacji dąży organizacja,

− jasnego zdefiniowania interesariuszy systemu, dla których niezbędne jest uwzględnienie w finalnym modelu oceny efektywności ich celów oraz kryteriów oceny systemu.

Wybrane metody pomiaru efektywności:

1. Indeksowe

2. Wskaźnikowe

3. Parametryczne

4. Nieparametryczne

1. Proszę wymienić i opisać kryterium oceny efektywności organizacji.

Do oceny efektywności stosuje się analizę wskaźnikową.

Efektywność w znaczeniu ekonomicznym jest przedmiotem pomiaru przy zastosowaniu

metod analizy wskaźnikowej. Wyróżnia się:

• wskaźniki księgowe - Wskaźniki księgowe są najbardziej powszechną formą pomiaru efektywności w analizie wskaźnikowej. Traktując efektywność jako relację pomiędzy przychodami i kosztami, skupiają się przede wszystkim na pomiarze rentowności na różnych poziomach wyniku finansowego, odnosząc ją do wielkości zaangażowanego kapitału oraz wartości aktywów. (ROI – Wskaźnik rentowności kapitału, ROA – wskaźnik rentowności aktywów, ROS – wskaźnik rentowności sprzedaży, ROE – wskaźnik rentowności kapitału własnego)

• wskaźniki finansowe - oparte są o przepływy gotówkowe. wskaźniki finansowe w większości przypadków znajdują realne zastosowanie przy ocenie efektywności pojedynczych przedsiębiorstw i to w przypadku dostępu do bardziej szczegółowej informacji niż ta prezentowana w sprawozdaniach finansowych.

• wskaźniki rynkowe - pozwala na ocenę efektywności przedsiębiorstwa z punktu widzenia akcjonariuszy. Jest to ocena przedsiębiorstwa dokonana z zewnątrz. Ocena efektywności w oparciu o wskaźniki rynkowe ma szerokie zastosowanie praktyczne – bardzo dobrze porównuje się wskaźniki rynkowe, zwłaszcza te w ujęciu bezwzględnym. Ocena ta jest bardzo przydatna, lub nawet niezbędna, z punktu widzenia inwestorów/ właścicieli. Należy zwrócić uwagę, że w tym przypadku ocenia się bardziej efektywność inwestycji w akcje przedsiębiorstwa aniżeli efektywność przedsiębiorstwa jako całości.

Efektywność składa się z trzech wymiarów: celowościowego, społecznego i ekonomicznego, dla których wspólnym miernikiem są koszty jakości.

• W wymiarze ekonomicznym za kryterium oceny efektywności uznaje się relację efekty/nakłady lub różnicę między efektami a nakładami, gdzie efektem jest jakość realizowanych przez organizację procesów oraz ich wynik, czyli poziom zadowolenia i satysfakcji klienta. Nakłady natomiast związane są przede wszystkim z poziomem kosztów odnoszących się do zapewnienia odpowiedniego, satysfakcjonującego poziomu jakości.

• W wymiarze celowościowym za kryterium oceny przyjmuje się stopień zrealizowania założonych celów strategicznych odnoszących się m.in. do zapewnienia odpowiedniego poziomu jakości procesów, usatysfakcjonowania klienta, obniżki kosztów.

• Wymiar społeczny określany jest przez możliwość utrwalania przez organizację przyjętych norm i wartości, zdolność reagowania i zaspokajania potrzeb otoczenia i członków organizacji.

  1. Proszę wymienić i opisać mierniki pomiaru efektywności inwestycji

Do podstawowych miar efektywności inwestycji należą: wartość zaktualizowana netto - net present value (NPV), wewnętrzna stopa zwrotu - internal rate of return (IRR), wskaźnik zyskowności projektu inwestycyjnego - profitability index i okres zwrotu - payback period.

Wartość zaktualizowana netto (Net Present Value- NPV), to różnica pomiędzy zdyskontowanymi wpływami a wydatkami związanymi z przedsięwzięciem, w pewnym horyzoncie czasu. Przepływy pieniężne dyskontowane są na moment początkowy przedsięwzięcia.

Wewnętrzna stopa zwrotu (internal rate of return-IRR), to taka wartość stopy dyskontowej, dla której NPV=0.

Wskaźnik zyskowności (profitability index - PI) dla projektu inwestycyjnego, to iloraz zaktualizowanych przepływów operacyjnych (free operating cash flows) i nakładów inwestycyjnych.

Okres zwrotu nakładów inwestycyjnych (payback period ) określa czas, w którym uzyskane wpływy pieniężne z inwestycji zrównoważą się z pierwotnym nakładem inwestycyjnym. Okres zwrotu informuje o tym, jak szybko odzyskane zostaną poniesione nakłady inwestycyjne.

1. Pojęcie rentowności.

Rentowność – jest to miara efektywności gospodarowania, działania przedsiębiorstwa. Rentowność oblicza się jako iloraz zysku do danej wielkości finansowej dla której rentowność jest wyznaczana. parametr odzwierciedlający efektywność posiadanych przez przedsiębiorcę kapitałów oraz efektywność gospodarowania aktywami.

Rodzaje rentowności:

• rentowność aktywów (ROA),

• rentowność kapitałów własnych (ROE),

• rentowność – zwrot z inwestycji (ROI),

• wskaźnik rentowności sprzedaży (ROS).

  1. W jakich dziedzinach stosowana jest teoria gier?

Teoria gier znalazła szerokie zastosowania w ekonomii, biologii ewolucyjnej, socjologii, naukach politycznych, oraz (ostatnio) w informatyce. We wszystkich tych dziedzinach teoria ta służy w roli narzędzia do rozpatrywania modeli podejmowania optymalnych decyzji (strategii) w sytuacjach z udziałem co najmniej dwóch graczy. Często w takich sytuacjach poszczególni gracze nie są pewni działania jakie podejmą pozostali gracze. Teoria gier działa również w sytuacjach w których występuje tylko jeden gracz, który działa w warunkach niepewności (lub posiadania niepełnych danych). W związku z tym można ją ogólnie scharakteryzować jako teorię podejmowania optymalnych decyzji w warunkach nieokreśloności.

Zastosowanie:

• Polityka - Na przykład teoria gier służyła do analizy negocjacji przy rozbrajaniu w czasie zimnej wojny.; analiza głosowania, czy tworzenie koalicji wyborczych; teorią wyboru społecznego i jednym z działów tej nauki jest głosowanie oraz alokacja dóbr.

• Medycyna - Używa się ich na przykład w przypadku podziału narządów i list rankingowych osób, które kwalifikują się do przeszczepu.

• Socjologia – rozwiazywanie konfliktów,

  1. Perswazja niejawna

Perswazja (łac. persuasio) – sztuka przekonywania kogoś do własnych racji. Perswazja jest [...] metodą oddziaływania, która polega na skłanianiu ludzi do zaakceptowania naszych poglądów i celów na podstawie przekonywania, pozyskiwania ich zainteresowania, zrozumienia i aprobaty naszych zamiarów i racji”. Ukrytą perswazję można uznać za rodzaj manipulacji umysłami innych poprzez zawoalowane sposoby oddziaływania na ich wybory, przekonania, myśli i uczucia. Ukryta perswazja natomiast rodzi pewne wątpliwości co do dobrych intencji osoby przekonującej. Kevin Hogan, z którym często wiąże się termin „ukrytej perswazji”, twierdzi, że jest to „tajna operacja”, zdolność przemawiania do podświadomości innych.

Po pierwsze perswazja jest formą oddziaływania, oddziaływanie to dotyczy rozumu, woli i emocji, czyli posługując się terminologią psychologii społecznej wiąże się ze zmianą postaw. Po drugie perswazja jest w pewnym sensie mniej zniewalająca niż np. propaganda, ponieważ pozostawia przynajmniej teoretyczną możliwość wyboru, co do akceptacji przekonań.

Ukryta perswazja jest to zdolność przemawiania do podświadomości innych. Niestety, owe zdolności wpływania na umysły innych dzieją się pod nieobecność zgody na takie oddziaływania, a nawet w sytuacji, kiedy człowiek chce się bronić przed ukrytą perswazją.

1. Psychospołeczne postawy konsumenckie

Postawa konsumenta — pozytywne lub negatywne ustosunkowanie się konsumenta do

obiektu lub sytuacji oraz gotowość do reagowania w pewien z góry określony sposób

na te obiekty lub sytuacje. Na postawę składają się elementy związane z różnymi rodzajami aktywności człowieka:

λ komponent emocjonalny - emocje i uczucia skojarzone z obiektem.

λ komponent poznawczy - przekonania na temat obiektu.

λ komponent behawioralny - działanie wobec obiektu.

Zachowania konsumenta podczas zakupów są określone przez cztery grupy czynników. Na większość z nich nie ma się wpływu, jednak mimo to należy mieć je na uwadze. Wyróżnia się następujące czynniki determinujące zachowania konsumentów:

• czynniki kulturowe do których zalicza się: kultura, subkultura i społeczność konsumenta,

• czynniki społeczne do których należy przyporządkować: mniejsze grupki społeczne, członków rodziny, status i rolę. Zwrócić tu uwagę należy zwłaszcza na rodzinę, która w sytuacji większych wydatków stanowić będzie grupę decyzyjną, a każdy z członków będzie odgrywać co najmniej jedną z ról: inicjatora, doradcy, decydenta, nabywcy i użytkownika,

• czynniki osobowe na które składają się charakterystyczne cechy indywidualne konsumenta takie jak: wiek oraz związana z nim faza cyklu życia, wykonywany zawód, sytuacja materialna, sposób życia, hobby a także osobowość,

• czynniki psychologiczne, w skład których wchodzą takie elementy jak: motywacja, percepcja, kształcenie się oraz poglądy.

Psychospołeczne – styl życia, motywacje i postawy, hierarchia wartości, normy estetyczne, np. konsumenci preferujący zdrową żywność lub aktywny tryb życia.

1. Podejmowanie decyzji – istota decyzji, procesy decyzyjne, warunki podejmowania decyzji, informacje w procesie decyzyjnym.

Podejmowanie decyzji – proces polegający na zbieraniu i przetwarzaniu informacji o przyszłym działaniu. Proces decyzyjny to określony proces myślowy lub sztuczny który realizuje funkcje podejmowania decyzji. Jego podstawowe składowe to kryteria wyboru i alternatywy.

W szerokim znaczeniu jest to złożony proces, na który składają się: rejestracja i ocena informacji, identyfikacja problemu decyzyjnego i zastosowanie przyjętego kryterium wyboru, określenie i wydanie decyzji (zadania decyzyjnego) oraz rejestracja informacji o jej wykonaniu.

Proces podejmowania decyzji składa się z następujących etapów:

• identyfikacji sytuacji decyzyjnej,

• identyfikacji i zaprojektowania wariantów decyzji,

• oceny zaprojektowanych wariantów i wyboru wariantu racjonalnego,

• stworzenia warunków realizacji decyzji,

• kontroli efektów podjętej decyzji.

Wyróżnia się następujące warunki podejmowania decyzji:

• Stan pewności - Stan, w którym podejmujący decyzję wie, z rozsądnym stopniem pewności, jakie są możliwości i jakie warunki towarzyszą każdej z nich. Sprowadza się to do tego, że menedżer dostrzega wszelkie możliwości i zagrożenia płynące z ewentualnych alternatyw, których w najprostszym przykładzie są dwie

• Stan ryzyka - Stan, w którym dostępność poszczególnych możliwości i związane z każdą z nich potencjalne korzyści i koszty są znane z pewnym szacunkowym prawdopodobieństwem. Ważna staje się tutaj umiejętność przewidywania przez menedżera, potencjalnych wyników działań

• Stan niepewności - Stan, w którym podejmujący decyzję nie zna wszystkich możliwości wyboru, ryzyka związanego z każdą z nich oraz możliwych konsekwencji. Jest to stan, w którym podejmowanych jest większość współczesnych poważnych decyzji. Dynamika życia gospodarczego determinuje menedżerów do decydowania bez znajomości zarówno wszystkich alternatyw, jak też znajomości ryzyka związanego z alternatywami znanymi (tym bardziej z nieznanymi)

1.Co to są lokaty międzybankowe–jaką pełnią funkcję? Wymień ich rodzaje

.

Lokaty międzybankowe są nierozerwalnie związane z transakcjami zawartymi pomiędzy konkretnymi instytucjami finansowymi. Z lokatami międzybankowymi spotykamy się w sytuacji, gdy lokata jednego z nich stanowi depozyt w drugim. Bank musi zapłacić określoną kwotę za depozyt, który przyjmuje. Banki mogą również pożyczać między sobą pieniądze. Dwa pojęcia, ściśle związane z tego typu działaniami to: WIBOR i WIBID. Pierwsze dotyczy sytuacji, kiedy jeden bank pożycza określone sumy drugiemu bankowi, drugie natomiast ma miejsce, kiedy jeden bank przyjmuje od drugiego lokatę.

Rodzaje lokat międzybankowych są uzależnione od czasu trwania poszczególnych lokat. W związku z tym kryterium wyróżniamy następujące rodzaje:

• lokaty jednodniowe, które dzielą się na 3 typy:

a) lokaty overnight (oznaczane jako O/N) – bank pożycza środki, w tym samym dniu, w którym zawarto umowę. Ich zwrot następuje w kolejny dzień, po udzieleniu pożyczki.

b) lokaty tomorrow next (oznaczane jako T/N) – ten typ lokaty pozwala na udzielenie pożyczki środków finansowych następnego dnia, po zawarciu umowy. Pożyczka zwracana jest nazajutrz.

c) lokaty spot next (oznaczane jako S/N) – bank udziela pożyczki w terminie 2 dni od dnia, w którym została zawarta umowa, a jej zwrot następuje nazajutrz.

Pozostałe rodzaje lokat międzybankowych:

• lokaty tygodniowe (SW)

• lokaty dwutygodniowe (2W)

• lokaty miesięczne (1M)

• lokaty sześciomiesięczne (6M)

• lokaty dziewięciomiesięczne (9M)

• lokaty roczne (12M)

Najpopularniejszymi rodzajami lokat międzybankowych są lokaty jednodniowe.

2.Co to są operacje aktywne i pasywne?

Podaj ich przykłady.

• operacja aktywna " wpływa na zmianę struktury aktywów, powoduje zwiększenie jednego składnika aktywów i zmniejszenie drugiego - o tę samą kwotę, ale nie ma wpływu na zmianę sumy wszystkich aktywów, czyli ogólnej sumy bilansowej.

Przykład: gotówkowy zakup materiałów (gotówka, będąca aktywami jednostki gospodarczej, zmniejszyła się na rzecz zwiększenia zapasów materiałów)

• operacja pasywna " zmiana struktury pasywów, przy czym suma bilansowa pozostaje na niezmienionym poziomie.

Przykład: podział zysku na dywidendy dla akcjonariuszy (zysk się zmniejszy, wzrosną zobowiązania z tytułu dywidendy),

3.Zarządzanie ryzykiem bankowym

ryzyko jest to obiektywnie istniejąca możliwość poniesienia straty , szkody , niepowodzenia w wyniku zamierzonych celów działalności banku.
W następstwie podejmowanych decyzji ekonomicznych może nastąpić zmniejszenie potencjalnych zysków , utrata płynności finansowej i kapitału własnego , a w skrajnych przypadkach upadłość banku. Ryzyka nie można wyeliminować , ale można je ograniczać poprzez odpowiednią ochronę ekonomiczną , prawną , organizacyjną i kadrową.

Zarządzanie ryzykiem jest to identyfikacja , mierzenie , sterownie , kontrolowanie ryzyka w celu ograniczenia , a także zabezpieczenia przed skutkami ryzyka.

Ryzyko kredytowe - związane jest przede wszystkim z niebezpieczeństwem niewypłacalności kredytobiorcy. Zagrożenie to na ogół może wynikać z niepowodzenia w realizacji przedsięwzięcia z winy kredytobiorcy lub otoczenia gospodarczego.
- Aktywne ryzyko kredytowe – wiąże się z udzielaniem kredytów i wynika z niepewności zwrotu przez kredytobiorcę w ustalonym terminie przypadających rat kapitałowych i należnych odsetek.
Skalę występowania aktywnego ryzyka kredytowego przedstawia poziom należności nieprawidłowych (w sytuacji nieregularnej) w ogólnej kwocie kredytów bankowych.
Kredyty tzw. niespłacalne wpływają na sztuczne podwyższanie aktywów bankowych.
- Pasywne ryzyko kredytowe – wiąże się z refinansowaniem, to jest pozyskiwaniem przez bank środków na prowadzenie swojej działalności.
Występuje, gdy zmieniają się warunki pozyskiwania przez bank środków, np. następuje zmiana oprocentowania środków obcych, zmiana kursu walut, wcześniejsze wycofanie depozytów niż planowano.
Źródłami finansowania mogą być depozyty klientów lub innych banków, środki otrzymane z banku centralnego, emisja papierów wartościowych.

Ryzyko stopy procentowej – czyli zagrożenie nieosiągnięcia zaplanowanego dochodu netto z oprocentowania wynikającego ze zmiany stopy procentowej. Celem zarządzania stopą procentową jest:
- niedopuszczenie do sytuacji, w której oprocentowanie pasywów przewyższałoby uzyskiwane oprocentowanie aktywów,
- takie wykorzystanie sytuacji rynkowej, żeby różnica oprocentowania na korzyść aktywów była jak największa, przy jak najmniejszym niedopasowaniu aktywów i pasywów wrażliwych na fluktuację stóp procentowych.
Ryzyko stopy procentowej określa się z punktu widzenia możliwości przeszacowania aktywów i pasywów w efekcie zmian stopy procentowej. Ryzyko stopy procentowej powstaje wówczas, gdy w operacjach aktywnych i pasywnych zmiany w oprocentowaniu nie są zsynchronizowane tak pod względem wysokości procentu, jak i terminu. Metoda badania i pomiaru ryzyka stopy % jest m.in. luka niedopasowania. Luka stanowi narzędzie ustalania wielkości niedopasowania (różnicy) między wyceną zapadalnych aktywów a wyceną wymagalnych pasywów wrażliwych na zmiany stopy procentowej w określonym przedziale czasowym.

4.Pojęcie i rodzaje operacji bankowych

Operacje bankowe są to czynności wykonywane przez banki i świadczone usługi bankowe. Z punktu prawa- Operacje bankowe są umową w formie prawnej miedzy bankiem a klientem, w którym bank oferuje usługi, a klient jest ich usługobiorcą.
Operacje bankowe są często wykonywane przy wykorzystaniu rachunku bankowego i maja charakter przeważnie pieniężny.

Rodzaje Operacji Bankowych
Bierne , czynne , pośrednie .

1. z tytułu operacji biernych bank staje się dłużnikiem , ich celem jest dostarczenie bankowi środków niezbędnych do uskutecznienia wypłat , w ich wyniku powstają roszczenia wobec banku , zaliczamy do nich przyjmowanie depozytów , oraz emisje biletów bankowych i bilansu

2. operacje czynne są przeciwieństwem operacji biernych , istota tych operacji jest udzielanie kredytów i pożyczek w różnych formach . Skutkiem operacji czynnych jest powstawanie należności banku

3. operacje pośredniczące polegają na pośrednictwie banku w przepływie środków pieniężnych pomiędzy klientami tego samego bądź różnych banków.

5.Ryzyko płynności i metody jego ograniczania

Ryzyko płynności - ryzyko wystąpienia sytuacji, w której bankowi zabraknie gotówki na dokonanie niespodziewanych wypłat z rachunków depozytowych. Brak płynnych aktywów zazwyczaj wywołuje niedobory funduszy na finansowanie działalności na rynku detalicznym i korporacyjnym lub na finansowanie codziennych operacji finansowych. Przy braku możliwości szybkiego znalezienia dodatkowych kapitałów może dojść do paniki i runu na bank. Najważniejszą funkcją pożyczkodawcy ostatniej instancji jest ochrona banku przed ryzykiem utraty płynności.

• Strategia magazynowania płynności- polega ona na utrzymywaniu w aktywach bilansu odpowiednich rezerw w postaci gotówki i łatwo zbywalnych aktywów dla pokrycia popytu na płynność.

• Strategia zarządzania pożyczoną płynnością- polega na zaciąganiu pożyczek na pokrycie natychmiast wymagalnego popytu na płynność. Bank redukuje w ten sposób koszty magazynowania płynności w aktywach co powoduje, że metoda ta jest tańsza od poprzedniej. W przypadkach jednak niespodziewanego zapotrzebowania na płynność jego pokrycie z zewnątrz może być bardzo kosztowne i ryzykowne.

• Strategia zrównoważonego zarządzania płynnością- łączy ona dwie wyżej wymienione strategie, część środków jest magazynowana, a druga część jest pożyczana, na podstawie wcześniej zawartych umów.

.

6.Charakterystyka systemu gwarantowania depozytów w Polsce.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) – instytucja gwarantująca depozyty polskich banków. Realizuje także działalność pomocową w stosunku do instytucji bankowych zagrożonych upadłością. Powstała na mocy ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym^[1] z dnia 14 grudnia 1994 r.

Zadania:

• Gwarantowanie środków pieniężnych zgromadzonych w bankach objętych obowiązkowym systemem gwarantowania do wysokości określonej ustawą.

• Udzielanie pomocy finansowej bankom, które znalazły się w obliczu utraty wypłacalności oraz wspieranie procesów łączenia się banków zagrożonych z silnymi jednostkami bankowymi.

• Gromadzenie i analizowanie informacji o bankach objętych systemem gwarantowania.

Hierarchia ważności wymienionych zadań ulegała zmianie w zależności od sytuacji w jakiej znajdował się system bankowy. W latach 1995-1996 najistotniejsze było sprawne wypełnianie zobowiązań w stosunku do klientów banków znajdujących się w stanie upadłości. W kolejnych latach na pierwszy plan - przy zachowaniu gotowości Funduszu do realizacji gwarancji - wysunęła się działalność pomocowa nakierowana na likwidowanie przyczyn, które mogłyby doprowadzić do upadłości banku.

7.Kapitał zagraniczny w polskich bankach –jego rola, wady i zalety.

Inwestycje zagraniczne są niezwykle istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój gospodarki. Stwarzają one, bowiem warunki do budowy jednego, światowego rynku, zwiększaniu się gospodarczych współzależności oraz likwidacji barier w przepływie różnych zasobów ekonomicznych. Stały się one również ważniejszym niż handel źródłem dostarczania dóbr i usług na rynku międzynarodowym. Lecz przepływ kapitału niesie również za sobą szereg istotnych problemów niebezpieczeństw. Jednym z nich jest pojawianie się, co jakiś czas regionalnych kryzysów finansowych i nierówny podział korzyści.

https://www.nbp.pl/konferencje/falenty2002/pdf_pl/mgkd.pdf

8.Sposoby określania zdolności kredytowej (jej wady i zalety)

Zdolność kredytowa, czyli zdolność kredytobiorcy do spłaty swoich zobowiązań w wyznaczonym terminie, jest najistotniejszym czynnikiem ocenianym przez bank w trakcie rozpatrywania wniosku kredytowego. Na podstawie zdolności kredytowej instytucje finansowe określają również maksymalną wysokość kwoty na jaką Klient może zaciągnąć kredyt.

Na zdolność kredytową wpływa szereg rozmaitych czynników. Wśród najistotniejszych wyróżnia się oczywiście wysokość naszych średnich, comiesięcznych dochodów brutto oraz wartość naszych zobowiązań. Różnica pomiędzy tymi parametrami określa się mianem dochodów netto, które bank bierze pod uwagę w trakcie wyliczania zdolności kredytowej.

 

Warto jednak zaznaczyć, że oprócz dochodów netto banki biorą pod uwagę także źródło uzyskiwania dochodów (np. umowa o pracę, umowa zlecenie itp.), które w każdym przypadku musi być legalne oraz udokumentowane.

.

9.Formy prawnych zabezpieczeń kredytów.

Do stosowanych obecnie najczęściej form zabezpieczenia kredytów należą:

1. Hipoteka: hipoteka rzecz jasna będzie formą zabezpieczenia kredytów i pożyczek hipotecznych. Warunkiem ich udzielenia jest konieczność wpisu wierzyciela (kredytodawcy) do księgi wieczystej nieruchomości.  Sprawia on, że instytucja finansowa staje się tak zwanym wierzycielem hipotecznym. W przypadku braku spłaty kredytu wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia swoich praw z nieruchomości, czyli finalnie przejąć nieruchomość na poczet spłaty długu. Jeśli jednak zobowiązanie spłacane jest regularnie zgodnie z harmonogramem kredytu, to finalnie hipoteka wygasa wraz z jego całkowitą spłatą.

2. Przewłaszczenie i zastaw: to formy zabezpieczenia najczęściej spotykane obecnie w przypadku tak zwanych kredytów samochodowych, czyli kredytów celowych, które udzielane są na zakup auta. Przy przywłaszczeniu nabyty samochód nie staje się jednak naszą własnością, a formalnie należy do kredytodawcy. Jest on nam jedynie przekazywany w użytkowanie - do dyspozycji do czasu spłaty ostatniej raty kredytu. Taka forma charakterystyczna jest także dla zastawów, jednak w ich przypadku auto wpisane zostanie do rejestru zastawów, a po spłacie kredytu wykreślone z niego.

3. Weksel: w znacznej większości weksel in blanco wykorzystywany jest jako dodatkowe zabezpieczenie kredytu hipotecznego. Jest on dlatego ograniczony czasowo na dany okres kredytowania, np. dwa lata od momentu udzielenia finansowania. Cechą charakterystyczną weksla in blanco jest to, że opatrzony jest on jedynie terminem jego wystawienia. W przypadku braku płatności kolejnych rat zostanie on wypełniony zgodnie z tzw. deklaracja wekslową, czyli dokumentem dołączonym do umowy kredytu. Deklaracja wekslowa określa warunki i sposób uzupełnienia sumy oraz terminu płatności weksla.

4. Ubezpieczenie: ubezpieczenia są obecnie bardzo powszechnymi metodami zabezpieczania właściwie wszystkich rodzajów kredytów. Instytucje finansowe nakładają na kredytobiorców obowiązek czasowego lub stałego zabezpieczenia się od wystąpienia danego czynnika. Może być to zarówno utrata pracy, jak i czasowa niezdolność do jej wykonywania. Kredytodawca zażądać może także ubezpieczenia przedmiotu stanowiącego cel kredytowania – mieszkanie, samochód – lub ubezpieczenia kredytobiorcy na wypadek śmierci. Dla części ubezpieczeń stosowana jest także cesja ewentualnych roszczeń wynikających z polisy ubezpieczeniowej – dla przykładu: jeśli skradzione nam zostanie ubezpieczone auto, które wzięliśmy na kredyt, to cesja polisy ubezpieczeniowej sprawi, że to kredytodawcy wypłacona zostanie kwota ubezpieczenia. Spłaci ona jednocześnie nasze zadłużenie, więc nie będziemy zobowiązani do dalszego regulowania rat kredytu, który otrzymaliśmy na zakup samochodu.

5. Poręczenie: Forma zabezpieczenia kredytu poręczeniem stosowana jest obecnie w przypadku klientów indywidualnych coraz rzadziej. Założeniem poręczenia jest to, że spłata naszego zadłużenia gwarantowana jest przez inna osobę (czasem instytucje), która staje się żyrantem. Żyrant potwierdza, że jest gotowy spłacić zaciągany kredyt w przypadku, gdy kredytodawca zaprzestanie jego spłaty. Zakres odpowiedzialności żyranta opisany być winien w umowie kredytowej, ponieważ może on posiadać różny charakter. Poręczyc

Czytaj oryginalny artykuł na: http://www.czasnafinanse.pl/kredyty/artykuly/zabezpieczenia-kredytow#ixzz3dF02jOBc

10.Funkcje kredytów konsumenckich

Kredyt konsumencki – kredyt udzielany konsumentowi przez kredytodawcę w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, na cele prywatne, tj. nie związane z działalnością gospodarczą i zawodową^[1].

Kredyt konsumencki to kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi.

Kredyt pełni trzy następujące funkcje:

1. emisyjną (polegającą na wprowadzeniu pieniądza do obiegu,

2. stymulacyjną (wykorzystanie instrumentów polityki kredytowej na kierunki rozwoju gospodarczego),

3. dochodową (kredyt zastosowany w produkcji uruchamia mechanizm przyrostu dochodów dzięki rozwinięciu działalności wytwórczej).

Za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności:
1) umowę pożyczki;
2) umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego;
3) umowę o odroczeniu konsumentowi termin spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli konsument jest zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia;
4) umowę o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia;
5) umowę o kredyt odnawialny.

11.Różnice między rachunkowością finansową a rachunkowością zarządczą

.

R. Finansowa / R. Zarządcza

• odbiorcy informacji: zewnętrzni / wewnętrzni

• regulacja: prawna / zupełna dowolność

• charakter informacji: dokładne / szybkie, istotne

• zasady wyceny: koszt historyczny / dowolne

• orientacja informacji: przeszłość / teraźniejszość, przyszłość

• zakres sprawozdań: cała firma / segmenty przedsiębiorstwa

• okresy sprawozdawcze: periodyzacja / dostosowanie do potrzeb

• podejście do problemów: deterministyczne / probabilistyczne

Rachunkowość finansowa

• informacje są przeznaczone głównie na zewnątrz np. dla ochrony interesów inwestorów, podatkowych.

• jest regulowana prawnie przez Kodeks Handlowy, prawo podatkowe, rozporządzenia Kom. Pap. Wart., rozporządzenia Ministra Finansów, Standardy międzynarodowe i krajowe.

• stosuje się jednolitą zasadę wyceny wg wartości nabycia tzw. kosztu historycznego

• zachowuje cechy dokładności, rzetelności, wiarygodności, ciągłości i materiałowości

• główne informacje ex post (po fakcie)

• obowiązuje ścisła periodyzacja : rok finansowy, kwartał, miesiąc

• pomiarem objęte są głównie dane finansowe

• stosuje się podejście deterministyczne

• kontrola – rewizja księgowa, kontrola finansowa zewnętrzna i wewnetrzna

• sprawozdania finansowe mają jednolity format i muszą być ujednolicone a także publikowane

Rachunkowość zarządcza

• informacje głównie przeznaczone dla kierownictwa wewnętrznego firmy

• opiera się na miernikach, relacjach i modelach zweryfikowanych przez rach. tradycyjną lecz ich dobór zależy od preferencji menadzerów

• stosuje równolegle rożne zasady wyceny, tj. także przewidywane koszty odtworzenia i wartości ekonomiczne

• orientuje się na istotność, szybkość i koszt informacji jest nastawiona na cel

• stale zorientowana na przyszłość (np. wariantowe projekcje kosztów i dochodów, przepływów finansowych, ale stasuje także mechanizm sprzężenia zwrotnego), daje informacje do zarządzania przez wyjątki, przez cele i przez ceny tranzakcyjne

• stosuje się podejście probalistyczne i deterministyczne

• kontrola – kierownicza kontrola efektywności i skuteczności na podstawie różnych kryteriów i mierników

• sprawozdania wewnętrzne wg. ośrodków odpowiedzialności za koszty, za zysk, za kontrolowane inwestowanie

Rachunkowość zarządcza jest blisko zawiązana z rachunkiem kosztów. Trudno jest powiedzieć, w którym miejscu kończy się rachunek kosztów, a w którym zaczyna rachunkowość finansowa. Rachunek kosztów zajmuje się pomiarem efektu działalności jednostek organizacyjnych, rentownością produktów i usług. Rachunek kosztów jest podstawą dla rachunkowości zarządczej. Rachunkowość zarządcza dostarcza więcej wiedzy niż rachunek kosztów, gdyż dostarcza informacje dla kadry kierowniczej, a więc rolą pracownika rachunkowości jest zarządzanie informacją. Zebrane i przedstawione informacje powinny pomagać kierownictwu firmy w zarządzaniu operacyjnym a także strategicznym. Aby ten cel osiągnąć działalność rachunkowości zarządczej musi konsultować się z osobami, które będą z tych informacji korzystać, tj. z kierownictwem aby znać potrzeby jakie konkretnie informacje są potrzebne i co one oznaczają.

Celem rachunkowości zarządczej jest zagwarantowanie kierownictwu stałego i terminowego dostarczenia istotnych informacji. Powinien umożliwić kierownictwu natychmiastowe reagowanie na pojawiające się problemy, ponieważ wczesne wykrycie zagrożenia oznacza działanie.

Głównym zadaniem rachunkowości zarządczej jest doradzanie kierownictwu w sprawach związanych z ekonomicznymi skutkami proponowanych decyzji i działaniami alternatywnymi. Rady te powinny podpowiedzieć ca robić gdy nie osiągniemy planowanego poziomu sprzedaży.

Druga część rachunkowości zarządczej zajmuje się przyszłością i przewidywaniem czyli kontrolą budżetową i kosztami standardowymi. Systemy te badają różnice powstające między wynikami osiągniętymi a planowanymi w budżecie lub standardach. Pracownik rachunkowości zarządczej powinien także uczestniczyć w planowaniu strategicznym czyli przy ustalaniu celów firmy i formułowaniu polityki firmy. Proces prognozowania obejmuje także rachunkowość w warunkach niepewności, czyli określonego ryzyka przy zastosowaniu technik statystycznych np. rachunku prawdopodobieństwa.

Rachunkowość obejmuje komunikację. Jeżeli system rachunkowości ma być skuteczny powinien być połączony z dobrym, solidnym i wiarygodnym systemem komunikacji. Komunikacja powinna umożliwić przekazywanie informacji odpowiednio wcześnie i w taki sposób aby kierownicy i ich podwładni mogli się z łatwością zrozumieć i widzieć cel nadrzędny firmy.

Rachunkowość zarządcza powinna być dostatecznie elastyczna, aby szybko reagować na zmiany w otoczeniu, w którym działa firma lub organizacja jeśli zajdzie taka potrzeba. Systemy powinny być poprawne lub modyfikowane, dlatego też komórka rachunkowości zarządczej powinna monitorować otoczenie firmy.

Osoby, które dostarczają informacje z dziedzin rachunkowości zarządczej muszą zrozumieć role jaką odgrywają inne wydziały firmy. Oprócz skutecznej wymiany informacji muszą zapewnić i współpracę i koordynację. Rachunkowość zarządcza może dostarczyć dużo pożytecznej informacji żeby pomóc kierownictwu podejmowanie lepszych decyzji żeby osiągnąć cel w sposób efektywny.

Podstawowym trzonem rachunkowości zarządczej jest rachunek kosztów. Na ogół przyjmuje się, że pojęcie rachunku kosztów dotyczy zasadniczej działalności operacyjnej jednostki i obejmuje swoim zakresem: pomiar kosztów, ich ewidencję, rozliczenie na miejsca powstania kosztów, rodzaje produktów, sporządzanie kalkulacji kosztów jednostkowych oraz opracowanie sprawozdań o kosztach.

Podejmowanie każdej działalności gospodarczej jest związane z ponoszeniem kosztów. Niekontrolowanie ich poziomu w kontekście uzyskanych efektów może zaprzepaścić nadzieje na rentowność podejmowanych działań. Zawsze ludzie biznesu przed podjęciem każdej decyzji gospodarczej przeprowadzają dokładną analizę kalkulacji spodziewanych przychodów w porównaniu do kosztów szacunku, te są na tyle wiarygodne na ile pozwala na to wiedza, doświadczenie, znajomość wybranego obszaru działania.

12.Kryteria klasyfikacji kosztów

Podział kosztów
Koszty ponoszone przez jednostkę gospodarczą w ramach działalności operacyjnej są zróżnicowane i w związku z tym mogą być rozpatrywane z różnych punktów widzenia, które stanowią podstawę ich klasyfikacji. Celem klasyfikacji kosztów powinno być dostarczenie niezbędnych informacji:
- do efektywnego zarządzania jednostką;
- do analizy;
- do podejmowania właściwych decyzji;
- do kontroli;
- dla celów sprawozdawczych (np. GUS);
- do prawidłowego ustalenia podstawy opodatkowania itp.
Koszty działalności jednostki gospodarczej możemy podzielić między innymi według następujących kryteriów:
1) według rodzajów;
2) według struktury wewnętrznej:
3) według miejsc powstawania:

4) według okresu, którego dotyczą:
5) według procesu produkcji:
6) według sposobu odnoszenia na wytwarzane produkty:
7) według związku z osiągniętymi przychodami:
8) według stopnia zależności kosztów od rozmiarów produkcji:

Koszty według rodzajów
Rodzajowy układ kosztów jest bardzo popularny. Poniesione w okresie sprawozdawczym koszty działalności operacyjnej są księgowane na kontach kosztów rodzajowych, ułożonych zgodnie z rachunkiem zysków i strat w wersji porównawczej. Układ rodzajowy kosztów obejmuje zatem następujące pozycje:
- amortyzacja;
- zużycie materiałów i energii;
- usługi obce;
- podatki i opłaty (w tym podatek akcyzowy);
- wynagrodzenia;
- ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia;
- pozostałe koszty rodzajowe.

Koszty według struktury wewnętrznej
Ze względu na strukturę wewnętrzną kosztów wyróżniamy koszty proste i koszty złożone. Koszty proste składają się z jednego rodzaju kosztu, który nie może być rozłożony na części składowe (np. amortyzacja, wynagrodzenia, usługi obce itp.).
Koszty złożone obejmują kilka pozycji kosztów prostych, np. koszty własnych usług transportowych, w skład których wchodzi amortyzacja taboru samochodowego, zużycie paliwa, wynagrodzenia kierowców itp

.

13.Pozaewidencyjne modele rachunku kosztów

Rachunek kosztów może realizować wymienione funkcje jeżeli jest oparty na właściwym systemie rachunku kosztów i wyników czyli oparty na odpowiednim sposobie odwzorowania kosztów prowadzonych procesów gospodarczych. W praktyce przedsiębiorstw działających w gospodarce rynkowej stosowane są różne systemy rachunku kosztów przydatne do celów zarządzania takie jak:

• rachunek kosztów zmiennych

• wielostopniowy i wieloblokowy rachunek oparty na kosztach zmiennych a także u nas rzadko stosowany rachunek kosztów działań ABC

Cechy rachunku kosztów zmiennych:

• koszty całkowite przedsiębiorstwa są dzielone na koszty stałe i koszty zmienne,

• koszty podmiotów wewnętrznych są agregowane również zgodnie z ich charakterem zmienności względem stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych,

• produkty finalne, półfabrykaty i produkcja niezakończona są wyceniane tylko w kosztach zmiennych wytworzenia,

• produkty sprzedane są wyceniane w koszcie zmiennym sprzedanych produktów,

• grupowane dla podmiotów wewnętrznych koszty stałe tworzą łączną sumę kosztów okresu.

W rachunku kosztów zmiennych wszystkie koszty przedsiębiorstwa najczęściej odzwierciedlane są w ujęciu rodzajowym (rachunek kosztów rodzajowych), podmiotowym (podmiotowy rachunek kosztów) i przedmiotowym (rachunek kosztów nośników).

Zalety i wady

Do zalet rachunku kosztów zmiennych możemy zaliczyć:

• generowanie informacji potrzebnych w procesie podejmowania decyzji, zwłaszcza w krótkim okresie,

• wyeliminowanie wpływu poziomu zapasów na wynik finansowy,

• uproszczenie oceny efektywności wyników osiąganych przez różne jednostki wewnętrzne z punktu widzenia zysku i marży pokrycia,

• odzwierciedlenie wpływu zmian stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych na poziom kosztów,

• ułatwienie podejmowania decyzji, które pozwalają na dostosowanie się przedsiębiorstwa do zmian rynkowych, kontrolę procesu tworzenia się kosztów w przedsiębiorstwie, a zwłaszcza wielkość i strukturę kosztów stałych, które są w dużym stopniu zależne od posiadanego potencjału produkcyjnego.

Do wad tego modelu można zaliczyć:

• niedostosowanie do zasady współmierności kosztów i przychodów wymaganej w rachunkowości finansowej,

• praktyczne problemy z obiektywnym podziałem kosztów całkowitych na stałe i zmienne, utrudnione możliwości zastosowania w procesie podejmowania decyzji długookresowych.

Wstęp

Rachunek kosztów działań (ABC) dostarcza informacje o rentowności klientów, kanałów dystrybucji, rynków i produktów niezbędne do podejmowania decyzji, planowania i kontroli.

 

Najważniejsze korzyści

Najważniejsze korzyści z zastosowania rachunku kosztów działań:

• obliczenie rzeczywistej rentowności produktów, klientów, rynków i kanałów dystrybucji,

• określenie kosztów niewykorzystanych zasobów i działań,

• mierzenie i śledzenie kosztów procesów realizowanych w przedsiębiorstwie.

14.Wykładnia prawa podatkowego

Prawo podatkowe – ogół przepisów regulujących zasady powstawania, ustalania oraz wygasania zobowiązań podatkowych oraz obowiązki podatników, płatników i inkasentów poszczególnych podatków. Prawo podatkowe stanowi także o obowiązujących procedurach, które winny być przestrzegane przez organy podatkowe oraz strony w trakcie postępowania podatkowego i wykonywania innych czynności zmierzających do ustalenia prawidłowej wysokości zobowiązania podatkowego i skutecznego poboru podatku.

Prawo podatkowe jest jedną z podgałęzi prawa finansowego, przez część przedstawicieli doktryny prawa uważana za odrębny dział.

.

15.Konstrukcja podatku

Zagadnienie konstrukcji podatków (struktury podatków) jest związane z przestrzeganiem reguł tworzenia racjonalnego prawa podatkowego. Reguły te decydują o skuteczności opodatkowania.

Konstrukcja każdego podatku zawiera elementy, które ulegają zmianom i różnią się w poszczególnych podatkach. Innymi słowy: Elementy konstrukcji podatku (określane również jako zmienne elementy podatku lub techniczne elementy podatku) pozwalają na odróżnianie jednych podatków od drugich i zalicza się do nich:

- podmiot podatku, który stanowią obydwie strony stosunku podatkowego, a więc zarówno podmiot czynny (czyli uprawniony do nakładania podatku, np. państwo, samorząd terytorialny, organizacje międzynarodowe, jeśli państwa członkowskie wyposażą je w uprawnienia do pobierania podatków na rzecz tych organizacji) oraz podmiot bierny (czyli osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna, która nie posiada osobowości prawnej),

- przedmiot podatku, którym jest określona sytuacja faktyczna lub prawna, z której zaistnieniem przepisy prawa wiążą obowiązek zapłaty podatku przez osoby znajdujące się w takiej sytuacji (przykładem sytuacji faktycznej jest posiadanie nieruchomości, osiągnięcie dochodu z prowadzonej działalności gospodarczej, natomiast przykładem sytuacji prawnej jest stanie się właścicielem środka trwałego np. nieruchomości lub otrzymanie darowizny; upraszczając: przedmiotem podatku są zjawiska, z którymi łączy się obowiązek opłacenia podatku, czyli zjawiska wywołujące obowiązek podatkowy; o przedmiocie podatku informuje najczęściej nazwa podatku, np. podatek od nieruchomości, podatek od spadków i darowizn, podatek dochodowy),

- stawki podatkowe są stosunkiem wysokości podatku do podstawy opodatkowania i informują one podmiot podatku, jaka część jego dochodów zostanie przejęta przez państwo; innymi słowy: stawki podatkowe są liczbami, które w powiązaniu z podstawą ich opodatkowania pozwalają określić wysokość podatków; wśród stawek podatkowych wyróżnia się: stawkę kwotową (ilość jednostek pieniężnych, jaką należy zapłacić od jednostki podstawy obliczenia podatku), stawkę procentową (wyrażona w procentach relacja pomiędzy wielkością świadczenia podatkowego, a wielkością podstawy obliczenia podatku), stawkę ryczałtową (przy jej zastosowaniu wysokość zapłaconego podatku może być niezależna od podstawy opodatkowania lub podstawa opodatkowania dla konkretnego podatku będzie określona odmiennie niż dla potrzeb stosowania stawki procentowej); inny podział stawek podatkowych wyróżnia: stawki proporcjonalne (charakteryzuje je stały stosunek do podstawy opodatkowania), stawki progresywne, inaczej zmienne (charakteryzują się tym, że ich tempo wzrostu jest szybsze od tempa wzrostu podstawy opodatkowania, czyli im wyższa podstawa opodatkowania, tym wyższa stawka), stawki regresywne (charakteryzują się tym, że stawka podatku maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania), stawki degresywne (charakteryzują się tym, że są kombinacją stawki progresywnej i proporcjonalnej, zatem stawka podatkowa rośnie do jakiegoś pułapu, a następnie staje się ona stawka proporcjonalną),

- skale podatkowe są zbiorem stawek podatkowych mogących stanowić kombinacje zarówno stawek procentowych, jak i kwotowych; wyróżnia się skale podatkowe stałe (występują, gdy stawka podatkowa jest jednakowa dla każdej podstawy opodatkowania; w przypadku stawki kwotowej ciężar podatku będzie relatywnie malał wraz ze wzrostem osiąganych dochodów, np. w karcie podatkowej, natomiast przy stałej stawce procentowej relatywny ciężar podatku będzie stały, np. w podatku dochodowym od osób prawnych) i skale podatkowe zmienne (występują, gdy stawki podatkowe zmieniają się wraz ze zmianą wysokości podstawy opodatkowania; wśród nich wyróżnia się skalę progresywną – w skali takiej wielkość podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania; skalę degresywną- stanowi połączenie skali progresywnej i skali stałej, bowiem przy skali degresywnej wielkości podatków początkowo rosną w sposób progresywny, a po osiągnięciu pewnej wielkości rosną w sposób stały;  skalę regresywną – występuje, kiedy stawka podatkowa maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania; jest ona bardzo rzadko stosowana w Polsce obecnie nie występuje),

- podstawa opodatkowania jest przedmiotem podatku ujętym ilościowo lub wartościowo i służy ona określeniu wysokości podatku (wartościowo wyrażoną podstawą podatku jest określony w złotych obrót, dochód i majątek, natomiast ilościowa podstawa podatku może być określona w: sztukach, według długości, powierzchni lub wagi),

- źródło opodatkowania to akt prawny regulujący przepisy podatkowe (przykładowo w polskim systemie podatkowym, zgodnie z Konstytucją RP, nakładanie podatków następuje tylko w drodze ustawy),

- zwolnienia podatkowe polegają na ograniczeniu przedmiotowego lub podmiotowego zakresu opodatkowania, tj. oznaczają one, że pewne sytuacje, objęte co do zasady opodatkowaniem, są z tego opodatkowania wyłączone(zwolnienia podatkowe występują w postaci zwolnień przedmiotowych ustanowionych ze względu na określone cechy przedmiotu podatku, zwolnień podmiotowych ustanowionych ze względu na określone cechy potencjalnego podatnika oraz zwolnień przedmiotowo-podmiotowych); innymi słowy: w zwolnieniach podatkowych chodzi o całkowite lub częściowe pominięcie dochodów, przychodów lub majątku uzyskiwanego z niektórych źródeł przy ustalaniu podstawy opodatkowania,

- wyłączenia podatkowe są wyrazem braku zainteresowania prawodawcy podatkowego określonymi kategoriami stanów faktycznych lub prawnych i zalicza się do nich: ulgi podatkowe polegające na zmniejszeniu wysokości podatku i mogą występować w postaci zmniejszenia podstawy opodatkowania lub bezpośredniego zmniejszenia ustalonej kwoty podatku, przy czym każde z przedstawionych rozwiązań powoduje obniżenie wielkości podatku,

- zwyżki podatkowe (występują, gdy dany podmiot płaci wyższy podatek niż to wynika z powszechnie obowiązujących zasad; innymi słowy: zwyżki podatkowe powodują zwiększenie obciążeń z tytułu podatków; stosuje się je obecnie bardzo rzadko, bowiem mają one charakter represyjny).

Przedstawione powyżej elementy podatków umożliwiają zróżnicowanie ich konstrukcji. Jednak, należy pamiętać o tym, że nadmierne wykorzystywanie niektórych elementów takich jak np. rodzaje stawek podatkowych, komplikuje system podatkowy oraz wpływa negatywnie na realizację nadrzędnego celu podatku, jakim jest cel podatkowy.

.

16.Zasady podatkowe

Zasady podatkowe – zestaw zaleceń formułowanych przez teorię ekonomii i finansów pod adresem państwa, tzn. parlamentu, rządu, partii politycznych itp. Wykształciły się one na skutek historycznego rozwoju państwa, budżetu i podatków.

Pierwsze zasady podatkowe zostały stworzone przez Adama Smitha, a w ich skład wchodziły cztery podstawowe kanony: równość, pewność, dogodność, taniość.

W XIX w. zasady podatkowe zostały rozszerzone i uporządkowane przez Adolpha Wagnera i od tamtej pory nie uległy one większym zmianom.

Przegląd zasad podatkowych

Do zasad podatkowych należą:

a) zasady fiskalne:

• wydajność – według tej zasady państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa i władz samorządowych;

• elastyczność – podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne;

• stałość – mówi o konieczności unikania wprowadzania nowych podatków i zmian w podatkach już istniejących;

b) zasady ekonomiczne:

• nienaruszalność majątku podatników – wysokość podatku nie może zmniejszać majątku podatnika. Podatek powinien być pokrywany z dochodów bieżących;

c) zasady sprawiedliwości:

• powszechność – ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, tj. każdy obywatel, przedsiębiorca itp. powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego;

• równość – ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników;

• zdolność dochodowa – wedle tej zasady, każdy podatnik osiągający taki sam dochód, powinien poświęcić na rzecz państwa identyczną korzyść;

d) zasady techniczne:

• pewność – podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa. Oprócz tego każdy podatnik powinien być poinformowany o wysokości podatku, który jest zobowiązany zapłacić;

• dogodność – pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, a także cykl i charakter jego działalności;

• taniość – koszty realizowania podatków nie mogą nadmiernie uszczuplać dochodów państwa.

.

17.Zobowiązania podatkowe

Zobowiązanie podatkowe - wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego (art. 5 ordynacji podatkowej). Zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego obowiązku (dotyczy to np. podatku dochodowego, VAT, od czynności cywilnoprawnych) lub z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania (dotyczy to np. podatku od spadków i darowizn, dochodowego z działów specjalnych produkcji rolnej, karty podatkowej) (art. 21 ordynacji podatkowej). Zobowiązanie podatkowe jest stosunkiem zobowiązaniowym powstałym wyłącznie na gruncie przepisów prawa podatkowego, odmiennie kształtowanym od zobowiązań cywilnych, mimo występowania istotnych podobieństw. Określenie konkretnego momentu powstania zobowiązania podatkowego, z dokładnością co do dnia, ma zasadnicze znaczenie przy ustalaniu odpowiedzialności podatkowej osób trzecich. Z uwagi na nieostrość zapisu ustawowego, w przypadku powstawania zobowiązania podatkowego z mocy prawa, istnieją rozbieżne poglądy w sprawie ustalenia momentu powstania tego zobowiązania.

Podstawową formą realizacji zobowiązania podatkowego jest zapłata podatku przez podatnika. Zobowiązanie podatkowe wówczas wygasa. Za termin dokonania zapłaty podatku uważa się przy zapłacie gotówką dzień wpłacenia kwoty podatku w kasie organu podatkowego lub na rachunek tego organu w banku, w placówce pocztowej, w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta. W tzw. obrocie bezgotówkowym terminem zapłaty podatku jest dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika lub rachunku podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej na podstawie polecenia przelewu. Oznacza to, iż ustalając moment zapłaty podatku bierze się pod uwagę dzień wykonania dyspozycji przelewu pieniędzy na rachunek organu podatkowego przez bank, a nie dzień złożenia w banku stosownej dyspozycji , ani dzień wpływu tych środków na rachunek organu.

.

18.Strona dochodowa budżetu państwa.

Dochody budżetu państwa – środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych.

Jednak nie wszystkie środki, które są pobierane przez państwo i wpływające na rachunki budżetu państwa są dochodami budżetowymi. Warto podkreślić, iż do dochodów budżetowych nie zalicza się także wpływów z prywatyzacji majątku skarbu państwa. Zalicza się je natomiast do przychodów budżetu, które mogą służyć na finansowanie deficytu budżetowego lub mogą być przeznaczone na inne cele. Obok wpływów z prywatyzacji do przychodów zaliczyć można również przychody jednostek organizacyjnych (np. zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, czy funduszy celowych) i zaliczanych do sektora finansów publicznych osób prawnych prowadzących odpłatną działalność, jak np. szkoły wyższe.

Szerszy i bardziej szczegółowy podział dochodów budżetowych prezentuje art. 111 ustawy o finansach publicznych, gdzie do dochodów budżetu państwa zalicza się przede wszystkim następujące pozycje:

• Podatki i opłaty, które na mocy odrębnych ustaw nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, funduszów celowych oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych;

• cła;

• wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;

• dywidendy;

• wpłaty z zysku Narodowego Banku Centralnego;

• wpłaty z nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;

• dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

• dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnych charakterze składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

• odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

• odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;

• odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;

• grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile na mocy odrębnych przepisów nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;

• spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;

• inne dochody publiczne.

19.Istota dochodów publicznych

Dochód publiczny – dochód uzyskany przez państwo i samorządy.

Wśród dochodów publicznych można wyróżnić:

• daniny publiczne - podatek, akcyza i cło to przykłady daniny publicznej. Są nakładane obowiązkowo i podmiot nie otrzymuje w zamian żadnej korzyści;

• dochody publiczne z majątku i praw majątkowych – rezultat zaangażowania majątku Skarbu Państwa w procesy gospodarcze;

• pozostałe dochody – opłaty i składki na fundusze publiczne.

.

20.Istota i zakres kontroli skarbowej

Kontrola skarbowa – zespół instytucji prawnych, które zostały powołane w celu ochrony interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa, zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa lub też państwowych funduszy celowych oraz badania zgodności z prawem gospodarowania mieniem innych państwowych osób prawnych^[1]. Kontrola skarbowa jest rodzajem kontroli państwowej i kontroli finansowej. Zgodnie z opiniami z literatury przedmiotu jest pojęciem niedookreślonym. Może występować jako postępowanie przygotowawcze, opracowanie operacyjne, czy jako postępowanie podatkowe^[2]. Kontrola skarbowa została utworzona ustawą o kontroli skarbowej z 28 września 1991.

• Minister właściwy ds. finansów publicznych (obecnie Minister Finansów matuesz szczurek)

Pełni funkcję naczelnego organu kontroli skarbowej. W jego gestii pozostają sprawy: wnioskowania do Prezesa Rady Ministrów o powołanie lub odwołanie Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, powoływania i odwoływania dyrektorów urzędów kontroli skarbowej, ujawniania na wniosek Prezesa Sądu Najwyższego danych o tajnych współpracownikach kontroli skarbowej.

• Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej

• Dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej

Do zakresu kontroli skarbowej należy:

• kontrola rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków stanowiących dochód budżetu państwa, a także innych należności pieniężnych budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych,

• ujawnianie i kontrola niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, a także dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów,

• kontrola źródeł pochodzenia majątku, w przypadku niezgłoszenia do opodatkowania działalności gospodarczej, a także dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów,

• kontrola celowości i zgodności z prawem gospodarowania środkami publicznymi oraz środkami pochodzącymi z Unii Europejskiej i międzynarodowych instytucji finansowych, podlegającymi zwrotowi,

• kontrola wywiązywania się z warunków finansowania pomocy ze środków, o których mowa w punkcie 4,

• certyfikacja i wydawanie deklaracji zamknięcia pomocy finansowej ze środków pochodzących z Unii Europejskiej,

• badanie celowości w czasie podejmowania decyzji i zgodności z prawem wykorzystania i rozporządzania mieniem państwowym, a w szczególności ujawnianie niedoborów, a także innych szkód w tym mieniu,

• badanie wykorzystania mienia otrzymanego od Skarbu Państwa w celu realizacji zadań publicznych oraz prawidłowości prywatyzacji mienia Skarbu Państwa,

• kontrola rzetelności wypełniania zobowiązań wynikających z udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji,

• kontrola zgodności wykorzystania środków, których spłatę poręczył lub gwarantował Skarb Państwa, z ich przeznaczeniem,

• kontrola zgodności z prawem przywozu towarów dopuszczonych do obrotu na polskim obszarze celnym lub mających inne przeznaczenie celne oraz wywozu towarów za granicę, a także kontrola i ujawnianie towarów nielegalnie wprowadzonych na polski obszar celny,

• ujawnianie składników majątkowych podmiotów zobowiązanych do uiszczenia należności publicznych lub podejrzanych o czyny zagrożone karą grzywny lub karami pieniężnymi, w celu zapewnienia skuteczności poboru tych należności oraz wykonania orzeczeń lub mandatów karnych,

• kontrola oświadczeń o stanie majątkowym osób - obowiązanych do ich składania - zatrudnionych lub pełniących służbę w jednostkach organizacyjnych administracji celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, w tym w urzędzie obsługującym tego ministra,

• kontrola resortowa jednostek organizacyjnych administracji celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, w tym urzędu obsługującego tego ministra,

• badanie przestrzegania przez rezydentów i nierezydentów ograniczeń i obowiązków określonych w przepisach prawa dewizowego oraz warunków udzielonych na ich podstawie zezwoleń, zezwoleń dewizowych i zezwoleń na prowadzenie działalności kantorowej,

• prowadzenie działalności analitycznej i prognostycznej w odniesieniu do negatywnych zjawisk występujących w obszarze właściwości kontroli skarbowej oraz przedstawianie w tym zakresie informacji i analiz organom administracji rządowej.