KNS jako dyscyplina naukowa: definicja, przedmiot, cel.
Cel:
-stworzenie wzoru społ-prawnego, zgodnego z nauką Nowego Testamentu, rozwijany od narodzenia Chrystusa do chwili obecnej.
Definicja KNSu znajduje się w encyklice Piusa XI „Quadragesimo anno” 15 V 1931 r.
- rozszerzenie encykliki Leona XIII (1891 r.) „Rerum novarum”
- wspierała interwencje państwa, mające charakter mediacji w konfliktach pracowników z kierownictwem i wprowadziła koncepcję pomocniczości do myśli katolickiej
- obrona własności prywatnej i prawo do negocjacji zbiorowych; ślepe prawa ekonomiczne nie stworzą sprawiedliwego społeczeństwa
Wyjaśnienie pojęcia KNS:
Katolicka - nie w sensie powszechnym, odnosi się do Kościoła jako instytucji; odwołuje się do:
- godności człowieka
- solidarności
- dobra wspólnego
Ma charakter uniwersalny (powszechny). Zasady:
wszędzie, zawsze, każdy
KNS narodził się w Niemczech w 1891 r.
- jest to nauka normatywna (odwołuje się do norm, przepisów, praw)
-zajmuje się bytem społecznym(rzeczywistością społeczną) - jest wiedzą o społeczeństwie
Byt społeczny: zakresy, charakterystyka.
Byt społeczny - to rzeczywistość społeczna, którą można podzielić na 5 zakresów:
gospodarka (ekonomia)- ogarnia ludzkie relacje związane z podziałem dóbr
polityka - (prawo, ustrój, sądownictwo); charakter organizacji, potrzeba tworzenia organizacji (imperium, demokracja itp.)
rodzina - prokreacja; miejsce spotkania mężczyzny i kobiety, bycie razem daje im szczęście, to jest ich celem, później potomstwo
religia - człowiek jest istotą transcendentalną, ma wyobrażenie, że istnieje rzeczywistość, której racjonalnie, logicznie nie potrafi poznać. Każda kultura miała religię bo odczuwała potrzebę jej posiadania
nauka i technika - potrzeba poznawania i rozwoju, prawo do wyrażania siebie
KNS zajmuje się badaniem instytucji, które rodzą się na gruncie 5 zakresów. Każdy zakres ma formę instytucjonalną.
KNS zajmuje się badaniem bytu społecznego, instytucji społ. określając je jako sprawiedliwe i niesprawiedliwe: (sprawiedliwe-gdy służą integralnemu rozwojowi osoby; niesprawiedliwe-gdy wykluczaja rozwoj integralny- narusza godność człowieka
-nie jest nauką opisującą, empiryczną
-jest nauką preskryptywną - nie zajmuje się opisem ale szuka norm, prawideł, modeli etc dla pewnych zjawisk
KNS:
-wierzy, że społeczeństwo jest rzeczywiste, w które wpisany jest określony sens, człowiek się spełnia
-stawia przed ludźmi zadania by widzieli sens życia ludzkiego; człowiek jest celem a nie środkiem. Sens - poszanowanie godności człowieka
-szuka sposobu by społ znalazło środki aby zaspokoić swoje potrzeby w 5 zakresach. Zakresy te są kształtowane - to od nas zależy jak będziemy kształtować potrzeby.
-nauka uprawiana na obszarze Kościoła katolickiego
Metoda JOC w KNS.
Metoda JOC (żoku) - opracowana w 1924 r. w Belgii przez ks. Józefa Cardijn, który zorganizował chrześcijańskie związki młodzieży. Metoda ta składa się z 3 etapów (kroków):
Widzieć - poznać, opisać, zdiagnozować problem, nauki diagnozujące;
Oceniać - perspektywa etyczna, normatywna, prawo;
Działać - rozwiązanie problemu, ważna teoria działania.
W 1961 r. Jan XXIII uznał tą metodę jako oficjalną metodę działania KNS-u. Należy: Nauczyć się widzieć potrzeby swojego środowiska, odpowiednio je ocenić w świetle Ewangelii i nauczania Kościoła i konsekwentnie podjąć takie działania. „najpierw bada się jaki jest rzeczywisty stan rzeczy, następnie dokonuje się wnikliwej oceny tego stanu w świetle wspomnianych zasad, a wreszcie ustala się, co można i należy uczynić, by podane zasady wprowadzić w życie odpowiednio do okoliczności miejsca i czasu";
Źródła KNS
Źródła KNS-u dzielimy na:
- dalsze (materialne):
- odwieczne prawo Boże (LEX ETERNA)- jest źródłem moralności ludzkiej; jest ono rozumną wolą Boga nakazującą trzymanie porządku naturalnego, a zakazującą jego przekroczenie:
- prawo naturalne - Boski porządek rzeczy zawarty w ludzkim umyśle:
- zasady pierwsze (prima principia) - oczywiste dla wszystkich ludzi
- zasady dalsze (secundo principia) - wyprowadzone z zasad pierwszych, które znajdują swój wyraz w tradycji poszczególnych narodów, np. prawo do własności prywatnej, hierarchia władzy
- prawo objawione - prawo, które zostało objawione przez Boga, znajduje się w Biblii i tradycji Kościoła Katolickiego
- prawo pozytywne (stanowione przez człowieka) - KNS korzysta z danych dostarczonych przez nauki pozytywne
- bliższe (formalne):
- oficjalna nauka Kościoła
- Kodeks Prawa Kanonicznego
- Zbiory przepisów
- encykliki społeczne
- listy Episkopatu
- breve
- atchortacje
- wystąpienia publiczne
- dorobek uczonych katolickich
- dokumenty soborowe
Oświecenie i transformacje społeczne.
Oświecenie - jest to ciąg wydarzeń, które zapoczątkowane są od Kolumba.
Następuje zwrot w zakresie bytu społecznego:
-mają swój czas
-są od siebie niezależne.
Podziały bytu społecznego są odrębne ale czasem zachodzą na siebie.
Oświecenie w każdym swym okresie miało swoje znaczenia:
-odkrycie Ameryki; teoria Kopernika - zmiana teorii na świecie => światopogląd
-tezy Lutra => religia
-Kartezjusz - myślę więc jestem; => poznanie
-maszyna parowa, prąd, silnik spalinowy => nauka i technika
-rewolucja przemysłowa => gospodarka
-rewolucja francuska => polityka i prawo.
Popularne idee:
-prawo człowiek nowożytnego
-liberalizm polityczny
-liberalizm kulturowy
Mieszczaństwo przekształciło się w burżuazję. Upadająca teologia Kościoła rujnowała cały ład obowiązujący w Kościele.
Elity europejskie zaczęły tworzyć relacje na zasadzie romantyzmu. Hasła głoszone powracały do tego co było przed oświeceniem czyli tradycji.
Transformacje; Teoria 4 rewolucji oświecenia;
Rewolucja scjentystyczna - (naukowa)
Rewolucja religijna
Rewolucja industrialna (przemysłowa, gospodarcza)
Rewolucja polityczna
Historyczny kontekst KNS: opcje ultramontańska i liberalna.
Sytuacja Kościoła w XIX.:
- ewolucja Francuska osłabiła pozycję Kościoła. Kościołom została odebrana znaczna część posiadanych dóbr, więc przestały być w stanie finansować klasztory, szkoły, szpitale. W Rzymie zaczęła się łamać kwestia administracji. Miało to wpływ na duchowieństwo i jego pozycję; brakowało powołań.
- zostały popularyzowane idee oświeceniowe, które leżały u podstaw Rewolucji Francuskiej, np. liberalizacja kulturowa i polityczna; uderzało to w strukturę Kościoła -> bogate mieszczaństwo przekształciło się w burżuazję
- bezpośrednim skutkiem Kongresu Wiedeńskiego była możliwość rozkwitu Kościoła
- Max Weber: świat pogrążony w iluzji (entchanted), wyzwolony z niej (disentchanted)
- Charles Taylor: świat jest mitem
- polaryzacja Kościoła:
- ULTRAMONTANIE (łac. ultramontes - za górami) (pojawia się we Francji) - popierali papieża i państwo kościelne; opcja tych, którzy byli wierni papieżowi
- jednoznacznie i negatywnie określali Rewolucję Francuską i jej następstwa: prześladowania Kościoła, dechrystianizacja, wielkie zagrożenia dla papieża i państwa kościelnego
- opowiadali się za taką władzą Kościoła, która byłaby antymodernistyczna, silnie zhierarchizowana i zuniformizowana (np. język łaciński), kiedy to pojawiają się ustawowe pojęcia władzy nad Kościołem jak galicjanizm (Francja) i józefinizm (Austria)
- odwołanie się do tomizmu, podstawy odnowy teologicznej
- wypracowanie w Kościele spójnego systemu filozoficzno - teologicznego i określenie na nowo katolicyzmu
- powrót do jednolizmu i społeczeństwa stanowego ->Kościół miałby być monolitem prawnym
* Leon XIII „Eternit patris”- wzmocnienie opcji ultramontańskiej
- LIBERAŁOWIE - twierdzili, że ludzie sami powinni określać społeczeństwo
- Kościół powinien być bardziej otwarty na współczesne problemy
- bliski oświeceniowej idei; kulturowy i polityczny liberalizm
- krytyka zasadność państwa kościelnego
- otwartość wobec ideałów oświeceniowych (Kant, Kartezjusz
- chcieli więcej władzy lokalnym kościołom, jednak nie negowali funkcji papieża jako największego autorytetu
- chcieli ujednolicić formy, np. liturgii Kościoła
* przez 130 lat trwała opcja ultramontańska związana z dominacją ultramonatów; nowe odkrycia w wielu różnych dziedzinach; ultramontanizm uważany jest za hamujący rozwój Kościoła
* 1963 - encyklika „Pacem in terris” - papież Jan XXIII formułuje pierwszy dekalog praw człowieka
Kwestia społeczna w XIX w.: przyczyny, charakterystyka.
Stworzyła ona konkret dla Rerum Novarum i KNS-u. Nastąpił wzrost demograficzny, pojawiło się więcej ludności w XIX w. ludność emigrowała z wiosek do miast, ludzie szukali pracy w miastach, ludzie stali się wolnymi ale nie byli przygotowani dl wolności, popadli w proletariat - brak pewności egzystencjalnej - dzisiaj żyje ale nie wiem czy jutro będę żył; Rewolucjami chciano wprowadzić ład i porządek społeczny. Stało się inaczej. Powstał chaos i nieporozumienie między różnymi grupami społ. Wynikiem tego było powstanie PROLETARIATU - warstwy społecznej, nędzy egzystencjalnej, ludzi bez środków do życia, przez to o obniżonej moralności i godności. zniesienie poddaństwa, nowy podział w społeczeństwie: 2 grupy społ. Praca i kapitał, przeobrażenie rolnictwa, cechy rzemieślnicze; polityka społeczna wypracowała system feudalny - nikt nie może powiedzieć o sobie, że jest wolny, wszyscy byli poddani komuś; system feudalny nakładał na wszystkich obowiązki, implikował zależność, prolektorat symetryczny, poddani zostali uwolnienie, skończył się prolektorat;
Kwestia robotnicza: przyczyny, charakterystyka.
Karol Marks zaczął organizować rewolucję robotniczą, aby państwo zaczęło interesować się robotnikami - początek polityki społecznej; warunki pracy : hałas, rygorystyczna dyscyplina pracy, generowanie konfliktów autorytarnych, ryzyko wahań koninkturalnych - brak należytej płacy;
Wiek XIX - Pojawił się rynek pracy (krytykowany przez Marksa)-spotkanie popytu i podażu. Jeśli popyt jest większy niż podaż ceny rosną. Aby temu zapobiegać należy starać się o pewną symetrię. Ludzie „sprzedawali swoją pracę”. Sytuacja przedsiębiorcy i zwykłego pracownika nie była równa. Przedsiębiorca chce pomnażać kapitał dla coraz większego zysku, robotnik chce pracować by móc żyć. Błąd kapitalizmu polegał na tym, że na rynku było znacznie więcej chętnych do pracy niż samej pracy, co wzbudzało duże niezadowolenie społeczne. Rynek rozstrzygał o życiu.
W latach 60-tych:
- czas pracy wynosił 78h/tydzień
-rygorystyczna dyscyplina pracy
- duże zanieczyszczenie środowiska
-brak sanitariów
-dochodziło do uszkodzeń ciała, utraty życia w czasie pracy
- częste epidemie
-pijaństwo, rozwiązłość wśród robotników
-niska płaca
KNS powstaje wówczas gdy kwestia robotnicza rośnie, moralność woła o pomoc. Kościół wychodził naprzeciw; starał się m.in. o edukację dla dzieci robotników.
Prekursorzy KNS w XIX w.
Ks. Lamennais jest przykładem niesienia przez liberalizm pozytywnych zmian. Jego tezy były potępiane przez Piusa IX w kilku encyklikach ale sobór watykański potwierdził to co on mówił. Początkowo stał na stanowisku ultramontańskim ale po obserwacjach biedy widział jego wady. W 1829 zaczął opowiadać się za wprowadzeniem impulsu, otwierać ultramontanizm na ludzi. Próbował stworzyć dobry grunt dla zdrowego liberalizmu. Opowiadał się za demokracją, prawami społecznymi i oświeceniową ideą praw człowieka. Wydawał czasopismo „L'avenio” motto - „Bóg i wolność”. Stolica apostolska odrzuciła jego program w encyklice „Miviari vos” w 1832 ale nie podano jego nazwiska tylko jego tezy skrytykowano (były zbyt radykalne jak na tamte czasy). Ksiądz nie przyjął tej encykliki i nadal głosił tezy dlatego w kolejne encyklice „Sinqulari ?” 1834 Grzegorz XVI odrzucił jego program i Lamennais zerwał z Kościołem.
Odrzucenie Lamennaisa = odrzucenie liberalizmu.
Pozostały 2 opcje:
1 - społeczno romantyczny konserwatyzm
2 - neoscholastyka.
Jedno i drugie cechowała chęć przywrócenia równowagi, która była przed transformacją oświeceniową.
Ojcem społeczno romantycznego konserwatyzmu był Vogelsang, chciał przywrócić to co było przed oświeceniem; chciał zbudować system społecznej momarchii. Monarchia społeczna ma integrowac społeczeństwo na nowo.
Krytykowano zanik solidaryzmu społecznego, zniesienie poddaństwa i systemu cechowego, apostulował przebudowę struktury społecznej. Romantycy postulali zaprowadzenie społecznej „organizacji” w której wyodrębnione by były grupy społeczne; monarchię społeczną która będzie integrować społeczeństwo na nowo.
- Wilhelm Emanuel von Kettler - przyjaciel ubogich, biskup Hanz; konieczność zajęcia się sprawami społecznymi
- Adolf Kaping - poświęcił się pracy z młodzieżą proletariatu
Maritain (rodzaje humanizmów, rozróżnienie osoby i indywiduum, personalizm, kształt nowej społeczności - charakter korporacyjno-wspólnotowy, „arystokracja pracy”, pluralizm, teizm, demokracja personalistyczna, redystrybucyjne dobro wspólne, elementy tomistyczne),
Mounier (pojęcie osoby i indywiduum, krytyka liberalizmu, faszyzmu, marksizmu, kapitalizmu i mechanicystycznej demokracji, cywilizacja personalistyczna i jej pożądane cechy, środki budowy nowej cywilizacji).
F. R. Lamennais
Neoscholastyka i jej wpływ na KNS.
Neoscholastyka - nurt filozoficzny, zapoczątkowany encykliką Leona XIII - Aeterni Patris. Leon XIII wezwał do zaangażowania się katolików w pracę filozoficzną i przyjęcie w niej jednego wzorca - scholastyki, w szczególności w formie nadanej przez Tomasza z Akwinu.
Kierunki
W ramach neoscholastyki pojawiły się dwa kierunki:
Cechy szczególne
Wśród szczególnych cech nowej scholastyki wymienia się:
metafizyka musi brać pod uwagę fakty naukowe, ale może odrzucać teorie, gdyż te są jedynie hipotezami
Z neoscholastyki KNS zaczerpnął 3 kwestie:
1.Powrót do tradycyjnej myśli o prawie naturalnym;
2.Wprowadzenie koncepcji człowieka jako istoty społecznej z natury; społeczeństwo jako konsekwencja społeczna natury człowieka;
3.Organiczne dobro wspólne - kategoria organiczna odgrywa nowa jakość, nie same dobra jednostkowe;
KNS zrodził się z opcji społecznego realizmu - Franz Hitze - działacz społeczny i polityczny, kontynuator myśli Kettlera na terenie Niemiec, stworzył wielką organizację robotniczą;
Prawa człowieka: kontekst filozoficzno - historyczny , podział, charakterystyka.
Ojcem nowożytnych praw człowieka jest John Locke.
1 - prawa wolnościowe, ponad historyczne- STATUS NEGATIVUS
-prawo do wolności
-prawo do życia
-prawo do własności
Bronią nas przed interwencją innych, prawa wrodzone i uniwersalne (wszędzie, zawsze i każdy im podlega).
2 - prawa obywatelskie-STATUS ACTIVUS
-prawo do głosowania
-prawo do równej podmiotowości wobec konstytucji
człowiek nabywa je kiedy staje się podmiotem społeczeństwa.
3 - prawa społeczne-STATUS POSITIVUS
-prawo do urlopu, zatrudnienia, emerytury
Prawa, które postulujemy, nie bronią nas tylko nas uprawniają do czegoś. Są niezaskarżalne, sa czystym postulatem
Wg Jana Pawła II prawa człowieka są podstawą systemu. Były przedmiotem zainteresowania filozoficznego oświecenia. Pierwszą osobą, która wypowiedziała się o prawach człowieka był John Locke. W 1433 król Władysław Jagiełło nadał pierwowzór praw - przywileje dla szlachty. Paweł Wlodkovic - korzyści prawa innowierców do własnej religii. Prawa człowieka to naturalne prawa, korzyści, predyspozycje, które człowiek posiada. W wiekach XVII oraz XVIII prawa człowieka były notorycznie łamane.
Hasła rewolucji francuskiej:
Wolność równość braterstwo
Zatrudnienie jest ogólnie 3 prawem ale kiedy przez nie nie można uzyskać środków do życia staje się 1 prawem.
Prawa to zbiór otwarty.
Leon XIII - prawo do własności i zrzeszania się
Pius XI - prawo do udziału w przeds.
Jan XXIII - prawo do pokoju, bezpieczeństwa
Paweł VI - prawo do rozwoju
2.Pakt praw politycznych i obywatelskich. Pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych.
3.Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948 - ONZ.
LUB
Prawa człowieka z perspektywy KNS-u:
-naturalne uniwersalne pragnienie- obowiązuje każdego człowieka bez wyjątku
-podstawowe prawa człowieka obowiązywały od zawsze. Ale oświecenie zapoczątkowało nową formę narracji o prawach człowieka.
-zbiory/kodeksy gdzie są zebrane prawa człowieka definiują prawa, są to kodeksy otwarte (gotowe aby zdefiniować nowe prawa).
LOCKE, wymienia 3 prawa natury:
do życia - instynkt przetrwania
do wolności - możliwość wyboru
do własności - prawo własności prywatnej wynikające z prawa natury, wyłączność
3 GENERACJE PRAW (prawa człowieka) - nowożytne, liberalne:
1) WOLNOŚĆ (STATUS NEGATVUS) - zaskarżalne - prawa wolnościowe (jest to pasywne), prawo do życia, do wolności, własności, nikt tych praw, nie może mi odebrać, kategorycznie negatywne
2) RÓWNOŚCI (STATUS ACTIVUM) - zaskarżalne, historyczne - prawa obywatelskie, czyli prawo i państwo jego ustawy mają odnosić się do każdego w ten sam sposób, to prawo mnie chroni przed ich zabraniem, czyli prawa obywatelskie: głosowanie, aktywnie chcemy działać, mieć na nie wpływ
3) BRATERSTWO (STATUS POSITIVUS) - niezaskarżalne - prawa społeczne o charakterze pozytywnym, prawo do urlopu, do pomocy społecznej, formułujemy pozytywne postulaty, są to prawa historyczne, są najsłabszymi prawami/
Wszystkie te prawa początek swój mają w nowożytności, po rewolucji francuskiej. Synonimem praw człowieka jest liberalizm. Kościół ich nie popierał.
Ad.1. Prawo wolnościowe:
a)prawo do życia - jest prawem naturalnym. Jest naruszane przez aborcje, karę śmierci, eutanazję wojnę, obrona własności ( nie jest wykroczeniem moralnym)
-Kara śmierci - w UE nie ma kary śmierci. Kara śmierci jest wykonywana w kilku stanach/ krajach, Jeżeli chodzi o zwolenników: Uważają, że A.Breivika należy uśmiercić aby społeczeństwo żyło od niego. Oko za oko, ząb za ząb. My jako KNS nie przyjmujemy żadnej z tych argumentacji, nikt nie może być pozbawiony życia.
-Wojna - zabijanie na wojnie - nie jest obciążeniem moralnym - traktuje się jako obrona własnego życia. Technologia wyparła indywidualne męstwo. Kiedyś stali twarzą w twarz i strzelali do siebie (I woj. Św.) a później (II woj. Św) chowali się w okopach.
-Aborcja - P.Zinger uważa że dziecko można zabić do momentu gdy dziecko umie odróżnić świat wewnętrzny od zewnętrznego czyli ok. 2,5 roku.
-Eutanazja - stoicy usprawiedliwiają eutanazję. Jest to asystencja przy śmierci z wyboru. Asystencja (czynna - zastrzyk, danie trucizny. Bierna - widzimy gdy ktoś chce eutanazji i nic nie robimy). Eutanazje stosowal Hitler. Eutanazja staje się trendy. (Holandia, Belgia, Irlandia)
b)prawo do wolności - dotyczy wolności w znaczeniu fizycznym (ruchliwość, migrować, wędrować) i moralnym (indywidualne zdanie). Epiktet - słowo eleuteria - przeciwieństwo bycia związanym ....??? Nie zgadzamy się z kogoś przekonaniem i często ktoś nam narzuca pewne poglądy. Co ogranicza wolność fizyczną? - polityka migracyjna - jednak nie jest do końca tak że możemy migrować gdyż trzeba mieć vise. - cenzura pozytywna - która filtruje treść np.: treści rasistowskie które uderzają w Konstytucje. Ochrona przed treścią obsceniczną np.: pokazywanie śmierci, wulgarna erotyka.
c)prawo do własności - jest prawem instytucjonalnym, własność jest pewną formułą prawną ustaloną przez ludzi. Nie rodzimy się z ideą własności tylko rodzimy się z instynktem wyłącznego prawa do czegoś. Nie może nikt tego naruszyć.
Kościół katolicki a prawa człowieka: recepcja praw człowieka przez Kościół, dokumenty.
Zarzuca się Kościołowi, że milczał przez długie lata na temat praw człowieka. W 1963 r. ogłoszono kodeks praw człowieka w KNS. Kościół pojmował prawa człowieka wg prawa naturalnego.
Prawa człowieka to dzieła oświecenia. Kościół milczał w kwestii praw człowieka. 120-130 lat unikania tego tematu. Kościół ostrożnie podchodził do kwestii praw człowieka, które były produktem oświecenia.
Rewolucja francuska była antykościelne, 1790 - Konstytucja cywilna kleru - oderwanie od Papieża, państwo miało władzę wybierać biskupów. Oderwano kościół od jurysdykcji papieża(to tłumaczy nastawienie kościoła do rewolucyjnych zmian).
Zapis praw człowieka w dokumentach Kościoła: Leon13 1891 Rerum novarum- prawo do własności i zrzeszania się ;Pius XI - (1931)quadrogesimo anno-- prawo do współdecydowania w przedsiębiorstwie i posiadanie własności kapitału. Papież Jan Paweł II (1979) - „godność Człowieka jest najwyższą wartością etyczną”. Laborem exerces 1981 - prawa robotnicze, do wyboru ustroju. Jan XXIII pacem interis 1963 prawo do życia i godnego poziomu życia, korzystania z wartości moralnych, wolności religii w wymiarze prywatnym i publicznym, wolnego wyboru drogi życiowej i swobody życia rodziny, pracy i własności, zrzeszania się, emigracji i imigracji, udziału w życiu publicznym, obrony swych praw. Jeśli nikt nam nie da prawa to nie mamy obowiązku tego zrobić. „Nie istnieje prawo bez obowiązku i na odwrót”. Prawa społeczne - przełom XIX/XX wiek były ważne.
-prawa gospodarcze
-prawa kulturalne
-prawa społeczne.
Zaangażowanie ich wymaga zaangażowania państwa.
Społeczne:
-prawo do pracy
-prawo do strajku
-prawo do własności.
John Rawls 1971 „Teoria sprawiedliwości” - „W społeczeństwie są nierówności i będą nierówności”.
Korelacja praw i obowiązków.
Nie można na nikogo nałożyć praw i obowiązków. Nie można nakładać obowiązków bez możliwości korzystania ze środków, dzięki którym obowiązek można spełnić.
Charakterystyczne dla społecznej nauki Kościoła w dziedzinie praw człowieka jest stałe podkreślanie współistnienia praw i obowiązków człowieka oraz uwypuklenie braku odpowiedniej świadomości we współczesnym świecie odnośnie do wspomnianej współzależności. o prawach człowieka należy mówić w kontekście obowiązków i odpowiedzialności, które pozostają w ścisłej więzi z prawami. Kościół, gdy posługuje się sformułowaniem «prawa człowieka» traktuje je zawsze łącznie z obowiązkami. Mówienie o prawach jest równocześnie mówieniem o obowiązkach. Katolicka nauka społeczna zawsze zwracała uwagę na ścisła zależność miedzy prawami i obowiązkami człowieka. Prawa człowieka jako prawa - obowiązki są specyficzna cecha chrześcijańskiej wizji i nauczania w dziedzinie praw człowieka.
14. Zasady życia społecznego według KNS: solidarność.
- kierunek zapoczątkowany przez Comte; dalej się rozwija
- od łac. solidium - mocno powiązane, zagęszczone, spójne
- klasycy solidaryzmu: Henryk Pesch, Gustaw Gunlach, Oswald von Nell - Breunning
- „wszyscy płyniemy na jednej łodzi”, „jeden za wszystkich, wszyscy za jednego” - wzajemne powiązanie, które stanowi wzajemną odpowiedzialność- każdy ma być odpowiedzialny za całość, której jest częścią, a całość ma odpowiadać za wszystkich swoich członków
- wszyscy mają wspólny cel i dążą do niego
- zasada jest etyczna, a więc jej cel również jest etyczny, właściwy, dobry, powszechnie akceptowany
- od Rewolucji Francuskiej: „wolność, równość, braterstwo”
- wykluczenie jednostki lub grupy jest wykroczeniem przeciwko solidarności
15. Zasady życia społecznego według KNS: pomocniczość (subsydiarność).
- nazwa pochodzi od Gustawa Gundlacha (łac. Subsydium - pomoc z rezerw)
- określa uprawnienia jednostek i społeczności mniejszych od dołu i obowiązki państwa i społeczności większych od góry
- każde uspołecznienie powinno być pomocne dla człowieka, przyczyniając się do jego dobra indywidualnego
- zadaniem państwa i społeczeństwa jest pomoc, żeby jednostka i wspólnoty mniejsze mogły wypełniać ich istotne zadania (pomoc dla samopomocy)
- pomoc w aspekcie negatywnym oznacza brak pomocy, czyli szacunek dla autonomii, inicjatywy jednostek i społeczności pośrednich, szczególnie społeczności większych wobec mniejszych
- pomoc w aspekcie pozytywnym oznacza udzielanie pomocy w miarę skutecznej i jednorazowej, która ma na celu umożliwienie samodzielnego działania jednostek i grup pośrednich (pomoc dla samopomocy)
- stoi na straży pluralizmu wolnego społeczeństwa: chroni naturalne prawa człowieka i wspólnot, porządkuje kompetencje władzy i jej podział; sprzeciwia się totalnym dążeniom kompetencyjnym
- każda akcja społeczna powinna pomagać członkom organizmu społecznego, a nie niszczyć ich lub wchłaniać
- jeżeli jednostka niższego rzędu może zrobić coś sama, to nie należy za nią rozwiązywać danego problemu, lecz tylko pomóc
* encyklika Quadragesimo Anno Piusa XI
16. Zasady życia społecznego według KNS: dobro wspólne.
- jest to suma tych warunków życia społecznego, dzięki którym jednostki, rodziny, zrzeszenia mogą pełniej i łatwiej osiągnąć doskonałość
- dobro wspólne jest celem państwa i społeczeństwa; jest celem samym w sobie; jest zasadą funkcjonalną i antyczną
- zadaniem państwa jest przede wszystkim stworzenie warunków ramowych, w których może się skutecznie rozwijać współdziałanie jednostek, grup stowarzyszeń
- w dobru wspólnym swój udział maja wszyscy ludzie i każdy pojedynczy człowiek
- zasada ta określa obowiązku od dołu i uprawnienia od góry
- funkcja negatywna: zasada ta chroni przed indywidualizmem, egoizmem, grupami interesu
- funkcja pozytywna: akcentuje wagę sprawiedliwości społecznej i konieczności wkładu każdej jednostki w dobro wspólne
- wyznacza granice działania władzy
*np. dobrze działająca kasa chorych, system podatkowy, zaufanie dla państwa
Zasady życia społecznego według KNS: zrównoważony rozwój.
Najmłodsza zasada (Niemcy, Anglia - trwałość);ma zastosowanie w globalizacji - świat, władza polityczna - by nie było regionów zacofanych - brak inwestycji to wojna; ta zasada postuluje by nie dopuszczać do marginalizowanie regionów; Kolejny postulat troska o ekologię, dostrojenie ekonomii aby nie dewastowano środowiska naturalnego poprzez eksploatację paliw, gazu ziemnego; dostrojenie ekonomii do poziomu demograficznego, troska o przyszłe pokolenia;
Benedykt XVI - postulat światowej władzy politycznej - istnienie organów władzy, które regulują całe życie polityczne na Ziemi - globalne rządzenie;
Zasada ta wymaga aby znaleźć współczesną symetrię dla władzy politycznej - Global Government - globalne zarządzanie oparte na zasadzie solidarności i pomocniczości.
Sprawiedliwość: rodzaje sprawiedliwości, charakterystyka.
1.Sprawiedliwość wymienna (iustitia commutativa) reguluje zasady wymiany.
2.Sprawiedliwość rozdzielcza (iustitia distributiva) - obowiązuje w perspektywie politycznej określa zasady rozdzielania przez podmioty wyższe podmiotom niższym. Zasady te musza być sprawiedliwe.
3.Sprawiedliwość udziału (iustitia socialis) -równe prawo udziałow podmiotów wyższych ii niższych
4.Sprawiedliwość społeczna -jest etycznym postulatem. Reguluje właściwości decyzji aby służyły dobru wspólnemu
Relacja „społeczeństwo - państwo” według KNS: funkcje państwa, demokracja.
Jak się dzieje, że ludzie tworzą społeczeństwo?
KNS jest personalizmem, solidaryzmem - ludzie wytwarzają naturalną więź społeczną; konsystencja społeczna, substancja; Społeczeństwo jest czystym faktem ilościowym - grupa jednostek, grupa ludzi i nic więcej; W KNS jest inaczej - społeczeństwo jest czymś więcej, zbiorowy jeden podmiot;
5 poglądów - wizje państwo-społeczeństwo:
-pesymistyczna/negatywna - Państwo jest starsze, nadaje p[podmiotowości jednostce. Bez państwa jednostka nic nie znaczy. U źródeł jest tu nauka (o usprawiedliwieniu)
Marcin Luter - odwoływał się do kategorii teologicznych, rozgraniczał państwo od społeczeństwa; skażone grzechem jest społeczeństwo, natomiast państwo jest darem od Boga; chciał uczynić system kultyczny, bez wpływów politycznych; społeczeństwo ma być posłuszne państwu jako darowi od Boga; etos obowiązywał wobec władzy; Czł. po tym jak upadł w raju wybrzmiała w nim jego ograniczona natura, stąd też człowiek potrzebuje państwa bo bez niego nie jest w stanie sobie poradzić, jest słaby. Bóg dał człowiekowi państwo, stąd człowiek powinien traktować je jako moralny dar.
Relacja człowiek -państwo ma charakter obowiązku moralnego. To poczucie obowiązku uwidacznia się w państwie pruskim.
Nicolo Maciarelli - nauka o państwie w kategorii utrzymania władzy; ludzie są z natury źli, leniwi, zdolni do wszelkiej podłości, dlatego potrzeba silnej władzy
koncepcja optymistyczna/pozytywna
J.J Rousseau twierdził, że jednostki zawierają pewną umowę, a państwo to jej skutek. Człowiek może w nią wejść ale i wyjść. Wierzył, że jest możliwość powrotu do stanu czystej natury. Sentymentalizm.
K. Marks- poł. XIX w jego koncepcja mieści się w oświeceniowej, tzn. człowieka unieszczęśliwia państwo. Cechuje go wiara w braterstwo i solidarność kolektywną. Hasło- proletariusze wszystkich krajów łączcie się. Brak zaufania w stałość jaką daje prawo.
-przeakcentuje rolę jednostki jako z natury dobrej
-koncepcje ateistyczne, nie uznają Absolutu
-tym co człowieka deprawuje jest jego miejsce w społ.
W KNSie przyjmujemy ujęcie pozytywne. Opiera się ono głównie na filozofii a nie teologii, na argumentacji rozumowej.
Funkcje państwa:
1. ochrona porządku prawnego- kierownicza rola państwa kierowanie instytucjami, regulowanie i ochrona procesów społecznych. W państwie pluralistycznym, funkcja ta ma mniejsze możliwości niż w innych. Na ogół przymus rodzi bunt, ale jeśli pochodzi ze strony państwa respektujemy go, uznając, iż jest dla dobra państwa. Podstawowe prawa, ustawy przyjęte większościowo- konstytucje. Państwo musi stać na straży pokoju. Może posiadać armię, ale indywidualnie nie możemy takowej posiadać. -do zadań państwa należy stworzenie warunków dla spokojnego życia i współpracy jednostek ludzkich i różnych społeczności dla dobra wspólnego;
- kierowanie, czuwanie, kontrola, by działalność jednostek ludzkich i różnych społeczności utrzymywała się w granicach swoich kompetencji i nie naruszała innych ze szkodą dla całego społeczeństwa
- każda ingerencja państwa musi być obiektywnie uzasadniona, aby nie naruszała godności i praw osoby
- prawo z sankcją do przymusu (szczególna funkcja w utrzymaniu ładu w państwie) - dlatego państwo musi troszczyć się o stworzenie sprawiedliwego systemu praw i dopilnować, aby stanowione prawa były należycie postrzegane zarówno przez administrację, jak i obywateli;
2. ochrona porządku gospodarczego/ dobrobytu- chodzi tu o zbudowanie sprawiedliwego systemu gospodarczego. Polityka ma pomagać, ale nie wyznaczać reguł, dawać gwarancję wolności i stabilizacji pieniądza. Ważną funkcję pełnią syndykaty. - zabezpieczenie przed agresją i pokój światowy
- poszanowanie prawa międzynarodowego i wykazanie gotowości do brony w razie agresji przez obce państwo
-troska o zbudowanie sprawiedliwego systemu gospodarczego, poszanowanie i pomnażanie własności prywatnej, przestrzeganie zasad o powszechnym przeznaczeniu dóbr
- przestrzeganie zasad moralności społecznej
- gwarancja indywidualnej wolności i własności, stabilność pieniądza, istnienie sprawnych służb publicznych
*niezależne związki zawodowe - powinny zabiegać o rozwój systemu gospodarczego i realizacje praw ludzi pracy
3. porządek kultury - państwo ma stymulować i troszczyć się o rozwój kultury, ale najlepiej gdy w nią nie ingeruje. Ma jednak prawo do cenzury (filtru treści); - udzielanie pomocy
- zbytnia ingerencja - konformizm, hamowanie rozwoju, wolności i godności twórców i działaczy kultury
- pobudzanie inicjatywy podmiotów życia kulturalnego
- udzielanie pomocy, zwłaszcza materialnej
Struktury pośrednie: podstawa, rodzaje, charakterystyka.
Ilość struktur pośrednich jest barometrem wolności w danym społeczeństwie. Duża ilość struktur pośrednich charakteryzuje dobre systemy(państwa solidarne). Społeczna natura ludzi skłania do tworzenia związków w ramach państwa. Kns broni istnienia struktur posrednich
a) terenowe- oparte są na więzi miejsca. Samorządy lokalne,mające zapewnić potrzeby związane z życiem. Mają inicjatywę oddolną. Państwo powinno jak najmniej ingerowac w działalność struktur terenowych, nie można odbierac inicjtywy strukturom teren. Sprwawne działanie struktur pośrednich to gwarancja zdrowego organizmu społecznego i świadczy o pluraliźmie
b)zawodowe
Społeczna natura człowieka jest ukierunkowana na relacje z innymi:
1.Prawo do zrzeszania to naturalne prawo człowieka
2.Są zdeterminowane przez społeczną naturę ludzką. Musza istnieć, są jej konsekwencjami.
3.Są skutkiem wolnych decyzji.
Struktury pośrednie są potrzebne ponieważ:
1.Pełnią funkcję porządkową w państwie
2.Stanowią źródło informacji dla władz
3.Gwarantują konieczną, społeczną autonomię.
4. są w stanie wywierac presję na państwie
5.pełnią funkcję aktywizującą.
Struktury w społeczeństwie: PODZIAŁ
1.Partie polityczne - pełnią funkcje w życiu publicznym. są bezpośrednio związane z tworzeniem dobra wspólnego. wpływem na decyzje
2.struktury o charakterze prywatnym; ilość tych grup jest względna. Duży wpływ na ich ilość ma:
-świadomość społeczna
-realne potrzeby ludzi
-realne dążenie ludzi
-preferencje.
***stowarzyszenia prywatne, kluby, zrzeszenia, grupy etniczne, mniejszości
zdolność zrzeszania stwarza przestrzeń społeczną w której każda jednostka może się rozwijać—jest to zapora przeciwko nadużyciom państwa
21. Rodzina: definicja, cele, prawa.
RODZINA jest to najmniejsza komórka życia społecznego złożona z rodziców i dzieci (w tym adoptowane), której celem jest prokreacja, wychowanie i ekspresja osobowości., czyli traktowanie dziecka jako osobę , a nie rzecz, podmiot, a nie przedmiot, cel, a nie środek.
- pierwsza i żywotna komórka społeczeństwa oraz szkoła bogatszego społeczeństwa (Sobór Watykański II)
- pierwotne miejsce humanizacji osoby i społeczeństwa; przyszłość ludzkości idzie przez rodzinę
- przed Soborem Watykańskim II Kościół dostrzegał w rodzinie 2 cele: prokreację i wychowanie dzieci; na Soborze dostrzeżono jeszcze jeden: miłość, która jest centralną wartością małżeństwa i rodziny; rodzina to partnerstwo, świadomość posiadania dzieci, tworzenie się światopoglądu człowieka, odpowiedzialność za rodzinę (wychowanie, zabezpieczenie socjalne)
- Jan Paweł II: dwie osoby odmiennej płci tworzą MY - komunię osób; narodzenie się dziecka sprawia, że mężczyzna i kobieta rozpoznają się wzajemni w dziecku
- w rodzinie dziecko uczy się podstawowych schematów i wzorców zachowań; Kościół zwraca również uwagę na atmosferę wychowania, które powinno się cechować miłością i wzajemną akceptacją
Podstawowe prawa rodziny:
- prawa rodziny jako takiej:
- istnienie i rozwój rodziny, czyli prawo do założenia rodziny i posiadania środków na jej utrzymanie
- prawo do wypełniania własnej odpowiedzialności w zakresie przekazywania życia
- pierwszeństwo do wychowania według tradycji kulturowych i religijnych
- trwałość więzi małżeńskich i rodzinnych
- prawa rodziny względem państwa, środowiska:
- zabezpieczenie fizyczne; wiąże się z prawem do zatrudnienia, mieszkania w godziwych warunkach
- prawo do ochrony osób starszych, godziwego umierania
- ochrona nieletnich
- emigracja całej rodziny w poszukiwaniu lepszych warunków życia
Antykoncepcja -rodzi postawę lęku przed życiem. Dziecko staje się zagrożeniem intruzem.
Ideologia w światopogląd: różnice, czynniki konstytutywne ideologii.
Ideologia społeczna
To zespół ocen, twierdzeń, norm w odniesieniu do człowieka, społeczeństwa, gospodarki, państwa, - podmiotem jest społeczność- grupa ludzi
Światopogląd zespół sądów przekonań i opinii na temat otaczającego świata
Odnosi się do poglądów jednostki. Podmiotem jest jednostka społeczna.
Elementy składowe ideologii:
*antropologia
*koncepcja porządku, ładu ustrojowego
*jest ekspansywna i dynamiczna
*w pojęciu ideologii miesci się praktyka
funkcje ideologii:
-integracyjna-(zespolenie zwolenników pod sztandaremwspólnych haseł, celów)
-selekcyjna-(dobór ludzi aktywnych, oddanych)
-wychowawcza-(wytworzenie atmosfery krztaltującej pewne postawy)
KNS NIE JEST IDEOLOGIA!! Opiera się na wolności. Jest zbiorem wskazówek.
ideologia- ukierunkowana jest tak by gromadzić więcej ludzi.
Ideologia ma charakter praktyczny. Dobiera środki nieskomplikowane.
Indywidualizm społeczny: płaszczyzny, charakterystyka.
JEDNOSTKA JAKO JEDYNY PODMIOT ŻYCIA SPOŁ I GOSPODARCZEGO.
Człowiek jako byt samodzielny i samowystarczalny miarą wrtości jest dobro jednostki
Obowiązki państwa w indywidualiźmie społ: ochrona od zewnętrznych ataków, zakładanie niezbędnych instytucji,
Społeczenstwo to arytmetyczna suma jednostek. Dobro wspólne nie istnieje na sposób ontyczny, ale ilościowy.
Filozofia indywid: neguje konieczność życia społecznego, brak struktur pośrednich, społeczeństwo = państwo
Indywidualizm płaszczyzny:
1.epistemistyczna (naukowa)
2.religijna - docenia jednostkę
3.polityczna
4.społeczna
Życie w społeczeństwie to konieczność. Każdy odstępuje od swych praw na korzyść innych np.: ludzi władzy.
Teorie umowy społecznej: charakterystyka.
Teoria umowy społecznej - znana była już w starożytności greckiej, szerokie uznanie nabyła w XVII i XVIII w. w racjonalistycznej filozofii oświecenia, odwołuje się do czasów przed ukształtowaniem państwa, kiedy to ludzie żyli w stanie pierwotnym, są dwie wersje tej teorii, które wspólnie zakładają istnienie prawa naturalnego jako wiecznego i przyrodzonego naturze ludzkiej (w oderwaniu od Boga - Stwórcy natury ludzkiej)
- Człowiek z natury jest zły , a pierwotnie wszyscy walczyli przeciwko wszystkim, by zapobiec samowyniszczeniu ludzie zawarli umowę o nieagresji i ustanowili państwo ( Thomas Hobbes, Baruch Spinoza)
- Człowiek jest z natury dobry , pierwotnie życie było pomyślne, jednak z czasem nastąpiło zepsucie natury ludzkiej, aby zapobiec konfliktom ludzie zawarli między sobą umowy:o zjednoczeniu (pactum unionis) i o podporządkowaniu się władcy (pactum subiectionis) ( John Locke, Jean Jacques Rousseau)
Motywy umowy społecznej:
1.ochrona przed egoizmem
2.ocalenie wolności
3.osiąganie korzyści
Thomas Hobbes: Lewiatan (1651) ; udzie pod wpływem lęku przed stanem naturalnym zrzekają się swoich osobistych praw na rzecz suwerena, w zamian za ochronę i lepiej funkcjonujące społeczeństwo. Raz przekazanych praw odzyskać nie można.
John Locke - ludzie zazwyczaj kierują się interesem własnym - ale jednocześnie zauważał, że czasami jednak zdolni są do pomocy innym, co wynika z poczucia wspólnoty. Siła poczucia wspólnotowości zależy zaś od stopnia utożsamiania się ze wspólnotą. Społeczeństwo powinno spisać umowę społeczną, a cała władza we wspólnocie ma mieć swoje źródło w tym tekście, a nie w osobistym zdaniu jakiegoś pojedynczego człowieka
Jean Jacques Rousseau : Umowa Sołeczna (1762); jego teoria powszechnej suwerenności zawiera koncepcje „woli ogółu” Podmiot jako odrębna jednostka może być egoistyczny i przekładać własne korzyści nad dobro ogółu. Jednakże, jako członek tego ogółu, wyzbywa się on egoizmu, aby przyczynić się do utworzenia woli ogółu, która sama w sobie jest powszechną suwerennością.
25. Liberalizm klasyczny i współczesny, przedstawiciele, charakterystyka
W XVIIw. Powstała orientacja społeczna , która wolność jednostki stawiała za główną kategorię i najwyższą wartość. Wolność ta rozumiana jest w sposób negatywny i rozumiana jest jako brak jakichkolwiek ograniczeń w realizacji przez człowieka jego naturalnych popędów.
Liberalizm najsilniej zaznaczył się na gruncie myśli politycznej, postulując, że jedyną funkcją kraju ma być obrona i gwarancja praw obywateli. W dziedzinie ekonomii najważniejsza ma być własność prywatna, konkurencja, a państwo nie powinno w żaden sposób w to ingerować. Głosił zasadę oderwania Kościoła od państwa i laicyzacji wielu dziedzin życia społecznego.
W latach międzywojennych pod wpływem wzrostu tendencji etatystycznych i totalitarnych myśl liberalna odradza się pod postacią libertarianizmu..
Przedstawiciele:
Hobbes, Locke
demokratyczny :Rousseau, Rawls
radykalny: J. Nock, G. Baker, R. Nozick
Dwa oblicza liberalizmu :
1.demokratyczny - Prawo dopuszcza różnice w społeczeństwie, dysproporcje między bogatymi a biednymi być muszą. Proponuje się tutaj podatki progresywne
John Rawls łączy ideę l.klasycznego z polityką społeczną, aby ograniczyć liberalizm egoistyczny. Bogaci mogą się bogacić, ale część ich korzyści ma być także z pożytkiem dla biednych. Sprawiedliwe dobre prawo to takie, które umożliwia godne życie ludziom, którzy nie są zdolni do pracy.
Czysta natura Hobbesa dla Rawls'a to stan niewiedzy. Jednostki nie wiedzą jaką pozycję będą przyjmować w nowym wymiarze. Dlatego ustalają prawo, reguły, które będą obowiązywać w nowym wymiarze. Wiedzę tworzą reguły.
-- Liberalna koncepcja gospodarki; przyjmuje się, że gospodarka rządzi się własnymi prawami, sama z siebie generuje zasady, którymi się kieruje.
Nie należy ruszać rynku.
W KNS gospodarka to nie mechanizm, a organizm, który stworzył człowiek, ale musi go też kształtować.
2.radykalny- libertarianizm
- każdy człowiek jest wyłącznym posiadaczem swojego życia
- agresja jest dopuszczalna wyłącznie w celu samoobrony
- "nie ma przestępstwa bez ofiary", w myśl tego prostytucja, posiadanie narkotyków nie powinny być uznawane za przestępstwo
-całkowita wolność słowa
- większość libertarian albo postuluje odrzucenie podatków, albo ograniczenie ich do minimum
-państwowa służba zdrowia miałaby zostać zastąpiona przez prywatne firmy, a ubezpieczenia zdrowotne miałyby ustąpić miejsca dobrowolnym.
1) ludzie wydzierają sobie własność. Każdy ma to co zdobędzie.
2) Kształtuje się świadomość, gdzie myśli się o współdziałaniu, a nawet o działalności charytatywnej
3) Każda jednostka oddaje część na jakiś cel; szpitale, na biednych, kulturę, teatr..—w państwie nie ma polityki przymusu, jest to pozostawione dobrej woli każdego obywatela
Wersja radykalna umowy społecznej;
1. Najpierw jest krwawy etap - człowiek człowiekowi wilkiem (Hobbesa).
Koniec walki, każdy zatrzymuje co uważa.
I rubikon
2. stan prawa, reguły, które tworzą ochronę dla naszej własności.
II rubikon
3. Wyższa świadomość obywatelska, rozwój działalności charytatywnej
Państwo ma za zadanie chronić własności, mieć policję, administrację i wojsko- ale ma być to państwo stróża moralnego.
Skutki liberalizmu ; prowadzi do rozpadu wspólnot o charakterze stanowym, ich miejsce zajmuje jednostka bez skrupułów.
Koncepcja mechanistyczna.
Wg KNS w liberalizmie jest za mało kompetencji i obowiązków dla państwa, dlatego KNS odrzuca liberalizm.
Najogólniej mówiąc liberalizm odwołuje się do indywidualizmu, stawia wyżej prawa jednostki niż znaczenie wspólnoty, głosi nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli we wszystkich sferach życia zbiorowego. Liberalizm jako postawa społeczna jest tolerancyjnym stosunkiem wobec poglądów lub czynów innych ludzi.
Z klasycznego liberalizmu wywodzi się wiele współczesnych nurtów politycznych:
Libertarianizm opowiada się za ograniczeniem państwa do roli "nocnego stróża", i wycofaniem go z zajmowania się zarówno gospodarką jak i sprawami społecznymi. Typowi przedstawiciele: amerykańska Partia Libertariańska.
Libertarianizm postuluje nieograniczoną swobodę dysponowania własną osobą i własnością, o ile tylko postępowanie to nie ogranicza swobody dysponowania swoją osobą i własnością komuś innemu
Główni przedstawiciele Friedrich Hayek David Friedman Robert Nozick
Liberalizm demokratyczny- John Rowls
Jego postulaty są bliskie KNS, uważał że nie wolno zmuszać ludzi do dzielenia się. „teoria sprawiedliwości”- jego dzieło. W społeczeństwie są różnice, są ludzie silniejsi i słabsi. Najsilniejsi zdobędą lepsza pozycję. Korzyściami i zyskami zdobytymi przez najsilniejszych muszą się dzielić ze słabszymi. Próbował wkomponować społeczne prawa w system.
26. Socjalizm: podział; przedstawiciele, charakterystyka.
Cechy socjalizmu:
-krytyka kapitalizmu
-walka klas
-potrzeba zniesienia własności prywatnej
-budowa nowego porządku społeczno - gospodarczego
-sprawiedliwość społeczna
Społeczne nauczanie Kościoła było od samego początku negatywnie ustosunkowane do socjalizmu m.in. ze względu na jego stosunek do własności prywatnej i ateizmu. Krytyka została zawarta w dokumentach nauczania społecznego Kościoła.
Socjalizm dąży do zniesienia własności prywatnej.
Wg KNS socjalizm ma błędne założenia antropologiczne; człowiek jest wyższym rodzajem materii, nie ma w nim ducha.
1820-1848 socjalizm utopijny, czysta teoria, nieszkodliwa forma.
1848 rewolucja bolszewicka- socjalizm zostaje wepchnięty w niszę- robotnicy, proletariusze, biedni, które od tej pory mają patent na socjalizm
W Rosji rozwija się komunizm
lata 20 XX w. -koniec II wojny światowej- rozdział socjaldemokracji i komunizmu
po II wojnie światowej- polaryzacja socjaldem. i komunizmu, program godesberski (SPD)
Przedstawiciele: Karol Marks, Fryderyk Engels, Michał Bakunin, Robert Owen
Współcześnie obejmuje tak różne ruch społeczne, że trudno byłoby doszukać się w nich cech wspólnych. Najczęściej jednak zwraca się w tych ruchach uwagę na krytykę kapitalizmu, zniesienie własności prywatnej, walkę klas oraz na konieczność zbudowania nowego porządku społecznego i gospodarczego.
RODZAJE SOCJALIZM
1. utopijny - Robert Owen, Henri de Saint-Simon, Charles Fourier. Byli przekonani o nieograniczonej dobroci człowieka, dążyli do reform bez prawdziwości człowieka. Nawiązywali do Tomasza Morusa. Zbiór idei bez niczego wspólnego z ruchem robotniczym
2. marksizm (komunizm)
3. anarchizm - od grec. Anarchia bezprawie i rozwiązłość. Bakunin, Rudalm?, sprzeciwiają się przymusowi państwowemu, gospodarczemu, każdej władzy. Zaleca się oparcie życia społecznego na absolutnych zasadach wolności, równości, pokoju. Wierzyli, że w każdym człowieku wpisane jest poczucie obowiązku społecznego i ma to być siła mobilizująca.
4. agrarny - źródłem dochodu jest ziemia, należy ziemię pozostawić farmerom i odebrać im wszelkie zyski
5. syndykalizm - Georges Sorel, produkt społeczny przypada pracy. Sorel uważał, że zyski mają przypadać robotnikom i tworzyć syndykaty, związki pracy, aby przejmować fabryki. Sorel uważa, że syndykaty mogą zastąpić władzę polityczną.
6. fabiański - Sydney Webb i jego żona Beatrice, nazwa pochodzi od Fabiusa Cunctatora wodza rzymskiego, który prowadził walkę z Hannibalem, odwlekał ostatnią walkę. Mówią, że nie trzeba robić żadnej rewolucji. Państwo powinno ingerować w życie prywatne.
4 kryteria socjalizmu:
1.sprawiedliwość i równość społeczna
2. kierownicza rola proletariatu
3. własność społeczna
4. społeczeństwo bezklasowe
27. Komunizm i marksizm: przedstawiciele, charakterystyka
Marks, Engels, Lenin
1. materializm dialektyczny i filozoficzny - wszystko jest materią, nie istnieje nic, jeśli nie jest to materią. Marks redukuje wszystko do materii. Dialektyka - dychotomia. Wszystko ma swoje przeciwieństwo. Prawda leży między tezą a antytezą.
2. materializm historyczny - historia ma charakter materialny, uważa że historia się powtarza, instytucje się zmieniają. Uczy nas dystans udo rzeczywistości.
3. ekonomia polityczna - refleksja mająca na celu opracowanie strategii ekonomicznych dla narodu. Przygląda się społeczeństwu i zastanawia co jest potrzebne dla narodu.
4. teoria walki ewolucyjnej - transformacja społeczna musi dokonywać się przez rewolucję
Marks nie wierzył w państwo. Baza (osadzenie w warunkach ekonomicznych) i nadbudowa (świadomość).
28. Faszyzm: podział, przedstawiciele, charakterystyka
Od fascis - wiązka, związek. Korzenie w socjalizmie. Faszyzm był porozumieniem proletariatu z ubogą klasą średnią. Faszyzm wykształcił się na gruncie kompleksu niższości. Lata 20 i 30 XX w. był trudnym okresem pod względem politycznym. Po I wojnie światowej wszyscy byli przegrani, było dużo strat. Nastąpił kryzys parlamentaryzmu. W Europie parlament potrzebował silnych, przejrzystych osobowości. Takimi byli Mussolini, Hitler.
Władza dyktatorska, poza państwem człowiek nie istnieje, naród i rasa na I miejscu.
Na początku Kościół był przychylny faszyzmowi. Mussolini podpisał traktat loterański z Kościołem - powstała Stolica Apostolska (Watykan). Podpisany został konkordat. Po podpisaniu go nastąpił zgrzyt między Mussolinim a Kościołem. Mussolini zaczął inwigilację życia społecznego, reedukował szkolnictwo, zlikwidował Akcję Katolicką, która miała ogromne znaczenie we Włoszech. Papież Pius XI ogłosił encyklikę Rerum Novarum, w której zachęcał do tworzenia związków zawodowych, co nie podobało się Mussoliniemu
FASZYZM NIEMIECKI - został oparty na kulcie rasy. Wg Hitlera istotne było zachowanie tych pierwiastków rasowych, które będą tworzyły państwo kultury, sztuki, piękna. Wyższość narodowa i kulturowa. Hitler czerpał z mitologii (Indii, Germanii, Legiony Rzymskie).
Stosunek Kościoła do hitleryzmu był podobny jak w przypadku Mussoliniego. Podpisany został konkordat, po podpisaniu którego Hitler pokazał na co go stać. W 1939 papież Pius XII napisał encyklikę, w której potępił Hitlera.
29. Personalizm i solidaryzm chrześcijański: przedstawiciele, charakterystyka.
PERSONALIZM, SOLIDARYZM CHRZEŚCIJAŃSKI
Jest to ideologia przyjęta przez KNS, wiele uzasadnia.
Przybiera formę albo personalizmu, gdzie podkreśla się osobę, jednostkę lub solidaryzmu gdzie ważna jest wieź społeczna.
W jednym i drugim ważne jest dobro człowieka, dobro wspólne ma służyć wszystkim, zachowana godność człowieka.
Prekursorzy to św. Tomasz z Akwinu, a rozwinięte przez Leona XIII w encyklice RN.
Zakorzeniony jest w kościele, gdzie godność człowieka jest na pierwszym miejscu i zachowanie praw natury.
Przedstawicielem PERSONALIZMU jest JEAM MARTIN oraz ETIME MOUNIER .
Opiera się na solidarności i zasadzie pomocniczości - personalizacja i solidaryzm.
CHADECJA - chrześcijańska demokracja zapoczątkowała solidarności i pomocniczości.
Media: podział, zadania, kryteria obiektywności mediów.
MEDIA- wszystkie techniczne, funkcjonalne, organizacyjne środki komunikacji indywidualnej i masowej; m.in. media drukowane, audiowizualne, cyfrowe; a także instytucje: radio, telewizja, gazety itp.
Etykę mediów rozpatruje się w 4 płaszczyznach:
- polityczno - społecznej: na niej tworzy się ramy prawne
- organizacyjnej: na niej funkcjonują przedsiębiorstwa i związki gospodarki medialnej
- indywidualnej: zajmuje się różnymi rolami osób pracujących w organizacjach medialnych
Zadania:
- edukacja, integralny rozwój osoby; zmniejszenie analfabetyzmu
- poszanowanie dobra wspólnego
- pełnią funkcję służebną
Kryteria obiektywności mediów:
- odpowiedzialność - odpowiedzialności nie można postrzegać indywidualnie; przy tworzeniu, przekazie i użytkowaniu mediów istnieje szereg grup osób będących podmiotami odpowiedzialności:
- osoby tworzące treści medialne (dziennikarze, korespondenci, komentatorzy) powinni się kierować specyficznymi dla zawodu wartościami i kryteriami jakości
- właściciele, sponsorzy - wyznaczanie organizacyjnych warunków ramowych dla tworów mediów
- użytkownicy mediów - ewentualna krytyka
- prawodawca i instytucje publiczne oraz różne organy społeczne
- komunikacja - pełna i otwarta struktura komunikacji; cenzura organów państwowych czy społecznych jest sprzeczna ładowi publicznemu opierającemu się na wolności; lecz konieczne są ograniczenia ze względu na socjalizację dzieci i młodzieży; ograniczenia te dotyczą również treści zagrażających godności osoby ludzkiej lub demokratycznemu ładowi społecznemu, np. pornografia ; celem procesów komunikacyjnych jest wyrównanie braków wiedzy przez informację
- prawda - wydarzenia przekazywane przez media można podzielić na 3 kategorie:
- wydarzenia oryginalne: realne, prawdziwe i obiektywne
- wydarzenia medialne, spreparowane
- pseudo wydarzenia, specjalnie inscenizowane na użytek przekazu, z efektami specjalnymi, robione dla zdobycia większej oglądalności
- media przedstawiają okrojony obraz rzeczywistości, co może doprowadzić do subiektywizmu, wykrzywienia rzeczywistości lub też celowej manipulacji (przemilczanie, nagłaśnianie)
Troska o ekologię jako przejaw solidarności globalnej.
Gwałtowny rozwój techniki i przemysłu, jaki miał miejsce w czasach nowożytnych, spowodował naruszenie równowagi ekologicznej w skali globalnej, co w konsekwencji zwraca się również przeciw całemu gatunkowi ludzkiemu. Dlatego też ten początkowo marginalny problem zajmuje coraz więcej miejsca również w nauce społecznej Kościoła. Po raz pierwszy w dokumentach Stolicy Apostolskiej pojawił się w encyklice Populorum progressio Pawła VI i od tej pory stale przewija się w nauczaniu papieskim.
4 modele nowoczesnej etyki ekologii (uzasadniają one ochronę ekologiczną):
1.Antropocentryczny - chronimy środowisko, ponieważ jest przestrzenią, w której żyje człowiek. Aby chronić człowieka, chronimy środowisko; Wyróżnia się człowieka, ma on priorytetową rolę, on wyznacza działanie. Troska o człowieka przedkłada się na troskę o środowisko życia.
2.Patocentryczny - Kryterium, etyczna miarą jest cierpienie wszystkich istot żyjących
Chronić środowisko, ponieważ skażone powołuje cierpienie wszystkich istot żywych.Cierpienie człowieka jest ustawione w szeregu z cierpieniem innych istot żywych.
3.Biocentryczny - Miara jest kategoria życia. Wartość życia mchu, szympansa i człowieka ma tę samą wagę.
4.Fizjocentryczny - Zwolennicy natury ożywionej i ożywionej (Ludzie dbajmy o kamienie!!)
-ruchy New Age, zielone
Wyróżniamy także 3 zakresy ekologii:
1.Osoba ludzka jako organizm, który jest pewnym zamkniętym środowiskiem;
2.Ekologia społeczna
3.Środowisko naturalne
Emigracja: integracja i problem tożsamości
Emigracja istnieje wiele za i przeciw.
Człowiek opuszcza miejsce, w którym mieszka. Debata na temat emigracji jest nacechowana dramatem.
Szok emigracyjny - czynniki, które składają się na pierwsze wrażenie emigrantów; stykają się z nimi na co dzień:
-zwyczaje
-język
-kultura
-nowe warunki zatrudnienia
-inny system szkolnictwa
-niechęć emigrantów
Łączą wszystkich emigrantów - poczucie obcości, niepewność, strach. Emigracja stwarza możliwość do powstawania struktur pośrednich. Pierwszy etap jest najgorszy. Emigranci muszą podejmować decyzje strategiczne:
-problem separacji
-eurosieroty
-samotność.
Pozytywne:
-nowa tożsamość emigranta
1.kondestacja - ucieczka od ubóstwa, wojny, braku rozwoju.
2.pozytywne nastawienie.
-chęć poznania kultury
-fajna praca
-stwarza warunki do powstawania struktur pośrednich
Negatywne:
-działają zniechęcająco do pozostania w kraju.
Społeczeństwo, państwo, rynek w dobie globalizacji.
Encyklika - Centesinus Annus - 1991r. Jana Pawła II - opracowanie
Na początku ostatniej dekady drugiego tysiąclecia papież Jan Paweł II ogłosił encyklikę społeczną o szczególnej randze - encyklikę, której tytuł odsyłał do wydanej sto lat wcześniej sławnej Rerum novarum Leona XIII, będącej potężnym impulsem humanizacji gospodarki rynkowej i przestrogą przed rodzącym się komunizmem. Centesimus annus zwraca się ku tej wielkiej tradycji nauczania społecznego Kościoła i przekazuje jej przesłanie - ubogacając je - społeczeństwom przełomu wieków i tysiącleci, odsłaniając „rzeczy nowe” naszych czasów, znacząc kres pewnej epoki w dziejach ludzkości i ukazując świt następnej. Jest ona zarówno dialogiem z nauczaniem Leona XIII, potwierdzeniem i rozwinięciem jego ocen systemów gospodarczo-społecznych oraz konkretyzacją formułowanych przestróg, jak i odpowiedzią Kościoła na najbardziej aktualne w chwili ogłoszenia encykliki Centesimus annus wydarzenia polityczne, czyli załamanie się systemu państw realnego socjalizmu w roku 1989. Sto lat wcześniej Kościół objaśniał i przestrzegał - w roku 1991 potwierdzał dawniejsze ostrzeżenia, raz jeszcze ukazywał źródła nieszczęść i przypominał prawdę o naturze ludzkiej, w trosce o to, aby owe klęski nie powtórzyły się w nowej epoce. Znacznie doskonalszy niż dawniej system gospodarki rynkowej wymaga przecież ciągłej humanizacji, tak aby służył raczej umocnieniu życia wspólnotowego niż utrwalaniu dawnych i nowych form alienacji. Także w zakresie życia politycznego ów triumf ducha, jaki doprowadził do upadku nieludzkich reżimów, winien owocować pełniejszym uwzględnieniem wymiaru kulturowego i duchowo-religijnego w życiu państw i narodów. Upadłe systemy ukazały, jak bardzo fałszywa ideologia może okaleczyć i zdeprawować człowieka. I ten człowiek wszakże jest drogą Kościoła, a zatem i ku niemu skierowane jest pełne nadziei orędzie Jana Pawła II, zwiastujące możliwość odnowy społeczeństw u progu nowej epoki.
Na wstępie należy zwrócić baczną uwagę na tak istotną dla tej encykliki kwestię etyki politycznej jak „konsensus aksjologiczny” odwołujący się do tradycji chrześcijańskiej, który winien być trwałym fundamentem „wspólnego europejskiego domu”. Reguły życia politycznego w owym domu muszą być oparte na zasadach demokracji. Dlatego silnie podkreślona jest afirmacja porządku demokratycznego, jakiej Jan Paweł II daje wielokrotnie wyraz na kartach encykliki. Ta zasadnicza afirmacja nie wyklucza jednak pełnego troski tonu krytyki, która wszakże jest już krytyką „od wewnątrz”, nie kwestionującą norm demokratycznych, lecz poszukującą ich aksjologicznych podstaw. Demokracja bowiem, dla której uznanie wyraża się na kartach encykliki Centesimus annus, nie może być jedynie większościową procedurą rozstrzygania spornych kwestii, ale opiera się na rozpoznaniu i poszanowaniu wartości - bez nich nieuchronnie zmienia się w „zakamuflowany totalitaryzm”. Wpisana w Centesimus annus refleksja nad demokracją znajduje swe dopełnienie i kontynuację w późniejszych encyklikach Veritatis splendor i Evangelium vitae.
Jan Paweł II wiele uwagi poświęca etycznym fundamentom ustroju demokratycznego oraz ich rozwojowi we współczesnych systemach politycznych. Pyta również o właściwą wizję społeczeństwa i państwa, akcentując konsekwentnie antyideologiczne, antyutopijne i antyholistyczne stanowisko, w tym celu rozważa funkcjonowania mechanizmów rynkowych w gospodarce, ale też podkreśla, iż w życiu społecznym należy dać pierwszeństwo logice daru przed logiką interesu. W ten sposób odsłania tak trudno czasem uchwytne, a przecież zasadnicze różnice pomiędzy nauczaniem Kościoła a złudzeniami niektórych odłamów myśli liberalnej. W swojej encyklice Jan Paweł II występuje zarazem jako krytyk państwa opiekuńczego, a równocześnie obrońca „słabych”, o których zawsze winno się troszczyć i państwo, i całe społeczeństwo. Moralność jest bowiem prawdziwą miarą wartości życia politycznego przy rozważaniu etycznych aspektów dokumentu należy zwrócić uwagę na wpisaną w encyklikę przestrogę przed instrumentalizacją prawdy w polityce, przed jej relatywizacją, która otwiera drogę autorytarnym rozstrzygnięciom władzy totalitarnej. Tymczasem Kościół głosi potrzebę „zdrowej teorii państwa”, a więc takiego, „w którym najwyższą władzę ma prawo, a nie samowola ludzi” (n. 44).
Jan Paweł II w Centesimus annus, jakkolwiek jednoznacznie afirmuje demokratyczne państwo prawa, powściągliwie i z dystansem ocenia bardziej szczegółowe warianty rozwiązań ustrojowych. Przychylnie ocenia te formy organizacji życia społeczno-gospodarczego, które dążą do równowagi między regułami rynku i konkurencji a wymogami godności ludzkiej. Ocena ta, zawarta między innymi w 19 i 42 punkcie encykliki, bywa przez wielu komentatorów odnoszona do tzw. społecznej gospodarki rynkowej. Z płynącej od Centesimus annus inspiracji dla podjęcia koniecznych reform należy podkreślić: potrzebę rozsądnej deetatyzacji systemów ubezpieczeń w państwie społecznym, ograniczenia biurokracji, przerostów charakterystycznych dla państwa opiekuńczego, ale również ukazać, jak zasady solidarności i pomocniczości mogą znajdować konkretny wyraz w społeczno-ekonomicznych programach naprawczych. Nauczanie o państwie w Centesimus annus jest bowiem zorientowane przede wszystkim na potrzebę uzgodnienia wymogów skuteczności z normą personalistyczną. Tym należy tłumaczyć uwzględnienie przez Papieża w wywodzie o państwie problematyki związanej z ochroną rodziny, jej szczególnych potrzeb i praw. Dlatego najważniejsze wątki nauczania Jana Pawła II skupiają się wokół rodziny jako podstawowej instytucji życia społecznego.
Encyklika Centesimus annus jest bez wątpienia, jedną z najważniejszych wypowiedzi Magisterium na temat życia gospodarczego, a zawarta w dokumencie wizja sprawiedliwego ładu gospodarczego, oparta jest na sformułowanej jeszcze w Gaudium et spes zasadzie głoszącej podmiotowość i celowość człowieka w życiu społecznym. Personalistyczna koncepcja ładu gospodarczego każe krytycznie spojrzeć na technokratyczną kreację homo oeconomicus, która - nieodpowiedzialnie rozszerzana - zdaje się obejmować coraz to nowe dziedziny życia społecznego. Znaczenie encykliki jako pierwszego dokumentu Kościoła tak dobitnie potwierdzającego ważność i użyteczność podstawowych kategorii gospodarki rynkowej (takich jak wolność gospodarcza, przedsiębiorczość, rynek, zysk) dokument ten powinien się stać fundamentem rzeczowej dyskusji między współczesną ekonomią a katolicką nauką społeczną. Daje wizję gospodarki wspartej na dwóch podstawowych wartościach jak na dwóch przęsłach: na wolności i sprawiedliwości, przypomina nauczanie Kościoła o własności prywatnej i ukazuje pracę ludzką jako działanie przedsiębiorcze. Centesimus annus odczytane zostało jako śmiały i zdecydowany głos w dialogu ze współczesną myślą ekonomiczną.
2
1